Te Pipiwharauroa 
He Kupu Whakamarama.
NAMA 105. GISBORNE. TIEMA 1906.
NA TE ETITA.
KUA tae mai te pukapuka a Takuta Po-
mare ki a matou he whakaatu mai
nana i tona pouri i tana whakahe ki nga ko-
rero a "Tipiwhenua" mo Wharekauri, i pata
ai etahi kupu mo tona papa a he tono mai
hoki nana kia whakapuaki matou i to matou
pouri mo aua korero. Ko e nei nga kupu, "Ko
te (he) nui o Wharekauri he iti rawa no te
whenua ki etahi, he nui rawa ki etahi. I te-
tahi wa tata tonu ka heke katoa nga Maori ki
Taranaki, e 20 ano pea i noho iho. He tika-
nga na te Whiti kia kaua tona iwi e uru ki
nga mahi kooti whenua, heoi, i te tunga o te
kooti tuatahi ki Wharekauri, kahore nga ta-
ngata o te Whiti i haere ki te whakawa i o
ratou whenua, tu ana kotahi ano te tangata
he awhekaihe, ko Naera te Piringatapu te
ingoa riro ana te nuinga o te whenua i a ra-
tou ko tana whanau, kahore hoki ona wehi ki
te kooti. Kei te noho whenuakore etahi o
nga Maori o Wharekauri. No te tunga tua-
rua o te- kooti i enei tau tata nei katahi ka
whai-whakaaro, ka tu ki te whakawa o ratou
whenua. Ko nga tangata ia e u tonu ana
nga whakaaro ki nga tikanga a te Whiti ka-
hore i te aro ake ki o ratou whenua." E mea
ana a Takuta Pomare he whakakino enei ko-
rero i te ingoa o tona papa, ko tona papa ho-
ki a Naera te Piringatapu. He maha nga
kupu kaha a Takuta Pomare ki a matou, mea
rawa mai hoki kahore matou e rite ki tona
papa te pai. Ko te tikanga o a matou kupu
ne whakaatu i te mate o nga iwi e tuku ana
ki raro i nga tikanga a te Whiti no te mea i
whai matou kia pau katoa i a matou te tuhi-
tuhi nga korero o Wharekauri o mua iho a
mohoa noa nei, a i te mea he mea ata korero
mai ki a matou enei korero, na reira matou i
mea ai he korero nui tenei a he korero e tika
ana kia whaiwahi ki nga korero whakapapa o
Wharekauri ara ki te history o tera moutere. E
ki ana a Takuta Pomare he he katoa enei ko-
rero, no te mea me i pono kua piiratia noatia
atu e te hunga i whai paanga ki nga whenua.
Kahore ia o matou hiahia ki te whai i tenei
korero, heoi ano i te mea i mamae te ngakau
o Takuta Pomare i enei kupu i korerotia mai
nei ki a matou e nga tangata ano o Wha
rekauri, ka whakaatu matou, i to matou pou-
ri mo ta matou tanga i enei korero, a» ki te
mea he whakakino ingoa te ki i riro i te ta-
ngata tetahi whenua a kahore etahi i uru ki
roto i te kore o enei e pai ki nga mahi kooti,
ka whakaatu ano hoki matou i to matou
pouri mo ta matou tanga i enei korero.
 

 Kia marama o matou hou ehara i te Etita
e tuku atu na i nga kaute, i nga pepa, heoi
 ano ta te Etita mahi he whakatakoto i nga
  korero o te pepa. Engari ra ka nui te whaka
mihi o te Etita ki te kaha. o te kaiwhaka-
 haere i te mea i takoto he nga pupapuka i
 nga •kai •whakahaere o mua atu. E mea ana
 matou mea ake ka tino tika nga whakahaere
katoa o te pepa, heoi ano nga he, kei nga
 poutapeta e takoto ana nga pepa. E miharo
• ana matou ki etahi tangata e ki nei kahore
• ratou e utu i te pepa ehara hoki i a ratou i
i tono mai. Ki te mea he mea tuku atu i ru-
nga i te aroha he aha hoki utu ai i te aroha
i ki te aroha ki te kahore, a he aha te tau-
toko ai i te pepa i tautoko nei i nga mahi o te
i whakapono, kahore hoki a matou whare-
whakarewa moni e ngawari ai nga mahi o te
pepa?  I mea tetahi tangata kahore i tuturu

2
TE PIPIWHARAUROA
No. 105
te puta atu o tana pepa. E mohio ana matou
nona ano te he no te mea i haere ia he wahi
ke a kahore ia i whakaatu mai.
Kia ora nga hoa katoa, nga kaitautoko i ta
tatou pepa. He aumihi tenei na te Etita ki
a koutou katoa:
Heri Kirihimete! Hape Niu Ia I

HE AITUA.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
KIA ora tukua atu nga kupu e whai ake
nei. No te 16 o nga ra o Noema nei
1906, i nga haora o te ata ka matika mai te
nanakia nei i tana whare ka haere ki te kimi i
tana hoiho ka mau tana hoiho ka piki kei ru-
nga. Na wai ra i a raua e haere ana i te
huarahi ka riri te hoiho kaiahi te tangata ka
taka hemo tonu atu, ko ona hoa tata i patata
ki a ia; i taka ano ki te kuaha o tetahi toa ka
haere ona hoa ki taua pakeha ki tana paki
hei mau i te turoro ki te kainga ka mea te
pakeha kahore ano, Kia rite ki taku haora,
kahore a te pakeha mo te mate hoi ano ko te
haora me te moni. Tera tetahi tangata e
haere ana ki tana mahi ka kite i te turoro i te
huarahi, kahore ia i ki i te haora me te moni,
ko tana i whakaaro ai ko te mea e mate ana
kia tae ki te whare. Kati ra me titiro i te
rongo pai. I haere atu tetahi tangata i Hiru-
harama ki Heriko i tutaki ano i a ki nga kai
pahua patua ana ia whakarerea ana, he ta-
ngata ano i patata ki a ia kihai i tahuri atu, ko
te amari i aroha ki a ia; ko te wahi tutata
tenei ki taua aitua. Kati kia ora.
No te 9 o nga ra o Noema nei ka tae mai
a te Apanui ki Waiharera nei, i runga i te mea
• iti ana te puta o te waipiro ki te Maori; he
aha ra i puta ai i te taenga mai o taua tima?
Na konei toku whakamihi. Kua nana nui
ahau ki nga hoterea kia puta he rama, homai
ana e ia ki ahau ko te ture mo te Maori, ara,
ko te kore e tuku waipiro ki te Maori. E ha-
ra i te mea he tangi waipiro engari he koa,
he whakamihi kau ake.
na WHITINUI KAINAMU.
HE MAHI MA NOA KOTIRO MAORI.
HE maha nga hui o te Kotahitanga o Te
Aute i muia ai he aha ra nga mahi
ma nga tamariki Maori ina mutu ta ratou ku-
ra i Te Aute, i Tipene, me era atu kura o
taua o te Maori, a kitea ana he maha nga
mahi e watea ana ki nga tamariki Maori, a he
tokomaha o taua taitama inaianei kua uru ki
aua mahi huhua. Kua tu rata etahi o a taua
tamariki, kua tu mema mo te Paremata, kua
tu minita, kua tu roia, kua tu kaiwhakamao-
ri, kua tu kaiwhakaako kura, kua tu pirihi-
mana, kua tu kaiharihari reta, kua tu kamu-
ra, parakimete, kai tui tera, kai tui kakahu
kua tu kaihokohoko; he iti nga turanga o te
pakeha kahore ano kia ekengia e te tapuae
Maori. I nga ra i a au i Te Aute ko nga ma-
hi kua whakahuatia ake nei, nga mahi i tu.
manakohia, i wawatatia e te tamariki hui atu
hoki ki o ratou matua, kahore i puta ake nga
whakaaro i era ra he mahi tino rangatira te
ahuwhenua. I enei ra ia ko te whakaaro o
te tangata ko nga mahi tino tika ma nga ta-
mariki Maori ko nga mahi ahuwhenua. I te
korerotanga o Reweti Kohere i te aroaro o te
Komihana uiui mo Te Aute i kaha tana tau-
tokotanga i tenei putake, a, i kite tatou i nga
kupu a Apirana Ngata i taia e matou i tera
marama mo te ahuwhenua. Ko to matou
hiahia ia ki te whakapuaki kupu inaianei eha-
ra i te mea mo nga mahi ma a tatou taitama,
engari he ui na matou, he aha ra nga mahi,
te mahi tika ranei, ma nga kotiro, ma a tatou
taitamahine. Ko to matou hiahia ma te iwi
nui katoa e whakahoki tenei patai, hei tauto-
ko hei patu ranei i a matou kupu e whai ake
nei.
Ko te whakaaro pea o te tokomaha o te
matua ko te take i tukua ai a ratou kotiro ki
te kura kia whiwhi ai ki nga mahi pakeha, ki
nga mahi e puta mai ai he oranga mo ratou,
ara ko te take ano i tukua ai nga taitama ki
te kura. Ko nga mahi ma nga kotiro, ki te
whakaaro o te tokomaha o te tangata, he tui-
tui kakahu, he tuhituhi, he whakaako kura,
he hokohoko, me era atu mahi e taea ana e te
wahine. Ko tetahi mahi nui ano ma nga ko-
tiro Maori i tautokona e te Kotahitanga o Te
Aute, a, e te Kawanatanga hoki ko te tiaki
turoro. He tokomaha a tatou tamariki kei
nga whare-turoro e ako ana ki te nana turoro
me ona tini tangotango. E marama ana -nga
painga ki te Iwi Maori i runga i te matau 6 a
tatou kotiro ki tenei mahi pai, a, kahore a
matou whakahe. Kahore hoki a matou wha-
kahe ina whiwhi etahi kotiro Maori ki era atu

No. 105
HE KUPU WHAKAMARAMA.
mahi a te pakeha, otira ki ta matou whakaaro
ehara enei huarahi i nga huarahi tika e puta
ai he painga ki te kotiro, ki ana, ki ona, a ki
te Iwi Maori katoa.
Ki ta matou whakaaro—he whakaaro i pu-
pu ake i roto o te ngakau, i puaki i te man-.
gai, i tuhia e te pene—he whakaaro i whaka-
tokia ki te ngakau i runga i ta te kanohi i kite
ai i te tirohanga whakamuri, whakatetaha, i
runga hoki i ta te ngakau i kite ai i te tiroha-
nga whakamua—ki to matou whakaaro ko te
mahi tino pai ma nga kotiro Maori he noho ki
nga kainga o nga pakeha e mohiotia ana he
pai, he rangatira, he whakapono; ehara i te
noho noa iho, i te whakatupurangatira, e kore
tenei tu tangata e tirohia mai, engari he noho
hei kaimahi, ara ki te Reo pakeha hei hawini.
Kaua e tuku nga tukemata i tenei kupu i te
hawini, engari ata whakarangona a matou ta
ke i hapai ai matou i tenei whakaaro. Kaho-
re o matou hiahia ki te korero ki te tangata
kahore nei he taringa hei whakarongo ki te
tika ki te he ranei o te korero, ko tenei tu ta-
ngata kahore he pai kia korero i te mea ka-
hore ia e mohio ki te whakarongo. Kaore
ano tenei putake nui kia whiriwhiria e te Ko-
tahitanga o Te Aute, engari e tetahi o nga
peka o taua Kotahitanga, e te peka o Tura-
nga nei, a, i rite te whakaaro o taua peka ki
te whakaae he tikanga pai tenei.
Ko te take i tautokona ai e matou tenei ti-
kanga no te mea ki ta matou whakaaro he
huarahi tenei e puta ai he painga ki te kotiro,
ki ana, ki ona ki te Iwi Maori katoa, he pai-
nga ehara i te mea mo te wa poto engari mo
nga ra katoa e ora ana ia, a mo nga ra hoki i
muri i a ia. Kia whanui ta tatou titiro ki te-
nei putake, tirohia ko te painga ki te iwi nui
haunga te painga ki te tinana kotahi. E tu-
pu pai ai te Iwi Maori ma te tupu pai o ia
hapu o ia hapu; e tupu pai ai
te hapu ma te tupu pai o ia whanau o ia
whanau; e tupu pai ai te whanau ma te pai
o te whaea, haunga te papa. He kupu wha-
katauki na te pakeha, "Ko ia e tapuhi ana i te
tamaiti, e whakahaere ana i te ao." Ahakoa
he tangata taimaro a Neporiana Ponipaata, i
matau ia, ma te kaha o te whanau e kaha ai
tona iwi te Wiwi. Ko nga tangata pai o te
ao, i pai ai, i rahi ai, na o ratou whaea. E
mohio ana tatou ko te mutunga mo a tatou
kotiro ko te moe tane, ahakoa e aha te mahi
a te kitiro Maori ko tona mutunga he mo ta-
ne a ki te waimarie ia, he whakawhanau, he
whakatupu tangata ki te ao. Ki te mea he
pono ko tenei te mutunga o te kotiro, ka ui
matou, He aha te mahi pai ma te kotiro
Maori ina tutuki ia ki te otinga o tana kura?
Ko ta matou whakautu ki ta matou patai ano
ko tenei, He ako ki nga mahi e tika ana kia
matauria e te wahine marena, a na konei ma-
tou ka mea ki te kore e taea e te kotiro te ako
enei mea i te whare ake o tona whaea o tona
whanaunga ranei, ki te hiahia ia ki te kimi
mahi mana i te pakeha me haere hei hawini
mo tetahi wahine pai, wahine rangatira.
Me ata whakaupoko ake e matou nga pai o
te mahi hawini:—
(1) Ka whai kainga te kotiro hei nohoanga
mona
He mea uaua rawa te taea e te kotiro katahi
nei ano ka timata tana mahi, te utu to-
na whare noho ki te mea ehara ia i te
hawini.
(2) Ka whai whaea ia i tona rangatira hei
tiaki hei tohutohu i a ia.
He mea wetiweti rawa te noho noa iho o
te kotiro Maori i nga taone no te mea,
i puhake tonu nga taone i nga tu wha-
kamatautauranga  katoa kahore nei te
tamaiti Maori i mohio i a ia i te kura i
a ia ranei i tona ake kainga. He toko-
maha nga pakeha e rite ana to ratou
ahua ki a ratou hawini ki te ahua 6 te
papa o te koka ki te tamaiti.
(3) Ka mohio ia ki te tunu kai, ki te mahi
hoki i nga kai huhua a te pakeha.
He maha nga tangotango kai a te pakeha
e kore e taea e nga kura te whakaako
(4) Ka mohio ia ki te whakatakoto toopu
ki nga tikanga o te kai, ki nga korero
o te kai.
Ki te whakaaro pea o etahi tangata he mea
ngawari noa iho tenei, otira ahakoa he
ngawari noa te mea, heoi ano e oti pai
ai i te tangata ma te taunga tonu ki te
mahi i taua mea.
(5) Ka mohio ia ki te whakapai, ki te tiaki
whare.
Kei mea te tangata he mea ngawari tenei.
He torutoru noa nga wahine Maori kua
kitea e au he mohio ki te whakapai
whare. He maha hoki nga whare kua
kitea e au he whare nunui, he pai a
waho ki te titiro atu, ko roto ia he pai
ke atu nga wharepuni. Ko etahi wa-
hine ano ahakoa he mohio ki te whaka-
pai otira i te mea kahore ratou i taunga
ki era mahi, he mea hoha rawa ki a
ratou.

TE PIPIWHARAUROA
No. 105
(6) Ka mohio ia. Ute tiaki ki, te whakatu
tupu tamariki, i tana mahi ki te tiaki i
 nga tamariki a. tona rangatira , i tona
  kite hoki i tona rangatira   e whakatu-
 pu ana e whakaako ana e whangai
ana e whakakakahu ana i ana tamariki.
He mea tino nui  rawa tenei, E kiia
ana e Takuta Pomare ko te nuinga o
nga. tupapaku Maori e mate ana i ia
i au, ia tau he tamariki. Ki te kore
ne tamariki hei tiriwa mo nga kauma-
tua e mate ana, he mea marama noa
- he ngaro he mutunga mo te Iwi Ma
ori.
(7) Ka mohio ia ki te tiake turoro ki te ro-
ngoa turoro i, tona kite i tona rangatira
e tiaki ana e rongoa" ana i ana tamariki 
matemate. 
(8) Ka mohio ia ki te mahi i runga te tai-
ma no te mea he taima mo a (e pake-
ha mahi katoa. E kiia ana e te pake-
ha ko te mate nui o te Maori he
"taihoa," kati ma te nono ki te pakeha
e patu te "taihoa" i roto i te puku Ma-
ori. - :
(9) Ka mohio ia ki te whakatakoto rite i
 nga mea katoa; tena; mea tena mea
ki  tona wahi ki tona; wahi ; tena
wahi, tena wahi me tona mea me tona
  mea.  

(10)" Ka mohio ia ki te whai i, nga mea ka-
toa kia ma nga kai te whare te marae
nga kakahu te tinana. 

(11) Ka mohio ia ki te horoia ki  te haena ka-
kahu. Kaua te tangata e mea he ha-
  nga noa iho te horoi me te haena.
(12) Ka mohio ia ki te puku mahi i te mea
 kahore  i a ia tona tikanga e ahei  ai ia
 ki te mangere.
(13) Ka mohio ia ki te mau kakahu ara ki
   ta te rangatira ki tana - mau kakahu.
Ki te pakeha e mohiotia ana te tangata
tutua me te tangata rangatira i te ahua 
o nga kakahu o te mau hoki i te ka-
 kahu.
 (1 4) Ka mohio ia ki te: penapena i. ana mo-
 ui i ana taonga ranei ; ka nga tino ta-
ngata, hoki o te pakeha he iwi tohu
  taonga.   "   
(15) Ka mohio ia. ki te korero i te reo o
nga pakeha rangatira,  ka ngawari hoki

tana korero. He mea tenei kahore e
taea e nga kura Maori te whakaako
 ara te tangi o te reo, heoi ano e taea ai
ma te noho i te taha nga pakeha
rangatira.
(16) Ka mohio ia; ki nga-tikanga, ki te no-
ho a nga pakeha rangatira; ki te ahua
o te tane ki te wahine, o te wahine ki
te tane o nga matua ki. nga tamariki,
o nga tamariki ki nga matua. E kore te
- nei ahuatanga e kitea e ia i etahi wahi
atu heoi ano hei te whare anake o te
  tangata rangatira. :  
 (17] i Ka kite, ia i te ahua, i nga kupu i nga
  tikanga a te tangata whakapono.
(18) Ka whiwhi ia ki te utu nui.
 Ehara i te mea ko te moni te tino
 take i tautoko ai, matou i te mahi ha-
wini ma nga kotiro Maori, ko te tino
  take i tautoko ai matou hei huarahi e
 whiwhi ai te kotiro Maori ki te matau-
ranga hei awhina i a ia, ana, i ona, 4
nga ra katoa e ora ai ia, otira ki ia ma-
tou mohio he nui ke atu te utu o te
hawini i o era mahi katoa e taea ana e
 te kotiro Maori. Kote utu paku ra;
wa mo te hawini 10 hereni mo te wiki
 engari kaua tatou e wareware he moni
ora tenei, no te mea Rei tona rangatira
te kai mana me te moe. Ko te tino
utu tuturu o te hawini 15 hereni ki te
£1 i te wiki, tena ko tetahi atu mahi
 10 hereni hoki iho ranei, a ma te ta
maiti ano tana kai, me tana moe E
kore rawa e taea e nga tamariki rawa-
kore, kahore nei o ratou kainga i nga
taone. Kia roa rawa te tamaiti e mahi
ana ka piki ai tona utu. Na konei
matou i mea ai mo te taha ki te utu,
kei runga tonu ano te hawini.
(19) I te ora o te moni a te kotiro hawini a
ki te watea ia e ahei ia ki te haere ki te
 kura ako ki te tuitui kakahu, ki. era
-mahi hoki, a e ahei ia ki te ako ki te
whakatangitangi piana.
E kore e taea te tatau nga painga e puta
mai ki te kotiro ina tupono ia ki tetahi wahi-
ne pai hei rangatira mona, he painga e kore
nei e puta mai i runga i nga mahi tari i nga
mahi tui kakahu. Ka pehea ra te ahua o te
kotiro mahi tari ina marena ia, whiwhi ki to-
na ake whare, ki ana whakautu ranei? - E
pehea ra ia ina kite i te hawini i whakahawetia
ra  ia i a raua e noho aha i nga taone, i te pai

No.
105
o te tunu o ana kai, i te ma o tona whare o te
ora o ana tamariki? E pehea ra ia ina haere
mai te kotiro hawini kia kite hoki i tona whare?
Ko enei nga take i mea ai matou he mea
pai rawa te haere o nga kotiro ki nga pakeha
rangatira noho ai ako ai ki nga mahi katoa a
te wahine, kia rite ai ia mo te marena, mo te
whakahaere i tona whare, mo te whakaako i
ana tamariki.
Kotahi ano te take e mohio ana matou e
whakahuatia hei raupatu i enei take maha
ara ko te mahi hawini he mahi na te pononga.
E ki ana etahi tangata ki te mahi hawini te
tangata e kore rawa e makere te ingoa hawini
i a ia. E kore e nui a matou kupu hei wha-
kautu i tenei korero a te tangata, waiho ma
ratou ano e tuhituhi mai. He tika e ahua
whakahaweatia ana te turanga hawini e te
pakeha ano, otira ki ta matou whakaaro eha-
ra. i te mea he tutua no te mahi i whakaha-
weatia ai, engari no nga wahine pakeha ano
pea e mahi hawini ana te tutua. Ki te mea
na ta ratou mahi i whakahaweatia ai ratou,
he aha hoki i kore ai e whakahaweatia nga
wahine tiaki turoro he weriweri ke atu nei ta
ratou mahi i ta te hawini? I whakahaweatia
ai te hawini no te mea ko te tino nuinga o
nga wahine pakeha e mahi hawini ana he hu
nga kuare, tena ko te tiaki turoro e kore e
whakaaetia nga wahine kuare. Ki te mahi
hawini te tamahine a te Kingi, e kore ia e tu
tua, engari ka tamahine tonu ano ma te Kingi,
a, e marena ia ki tetahi Piriniha. E mohio.
ana matou ki te wahine a tetahi minita i noho
hawini ki te pakeha, kahore ia i te whakaha
wetia, a ahakoa ia i mahi hawini i whai te
minita ki a ia. Ko te tikanga o tenei kupu o
te hawini he kaimahi, na konei he hawini ka
toa tatou, he hawini he pononga nga tangata
katoa e mahi ana ki tetahi atu tangata heoi
ano pea te tangata, ehara i te hawini ko te
e rorewaru. "Ko nga tangata whaiwhaka-
aro e kore e whakahawea ki te kotiro i mahi
hawini i runga i tona hiahia kia mohio ia,
engari ko te kotiro e kore e tirohia e te ta-
ngata whaiwhakaaro ko te kotiro mangere,
whakahi, a i tona whakahi ka hakurara. Ka-
hore he he o te mahi e whakahaweatia ai,
ana ke te he ko te mangere ko te kuare. Ko
nga kupu kei runga i te karauna o te Piriniha
o Weri ko enei kupu "ich Dieu" ara ka mahi
au—ka hawini. I te hiahia o te Karaiti kia
mutu te whakahi o ana akonga horoia ana e
ia o ratou waewae. E kiia ana nga hepara a
te Karaiti he minita ara he hawini.
He tika ano he kino etahi pakeha ki a ra-
tou hawini, otira me ata titiro tonu ko nga
pakeha pai me mahi te kotiro mo tetahi
wa poto kia mohiotia ai te peheatanga. Ko
etahi pakeha e tuku ana i a ratou hawini kia
uru mai ki a ratou whanau, otira kei te ahua
tonu o te kitiro te tikanga. He aha te pai o te
uru o te kotiro kahore nei i tae ki te kura ki
te whanau a te pakeha rangatira  ira, tera taua ko-
tiro e whakama, a, e hiahia oma ki te kitini.
He tokomaha nga wahine rangatira o Inga
rangi kua uru ki nga mahi kei raro rawa iho
nei i a ratou, i to ratou mohio he pai ke atu te
mahi i te mangere. I mea tetahi Rore ki te-
tahi tangata rangatira, "Kua rongo ranei
koe e marena ana a Rore Mea ki tetahi kotiro
kaituhituhi?" Ka miharo tona hoa, ka ui
mai, "Na wai te kotiro na?" Katahi ka wha-
kahokia atu e te Rore, "Naku."
HE PANUI.
Hui Kirihimete ki Orete, Raukokore.
HE Karanga atu tenei ki nga iwi, ki
nga mana o te Tairawhiti kia hui
mai ki Orete wahi o Raukokore i te 25 o
nga ra o Tihema 1906.
Te take o tenei karanga he hakari mo
te taenga o te waea (tarepoono) ki Orete,
i hangaia atu i Mataahu e tata ana ki
Waipiro ma Waiapu ki Orete, te roa kua
eke ki te 120 maero, na te Maori anake i
hanga. Te rua o nga take, a ko te tino
take he Kohi moni hei whakaea i te wahi
e toe ana o nga moni i pau i te hanganga,
hei kuku me atu kia tae te waea ki Te
Kaha, a hei muri atu ki Maraenui, Torere
tae noa ki Opotiki. Ko tona tikanga he
i tuitui haere mo nga iwi o tenei wahi o te
Tairawhiti.
A tera hoki e puta i roto i taua hui nga
tino whakamarama o nga mahi o tenei
tau i roto i te Paremata, a tera e whakata-
kotoria etahi kupu nunui mo nga whenua.
E tae atu ana tenei karanga kia Ngatiawa,
ki a Tuhoe ki a Te Whakatohea, haunga
Ngaitai, Te Whanaua Apanui me Nga-
tiporou, ko ratau te tangata whenua.
Haramai; kia aroha ki ta tatou taon-
ga hou.
He mea whakahau mai maku e tuku
atu mo te taha ki nga rangatira o te
marae e tu ai te hui.
A. T. NGATA.

TE PIPIWHARAUROA
HE OHITITANGA MAHARA; HE TUTA-
KITAKINGA TINANA; HE KANOHI,
HE KANOHI.
TE Iwi e-e nga Morehu tangata o
Aotearoa, me te Waipounamu;—
Ko Hawaiki ra—ko Hawaiki! Tenei ka
u-u kei uta, kei Aotearoa me te Wai Pou-
namu.
Tama ra e manu te Pipiwharauroa he
iti nga hua nei, hei maunga atu mau ki
nga marae o te Motu, e rerengia nei e koe
i te tau, aua ake, ahakoa iti, he iti i kau
mai i te Moana-nui-a-kiwa, pae rawa ake
i Otautahi i te wahi e turia nei e te Eki-
pihana a te Kawanatanga, koia nei hoki
te ringa kaha, nana i kumekume mai i nga
iwi maha o te ao, e heke nei ki Otautahi i
te ao i te po.
E nga Iwi Maori i heke mai nei o kou
tou tupuna i runga i a takitimu i a Aotea
i a Araiteuru. -Ko o koutou tupuna tenei
ko o koutou matua, tuakaha, tuahine, po
tiki, ina ra, i ahu mai hei ratou i Hawaiki,
i Hawaiki nui, i Hawaiki roa, i Hawaiki
pa mamao, i te hono i wairua, i te whenua
i haeretia mai nei e o tatou tupuna i ru-
nga i o ratou waka i a Takitimu, i a Arai-
teuru, i a Aotea; koia nei i tika ai te ki
ake, ko o tatou tupuna enei, matua, tuaka-
na, tuahine, potiki, heoi ra ka marama iho
pea i a koutou. 
Tenei a Hawaiki kei roto i tona pa i i
Arai-te-uru, e tu nei i Otautahi kua tae
mai i a ratou te toki a to ratou tupuna kei
konei e takoto ana, ko te toki tenei i tua-
ina ai a Takitimu, ko te ingoa o taua toki
ko te AUMAPU.
Ko te tupuna nana tenei toki ko
TEERUI.
Ko te whakapapa tena o te Tupuna kia
puta ai ki te tangata nana te toki a tae
mai ana ki a ratou e noho mai nei i Ha-
waiki me enei kua tae mai nei ki Otautahi.
 Ko TEERUI ngatea = PAPA
1 —Teatu Metua i AVAIKI KI
2 —Ruu Paaka
3 —Papakunui = Pua i te Reinga
4 TEERUI = Puanga (Ko te tangata tenei
nana te Toki ko
\_\_\_\_\_\_ Teerui)
5 —Ko Taketake Moanga
6 —Atiuru Upoko
7-Rongomaieao
8 —Utatakienua 
9 —Te Marutangata 
10 —Ruu Paaka
11 —Teematuianga
12 —Tamia

 13—Tamia mea Rutanga = Te Mataotane
14 —Taruia Muneea
 15 —Tamia araia
16 —Tamia mou kaki
 17 —Tamia Pitoha
 18 —Tamia aka tipitipi
 
19 Ruatitau 19 =19\_ Ruatitau= Tipuna Urivaiorea  = Pitiki

 20 —Rongoteuro manga  = Vaitapu
• 21 —Torea te Aukura= Taakarere
 
i 22 —Pare  = Kuraii
 
• 23 —Mana  = Uirangi
• I
i. 24 —Tuarua = Tairi
 25 —Mareta = Te Paki

• 26 —Sepora  = Marama
 ————————————————
 27 Te Kura Te Tokaora
  Kei te motu Aitutaki enei uri.
RUTANGA = Te Mataotane
 14 Manaarangi tumataotaiti
 15 —Ngariki o tini
 16 —Teakura = Rakoa
17 —Te Tau o te rangi
18 —Te Aukura = Vaipare

HE KUPU 
19  —Tangaroa Ariki  = Tekura i vaea
20 —Te Tuaotekeu  Rutanga
21 —Uiatia = Pono
22 —Ota  = Ureia 
23 To TEKURA Tuake Onu  = Temata
24 Papaa akaoo  = Naomi

25 haka Kake Papaa.
Ko Kake Papaa nana i hari mai taua toki a
TEERUI i tuaroa nei a Takitimu tenei te ta-
koto nei i roto i tona pa Araiteuru.
Ko te karakia o tenei toki koia tenei.
"Teerui nga matareka."
"E amo te Toki e aku Taunga.
E ua ki te tumu o te ra—kau e
E aku taunga ko AUMAPU ma te toki
E uru taku toki e uru ki tokerau
E nga taku toki e anga ki te rua o te ra
E tua taku toki e tua ki te uru o te tonga
E tere taku toki e tere ki te ua o te rangi
Tere taku toki e—tere taku toki
Tere taku toki e—tere taku toki
Uruuru atu taku toki ki te tua o te rangi
Tere taku toki e—tere taku toki
Tere taku toki e—tere taku toki."
Koia nei te karakia o taua toki o te AU-
MAPU e takoto nei i te Eki pihana.
E toru nga hapu o Hawaki e noho nei i
Arai te uru pa, ko Aitutaki, ko Rarotonga,
ko Mangaia. I mua o to ratou haerenga
mai ki Niu Tireni nei, ka tae mai te puka-
puka a Katiana (ko ia hoki te Apiha a te
kawana kei nga moutere) whakaatu mai
ki a Tuta Nihoniho, kei he nga iwi o Niu
Tireni ki aua iwi nei, no te mea ko ratou
no Takitimu, no Aotea, no Araiteuru.
Koia nei e te iwi e noho nei matou i to
matou pa i Arai te uru.
Tenei o tatou iwi te manaakitia nei e
nga iwi o tenei motu.
I powhiritia a Hawaiki e Timoti Whiua,
ratou ko tana whanau kia tae atu ki Wai-
rewa, ki a kite ratou i nga uri o nga tupu-
na e noho mai nei ratou i Hawaiki, a tae
ana taua iwi ki Wairewa (Littlerwer) e rua
nga po ki reira ka hoki mai.
Kua tae mai hoki te whakaatu a te Heu-
heu Tukino, kua tutaki ia ki te minita o
nga moutere me te heketari (Waldergrave), 
kua oti ta ratou whakaritenga mo te taima
= whakahokia ai taua iwi ki o ratou motu
ki te tae atu ki Poneke, me ma runga te-
reina ki Taranaki.
He hiahia no nga iwi o te Tai Hawauru
ki a kite hoki ratou i taua iwi ki a manaa-
ki tahi. Kua oti nga kainga te whakarite
hei kitenga mo nga iwi i a Hawaiki, ko
Otaki ko Whanganui.
Heoi nei ra e Manu te Putiki nei hei ha.
ringa atu mau.
Na o hoa
T. T. RAWHITI,
TUTA NIHONIHO.
  
HE POHIRI KI A TE ARAWA.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
NO te mane te 26 o nga ra o Noema i
haerea i te tetere o Te Arawa mo te Eki-
pihana ki Otautahi (Christchurch Exhibition)
i rao i te whakahau a te Kawanatanga kia riro
ma Te Arawa e tomo te Pa Maori i Arai -te •uru
hui tahi ki te kawanga 6 te Whare Runanga i
taua pa. Ko Kapene Mea te apiha a te Ka-
wanatanga nana i pohiri a Te Arawa mo taua
haere, a ko taua ope e 60 te tokomaha, a ko
te komiti whakatakoto tikanga mo taua haere
he mea ata whiriwhiri i roto i taua 60: a he mea
tino whakapumau mai i Rotorua ko taua ko-
miti whiriwhiri te mana mo nga tikanga wha-
kahaere i nga hiahia me nga hiahia o te Kawa
natanga e whakaekea hei mahi ma taua ope ina
tae ki te marae o te riri, i Arai •te-uru Otautahi.
No reira ahakoa nga panui o mua atu i te hi
koinga mai o te waewae o Te Arawa i Rotorua,
e ki ana ko ia hei kaiwhakahaere mo tenei ope,
kahore e whai mana; ka mutu tonu te Kai
whakahaere ko te Komiti whiriwhiri, tae noa
ki te mutunga o tenei haere. Ko nga panui
ano hoki a muri ake nei, e whakataka ana i te
mana o tenei Komiti, kaore e taea te whaka-
ngaueue, engari e tau ana he kupu whakahe
mate katoa mo auatu ahua ina whakarereke-
tia a muri ake nei.
He mea whakahau i raro i te mana
o taua Komiti.
HEMANAP.  MOKONUIARANGI.
Hekeretari.

8
TE PIPIWHARAUROA
No. 105
NGA MAORI O TE MOUTERE O KUKI.
Na TUKUTA MEIHANA (Dr. J.M.Mason.)
I TAKU taenga ki Rarotanga i te tahi o
nga ra o Pepurere 1906, ka kia mai ko-
tahi wiki rawa ahau e whanga ana ki te tima.
I reto i taua wiki ka tahuti ahau ki te tirotiro
i nga mate o nga Maori,
Ka kitea e au he tino tata tonu nga Maori
o Rarotanga ki nga Maori o Niu Tireni nei,
e hara i te mea i runga anake i te mita o te reo,
e ngari i runga ano i te whakapapa i te ahua
ano hoki o nga mahi: I na ki te ki a te tahi ta-
ngata—Ko te Maori he tangata mangere,
kaoretahi ona painga. Ko tenei kupu wha-
kahe kaore i te tika. Mehemaa i ata tirotiro-
hia te ahua o nga pakeha tutua e paea mai
nei e te tai raua ko te hau ki konei penei kua
kore tenei whakahe e eke ki runga ki te Mao-
ri. E hara te Maori i te iwi kino rawa penei
me nga korero e rongona nei e te taringa.
 Ko te tino he o te Maori—he he e eke ana ki
runga ki nga Maori katoa o nga moutere nei
—ara he tino kaha rawa no ratou ki te atawhai
manuhiri. E tika ana he tangata whakaro
kore ia ki nga mea mo apopo, otira hei aha
hoki tenei no te mea e ranea ana nga hamai-
tanga maha a te whenua mo ona hiahia. E
tika ana tenei ki na "Hei aha ma wai" ki enei
moutere. Hei aha kia mauria mai e tatou te
hiahia apo moni kei tenei iwi ki te pai noatu
nei ia ki ana ake mea. Ahakoa ra he tangata
kaha tonu ia ki te mahi, hei nga ra e tu mai
ai he kaikure ki Awarau e tata ana ki te iwa
rau tana utanga e mahia ana i te ra, a ko te
utu mo te tangata e 3/ - i te ra tera atu ano e
tahi mahi—he mai kopara, he kohi kohi
arani, panana me era atu kai.
He tika kei te mate haere nga Maori o e
nei moutere. Otira kaore i pera rawa me a
nga Mihinare i whakatu ai, ko a ratou whika
he mea whakaaro kau. I te rironga o te wha-
kahaere i te kawanatanga ka ata tiakina te
kaute o nga Maori.
I te tau 1827 he te nui o nga Maori o Ra-
rotanga 6000, e 3000 nga pakeke me nga ta-
mariki e haere ana ki te kura.
I te tau 1883 e 3300. I te tau 1895 nga
tino Maori ake o Rarotanga 1623 ko te kaute
o nga tangata katoa 2454 I te tau 1895 nga
te kaute o nga tangata katoa 2207, ara e 247
te hekenga iho i te kaute o te 95 114 te he-
kenga onga Rorotanga ake. I nga tau 1902
4 e 69 te hekenga. I te tau 1905 e 90 i mate
e 81 i whanau. Ko te ahua o te whanau i
Engarangi i te tau 1885 e 32 i roto i te 1000, i
Rarotanga i taua ano e 25 i roto i te 10-0,
ara e 6 i roto i te 1000 te hekenga iho i to
Ingarangi.
Ko nga kaute enei o nga moutere katoa, na
te Kawanatanga i tango;—
Moutere.
Rarotanga
Ai tutaki
Atiu
Mangaia
Manihiki
Rakahanga
Mitiaro
Mauke
Pukapuka
Pamutana
Penerini
Huinga 8394 140 10
Ko te kaute o nga tangata o Atiu i te tau
1896 e 825, e 442 nga tane, e 383 nga wahine.
I te tau 1902 e 929; I1906 e 914 Ara 89 te
pikinga. Te hekenga i te tau 1903 na te tahi
mate i pa i tau wa, i putake mai i tahiti. I
na anei ka nui te ora o nga Maori o Atiu.
Ko te putake o te heke o. te kaute o nga
moutere nei na te nui o nga tu ahua mate e
pa ana ki reira. Otira e tino mohio ana au
mehemea ka ata whakapainga nga kainga
noho, ka pai ana hoki he Takuta hei tohuto-
hu, e kore e roa ka piki te kaute a te iwi
Maori o enei moutere.
TE WHAKAKITEKITE.
Ki a REWETI KOHERE.
TENA korua ko tohoa wahine me ta ko-
rua tamaiti me nga tangata katoa o te
Rau
No te Taite 22 o Noema i piri ai taku tima
ki te wapu o Nepia i rere tika tonu mai au i
runga i te tereina. I tutaki maua. ko Peneti
ki a maua i te raina reriwe; e ke tonu mai ki
Poneke ki a te Rotomahana u mai ki te
waapu ko te minita kai whakaako o te kareti
minita i Otautahi e whakatau ake ana i a
maua a kei reira maua kai te kareti e noho
ana. I homai te Rahoroe nei ara tenei ra hei

No. 105

okiokinga mo maua. Hei te Ratapu ka ti
mata te mahi ki te whare karakia e tata mai
ana ki te kareti. I te ahiahi ki nga Maori ki
te pa, i te po. Ki te whare karakia nui ki te
katitara, ka tu tahi mau i te purupiti, ma-
kue kauwhau ma taku hoa e whakamaori
engari i kauwhau au ki nga Maori o te pa i
te po o tera ahiahi. Ko te Arawa te iwi nui
ko nga rangatira kaumatua ko Anaha ko Ki-
haora ko Taupopoki ko Pirimi, ko Timi
Waata me Tutanekai ko Hemana koki te ra-
ngatira taitamariki. I tae au ki nga Raroto
nga ka nui te roa o maua ko te rangatira o
Rarotonga e korerorero ana, ka nui te rite o
te nuinga o te reo wahi iti i rere ke. E ki
ana ratau ko nga waka i mohio ratau ko ta-
kitimu ko Araiteuru i haere mai i Hawaiki
ara ko Araitetonga ta ratau na ingoa:—Mote
Mane rawa timata ai ta maua mahi. I aki-
akina me tere, whakaae ana a Rev. Hamuta-
na. Mo te 14 o Tihema mutu ai. I tono te
Atirikona Wiremu me moe rawa atu maua ki
reiaa ina hoki atu. Konga wahi hei mahi-
nga ma maua ko konei, kaiapoi Te Muka,
Ahipatene, Timaru, Wairewa.  
E kore e taea te tuhi whakatepe atu nga
mea whakamihara o te Whakakitekitenei.
Kai te whawhai a Marikena ki a ia ano, me
te mea nei he tino tinana, me te kaipuke e
rere ana i te takiwa, ko nga wiira kotahi kai
mua kotahi koi muri, penei ano me te wiira
tiroa nei he waea te kai pupuri i kore ai e
tahi ki te whenua. Kaati tetahi mea nui ko
nga poti e rere i ho ana i runga i te wahi hei
mahinga iho ka horua iho taua atu ki ro wai
he hiere. E 9000 tangata -i uru i nanahi.
Mo te 3 karaka akuanei haka ai a te Arawa
me nga Rarotonga. He. tuhi poto atu ra
tenei,
Heoi nei
Ko Ihu to tatau Hepara
NIKORA TAUTAU
[A te 18 a tenei marama tae ai ki Otauta-
hi nga maori haere ahi o Whiti, he tokomaha
e nga Whiti kei Otautahi inaianei.—ETITA.]


No te 19 o tenei marama i marenatia ai a
Rev. Poihipi Kohere ki a Eta Peachey.
 I te [whakawakanga i a Hohepa Mete, tu-
muaki o te Hahi Memona, i whakaae ia ki
tona hara, ara, te tokomaha o ana wahine.
Te utu i whakaritea mana e 300 dollars.
KIA KOA MO NGA TOTOI
Ki te wa ki te tangata ma te aha koe e ora
ai, ara, e ora ai tona wairua, tera ia e wha-
kautu mai, "Ma nga toto o te Karaiti," otira
kaore pea te tokomaha 6 te tangata i te mo-
hio ki te tikanga o enei kupu, o te matenga
hoki o te Karaiti. Ki te mea ma nga mahi
ano a te tangata ia e ora ai, kei hea he wahi
mo te matenga o te Karaiti? E ora noa atu
te tangata ahakoa kahore a te Karaiti i mate?
Ki te mea ma te tika ake o te tangata ia e
whiwhi ai ki te ora, kei hea he wahi mo nga
toto o te Karaiti? E ora noa atu ia ahakoa
kaore a te Karaiti i mate. E te tangata ki te
mea kei te whai koe ma au mahi ano koe e roa
ai, matou tika ano koe e tae ai ki te. rangi,
kei miharo koe ina kite koe i a koe ano e pa
tuki noa ana i waho o te kuwaha o te rangi.
Na Paora te ki, "Mehemea hoki i na runga
mai te tika i te ture, maumau mate noa a te
Karaiti" (Kara. 2, 21). E te hoa, e korero
nei i anei korero, kei mea koe, ma .tou kaha,
ma tou pai ma tou tika ranei koe e whiwhi ai
ki te oranga tonutanga; kahore rawa he ta-
ngata i te ao e eke tona pai ki ta te Atua
mehua ano o to te Atua tapu. "Kua hara ka-
toa hoki, kahore e taea e ratou te kororia o te
Atua" (Roma 3, 23). Heoi. ano te huarahi
atu mou ki te Atua ko te Karaiti anake, na-
na ano te kupu, "Ko ahau te huarahi, te pono,
me te ora: e kore rawa tetahi tangata e hae
re ake ki te matua, ki te kahore ahau." E
ora ai te tangata ma runga anake i nga toto o
te karaiti, ara i tona matenga. E taea ai
nga hara o te tangata te whakakore ma te to-
to anake." Ki te kahore hoki he ringihanga
toto, kahore he murunga hara," (Hipe. 9, 22.)
Ma nga toto o te Karaiti e horoi nga hara ta-
whito, e horoi hoki nga hara o te tangata kua
ruku nei ki roto ki ona toto. "E horoia ana
o tatou hara katoa e nga toto o Ihu Karaiti, o
tana Tama" (1 Hoa. 1, 7.) Ko te tikanga o
nga toto o te Karaiti ko ia ano ara ko tona
oranga i tangohia nei kia ora ai te ao, He
whakaaro na nga Hurai, "kei roto hoki i te
toto te oranga o te kikokiko" Rewe. 17, 11).
Ko te oranga ano o te Karaiti i tangohia kia
whiwhi ai tatou ki te ora. E te tangata ki te
mea kahore koe i te mohio ki te ahuatanga o
te matenga o te Karaiti mou, inoi atu i runga
i te ngakau pouri i te ngakau maru kia wha-
kaaturia mai ki a koe. Kei te pohehe noa
iho tou oranga i tenei ao mehemea kahore
ano koe kia mohio noa ki te aroha o te Atua.
Kei te karanga ia kia haere atu koe ki a ia
kia horoia ou hara kia maia ai koe ki te tu ki

TE PIPIWHARAUROA
te mate. ki te aroaro ranei o Ihowa. Ko to
tatou ora ko to tatou mate ranei kei runga
anake i to tatou ahua ki a te Karaiti. Ko te
hara nui o te tangata ko te kore i whakapono
ki a te Karaiti, ko te whakahaweatanga ki
ona toto tapu. "Ki ta koutou whakaaro e
kore ranei e tika kia rahi ake te whiu mo te
tangata, i takahia ai te tama a te Atua, i mei-
nga ai he mea noa nga toto o te kawenata i
whakatapua ai ia, a whakaiti ana i te wairua
o te aroha noa?" (Hipe. 10, 29). E toku hoa,
e mea koe he tangata pai au mehemea e hoa-
tu e au ki a koe £100, he whenua ranei,
engari pea i a au e tohe nei ki a koe i te wha
kamihi ki a au, engari kei te penei pea koe,
he hoha, otira, e te hoa, kaore to wairua e
taea e nga moni katoa o te ao te hoko, ki te
huri koe ki te Atua i runga i aku kupu, kata-
hi koe ka mohio ki te nui o toku aroha, a e
kore e taea e koe te whakaaro te teitei, te ho-
honu, te whanui, o te aroha o te Karaiti ki a
koe. Waiatatia tenei waiata i whakamaori
tia mau, ara, ma taua tahi.
TE KOOHI.
I UI matou i tera marama ki te ingoa o
Sir John Gorst   ki te Maori ko ta ma-
tou whakamaoritanga ko Koohi, na Rev.
Nikora Tautau i ki mai ki a matou ko Te
Koohi ano te ingoa ki te Maori. Ko te
nupepa a Te Koohi ko te Pihoihoi Moke-
moke. He pakeha a Te Koohi e tino
mohiotia ana e nga iwi o Waikato, ko to-
na kainga i noho ai ko Te Awamutu. He
taitamariki ia i tona haerenga mai
i Ingarangi, i haere mai ai raua
ko Pihopa Herewini. Ko te whakaaro o
Te Koohi he haere mai hei mihinare ki te
Iwi Maori, otira i runga o te kaipuke ka
tutaki ia ki tetahi wahine, a kahore i roa
ki Niu Tireni ka marenatia raua. I te
wehi o Te Koohi ki te kawe i tana wahine
ki waenganui o te Maori noho ai kahore
ia i tu hei mihinare. I te tau 1861 ka
whakaturia ia e Hori Kerei hei Komihana.
I hohoro tonu te mohiotanga o Te Koohi
ki te Reo Maori. I te tu hoa riri o te nu-
pepa Maori o Te Hokioi ki te Kawanata-
nga ka taia hoki e Te Koohi he nupepa
mana ko te Pihoihoi Mokemoke te ingoa,
hei whawhai ki Te Hokioi. Ko Patara te
Tuhi te etita o te Hokioi. E ono ano
nga rerenga o Te Pihoihoi ka mutu, no te
po ka wawahia e nga Maori te perehi ko
nga reta i whakarewaina hei mata pu.
No tona hokinga ki Ingarangi ka tu ia
hei mema mo te Paremata, a ko Te Koohi
tetahi o nga mema rongo-nui atu o Inga-
rangi katoa. No te tau 1835 i whanau ai
a Te Koohi ki Preston, ara ka 71 ona tau,
i whakaakona ia ki te Kareti o Kamureti
Ingarangi. I te hakari a Te Koohi ki nga
Maori o te pa Maori i Otautahi, ka whai-
korero ia ki nga Maori i te Reo Maori. I
mea ia ka 43 ona tau i noho ai ki Ingari-
ngi. I tangi ia mo ona hoa Maori kua
ngaro ki te po, a Tawhiao, a Wiremu Ta-
mihana, a Wiremu te Wheoro, a Rewi
Maniapoto. Na Rewi ia i pei i Te Awa-
mutu. Ko Patara anake ko te etita o Te
Hokioi kei te ora. I tae rawa a Patara ki
Akarana ki te whakahei i a Te Koohi. Ko
nga Maori i tu atu ki te mihi ki a Te Koo-
hi, ko Te Heuheu o Taupo ko Te Rawhi-
ti o Waikato, ko Puka Aroha, Rotorua, ko
Hori Puke Hika o Whanganui, e hoki ana
a Te Koohi raua ko tana tamahine kei
Ingarangi, i tae rawa raua ki Te Awamu
tu kia kite i ona hoa Maori i te kainga ho-
ki i noho ai ia i nga ra o te raruraru. He
nui te manaakitanga a Waikato i a Te
Koohi raua ko tana tamahine, i tapea he
kahu kiwi ki te tamahine.
  
TE RAU KARETI.
HE hanga whakamiharo te ahua o nga
tangata o Te Raukahikatea  me a
ratou mahi i mahi ai mai o te timatanga
o tenei tau tae noa ki te wa i mutu ai. Ko
te putake ano i haerea mai ai te tino mahi,
engari ko etahi mahi i mahia i waho atu i
tenei, ara, ko te mahi kamura. E wha e
rima ranei nga marama i akona ai matou
ki te Kura Kamura (Technical School)  e
Mr. Levey, ka whakapakari matou ki te
hanga whare ma matou. He tika ano te
uaua o te mahi nei ki te whawha a te ri-
nga tauhou, ina koa, ka mau ki te hama,
he wa ano ka tika te hama ki te neera, he

No. 105
HE KUPU WHAKAMARAMA.
11
wa ano hama ke ki te ringa ki te papa,
me te kani hoki i whakaaroa kia tika te
haere a te kani, motu rawa ake te papa e
kotiti ke ana ia; tena ano ko te ringa i
waia ki te taputapu nei i mua atu ka rawe
tera ki te matakitahi atu, kori ana tera te
mau o te kani me te hapai o te hama. I
te mea ka tata te oti ka haere to matou
kaumatua a Te Tiatene ki Nepia, ka wha-
kamaramatia atu e ia ki a Te Wiremu
Atirikona ta matou whare i mahi ai, kata-
hi ka puta tona aroha ki a matou; a te
taenga mai ka utua atu e matou he mihi atu
ki a ia mo tona aroha ki a matou. Inaia-
anei kua oti, te nui e wha nga ruma he
pai ano hoki, kei te whanga i etahi kai
noho mo roto i a ia a tera tau. E te hu-
nga e whakaaro ana ki te hapai i to tatou
iwi Maori i roto i te Rongo Pai o to tatou
Ariki, he mea karanga na te Atua mo tana
mahi; haere mai kua oti atu te whare mo
koutou.
Tenei ano tetahi mahi kei waenganui i
nga Maori o Awapuni (Turanga), na teta-
hi wahine ko Mihi Tarauta (Miss Strouts)
tona ingoa. Ko te ingoa o taua mahi he
kura Kinikatene (Kindergarten). He kura
pai ano tenei hei ako i waenganui i to ta-
tou iwi Maori, hei akonga ake i a tatou
tamariki. Ka nui te whakamihia o te ku-
ra a taua wahine, i te pai, i te mohio hoki
o nga tamariki e akona ana. Ko etahi o
matou wahine kei te ako ki taua kura.
Kaati ka hoki mai tenei ki te kaupapa o
a matou mahi katoa, ara, ki te ahua o ta
matou kura. Ahakoa e mahi ana matou
i etahi atu mahi, otiia ko te tino mahi ano
kei te mahia, ko te ako hei minitia kau-
whau i te Rongo Pai o te Karaiti o te ta-
tou Matua i te rangi. He tokomaha ma-
tou i uru i tenei tau ki nga Whakamatau-
tau Pakeha (Grades) hui tahi atu ki nga
mea i whakamatautau i enei tau ka hori
nei. Hui katoa matou i uru ki enei wha-
kamatautau kotahi tekau ma tahi, timata
ake. i te turanga tuatahi (Grade 1); tae
noa ki te turanga tuawha (Grade IV) kaati
kaore ano i mohiotia nga waka e u ki uta
me nga waka e totohu ki waenga moana.
Ko etahi ano o matou i nga whakamatau
Maori. I whakamatautau ano hoki nga
wahine.
Ko nga tangata katoa i Te Raukahika-
tea e kura ana i tenei tau ko ia enei—Pine
Tamahori, Paraone Turei, Wi Paraire,
Poihipi Kohere, Riwai Hiwinui; Ngatipo-
rou. Peni Hakiwai, Ruiha Hakiwai,
Wepiha  Wainohu; Ngati Kahungunu.
Pene Topi, Ripeka Topi, Hetekia Heke.
Mutu Kapa, Manu Kapa, me ta raua ta-
maiti; Ngapuhi. Henare Karemeneta,
Hira Karemeneta, me a raua tamariki to-
korua; Whanganui. Matene Keepa,
Wharekauri Manaro; Te Arawa. Toko-
rua kua riro ki Te Aute kura ai, ko Whiro
Hiha raua ko Ngira Kauika. No Hepe-
tema ka huri nei, ka whakapangia a We-
piha Wainohu raua ko Poihipi Kohere, hei
Rikona. Nga kaiwhakaako, ko Rev. Tia-
tene, ko Reweti Kohere, ko Mr. F. Long.
E whakawhetai ana matou mo te aroha
nui o nga tangata ki te tuku taewa, pau-
kena, kumara mai ma matou i roto i te-
nei tau ahakoa e pehia ana ratou e te
mate taewa. Kia ora tahi tatou e nga kai
hapai i te mahi a to tatou Ariki.
PANUITANGA.
KI nga Iwi ki nga Hapu. Ko te Kirihi-
mete o tenei tau kei Takipu, wahi o
Te Karaka. Ma nga powhiri e whakama-
rama.
Na to koutou hoa
Na TE Kura a Mahaki..
HE PANUI.
Kei a matou etahi KATIKIHAMA HE AKORA-.
NGA MA TE TAMARIKI me NGA INOI MO NGA
RATAPU. Ki te whakaatu mai tetahi minita
ana e hiahia ana he tukua noatia atu.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㄀㔀⼀ⴀ 䠀愀瀀甀爀漀渀愀 倀愀眀愀㬀 ㄀　⼀ⴀ 吀甀琀愀渀最愀琀愀 䴀愀琀攀欀椀渀漀Ⰰ ഀ䬀愀爀攀愀洀愀 琀攀 䬀愀愀栀漀Ⰰ 䘀爀攀搀⸀ 刀⸀Ⰰ 圀礀欀攀猀Ⰰ 倀攀爀挀礀 匀洀椀琀栀Ⰰ ഀ刀攀瘀⸀ 䄀⸀ 吀愀洀椀栀攀爀攀Ⰰ 䠀愀栀漀瀀愀 吀椀瀀愀琀愀Ⰰ 圀椀 倀漀琀愀攀Ⰰ 刀椀栀椀爀椀 ഀ倀甀渀最愀爀漀Ⰰ 䬀愀爀愀椀琀椀愀渀愀 倀漀椀Ⰰ 倀愀爀愀欀椀爀椀 刀愀眀椀爀椀㬀 㔀⼀ⴀ 倀甀爀愀ⴀഀ欀愀甀 䴀愀椀欀愀⸀ 䄀爀攀瀀愀 倀⸀ 䴀愀欀椀Ⰰ 吀椀洀漀琀椀 倀漀瀀愀琀愀ⰀⰀ 䬀愀甀欀愀愀ⴀഀ渀最愀Ⰰ 䠀椀爀愀 倀愀攀愀Ⰰ 刀攀瘀⸀ 䄀栀椀瀀攀渀攀 刀愀渀最椀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀