Te Pipiwharauroa,
He Kupu Whakamarama 
Nama110
GISBORNE
Mei 1907
HE WAWATA.
'"NA, haere ana ratou na waenganui o
 Pirikia, o te whenua hoki o Karatia,
ka araia ratou e te Wairua Tapu i kore ai
e korero i te kupu ki Ahia; te ta nga atu
ki Maihea, ka whakamatauria  te haere ki
Pitinia:  heoi kihai i tukua e te Wairua.
Na, kapea ana Maihia, ka haere ki Toroa."
Kaore ranei te ngakau o te tangata e ui
ana ki te take i araia ai a Paora ratou ko
ona hoa e te Wairua o te Atua kei peka ki
maui, kei peka ki matau, i tona haerenga
tuarua ki te kauwhau i te Rongo Pai ki
nga tauiwi. Ehara i te mea kua whaka-
pono katoa nga iwi e tata ana ki to ratou
huarahi kua rongo ranei ki te Kupu a te
Atua, koi. ara hoki te take i hiahia ai a
Paora ratou ko ona hoa ki te haere ki
Ahia, ki Maihia ki Pitinia, engari tera atu
ano te take. I to ratou taenga ki Toroa
ki te mutunga mai o te whenua ka wha-
kaaroaro pea ratou i te take i haria mai ai
ratou ki reira. "A ka kitea e Paora he ki.
tenga i te po. He tangata no Makeronia
e tu ana, e tohe ana ki a ia, e mea ana:
Whiti maiki Makeronia, awhinatia matou."
Na, ka marama ki a tatou te take i whaa-
 whaitia ai te haere ki Toroa, i kapea ai era
atu wahi, ara, kia wawe te Rongo Pai te
whiti ki Makeronia ara, ki Oropi. Ka ui
ano te ngakau he aha i whakahohorotia ai
te tae o te Rongo Pai ki Oropi? Ki a ta-
tou o enei whakatupuranga e marama ana
te whakahoki i tenei patai. Ko nga iwi
nunui, ko nga iwi kaha, ko nga iwi matau
i te ao no Oropi i heke mai ranei i Oropi;
ko enei iwi kei te toha i te maramatanga
o te Rongo Pai ki nga topito katoa o te
ao; na runga hoki i nga mahi a enei iwi i
whakangawari nga huarahi, nga mahi, o
te ao i runga i nga mahi kaipuke, i nga
rerewe, i nga waea.
Kei te mea pea te tangata, ahea ano te
wawata a tangata nei, ehara enei korero i
te wawata he pono ano. Anei taku wa-
wata. No te tau 1799 ka timataria te
Ropu Mihinare o te Hahi (Church Missi-
onary Society). I te tau 1807 ka timata-
ria e tenei Ropu te kauwhau i te Rongo
Pai ki nga iwi mangumangu o Awherika
ki te Hauauru a i te tau 1812 ki tetahi
wahi o Inia. Na, ki te whakaaro pea ate
tangata hei muri iho ko etahi atu o nga
iwi mangumangu o Awherika, ko nga iwi
ranei o Inia, o Haina, o Tiapani, o Amer-
ika, otira kahore. I tu he tangata ki te
aroaro o tenei Ropu me te tangata o Ma-
keronia i tu ra ki te aroaro o Paora ma, ko
te ingoa o tenei tangata ko Te Matenga,
ana kupu, "Whakawhiti mai i te Moana-
nui-a-kiwa, awhinatia te Iwi Maori o Niu
Tireni." Ko te whatingatanga mai tenei
o te Ropu Mihinare o te Hahi—ano ko Ro-
ngokako tau rawa mai te tapuae ki tetahi
taha o te ao, ara, ki Niu Tireni i te Kirihi-
mete o te tau 1814.
 Ka ui ano te ngakau: He aha i kapea
ai e te Atua era atu iwi nunui o te ao, i
whaia mai ai ko te Iwi iti nei rawa ko te
Maori? E te iwi ko taku wawata, ko ta-
ku tumanako, ko taku inoi tenei—-ko te take
i whaia mai ai e te Atua te Iwi Maori no te
mea e tupu taua hei iwi nui, hei iwi kaha,

TE PIPIWHARAUROA
hei iwi matau, hei iwi whakapono, hei iwi
kauwhau i te Rongo Pai a te Atua ki nga
moutere huhua o te moana ki nga iwi o te
ao kei roto tonu o te pouritanga. E tonoa
ana e te Pihopa o Akarana tokorua o ana
minita kia haere ki nga motu ki te titiro
mehemea e pai ana te Maori ki te haere
ki te kauwhau ki nga iwi mangumangu.
Ko taku wawata nui kia noho i ia whanau
i ia whanau o te Iwi Maori i runga i tona
wahi i tona wahi—he iwi ahuwhenua, ma-
tau, kaha, whakapono—ko nga tamariki
kia haere hei kai kauwhau i te Rongo Pai
ki era atu iwi o te ao. Kia meinga, ai mo
te Iwi Maori nga kupu a te poropiti mo
Hiruharama: "Kua oti he kai tiaki te
whakarite e au mou taiapa, e te Iwi Maori,
e kore e kopia te mangai i te ao i te po.
E nga kai whakahua i to Ihowa ingoa kei
whakarongo puku, kaua e whakamutua ta
koutou ki a ia, kia whakapumuatia ra ano
te Iwi Maori, kia meinga ra ano hei wha-
kamoemititanga i runga i te whenua."


RONGO O TE HAHI.
*
Ka 400 nga reo i taia ai te Paipera.
I runga i te potitanga kua whakaaetia kia
whakaakona te Paipera ki nga kura nunui o
Turanga nei. He maha nga kura o enei mo-
tu e whakaakona ana te Paipera.
I runga i te whakaaro o te Pihopa o Aka-
rana kia haere he Maori hei mihinare ki Me-
renihia e haere ana a Rev. Hokena raua ko
Rev. Wiki te Pa ki era motu kite titiro i te
ahua o era iwi mehemea e pai ana te haere o
te Maori.
• I tae a Rev. T. W. Pereiha ki Te Aute a i
kauwhau ia ki nga tamariki o te Kareti. He
poroporoaki te tikanga o ana kupu i whaka-
puaki ai. He mihi iho nana ki ona hoa tama-
riki i mua o tona wehenga atu ki Petane.
I. muri o te Karakia ka tu tetahi o te Kura ki
te poroporoaki ki a ia ki te hoatu hoki i te
aroha nui o nga tamariki. Ki te mohio ake e
kore pea a Rev. T. W. Pereiha e pumau hei
minita mo Petane tera pea ia e nekehia ki ro-
to o Whanganui a enei ra e haere mai nei.
  
Kua whakaturia ko Eldon Koohi, tama a
Te Koohi hei kawana mo Ihipa. I whanau
tenei tangata ki Niu Tireni nei.
KOTAHITANGA O TE AUTE.
MATE MAORI.
I TAIA nga korero a Takuta Tutere
Wirepa i tera marama mo ona wha-
kaaro mo nga mate e kiia nei e te Maori
he mate maori, ara, ki tana whakaaro ka-
hore he mate maori. I tautokona e Rev.
Nikora Tautau nga korero a Tutere, ki
tana whakaaro kei roto kau i nga whakaa-
ro o te tangata tenei tu mate ko tona ko-
pura he mataku. Ehara i te mea na te
mate i patu engari na te mataku. He to-
komaha nga tangata e mate noa ana i
runga i te mataku. Kahore te tangata e
mate i te makutu. I tono ia ki etahi to-
hunga whaiwhaia o Waikato tokowha kia
whakamatea ia, kei te ora tonu ia ina-
ianei. Ki ta Hone Paerata whakaaro ko
nga atua ano pea i arahi mai nei i nga wa-
ka o ratou tipuna i Hawaiki na ratou i
patu te Maori, na nga wairua poke e kiia
nei i peia e te Karaiti ki roto ki nga poa-
ka I mea a Rev. Henare Wainohu ko
nga mate maori he mate wairua poke, ara,
nohoia ai etahi Maori e nga wairua kino. I
whakaatu a Hape Kiniha i tino whakapo-
no te Maori he patu tangata te mahi a
Tunui-a-te-ika; kahore rawa ia e whaka-
pono ki nga tohunga maori: he tinana
mate ia, otira na te takuta tonu ia i ope-
ope i maha ai ona ra. Ki a Rev. A.F.
Wiremu he mate pakeha tonu nga mate e
kiia nei e te Maori he mate maori, engari
e tiho whakapono ana ia he wairua kino kei
roto i etahi tangata. I kite ia i tetahi
wahine Maori, a, e tino whakapono ana ia
he rewera i roto i taua wahine. Ui ai etahi
Maori- ki nga wairua tupapaku. Heoi ano
te rongoa mo tenei mate ko te Karaiti
anake, kaore e ora i te tohunga i te takuta
ranei. I puta i a Wi Pere tetahi wahine
tohunga i a ia ano e taitamariki ana, ko
taua wahine ki roto o te whare ko tona
atua ki runga o te whare whiowhio iho ai,
 nawai ra ka hopukia e ia ko taua wahine
ano kei te whiowhio engari e kore rawa e
matauria e te tangata. Katahi ka whaka-
ritea e ia hei tetahi po me piki tona hoa
ki runga o te whare ko ia hei roto. I te
po hei tana karangatanga ake ka whio iho
tona hoa katahi ka tau te wehi ki te ta-
ngata, ka roa ka puta ia ki waho ka kara-
nga ake ki tona hoa kia heke iho. I rarua
i a raua ko tona hoa te atua maori.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
He maha nga waea, nga reta i tae mai
a nga hoa i ia wahi i ia wahi he whakami-
hi mai ki te hui, ko tetahi o nga reta na
nga tamariki toto Maori e mahi ana ki
Otepoti.
HE RETA MAI NO OTEPOTI.
HOHIPERA o OTEPOTI,
Maehe 28, 1907
Ki a TE TATANA,
Hekeretari, Kotahitanga o Te Aute.
E Koro, tena koe,
NA nga tamariki Maori e mahi ana i nga
mahi huhua i roto i Otepoti tenei tono
ki a. au kia tukua atu ki a koe, a mau e hoatu
ki te hui ta ratou mihi. Ko enei tangata
kaore i ahu mai i te kura kotahi. Ko etahi
no Te Aute ko etahi no Tipene, no te Kareti
o Otautahi, no te Kura nui o Waitaki, no nga
kura hoki o Otepoti. Ko etahi o enei tanga-
ta he karaka no nga tari Kawanatanga» ko
etahi kei roto i nga whare hanga rino, me
era atu ahua whare mahi nunui a te pakeha,
e mahi ana. Kotahi o ratou he Engineer, ko
tetahi he kaiwhakaako no tetahi o nga kura
o te taone. Ko ratou katoa he tangata nga-
kau nui ki nga mahi nunui, he hunga hoki e
mahara tonu aua ki to ratou iwi Maori. E
whakaae ana ratou i nga ra o mua i runga i te
kuare o to ngakau, i te kore kai tohutohu ho-
ki kaore rawa i tae mai ki roto ki o ratou
ngakau tetahi whakaaro mo te iwi. Otira no
te whiwhinga ki te matauranga, no te kitenga
hoki i te ahua o nga mahi me nga whakaaro
o te pakeha rangatira katahi ano ratou ka ki
te he wahi ta te iwi Maori kei runga i a ratou.
He kite iho no enei tangata he painga mo te
iwi kei roto i nga whakahaere o to koutou
Kotahitanga i mihi atu ai, ahakoa kaore ratou
kuraina ki Te Aute. I nga ra o mua he maha
o tatou tangata nunui i mea he kino te wha
kaako i nga tamariki ki nga kura nunui ka
eke ratou ki nga turanga tiketike ka warewa-
re ratou ki te iwi. No roto no enei ra ka ki-
tea e he ana tenei kupu. Ko nga mea o tatou
kua puta mai i nga kura-nunui ko ratou te
hunga e kitea ana i enei ra e aro pu ana te
ngakau ki te iwi. Kia marama mai nga kau-
matua kia pai mai hoki i te mea kua kitea te
henga o ta ratou kupu.
E marama ana matou, e Koro, ko te iwi i
roto i enei ra kei te karapotia e nga mate tau-
maha. E tika ana pea kia kiia ko te wa tenei
e whakapaua ai e te po raua ko te maramata-
nga o raua kaha mo te turanga honore. He
wa rongo kino, he wa putanga no nga tohu
kino. O nga wa katoa ko tenei te tino wa i
kitea ai te tino kahanga o te pakanga mo te
ora. E tangi mai ana te rongo pakanga o
waho e tangi mai ana hoki te rongo pakanga
o roto. No waho ko te rongo o te muru whe  
nua a te Kawanatanga. No roto e hau mai
ana ko te rongo tohunga me te rongo mate
hoki o nga kai whakahaere o te iwi.
Otira kei te marama ano hoki he wa tenei
no te tumanako. Ka powhiri atu matou i te
Kotahitanga o Te Aute i era atu ingoa wha-
nui ranei o te Kotahitanga e uru atu ai nga
mea o waho hei whakakaha i nga mahi, hei
whakatopu i nga hapu kia whaimana ai kia
whaikaha ai. Ko te ingoa pai ko te mea kao
re ona panga ki nga kura kei puta he kupu
amuamu ma etahi. Ma te ingoa penei ka
uru mai ai nga tangata e pai ana ki nga mahi
a te Kotahitanga, a kei te urunga mai o te
hunga matau, whaimana, whaireo, katahi ka
marama he wa tenei no te tumanako.
Ko nga kupu whakamutunga o tenei reta
he tangi he uhunga. Kua ngaro te kai awhi-
na o nga mahi a te Kotahitanga, a te Atiriko-
na Wiremu. Kei te ki katoa o tatou ngakau
i te pouri mo to tatou mate. E kore tona
turanga e taea te whakakapi. He tumuaki
ia no te Kotahitanga o nga tamariki o te Ku-
ra. o Te Aute, a mehemea e ora ano ana mahi
i muri i a ia ko aua mahi ko nga mahi a to
tatou Kotahitanga ki te awhina i te iwi
Maori, ko tana mahi hoki tenei tae noa ki te
wa i mate ai ia.
Heoi. He mihi atu ano ki te Hui!  Kia
kaha ki te mahi i nga mahi. E tumanako atu
ana te ngakau kia pai nga mahi katoa o te
Hui.
Na TUTERE WI-REPA.
Ko nga ingoa enei o nga tangata na ratou
te mihi nei:—
1. H.D. Dansey, Inia Rerewe.
2. W. T. Parata, Te Aute, Karaka Ka.
wanatanga.
3. R. Dansey, Whare whakarewa rino.
4. W. Burnett,  
5, Ernest Sherburd,"Te Aute," Kai wha-
kahaere rerewe.
6. John Parata, junr, Herewini Kareti
Minita.
7. Rupert Printz, Kai mahi tima.
8. Rongo Nuku, Te Aute, Kareti Ta-
kuta.
9. George Overton,   Kaiwhakaako.
10. Thomas Overton,  Whare mahi rerewe.
11. William Overton, , Roia.
12. Tutere Wi-Repa, Te Aute, Takuta
Hohipera nui o Otepoti.

TE PIPIWHARAUROA
Ko te mahi tuatahi i te ahiahi ko te
ripoata o te peka i Te Rau, he whakaatu
i nga mahi, i nga huihuinga o te tau 1906.
Muri iho ka tu a Rev. Nikora Tautau ki
te korero ki te hui. Ko te whaikorero
tuarua tenei o te hui:—
NGA TAKE I HEKE AI TE WHAKA-
PONO O TE IWI MAORI.
KO te huarahi tenei hei whakahohoro i
te tangata ki te raru; ko te mina-
mina.
Na konei atu ano te ara o te wahine
tuatahi o Iwi i whiti wawe ai ki te mate,
he minamina nona ki te hua o te rakau i
rahuitia e te Atua ki tana kupu; na reira
te kupu e whakahekea nei ki nga uri a te
wahine: Te tangata i whanau i te wahine
he torutoru ona ra, ki tonu i te raruraru.
Ko te mate nui ano tenei kai roto i te Ha-
hi Maori e karo ana ko te minamina ano
tenei mate he mate kohi, e kitea nei e te
katoa ka pangia te tangata mate kohi tera
ia e mate otira ko te ra anake e hemo ai
kaore te kai titiro e marama ki te whaka-
hua a mea hemo ai penei ano te mate mi-
namina ki te eke kau tetahi tangata ki 
taua ara kua timata te kohi i ona kiko. E
mea ana te Apotoro te putake o nga kino
katoa ko te hiahia nui ki te moni. He
whanau kotahi a minamina raua ko hiahia.
He kupu kotahi tenei otira ki te ata tiro-
hia ana hua he nui, kawa atu i te au kawa
ina whaongia e te Karaitiana tetahi o nga 
hua ki roto ki tona waha. Ko etahi tenei
o nga hua o te minamina:
(1). He minamina ki te mahi a te tohu-
nunga i mahue ai nga ara o te
whakapono.
(2). He minamina ki te waipiro i kai ai
i te waipiro i te po o te Rahoroi. I
te taenga ki te Ratapu kaore e tae
ki te karakia, ka tawari ia a katua-
rehe; te tukunga iho kua pohehe
ki nga mahi o te whakapono.
He nui atu e kore e taea te ata tatau nga
hua maha o te minamina otira ka kitea e
takahi ana i nga ture nunui o te ao i nga
ture i whakatakotoria nei e te Atua ara i
te Ture I, 11, X. E te huihuinga o nga
tamariki o te Kotahitanga o te Aute, aha-
koa he take uaua  te take nei tenei te
tukua atu nei e au ki waenganui
i a tatau tahi hei tirotiro ma tatau
mehemea ka kitea te rongoa hei whaka-
mama ia tatau i te Iwi Maori e ngaua nei
e tenei mate kino. Tenei ano ia tetahi
hei whakaaroaro ma tatou. Ko te Ture
IV -a a te Atua e pehia nei. Ko etahi tu
pakeha te kai takahi o taua ture. I te ki-
tenga a etahi Maori e tae a ngawaritia noa-
tia ana ka minamina ano etahi a uru tonu
atu ki te mahi i nga mahi e kore nei e
tika ki te Karaitiana, a, mahi Ratapu tonu
atu.
I mea a Hone Paerata haunga ano te he
o nga pakeha, he pakeha, tena ko te ha-
nga Komiti Marae i whakaturia nei hei
tohutohu hei tauira ki te Iwi Maori ka nui
te he—he tokomaha o ratou e haurangi
ana. Ki ta Te Moana Tautau whakaaro
ko tetahi he ano o nga Maori o tona takiwa
he minamina ika he minamina manu. No
nga pakeha te rerenga ki te moana i te
Ratapu rere ngatahi, huti ana, huti ana;
no te pakeha te haerenga ki ro ngahere,
haere ngatahi, kei noho mo te Mane tae
rawa atu kua ngaro te manu i te pakeha
te pupuhi te whakaohooho. No te pakeha
te hapainga i te pu hapai ngatahi, tangi
ana ta te pakeha pu tangi ana hoki ta te
Maori. Te mutunga o nga kupu a te
Moana ka tatakitia e ia tana waiata:—
Whakarongo e te rau tenei te tipuna o te mate ka
piri ki ahau,
I tipu i te reinga, i tipu mai ano i te pouritanga.
Ko Rongo-taha •a-rangi, e huri i pa roa.
Ka hinga au ka takoto, moe tuturi, moe pepeke,
moe tupoupou.
Ko te rite i ahau ko Mahutonga e rauna i te ao
He maero au nei, he kaahu kake i te waru,
Kei te matuku e hu ana i te repo: Hu.
I mea a Hamiora Hei he wa tenei no te
whakahangai i te korero, ki tana whakaaro
no nga minita ano tetahi he i heke ai te
Whakapono o te Hahi Maori, he kore no
nga minita e kaha, e hihiko ki te tirotiro
ki te whai i nga tangata. Ki ta Hape
Kiniha whakaaro ria nga mahi tohunga i
patu te Whakapono. I whakaae a Rev.
Ahipene Rangi he tika ano no nga minita
tetahi he, engari no te iwi ano hoki tetahi
he, ma te iwi e tautoko nga minita ka ka-
ha ai. I mea a Reweti Kohere ko tetahi

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mate o te Hahi Maori i ahu mai i nga mi-
nita he kaumatua rawa no etahi minita.
Ki te tirohia nga pariha o nga mini-
ta kaumatua tera e kitea kei te heke aua
pariha kahore i te kaha, otira ki te wha-
katuria he minita taitamariki ka hohoro
tonu te pikinga o aua pariha ano. He
mea pai rawa mehemea e taea nga minita
kaumatua te penihana. Ki ta Wi Pere ia
kei te iwi nui tonu ano te tino he o te Ha-
hi ehara i te mea kei nga minita, he tauma-
ha no te iwi, he pirangi ki te he. Me
titiro kau te tangata ki tona ngakau ka
kitea e ia te nui o te kino. I mea ano a
Hamiora Hei me haere etahi minita ki nga
takiwa ki te whakaoho i te whakapono.
He mea pai ano hoki kia whakawhitiwhi-
tia nga minita. He mea nui te hou o te
mata, o te reo, o te whakatakoto i te kupu.
I whakamarama a Rev. Aata Wiremu kei
te uiui te Pihopa mo te tikanga e mama ai
te penihana i nga minita kaumatua. Kua
whakaae te Pihopa ki te whakawhitiwhiti
o nga minita engari kua waihotia kei nga
minita ano te tikanga. Ko etahi minita
kahore e pai kia nukuhia ratou. He mea
pai rawa te haere o etahi minita ki nga
takiwa kauwhau ai, engari ko te. taumaha
he kore tangata tika e watea ana mo tera
mahi. E kaha ai te Hahi ma te tautoko
o te iwi nui kaua e waiho i nga minita
anake. Ko te mate nui ia o te Hahi he
kore no te Wairua Tapu e mahi ana i roto
i te Hahi. Me inoi te Hahi Maori katoa
ki te Atua kia ringihia mai tona Wairua
Tapu pera me te ringihanga mai i te ra o
te Petekoha.
(Taria te roanga o nga korero o te Hui.)

Nui atu te manaaki a Ingarangi i nga Piri-
mia o nga koroni i tae nei ki te hui a nga koroni
i tu ki Ranana. Ko nga pirimia i tae ko Mr,
Deakin o Ahitereiria, ko Sir Wilfrid Laurier  
o Kanata, ko Mr Bond o Niupaurana, 
ko Dr. Jameson o Keepa Koroni, ko
Mr. Moor o Natal,  ko Tianara Pota o
Taranawaara„ ko te Waari o Niu Tireni.
Ko Tianara Pota te tangata i tino whakanuia
i te mea ka rima ano nga tau o tona wha-
whaitanga nei ki te Ingarihi ka tu nei ia hei
pirimia mo tetahi o nga koroni o. Ingarangi.
TE TANGATA TINO MANGERE
I TE AO. 
TERA   tetahi tangata ko Tamehana tona
  ingoa i haere ki te moe i te tau 1877 a  
no te 11 o Pepuere 1907 katahi ano ka ara e
30 nga tau i takoto ai ia i tona moenga aha-
koa kahore rawa ona mate. I noho a Tame
hana i tona whaea i to raua kainga i Clara
Lugan Aerani; ko ona tau i tona haerenga
ki te moe tekau ma tahi, a ko tona whaea to-
nu te kai tiaki i a ia, a kahore rawa nga ta-
ngata o taua taone i mohio ki a ia i te roa ona
e moe ana, ara e takoto ana i runga i tona
moenga. I tetahi rangi ka pangia te whaea e
te mate a haria ana ki te Hohipera, ka ma-
hue te tamaiti ki te moe, a i te kore tangata
hei tiaki i a ia, hei tunu kai mana, katahi te
tangata nei ka maranga ka tahuri ki te kimi i
tana hutu, ka 29 nei nga tau o tona unuhanga,
te kiteatanga kihai i kaha ki te kakahu, a ka-
rangatia ana etahi tangata tokorua, na raua i
whakakakahu, no te whakamatauranga ki te
haere ki hei i kaha, a he mea tiki rawa he peti ha-
ri turoro mona haria ana ki te whare rawakore,
ki reira noho ai, no te oranga o te whaea i tona
mate, ka hoki a ia ki to raua kainga, i tenei hae-
renga i haere noa atu i raro i te kore tangata he
hari i a ia, muri mai ka hoatu he mahi mana
e te rangatira o to raua whare ko tona whaea
Ko te mahi he mahi paamu.  Hawhe haora i
muri mai o tona timatanga ki te mahi, ka
moe, a koia nei tonu tana mahi. I mohiotia
ai te ahua o te tangata nei, he tononga na
nga kai titiro rawa kore ki te kawanatanga ki
tetahi oranga mo te whaea; ko tona oranga
hoki he iti noa iho, he moni e tukua mai ana e
etahi o ana tamariki i haere ki Atereiria.
He maha nga takuta i whakamatau ki te
whakaoho i a Tamehana, a he nui nga mea
whakamamae i whakapangia ki tona tinana,
otira kihai rawa a ia i rongo i te mamae.
Te kupu a nga takuta, kahore rawa he ma-
te o te tinana o Tamehana, kotahi anake, he
mate moe.
I te rongonga o etahi tamariki ki nga kore-
ro o tenei tangata mangere ka haere to ratau
ope ki te tukino i a ia. I karanga atu ratau i
waho o te whare kia puta ki waho ki te mahi
kia kati tona moe, tana whakapononga i tona
whaea. I te korenga o taua tangata e puta
mai ki waho ka tukitukia nga matapihi o te
whare. Ka hinga pea nga Maori mangere,
momoe i tenei pakeha.
[He mea tango mai enei korero no te
Daily Mail  nupepa o Ranana.]
P.   W.  M. 

TE PIPIWHARAUROA
NA TE ETITA.
Kei te hiahia nga tamariki a Moka Timo o
Riverhead kia mohio kei hea ra ia.
Kua tae noa mai te reta a Waaka te Huia
he korero nana ki a Paora Hopere kia kaua e
kakama ki te whakaatu i ona whakaaro ki Te
Piipi a kia hariru hoki raua. He nui nga ko-
rero a Waaka, na matou i whakarapopoto.
Kua tae mai hoki nga korero a Atirikona
Kerehi o Wairau, he whakamarama nana mo
te take mai o te karakia Momona. Hei tera
marama taia ai aua korero,
No tera marama ano i tae mai te reta a
Rev. Mohi Turei he tangi ki a Te Wiremu.
I puta ana kupu mo nga mahi pai a Te Wi-
remu mo tana Wero hoki e takoto nei i runga
i te Iwi Maori. Anei te tangi a Mohi mo
tona hoa:—
Tangihia kia nui te tangi ki te matua,
Ka pa ia nei he mate i te marama
He mate hoki mai ki a tatou e i!

 
" WHAKARONGO E TE RAU!"
HE waiata tenei e matauria ana e te nui-
nga o nga iwi Maori, ko te tangata
nana tenei waiata kahore matou i te mohio, oti-
ra ki ta matou whakaaro ehara tenei i te waiata
tawhito rawa inahoki he kupu pakeha kei
roto, "Ko te rite i ahau ko Mahutonga e rauna
i te ao."
Rongo-taha •a •rangi = he ingoa tangata pea
tenei no mua i pangia e te aitua nui.
Mahutonga = I te mea he kapu pakeha kei
tenei waiata ka hiahia te ngakau ki te
ki penei na ko te kararehe tenei a te
pakeha e kiia nei he mastodon. Otira
ko Mahutonga he whetu ko te punga
o te waka o Tamarereti ki te korero a
etahi tangata, ko tetahi pea ona ingoa
ko te Whetu o te Tonga (Southern
Cross.)
rauna =  he kupu pakeha tenei, ko te kupu
Maori tika ko te huri.
maero = he tangata aumate te ahua.
kaahu kake i te waru = hei te waru, ara, hei
te koanga ka kake te kaahu ki te titiro
kai mana.
RANJITSINHJI.
KEI te mahara tonu pea tatou ki a Ranji
te piriniha o Inia i hau nei ona rongo
ki nga wahi katoa o te ao mo tona toa ki te
purei kirikiti. Ko tenei tangata tetahi o nga
tino toa o te ao mo tenei takaro, i nga ra i
hau ai ona rongo ko ia te tangata tino kaha o te
ao. I te haerenga mai o te tuma o Ingaringi ki
Ahitereiria ko ia tetahi o nga tino toa. I
whakaakona ia ki Ingarangi, he maha hoki
nga tau i noho ai raua ko tana wahine ki
Ingarangi, tatari ai ki tona kingitanga. No
Pepuere nei ia ka tu hei rangatira mo Nawa-
nagar, ko tona ingoa inaianei ko te Tiamu
(Jam) o Nawanagar, engari kei raro ia i te
maru o Kingi Eruera. Ko te tokomaha o
tona iwi e 300, 000 o ana hoia e 3,250, ko
nga moni hua o ia tau o ia tau £160, 000.
I tukua mai e Ranji ana kupu whakamihi
ki ona hoa i Ingarangi:—
Kia ora mo nga kupu mihi. Ko taku ku-
pu ki nga iwi o Ingarangi ko tenei:
"Ma te Atua e tohu te Kingi •Emepara,
tona kingitanga, me tona iwi. Ko toku hia-
hia ko te pupuri tonu i te aroha o oku hoa i
Ingarangi o nga iwi hoki o Ingarangi i runga
i te mau tonu o toku toa ki te Purei he whe-
nua ke"—Ranjitsinhji.
Porbandar  Inia.

HOKO WHENUA.
ITE marama o Aperira nei e £64, 010, te
nui o nga koura i taea i te rua koura i
Waihi. O te timatanga mai o tenei rua koura
ki te mahi ka £5,602,500 katoa nga moni.
E hokona ana e Ngatiwhatua ki te Kawa-
natanga tetahi poraka ko Otakanini te ingoa
kei te takiwa o Kaipara, 16, 000 eka te nui, ko
te utu o te nuinga o te whenua £1 mo te eka,
e 2000 eka he wahi mania £12 mo te eka.
Tera pea e eke ki te £40, 000 te utu katoa o
- te whenua. Ko te ki a D. Paora kaiwhakahae
 re o nga Maori e kore e mamauria te moni
engari e whakamahia. Ka pai ki te penei,
akuanei pea ko te kuihi tenei i nga hua koura
i patua nei.
Tetahi pakeha i Ingarangi i taea e ia te
nohopuku mo nga ra me nga po e 46. Ka-
ore rawa ia i pera tana nohopuku me ta  te
Karaiti, i na hoki ra e 1200 nga tikareti pau
i a ia i taua wa. 

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE AUTE KARETI.
KO te tokomaha o nga tamariki katoa
kei Te Aute Kareti e kura ana i tenei
tau e 73 Kia marama ehara i te mea he ha-
pu kotahi nona enei tamariki, engari no nga
hapu maha o taua o te Iwi Maori. He mea
i kohikohia mai no nga motu e rua nei ara,
no Aotearoa no te Waipounamu otira he mea
pai ano te whakahua ake i te ingoa o Whare-
kauri ko te take e taea ana ano a reira te kohi
haere. Heoi ma koutou e titiro iho o koutou
karanga maha i roto i nga wawahanga hapu
ka tuhia nei e ahau ki raro iho nei:
Kahungunu 14; Porourangi 13; Ngapuhi
8; Raukawa 11; Arawa 4: Whanganui 5;
Ngaitahu 5; Ngaiterangi 2; Ngatiawa 2;
Ngatimaru 2; Pakeha 7
Kei pouri e te iwi ina kite iho i te he o te
whakanoho i nga ingoa o a koutou tamariki
ki raro i nga hapu whakahuahua kua whaka-
huatia i runga ake nei. E taoro haere tonu
ana te mahi nei.
Ko te wehewehenga tenei o nga karaihe o
te kura.
Karaihe VI. Kaiwhakaako.—A. W.
Combes, B.A.
I. Matriculation—1 Whetu Roha, 2 R.
Grace, 3 Romeo Wirepa. 4 Parekura
Pewhairangi.
11. Civil Service .—1 Hohepa T. Kara, 2
George Bertrand , 3 Tureimaka Hohapata
4 Pirimi Pahiwi, 5 Nehu Te Wiata, 6
Hohepa Karaka, 7 Tamati Te Kauru, 8
Piemi Watihana, 9 James Murphy 
Karaihe V. Mahita—A. H. Cato.
1 Oka Heketa, 2 Ariki Anaru, 3 Nepia
Winiata, 4 Richard Manuera, 5 Robin
Taurere, 6 Kakiki Rikihana, 7 Reparepa
Whareparoa,  8 Kingi Hami, 8 G. T.
Harper, 10 Matene Taiaroa, 11 Wiremu
Kiri, 12 T. W. Harper, 13 Teretiu
Kururangi.
Karaihe IV. Kai-whakaako '.—A H Cato,
e 23 nga tamariki.
Karaihe HI. Kaiwhakaako:—Rore P.
Roiri, 16 nga tamariki.
Karaihe 11. Kaiwhakaako: Rore P.
Roiri, 8 nga tamariki.
Ko te rarangi ingoa tenei o nga Kaiwha-
kaako nae nga Monita o te Kareti.
Kaiwhakaako:—Mr. Thornton,  Mr. A.
W. Coombes, Mr. A. H. Cato, Mr R.P.
Roiri.
Monita:—Whetu Roha (chairman), Hohe-
pa T. Kara, Parekura Pewhairangi, Turei-
maka Hohapata, Tamati Te Kauru, Hohepa
Karaka, Oka Heketa, Ariki Anaru, Peta
Moeke, J.R. S. Grace.
Ko nga rarangi ingoa nunui enei o te whare
e huaina nei e koutou ko "Te Whare o te Ma-
tauranga." Ka mutu i konei nga wehewehe-
nga e hoatu e ahau i tenei marama hei arataki
ia koutou ki nga mea o tua atu, mea ake nei
tuhia atu ai hei titiro ma koutou ma te iwi.


PITOPITO KORERO.
Kua mate te kuia tino rangatira o Tonga,
he momo kingi, he hungawai wahine no
Kingi Hori Tupou 11, ko tona ingoa ko La-
vinia (Rawinia) Veigo, ko ia te uri whakamu-
tunga a Tui Toga. I tanumia ia ki runga o
tetahi motu iti, he nui te uhunga a tona iwi
mona, e 80 ona tau ka mate nei.
Ka 30 nga tau o tetahi pakeha ko E. V.
Thompson raua ko tana wahine Maori e noho
ana i runga i tetahi motu iti kei Whiti, ka 80
nga tau o te tane ka 60 o te wahine. Ko te
ahua o te motu he rite ki te potae, no tenei
pakeha tonu tona motu ko Vatu Vara te
ingoa. Kahore raua e kitekite ana i te ta-
ngata. I te taenga atu o te tima o te Kawa-
natanga ki te titiro i a raua kua pau a raua
kai heoi ano a raua kai he hua rakau.
I hopukia tetahi tangata o Ingarangi ki Te-
haronika ko Abbot te ingoa e etahi kaipahua
o Taake, a tonoa ana e ratou kia £24, 000 te
utu katu kua taua tangata. I utua tenei mo-
ni, a tukua ana a Abbot, engari kua tono te
Kawanatanga o Ingarangi kia utua e te kingi
o Taake taua moni.
Kua ngaro ano hoki tetahi tangata whai-
moni o Kareponia, Amerika, ko Weyerhauser
te ingoa, ki te whakaaro kei te hunaia hei utu
moni. Kei te rapu nga pirihi kahore ano kia
kitea. E kiia ana ko te nui o nga moni a
tenei tangata e £200, 000, 000. Ko tana mahi
i whiwhi moni ai ia he kani papa, ko tona
ingoa ki Amerika ko te kingi papa. Pakeha,
pakeha, ka tae kei te tangata e tahae ana.
I te whakawakanga i tetahi tangata o te
Wairoa ko Wiremu Pani te ingoa mo tana
mauranga toki hei patu i tana tamaiti ka mea
taua tangata kei a ia ano te tikanga o tana
tamaiti, otira i rere ke te whakaaro o te kai-
whakawa tonoa ana taua tangata kia utu i te
£6-0-0 a turengia ana ia mo te ono marama.

TE PIPIWHARAUROA
TE MATENGA.
(Na W. P. RANGIHUNA.)
No te 12 o nga ra o Maehe nei ka hurahia
 e te Kawana te, kohatu whakamaha-
ratanga ki a Hamuera Matenga (Rev.
Samuel Marsden ), i Rangihoua wahi o Pew-
hairangi. Ko te wahi tuatahi tonu tenei i tu
ai ona waewae ki Aotearoa i te Kirihimete o
te tau 1814, i kauwhautia ai hoki e ia te kau-
whau tuatahi. Ko Ruatara tana kai whaka-
maori, ko tana rarangi tenei, "Kaua e mata-
ku, ta te mea hoki he kai-kauwhau tenei ahau
ki a koutou mo te hari nui meake puta mai
ki te iwi katoa. Nonainei hoki i whanau ai
he Kaiwhakaora mo koutou i te pa o Rawiri,
ara, te Karaiti te Ariki." He maha nga ku-
pu rangatira i puta mo te Matenga i roto i
nga whaikorero i te wa i hurahia ai taua ko-
hatu. I te whaikorero a te Pihopa o Aka-
rana he maha ana kupu whakamihi me tana
ki ano, o nga tangata katoa kua tae mai ki
Niu Tireni, kaore he mea hei tino whakamihi-
nga atu ma te tangata ma te Pakeha, ma te
Maori ranei i a te Matenga, no te mea nana
i para te huarahi mo te pakeha, mo te Maori
hoki. Mo tatou whaka maori e tautoko aria
matou i te kupu a te Pihopa e ki nei koia nei
te tangata hei whakanuinga ma tatou no te
mea e tino kitea ana nga hua o ana mahi
ki runga ki a tatou ki te Iwi Maori. Ehara
tenei e moumou moni nei tatou i te whakatu-
nga kohatu whakamaharatanga ki nga tanga-
ta kaore nei e kitea ana a ratou na koha ki
runga ki te iwi nui. Ina ke to tatou ranga-
tira ko te Matenga nana hoki tatou i kite ai i
te ao marama, nana i whiti ai te ra ki runga
ki a tatou i enei nga ra i ki ai o tatou-waha;
HUPANE, KAUPANE, WHITI TE RA!
Kua tu nei he kohatu whakamaharatanga
ki a te Matenga, he aha he wahi ma tatou ki
a ia? He wahi ma tatou ki a ia he whangai i
o tatou minita. Ka mate atu ra ia ka riro
ko ona hoa minita hei mahi i ta ratou mahi.
Koia nei o tatou rangatira a he mea tika kia
whakapaua o tatou kaha ki te awhina i a ra-
tou ki te kohi oranga mo ratou ehara te mou-
mou noa iho ki etahi tangata kaore noa iho
nei o ratou na painga ki te Iwi Maori.
E tino whakamihi ana matou ki te Atiri-
kona o Akarana ara ki a te Warihi mo tana
kaha ki te tautoko i tenei whakaaro whakatu
kohatu whakamaharatanga ki te Apotoro o te
Hahi Maori.  E whakamihi ana hoki matou
ki nga Maori i tautoko i taua whakaaro i
runga i a ratou kohikohi.
Kua tu nei te kohatu e hiahia ana matou
ki te panui i nga mahi a te Matenga, mai o
tona tamarikitanga, a mate noa atu ia.
NGA KORERO o TE MATENGA.
No te tau 1764 ka whanau a Te Matenga
ki Ingarangi. Ko tona matua he tangata
hokohoko taonga noa iho engari he tangata
nui tona whakapono. I a ia ano e tamariki
ana ka uru ia ki tetahi whare mahi rino ara
he parakimete tana mahi. I a ia e mahi ana
i reira ka hanga te whakaaro i roto i a ia kia
haere ia ki te kura minita. Nawai a ka pa-
keke haere tenei whakaaro i roto i a ia. Ka
mahue i a ia tana mahi ka haere ia ki tetahi ku-
ra (Free Grammar School  ). Ka mutu tana
kura i reira ka haere ia ki tetahi kura ano (St.
John's College).  I a ia i tenei Kareti ka riro
ia na tetahi Kotahitanga i whangai (Elland
Society).Ko tenei Kotahitanga he; kotahi-
tanga no etahi tangata o te Hahi. Ko te pu-
take i whakatungia ai hei kohikohi moni hei
whangai i etahi tangata e whiriwhiria ana mo
te ako ki te mahi minita. Na tenei kotahita-
nga a te Matenga i awhina. I te tau 1793
ka tutuki tana kura, ka whakapangia hoki ia
e te Akepihopa o Ioka hei rikona. I taua wa
ano o tona whakapanga, e rapa ana tetahi
minita hei hoa mo te minita karakia i nga he-
rehere e tukua mai ana e te Kawanatanga o
Ingarangi ki Poihakena. I taua wa ko Wiri-
pawha (Wilberforce), tetahi o nga tangata
tino nui o Ingarangi. Na tona kaha ka
whakamutua te whakataurekareka i
nga mangumangu i raro i te maru o
Ingarangi. He titiro tonu te mahi a
tenei tangata ki te ahua o te Matenga, a kitea
ana e ia kaore he tangata pai ke atu i a ia
mo taua tunga. Katahi ka tonoa e ia ki te
Ropu tono mihinare kia whakaaetia taua tu-
nga mo te Matenga, whakaaetia ana. Ka ta-
ta ki te mutunga o taua tau ano i whakapa-
ngia ai ia ka rere mai ia i Ingarangi. Tona
taenga mai ki Poihakena kaore i roa ka mutu
 te mahi a tona hoa minita, whakatungia to-
nutia atu ko ia ki tona tunga. I tino kitea i
konei te kaha te manawaui o Te Matenga
ki te whawhai ki nga kino e mahia
ana e nga tangata tonu a te Kawanatanga
nga tangata i whakatungia hei tiaki i nga he-
rehere, he tangata kore whakapono. Ko
tetahi o a ratou mahi tino kino he moe
i nga wahine herehere. Nawai i pama-
mao atu i a ia te kino ka pa tonu mai -ki
tona tinana. Tana mahi he tohe ki te Kawa-

HE KUPU WHAKAMARAMA.
natanga kia whakahoua to ratou whare kara-
kia otira kaore te Kawanatanga i tahuri mai.
No muri noa mai i a ia e karakia ana i roto i
te whare karakia i tetahi Ratapu ka puta mai
nga kamura, ka mea mai ki a ia na te Kawa-
na ratou i tono mai ki te whakahou i te
whare. Ka mea atu ia kei te he ta ratou ha-
ramai i te Ratapu a i te wa hoki e karakia
ana ratou. Kaore i rongo nga kamura ka
timata ia ratou ki te paopao haere i roto i te
whare. Ko tana karangatanga tena i ona hoa
kia whakatika kia haere ratou ki tetahi wahi
e pai ai ta ratou karakia ki to ratou Matua i
te rangi. Ka puta ia ki waho me ona kakahu
minita tonu i runga i aia, me ona hoa ki muri
i a ia. I whakamutua te roanga o to ratou
karakia ki te whare whakawa.
(Turia te Roanga,)

HUI NUI KI WAHI.
NO te 4 o nga ra o tenei marama ka tu te
hui nui a Mahuta ki Wahi, kainga o
Mahuta. Ko nga take o te hui i karangatia
ai i roto i te powhiri a Tainga •a •Kawa te
Waharoa ko enei—
(1) Ko nga- mate e pa ana ki nga Iwi
Maori o Aotearoa o Te Waipounamu.
(2) Ko te Tiriti o Waitangi i whakaaetia
nei i waenganui i a Kuini Wikitoria
i te Iwi Maori.
(3) Ko te ahua o te Paremata o Niu
Tireni.
(4) Ko te ahua o te Paremata o Ingara-
ngi
(5) Ko te mana o nga tupuna Maori.
(6) Ko nga take i heke ai te Iwi Maori.
Ki te ki e 3000 e 4000 ranei nga tangata i
whakamine mai ki tenei hui. I te 30 o nga
ra o Aperira ka eke ki te £1000 nga moni i
kohia mo nga raruraru o te marae. He toko-
maha nga minita o te Hahi i tae ki te hui.
Ko nga kupu tuatahi a te hui na Keri Kai-
hau he tono nana ki nga iwi kia whakakotahi.
I muri iho i a Keri ko Henare Kaihau. Ko
te take o ana korero he whakaatu nana i te
ekenga o Potatau ki nga iwi katoa o Niu
Tireni. Ko nga mea whakamarama o tana
kauwhau he rakau. I te roa rawa o te kore-
ro a Kaihau ka amuamu etahi tangata mo te
moumou noa iho o te taima ki nga korero
whakapapa. I mea a Kaihau kahore he take
i wehewehe ai te Iwi Maori no te mea he iwi
kotahi ratou, ko o ratou mate ko nga mea e
hiahiatia ana e ratou he rite tonu. Kite
whakakotahi te Iwi Maori he maha nga mea
e taea e ratou a e tautoko te Paremata o
Ingarangi i a ratou. Ko te Tiriti o Waitangi
kei te mana tonu otira kei te takahia taua
tiriti e te Kawanatanga o Niu Tireni. Ki te
kore te kawanatanga e whakarongo mai ki a
ratou kupu heoi ano te huarahi marama he
kawe i o ratou mate ki Ingarangi. Mehemea
e whakakotahi ana te Iwi Maori ka nui to
ratou mana ka whakarangona a ratou kupu.
Ko te whai a te Kawanatanga he wehewehe i
te Iwi Maori. E kore e taea e ia anake te ku-
kume mai ona hoa mema kia whakakotahi
ratou otira ki te whakakotahi nga motu e rua
ka eke te mana o te Iwi Maori ki runga ki te
ahua o te hanganga o nga ture.
E whitu nga wahanga o te mana Maori e
pehia nei e te pakeha, heoi ano te huarahi e
hoki mai a taua mana me haere ki Ingarangi.
Hei konei ka hoki ano nga korero a Kaihau
ki te whakapapa o Potatau i tuku iho nei i a
Io ara i te Atua. I a Potatau ki te pourita-
nga he huatahi no te mate, no reira nei nga
ture e patu nei i te Iwi Maori. I mea a Kai-
hau e wha nga putake hei tirotironga ma ra
tou: (1) I rite tonu te whakaaro o nga tupu-
na ki te whakakotahi i raro i te Tiriti o
Waitangi, waihoki kia kotahi ano te ngakau
o nga iwi katoa o Aotearoa puta atu ki Te
Waipounamu ki te whakakotahi i enei ra. (2)
E rite ana tenei kotahitanga ki te ahua ano o
te Iwi Maori o mua iho, (3) ko nga ture o te
Paremata o Niu Tireni e pa ana ki te Iwi
Maori, (4) ko nga ture e pa ana ki te Iwi
Maori i whakaotia e te Paremata o Ingarangi.
I tohe a te Arawa kia kau a e whakaritea wa-
wetia te tira haere ki Ingarangi kia mohiotia
ra ano te ahua o te pitihana ki te Paremata o
Niu Tireni nei. E kore ratou e pai ko
Mahuta hei upoko mo te hunga hari pitihana.
I kaha te tohe a Taingakawa kia whakaurua
a Mahuta ki roto o te pitihana. I mea tetahi
rangatira o te Arawa kahore e tika kia wha-
kanuia ake a Mahuta ki runga ake i era atu
rangatira o te Iwi Maori. Mehemea he paku
mana kingi ano to Mahuta kua hokona e ia
ki te Kawanatanga. E kore hoki e tika kia
uru a Mahuta ki te kawe pitihana hei whaka
he ano i nga ture a te Kawanatanga ko ia nei
 ano tetahi.
Kua whakatakotoria he kaupapa mo te ko-
tahitanga o te Iwi Maori, kua whakaritea
hoki he kara ko te kara i hoatu e Pihopa
Wiremu hei kara ma te Iwi Maori i te tau
1834.

TE PIPIWHARAUROA
TE RONGOPAI O TE AHUWHENUA.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
E MANU tena koe! Kia ora koe te kai
kawe mai i nga ruanuku purangatanga 
o nga whakaaro e tirohia iho nei e nga kanohi
o te tokomaha.
Ko enei kupu a tou hoa pononga ka tukua
atu nei he taukoto i etahi o nga take kua
whakaaturia mai nei e koe i te maha ou rere-
nga mai kia matou. Tuatahi mo te ahua o
te mahara o te whakatupuranga onaianei ki
nga ritenga o te whakapono. Tuarua, mo
nga kupu tohutohu a whakamarama hoki ki
nga Iwi Maori o enei moutere i te pai o te
ngakau nui o te tangata Maori ki te aru i nga
tikanga ahuwhenua. Tuatoru, mo nga kore-
ro a Dr. Tutere Wi-Repa, i roto i te Pipi
No. 109. Koia ka whai ake i raro nei mote
take tuatahi ara, Whakapono, mo te awhina
i a ia. E pono ana tenei korero a nga tanga-
ta e ahu nei ki te whakahua i te moni oranga
minita i kohia noatia atu i nga ra o tatou o tupu-
na hei moni pera mo ia takiwa mo ia takiwa
me te marama ki te whakahua i te maha o
nga moni kei taua puranga e takoto ana me
nga hua e puta mai ana. Ko reira ka mea
na me hua nui ena moni, kaati ano kei te ora
nga minita. Otira ko te wahi e kore ahau e
rongo e whakahaerea ana ko te maha o nga
tau i mahi ai nga minita, me nga moni e utu
ana ki a ratou mo o ratou oranga a muri iho.
Ka huihui ai aua moni katoa kia kitea te pu-
tanga, ka mutu ka whakapipiri ai ki nga hua
o nga moni oranga minita i kohia e nga tupu-
na kua ngaro noa atu nei tae iho ki nga matua
kua ngaro nei te nuinga o ratou. Ki taku
mahara penei mei pena te marama te whaka-
taki a nga kai korero pena, penei kua kite
ratou mehemea e £600 te hua o aua moni kua
eke ki te £1200. Ko nga moni i tapiritia hei
whakatutuki i te oranga i nga tau 12 i minita
ai ia ki tona pariha. Kaati na te kore i rapu-
rapu penei i ngakau kore ai te Maori o tenei
whakaturanga i waiho ai ko te koha a nga
tupuna matua hoki hei whakamaurutanga atu
ma nga ngakau o tenei whakatupuranga ae
pea. Mo te ratou whakaaro ki te tikanga o
te whakapono e karanga aroha mai nei no
reira e oku hoa taitamariki rangatira kei tu
reo kore tatou a te ra whakawa i te aroaro o
tatou tupuna i a ratou me tatou e. tu whaka-
wakia ana e te Atua i mua i tona aroaro. Kia
mahara ki nga kupu aumihi mo to tatou
matua mo te Atirikona Hamiora Wiremu e
tangihia nei e te nuinga ona iwi i runga i
ana mahi atawhai ki te iwi Maori, me te
whakapono, aha koa kotahi tonu toku kitenga
i a ia otira i te rongo o tona matenga nui atu
toku whakamihi ki taua ra i kite ai ahau i a
ia i enei tau e 25 kua pahure atu apopo nei i
te 1 o nga ra o Mei 1882.
TUARUA MO TE AHUWHENUA.
Mo tenei take ahakoa kei konei toku tina-
na kei te takiwa ki te raki o Akarana nei te-
nei kei te hakirikiri te taringa ki te rongo o
nga iwi kua haere mai nga rongo ahu whenua
o nga iwi o te Tai rawhiti, ki te takiwa o
Ngatiporou me nga iwi o Nuhaka. He ro-
ngo whakahari tena ki ahau tuatahi i kite
ahau i roto i te ripoata a Manu kai tirotiro i
nga kura Maori i reira ahau ka kite ko
nga tangata o Nuhaka, tokomaha nga Maori
e hari ana i a ratou miraka ki te mira a nga
pakeha. He tino rongo pai tenei ki ahau tae
mai ki nga wahi o Ngatiporou ka kite ia i
nga paamu hipi i nga takiwa o tera wahi na
nga Maori! Ko te ahua tenei o te ripoata a
Manu mo tena takiwa, kaati no te taenga mai
ki te pito ki raro o te motu nei i te taha ki te
raki o Akarana, katahi ka kino te ripoata a
Manu, ka whakahuatia e ia nga mahi piriote i
nga kainga Maori tae atu ki nga koroha mahi
kapia, kaati kaua tatou nga tangata o te pito
ki raro o Akarana e riri ki a Manu mo tana
ripoata ehara hoki i te mea na tana ripoata a
tatou mahi i hanga engari na tatou tana ri-
poata i mea kia pera ko tana hoki i kite ai
koia tana e korero ai i rite ai ta Hemi e ki
mai ra: "E hua ranei he oriwa ma te piki
he piki ranei ma te waina kahore rapea?" No
konei hoki te ahei ai i a Manu te kawe mai
te ripoata o Nuhaka mo tatou to tatou ranei
mo ratou koia tenei ko te tikanga i kitea e ahua
i puta mai ki toku ngakau a puta ake koia
enei aku tirohanga.
I a ahau ano i te kura kua puta toku maha-
ra he tino pai tera mo matou te whai mahi i
te kura, tapahi karaihe kutikuti hipi, mahi
kaari, hanga taiepa waara kohatu, taiepa
rakau, whakato i nga tini kai a te pakeha
miraka i nga kau whiu kaata ina haere ki te
tiki kai i te taone, horoi kakahu tuitui i nga
kakahu me era atu mahi ma te tinana.
I rongo ano ahau i etahi o matou e riri ana
mo te nui o te mahi, ka mea atu ano ahau,
kaua e riri. Ka mea ano he aha te take i he
ai te riri? I penei taku whakautu: E tae ki
o tatou wa e hoki ai ki o tatou kainga ka
waiho enei mahi hei taonga mo tatou ki reira
a o tatou wa e haere mai nei. No reira e te
iwi e te taitamariki whaia te tauira a o tatou

HE KUPU WHAKAMARAMA.
hoa pakeha kua arumia nei e etahi o tatou
Mehemea kua taea e etahi Maori, kahore ano
hoki he take e kore ai e taea e etahi Maori i
muri mai o era. Engari tenei te take te taea
ai e etahi Maori me korero marama atu ahau
he mangere, tuarua pea he whai huarahi nga-
wari mai mo te moni i nga reti whenua, no
reira ka kore e aro ki te mahi ka haere ki nga
mahi huhua kore ta nga kuare mea e rawe ai
Ko ahau nei he miraka taku mahi pai o nga
mahi ringaringa nei me te whakapai whenua,
me i whai wa ahau mo tena mahi. Kaati tena
Ma nga Maori e whakaatu ki a koutou te
kaute ahuareka o te mahi miraka kau hei
whakawhai ngakau i a koutou e te hunga
whai whenua nunui papai hoki, kia aru ai i o
ratou hikoinga. Mo te take whakamutunga
kahore aku kupu mo tenei, kotahi tonu nei
taku he whakamoemiti taku ki nga korero a
Dr.Tutere Wi-Repa. E pai ana kia tirotiro
tonu nga tangata ki te whakamaramatanga o
nga take iho ki te tino maramatanga o aua
kupu.
Heoi e manu, kei te nui rawa ena korero
hei mau ranei mau ki ou parirau hei kore
ranei. -  
Kaati mo ena, e ma, penei ano he mutu.
nga, Kia ora koe! -
No tou hoa pononga
HAURAKI PAORA.
Reweti, Kaipara,
Aperira 3, 0.
[Kaore rawa i te he te kaute o nga moni
kei te Hahi, ko nga hua o nga tahua kei te wha-
ngai i nga minita, ko nga moni kei te takoto
he a te Hahi ko nga moni he Maori nga kai
tiaki.—ETITA.];

KOMIHANA WHENUA.
ITE mate o te Taute he maha nga wiki i
mutu ai te Komihana engari ko Apirana
Ngata raua ko Pereiha i tae ki Te Kuiti ki te
whakariterite i nga mahi. Kua tae te ripoata
tuatahi a te Komihana ki te Kawanatanga. I
te waea mai a Apirana ki te hui o Te Kotahi-
tanga o Te Aute i mea ia ka nui te ahua nga-
wari o ta raua mahi o te taha ki nga Maori.
E hiahia ana te Etita kia mohio ia ki te
kainga o Ritete te Ohu. Kua tae mai he 5/-
he  mea kuhu mai ki te whare reta no te toa
Loan and Mercantile o Nepia, ko te ingoa o
te tangata nana te moni kahore i tukua mai.
ORONHYATEKHA.
KAUA e miharo, ehara tenei- korero i te
paki. Ko Oronhyatekha  ko te ingoa
o tetahi rangatira o te iwi kiriwhero o Ame-
rika no enei ra tata nei i mate ai ki Hawana,
Georgia, Amerika. No te tau 1841 ka wha-
nau a Takuta Oronhyatekha  ki 0notario, Ka-
nata, ko tona hapu, ko nga Mohaka. He
tangata tino matau. E toru ona tau ki Ke-
nyon Kareti i Omo, muri mai e toru ano tau.
ki Toronto Kareti, Kanata. I te taenga o
te Piriniha o Weiri ara o Kingi Eruera VII ki
Kanata i te tau 1860 ka whiriwhiria e nga
rangatira o tona iwi mana e panui ta ratou
whakamihi ki te piriniha. I te pai o te Piri-
niha ki taua tangata ka whakaritea e ia kia
whakawhiti ki Ingarangi ki Okiwhata ako ai,
tetahi o nga kareti nunui o Ingarangi. Ko
tetahi tonu o nga takuta o te Piriniha tetahi o
nga kaiwhakaako i a Oronhyatekha. Ka
mutu tana ako ki Ingarangi ka hoki ia ki Ka-
nata ka puta hoki ona rongo ki nga wahi ka-
toa he takuta matau. I te tau 1881 ka mutu
tana mahi takuta ka tu ko ia hei rangatira mo
tetahi ropu (Oder of Foresters) a mate noa
nei ia. He tangata karu a Dr.Oronhyate-
kha ki te pupuhi pu, ko ia tetahi o nga
tangata pupuhi pu o Onotario i haere ki
Ingarangi i te tau 1851.
He nanakia ano te Maori ka tokotoru rawa
o taua nei takuta, ko te tuawha ko Rongo
Nuku kei te kura inaianei.

Me kai e tangata haurangi kia wha kia ri-
ma ranei aporo i a ra ka kite ia ka kore haere
tona hiainu waipiro.
He hanga whakapouri te toki a te mate
uruta, a te kai kore, a te mate whawhati tata
e hautope mai nei i te Hainamana. E hinga
ana i te ra nuku atu i te 5060 Hainamana.
Kei te kohi moni nga iwi nunui o te ao hei
awhina i  nga pani i nga pouaru i te hunga ho-
ki e whakatata ana ki te hemo i te kore kai.
No te 17 o nga ra o Aperira; ka hoki mai a
Mere Whaanga i Uta, Amerika. No te tau
1894 ka haere raua ko tana tane ko Hirini
Whanga me a raua tamariki ki te kainga o te
Momona ki Uta, mate atu a Hirini ki reira,
katahi ano a Mere ka hoki mai. E 7000 te
roa o tona haerenga mai ka u nei ki te Mahia.
He nui te tangihanga ki a Mere.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀䠀唀⸀ഀഀ  䔀愀爀渀攀猀琀 䠀漀漀瀀攀爀Ⰰ 一攀瀀椀愀 䴀愀栀甀椀欀愀Ⰰ 圀椀爀椀 䔀爀甀攀琀椀㬀ഀഀ㄀㔀⼀ⴀ 一椀欀漀爀愀 吀愀甀琀愀甀㬀 ㄀㘀⼀ⴀ 吀甀欀甀 䴀甀渀爀漀Ⰰ 倀愀栀愀甀 倀漀欀愀椀㬀ഀഀ㄀㄀⼀㌀ 䠀漀渀攀 倀愀瀀椀琀愀㬀 㔀⼀⸀ 䴀椀猀猀 䈀甀氀猀琀爀漀搀攀Ⰰ 䰀⸀ 䴀⸀ 匀椀洀⸀ ഀ吀愀甀栀愀 一椀欀漀爀愀Ⰰ 倀愀椀爀愀洀愀 䬀攀攀渀愀Ⰰ 倀愀爀攀欀漀椀栀甀 吀攀 䬀愀渀椀㬀ഀഀ㈀⼀㘀 䴀椀琀愀 圀攀瀀椀栀愀Ⰰ 䠀攀渀愀爀攀 䄀瀀攀爀愀栀愀洀愀Ⰰ 圀椀爀攀洀甀 倀攀栀椀ⴀഀ渀椀愀渀愀Ⰰ 刀愀渀最椀 䠀⸀ 吀甀欀愀爀椀爀椀⸀ഀഀ䄀 猀甀洀 漀昀 㔀⼀ⴀ 栀愀猀 戀攀攀渀 爀攀挀攀椀瘀攀搀 攀渀挀氀漀猀攀搀 椀渀 愀渀 攀渀瘀攀ⴀ ഀ氀漀瀀攀 眀椀琀栀 琀栀攀 渀愀洀攀 漀昀 琀栀攀 一⸀娀⸀ 䰀漀愀渀 愀渀搀 䴀攀爀挀愀渀琀椀氀攀 ഀ䌀漀礀ⰀⰀ 一愀瀀椀攀爀Ⰰ 甀瀀漀渀 椀琀Ⰰ 戀甀琀 眀椀琀栀 渀漀 氀攀琀琀攀爀 琀漀 猀愀礀 眀栀漀 ഀ猀攀渀琀 琀栀攀 洀漀渀攀礀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀