Te Pipiwharauroa,
he KUPU Whakamarama.
NAMA 104.
NOWEMA 1906.
"TE TUAHINE O TIMI KARA.
"KO te wahi hoki i te tupapaku, ko
 reira ano huihui ai nga kahu."
Ko te whakamaoritanga o enei kupu i enei
ra ko tenei, "Ko te wahi e tu ai te reihi
hoiho ko reira ano huihui ai nga piira."
I te whakaaro o te Kawanatanga e kore e
hapa te huihui o nga tangata tutu ki
Otautahi i nga marama e tu ana te Wha-
kakitekite kua whakatokomahatia nga pi-
rihimana ki reira otira i te pai o te pakeha
ka patua mai te waea ki te nupepa o Tu-
ranga nei kei te noho noa iho nga pirihi-
mana i te pai o te tangata i te kore e tutu.
E hia ranei nga ra i muri mai ka tae mai
ano he waea he whakaatu mai kua mau te-
tahi wahine Maori ki Otautahi, he wahine
tahae, ko Mata Tainui te ingoa no Te
Waipounamu. Ko te tangata tuatahi to-
nu ki te mau mo te hara nui i muri tata
iho o te tuwheratanga o te Whakakitekite
he wahine Maori—no te iwi iti rawa
nei i roto i te iwi nui nei i te pakeha! Tau
mai ana te whakama ki a matou te pouri.
He wahine rongo-nui a Mata Tainui no
Te Waipounamu mo nga mahi tahae. E
wha ano nga ra o tona putanga mai i te
herehere mo te tahae ka tahae nei ano a
kua mau ano mo nga marama e ono. I
tango taonga tenei wahine nanakia i teta-
hi whare hokohoko nui o Otautahi, i ki
atu ia he tuahine ia no Timi Kara, he mea
tono mai ki te whakarite kakahu mo teta-
hi tangata e haere ana ki Poneke hei he-
keretari ma tona tungaane ma Timi Kara.
He maha nga whare hokohoko i rarua i a
ia te tinihanga. Ko tona ingoa i te ho-
teera ko Mihi Kara. I tae ia ki te rei-
hi. i whakamohiotia ia ki nga pakeha ra
ngatira ko te tuahine o Timi Kara. I te ahiahi
ka tu te hakari hamapaina ki te hoteera,
rokohanga mai e nga pirihimana e hakari
tonu ana, ka mauria a kei te herehere te
tuahine o Timi Kara e noho ana mo nga
marama e ono, ara kia mutu ra ano te
Whakakitekite ka puta mai ai ki waho.
He korero pukukata tenei engari ra he ko-
rero pouri rawa.
Kahore matou e mohio ana ki tenei wahi-
ne, e kiia ana e nga nupepa pakeha he
taitamahine tonu engari i runga i ana ma
hi me whakaahua ake ia ki roto i o matou
whakaaro, te ahua o tenei wahine. Ki taa
matou whakaaro he wahine matau, hoho-
ro, pai te ahua, mohio ki te reo Ingarihi,
mohio ki nga tikanga a te pakeha, pai
ki te mau kakahu, tau ki te korero—he
wahine matau ki nga tikanga o te ao,
engari, ko tona ngakau i tutakina ki te
Atua. E kore e taea e nga tangata kuare
nga mahi tahae a Mata Tainui, kaore e
taea e te Maori kahore nei e mohio ana
ki nga tikanga a te pakeha, no te mea ko
te Maori mohio atu ki nga mahi nanakia
ko te Maori i whakaakona ki nga kura pa-
keha. Kei roto tonu i Te Pipiwharauroa
nga korero mo tetahi Maori nanakia. He
tokomaha nga pakeha i raru noa iho i a ia.
I whakaminita ia i a ia katahi ka haere ki
nga minita pakeha nama moni ai. He
maha ona maunga ki te herehere. Puta
mai ki waho kahore e roa kua hoki ano ki
roto ki te hinaki. Ko tenei tangata he taita-
mariki, he ataahua, he tau ki te korero, he
mohio ki te reo Ingarihi, he mohio ki te
mau kakahu, he tangata tino matau. Ko
te he o tona matauranga kahore i whaka-
nanua ki te tote o te whakapono na konei

TE PIPIWHARAUROA
ka pirau. He penei ano hoki a Mata Tai
nui ahakoa kahore ano matou kia kite noa
i tenei wahine heoi ano ko te rongo noa
iho.
Ko te take i tuhituhia ai e matou enei
korero ehara i te mea he tawai i tenei ta-
ngata raua ko tenei wahine—kahore o
matou hiahia ki te tawai i a raua, he pou-
ri ke to matou mo raua no te mea ki ta
matou whakaaro ehara i te mea no raua te
he i penei ai to raua ahua, engari no to raua
whakatupuranga no to raua whakaakora-
nga. Ko te tahae kua rite ki tetahi mate
kino kei roto i o raua tinana, kahore o
raua kaha ki te peehi, ki te rongoa i taua
mate. Kua panuitia raua ki nga nupepa
pakeha he aha te he ki te panui ki te nu-
pepa Maori kia mohio ai tatou ki o tatou
mate. Ko te take i tuhituhia ai e matou
enei korero he whakaatu ki te Iwi Maori
ko te whakaako anake i te mahunga kaho-
re te wairua he tapae i te ngakau o te ta-
maiti hei whare nohoanga mo te Rewera.
E mohio ana tatou ki te korero o te ta-
ngata i puta ra te wairua poke, a haereere
noa ana te wairua i nga wahi wai kore ra-
pu okiokinga ai mona, a, te kitea, ka mea
ia, Ka hoki ahau ki toku whare i puta mai
ai ahau. A te taenga atu, rokohanga atu
kua oti te puruma, te whakapaipai. Na
ka haere, ka tango i etahi atu wairua
tokowhitu, he kino atu i a ia ano; a tomo
atu ana, noho ana i reira: a kino atu
i te timatanga te whakamutunga o taua
tangata. Waihoki ko te whakapaipai noa
iho i waho o te tangata ki te ahuatanga o
te pakeha i te mea kua peia te maorita-
nga ki waho, kaore e whakakiia te ngakau
ki te whakapono, he whakarite i te ahua o
te Maori ki tenei tangata, i hoki mai nei
ano tona wairua tawhito me ona hoa toko-
whitu ko nga tikanga kino a te pakeha, ka
huihui ai nga kino o te pakeha ki nga ki-
no o te Maori, ka kino ke atu te whaka
mutunga o te Maori i tona timatanga.
I te muinga mo Te Aute i mea etahi Mao-
ri he nui rawa te whakaako i nga tamari-
ki o Te Aute ki te whakapono. He kore-
ro matau tenei ki ta ratou whakaaro, otira
he matauranga no te ao he kuare ke ia to-
na tikanga. He tokomaha nga tamariki
o Te Aute kua uru ki nga huarahi he a i to
 ratou matau nui atu to ratou mohio ki nga
mahi nanakia, i he ai ratou he kore kaore i
whakananua te matauranga o te ao ki te
matauranga ki te Atu, "ko te wehi hoki ki
a Ihowa te timatanga o te matauranga."
Me i kore ana a Te Aute e kura whakapo-
no kua nui ke atu te kino o nga tamariki
o Te Aute, tena koa ahakoa kei te mahi
etahi i te kino kei te warowaro tonu nga
whakaakoranga o Te Aute i roto i o ratou
mahara. E whakahawea ana etahi tanga-
ta ki te whakapono, otira heoi ano te mea
hei whakatika i nga mahi, hei pupuri i te
tangata kei rere totoa ki te he. Tena koa
i ana me pehea e mutu ai te kino o Mata
Tainui? Ma te Paremata ranei e hanga
he ture hei whakahou i tona ngakau, no
te mea ko tona ngakau kei te he. Ma nga
Komiti marae ranei? Ma nga mataura-
nga ranei o te ao? Ma nga puranga mo-
ni ranei? E kore rawa e taea te whaka-
rereke te ngakau o te tangata e nga mahi
ano a te tangata. Heoi ano te mea e taea
ai te whakahou te ngakau hara ma te
Wairua Tapu anake o te Atua i runga i te
whakapono ki a Ihu Karaiti. "Ko ta te
kikokiko hoki e whanau ai he kikokiko, ko
ta te Wairua ia e whanau ai he wairua."
Ko te tangata, ko te iwi ranei e kore ana
e whakapono, e hanga tauira ana hei aro-
nga ma a ratou tamariki, e awhina ana i a
Hatana kia ngawari ai te riro atu i a ia o
a ratou tamariki. Ehara i nga tamariki
te he engari no nga matua. Ko tetahi ta-
ke nui tenei hei tautokotanga ma tatou i
te whakapono, hei whakapai hei whaka-
ngawari i te huarahi mo a tatou tamariki
no te mea kei te haere mai nga ra e tino
pipiri ai nga iwi e rua, e tino kaha ai
nga whakamatautauranga hei karapoti i te
tamaiti Maori. He he ranei nga kupu a
Horomona e mea nei, "Whakatupuria ake
te tamaiti i te ara e haere ai ia, a ka kau-
matua, e kore e mahue i a ia." Ko wai
nga matua e ata tuku marire i ta raua ta-
mahine i ta raua tama ranei kia haere i
nga huarahi o te whakama? Ahakoa he
tangata kino ko tona hiahia kia tupu tana
tamaiti i runga i te pai otira ko te tanga-
ta e whakatupu ana i tana tamaiti i runga
te kuaretanga ki te Atua, e mea ana kia
pakeke te haere a tona tamaiti i te huarahi
o te pai. Ki te kore e kitea nga hua kino
o te whakapono-kore i te whakatupuranga
tuatahi, tuarua ranei, otira hei te whakatu-

HE KUPU WHAKAMARAMA.
puranga tuatoru, tuawha ranei ka puta. He
pehea ia nei te tikanga o nga kupu e kore-
rotia nei e tatou i roto i te Katikihama, he
Atua hae hoki ahau, e mea ana i nga hara
o nga matua kia tau iho ki nga tamariki,
a, te toru te wha ra ano o nga whakatupu-
ranga?",. Waihotia atu i te pakeha ana
mahi kino, he iwi nui ratou, he tokomaha
mo te pai he tokomaha mo te kino; kia u
kia mau ki to tatou whakapono, i tukua
iho nei e o tatou matua ki a tatou. Ko te
nui o te tangata ko te pai. "Whakaaroa
o tatou ara," uia iho mehemea e ora ana
te whakapono i roto i a tatou—i te
tangata, i te hapu, i te iwi.
NGA MAHI O TE PAREMATA.
ITE uinga i a Apirana Ngata mo nga ma-
hi i oti i te Paremata i tenei tau e pa
ana ki te Maori i whakautua e Apirana,
ahakoa he poto noa te tunga o te Paremata
he nui nga mahi i oti e pa ana ki te Maori,
he mahi nunui, nunui ake i nga mahi o era
tau atu. I era tau kahore i ata whakaarohia
te awhina i te Maori ki te whakapai i ona
whenua i te nui o te hiahia o te pakeha ki te
whakanohonoho i nga whenua Maori. He
whakarite i te hiahia o te pakeha te Ture o te
tau 19051 engari kahore i marama te ahua o
te whakanoho ano i te Maori ano ki runga ki
o ratou whenua ake. I raro i te tekiona 21 o
te Ture Whakariterite i nga mea Maori ka
ahei nga komiti kaporeihana ki te nama moni
i te Kawanatanga i runga i te mokete i te
whenua i runga hoki i te mana whakahaere o
nga Poari Whenua. Ma runga i tenei take e
taea ai nga whenua e takoto topu ana e kore
hoki e pai kia wehewehea te whakamahi kia
whai hua ai hei utu i nga taumahatanga i nga
reiti. Ko te take nui i kore ai e pai te tuku
moni ki te Maori i runga i te mokete kei riro
tona whenua otira i runga i te tikanga hou ki
te kore e rite i te Maori te utu te mokete i te
wa i whakaritea ai ka tangohia e te Tari tuku
moni o te Kawanatanga mana e whakahaere
taua whenua kia rite ra ano te mokete ka ho
ki ai ki te Maori tona whenua. I hanga te-
nei tikanga mo te Maori anake otira kua
whakaaetia ki te pakeha ano. E ahei ano te
tuku moni ki nga whenua na te Poari i nihi
ki te Maori ki te pakeha ranei, engari ka uru
ano te Poari ki roto ki te mokete. I uru ai
te Poari kia taea ai te tuku moni ki te Maori.
Kua whakanuia ake te mana o te Minita mo
te taha Maori e te ture i puta nei i te 27 o
nga ra o Oketopa ara te Ture whakatikatika
i te Ture o te tau 1905. I runga i te tekiona
8 o te Ture o te tau 1905 e ahei te Minita ki te
tango i nga whenua Maori e takoto mangere
ana i etahi takiwa ka tuku ai ki nga Poari
Whenua kia riihitia mo nga tau e 550.. I
runga i te tekiona 4 o te Ture o tenei tau ka
ahei te Minita ki te tango i nga whenua e ta-
koto topu ana, e mahia ana ano engari kaho
re i te nui nga hua e puta ana. Ma te Minita
e tuku enei tu whenua ki nga Poari a ma nga
Poari e nihi ki te Maori anake a e ahei taua
Maori aua Maori ranei te nama moni i runga
i taua whenua ki te Kawanatanga. E pa ana
enei tikanga ki nga whenua ki te hauraro o
Akarana ki nga whenua hoki o te Tai
Rawhiti i Mohaka ki Tikirau. E whai mana
ano te Minita ki te tango i nga whenua Maori
e tupuria ana e nga taru kikino. I te poto
rawa o te taima kahore i taea te whakamana
etahi o nga tikanga a te Minita ara kia kaua
e nuku ake i te £5000 te utu o te whenua ka-
hore ano kia whakapaia e rihiitia ki te tangata
kotahi. E kore e hapa te whakaaria ano o
enei take i tenei tau. E whakanuia ana
nga kai whakawa o te Kooti Whenua e wha-
kapikia ana hoki o ratou utu Kua tukua ma
Te Tari o te Ora e whakahaere nga takuta
katoa e rongoa ana i nga Maori, a ko te
£3000 e pau ana mo tenei take ka riro ano
ma taua tari e whakahaere. E whakapikia
ana ano te utu o nga kaiwhakaako o nga ku-
ra Maori katoa. Kei te whiriwhiri ano te
Kawanatanga i te whakaako i nga tamariki
Maori ki nga mahi paamu. Hei tera tau ka
whakahaerea he pire hou e te Minita mo nga
Kura e Paura, he ture e pa ana ki nga kura o
nga Hahi ara o Te Aute o Whanganui me
era atu kura Maori.
No te Ratapu 18 o Nowema ka mate te
Honore Kanara Piti ki Otautahi. Ko Piti te
Minita mo nga mahi tiaki i te whenua, ara
mo nga mahi hoia, ko tona nohanga i te
whare o Runga. He roia tenei tangata, ko
tona kainga ko Whakatu, i noho ai ia ki
Otautahi he whakahaere i te Whakakitekite.
Ko Kanara Piti te rangatira o nga hoia i hae-
re nei ki Ingarangi ki te Tiupiri o Kuini Wi-
kitoria. Na Tutanekai tona tinana i mau
mai i Riritana ki Whakatu.

TE PIPIWHARAUROA
TE HUI WHAKAKITEKITE OTAUTAHI. (Christchurch). TE hui whakakitekite kua tu nei ki Otau-tahi, te hui nui atu o tona ahua i tu ki ki te tai whakararo o te ao nei. He mea tenei hei whakamauamana ma Niu Tireni. Ko te putake mai e te houi ko te Hetana, kp te tangata i whakakotahitia nei ki roto ki ia ia nga whakaaro nunui katoa, ara nga wha-karo e puta mai ai i roto he painga, he koro-riatanga mo to, Te Atua 'ake kainga," mo Niu Tireni. Kote kainga rongonui e tu ai i tenei tu ahua hui a te pakeha, ko te whenua o te Wiwi. Te hui tuatahi penei i tu ki tenei tai i tu ki Marepana taone o Ahitereiria i te tau 1888. Nga mea ririki iho i tu ki Otakou i te tau 1891, ki Akarana raua ko Poneke e tahi. Engari enei katoa kaore e rite te nui ki tenei. I te wa e wbakaaroro tonu ana mo tenei hui he tokomaha nga tangata i hiahia me mea hei whakakitekite mo nga mea o Niu Tireni anake. Kaore tenei hiahia i paingia e te ka-toa, ka kia me tuku mai nga taonga o nga wahi katoa o te ao ki kite ai nga taonga o enei wahi i nga mea whakamiharo, i nga ma-hi hoki e mahia ana e ara utu whenua. I raro i tenei ahua ka hanga te whare nui e tu mai nei. Otira kaore i tae mai nga taonga a etahi atu kingitanga i waho atu o to Ingara-ngi. Ko te whakamarama a era kingitanga be kore i marama i te timatanga mai o te kaupapa o te hui, marama rawake kua kore ke he taima hei tukunga mai mo a ratou tao-nga. Otira i runga i te nui o nga whenua me nga moutere i raro i te mana o Ingarangi he tino nui nga mea tirohanga ma te kanohi tauhou. Ko te kupu kei te ngatu o te tangata i naianei ko te hui. Haere e hoa ma ki kite koutou i te matautaranga o te pakeha, ki kite i te rawa o te kingitanga kei raro nei tatou i tona mana. He maha nga mea hei akonga i reira, ko te tikanga hoki tenei o te hui, e hara i te mea he matakitaki anake e ngari hei ako i te tangata ki te ahua o nga mahi katoa. Ki te ngenge te tangata i te matakitoki kei reira nga tu ahureka katoa hei whakakoa i te nga-kau. WHAKATUWHERATANGA. Te nui o te whare ki te tata ki te tekauma-toru eka. Te tomokanga atu i te toa nui ka uru atu ki roto ki te horo nui. Ka peka atu i te horo e toru nga araroa, ko te waenganni te mea whanui me te mea roa tutuki noa ki te tahi pito o te whare. I konei te whaekorero a te kawana raua ko te Pirimia. Te urungaatu o te kawana ki roto ka waiatatia te waiata mo te kingi. Ka tae ia ki tona nohanga ka waiatatia te waiata whakatuwhera. Ko nga kai woiata e 300, ko te tangata whakahaere o te katoa ko te tangata nana i tito te waiata. E 35 meneti e waiatatia ana taua waiata. He tino nui atu te whakamihi a te tangata mo taua waiata, e kia ana kaore he waiata pera hei rite. I tino whakamihi te kawana raua ko te Pirimia ki taua tangata mo taua waiata. I muri i te waiata ka whai kupu te Kawana, te whakamutunga o ana kupu ka mea ia kua tuwhera te hui. Na te Pirimia nga kupu i muri iho, ko te nuinga o ana kupu he whami-hi ki te kaha o nga tangata whakahaere o te hui. Te mutunga o ana kupu, ka waiatatia te kotahirau o nga waiata. I muri iho ka hoatu i te Pirimia te ki koura ki te kawana, he tikiti koura ki te wahine raua ko te tama-hine a te kawana. Ko te huringa tenei o te tangata ki te matitaki i nga taonga o te hui. NGA TAONGA O TE HUI. E kore e taea te korero whakatepe nga mea papai katoa e putu maina, hoi ano ko etahi noa hei whakaatu i te ahua o nga taonga e putu maina a te Pakeha. He wehenga ano i whakaritea o te whare mo nga wahi katoa hei tokotoranga mo nga taonga i tena wahi o te-na wahi. Wahanga ki te Kamupeme tima o Niu Tireni. Ko te mea pai o tenei ko te tauwira o te papanui, te tahi o nga tima rahi a te kamupe-ne. E whakaturia mai ana te ahua o te uta taonga ki roto o te tima, he mihini te mea mahi. Te ahua onga rua nohoanga e wha-karia mai ana. Nga taonga o Whakatu he koura, he waro, he kapi me era atu, Taranaki — he pata tana kai nui, me nga mapi ano hei whakatu mai i te nui o tenei mahi ki reira. Ko etahi mea pai ko nga tauwira o e tahi piriti roroa e rua taihoa ake nei ka hanga mo te raina-reriwe nui e mahia nei mo tenei motu. Ko enei kei te wahi o te kawanatanga. Ko nga taonga o Ahitereiria he nui ko te mea pai rawa ia ko te kohatu koura o Wikito-ria, he tiketike taua kohatu, hei whakaatu i te nui o te koura e tera wahi. He kohatu penei ano to Akarana. Ko te tahi mea pai o nga whakakitekite o Akarana ko nga kanga 6 Opotiki. Ko te whakapapa-ranga o nga kanga i whakapoutihitia, e kia ana he rawe ki te matakitahi.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Ko nga tino whakamatakitaki pai o te hui
no Kanata. He wahi nui o te whare i riro i
tenei whenua mo ana mea, nga tu ahua tao-
nga katoa kei reira, mai i te kanga raua te
witi ki nga tu ahua mihini katoa.
Ko nga mea o Ingarangi he nui, otira ko
nga tino mea hei tirohanga ma te kanohi tau-
hou i konei ko nga Hiri a nga kingi, mai i nga
kingi o nehera rano tae noa mai ki tenei ra
Nga tauwira o nga manuao hou me nga pure-
po hou hoki o enei ra. Ko e tahi mea wha-
kamiharo kei konei ko e tahi taonga no Ihipa.
Ko te hou o aua mea e kore e ata mohiotia,
tera pea no mua atu i nga ra o Aperahama—
ka mau te wehi!
Ko nga taonga o Whiti he nui, ko te mea
tino pai ia ko te kamupene mahi huka. E
whakaaturia mai ana te timatanga mai i te
tohuka a tae noa ki te huka e kainga nei. Ko
te tahi mea pai ko nga miro tuitui nei e tipu
ana penei me te witi e tupu nei.
Anei ake, anei ake te nui o nga taonga e
putu mai na. Nga tino whakaahua utu nui
e te ao koi reira.
He maha nga tu ahureka i na ngenge te
tangata ki matakitaki, kia rawaka tonu nga
moni ma te tangata haere ki reira. Ko nga
mahi i te po he waiata, kei reira nga tu ahau
whakatangi reka katoa a te pakeha. Hei te
tekau o te po ka pa te whare, ka hokihoki
nga tangata ki o ratou whare moe.
Ko te tahi o nga mea pai o te hui ko te pa
Maori. Ko te tunga o te pa kei te taha o te
roto Wikitoria. Ko te pa whakamutunga
pea tenei hei mahinga ma te Maori, a ona ra
e heke iho nei ka ngaro i te Maori te mahi i
tepa.
Ko te ingoa o te pa ko Arai- te- Uru, ko te
ingoa o te waka tuatahi i tae mai ki konei i
mua atu o Tainiu ma, ko taua waka i pakaru
ki moeraki. I hangaia ki rite ano ki nga pa o
mua, otiia na te raorao o te wahi hei tunga i
he ai te mahi.
Ko nga taiapa o te pa e toru, ko to roto me
to waenganui he mea pou ki ro oneone, ko to
waho kaore i poua, e ngari he mea whakata-
rewa kia kuhu atu ai te tangata whakaeke ka
mau ki roto o te taiapa o waho o waenganui.
Ko nga taiapa e toru kaore i piri rawa no te
mea kia tu ai he tangata ki waenganui. Ko
waenganui o to roto me to waenganui he
manga hurinoa. Ko nga tiaroa kaore i haere
tika tonu e ngari he mea whakakokikoki kia
pai ai te whawhai mai a nga tangata o roto i te
hunga whakaeke. Ko mua o te kuaha o te
pa he awa hohonu, ko te piriti whakawhiti
huia atu a i ki roto kia kore ai he hurahi atu
mo te hoa riri. Ko roto ake o te pa e rua nga
taiapa wheheme te manga i waenganui. Kei
te wahanga o mua e tu ana te whare runanga,
kei te taha o te whare o te tohunga e tu ana te
tahi pou hei whatanga mo ana mea tapu. Ko
te tomokanga atu ki te wahanga o mari he
mea whakairo. Ko nga whare nohanga kei
tenei taha o pa. Ko te tohunga o te pa ko
Takuta Te Rangi Hiroa. Kua tae mai e ta-
hi o nga Maori o Rorotanga, kei konei e noha
ana. I muri o te whakatuwheratanga o te
hui ka haere te kawana kia kite i te pa, he
nui tona whakamihi. I hiahia ia kia eke ki
runga i a Tahere tikitiki te waka o Mahuta,
kati taihoa ake nei pea ia eke ai.

HE HOA TAWHITO.
Ko te komihana i tukua mai e te Kawana
tanga o Ingarangi ki te Whakakitekite ko Sir
John Gorst (Ta Hoani Koohi). Ko tenei
tangata i Niu Tireni nei ano i mua, a i uru ia
ki nga whawhai, he mohio atu ia ki te Reo
Maori. I tu he hakari a nga Maori o te pa
Maori i te Whakakitekite i Otautahi a itu
hoki tetahi mana ki nga Maori. Ko te tino
whakamihi a Koohi ko te noho pai o te Maori
raua ko te pakeha ano he teina he tuakana.
E ki ana ia i nga ra o mua i whakaparahako
tia te Maori e te pakeha. E kiia ana ano i
nga ra o mua ko Koohi te Etita o tetahi nu-
pepa Maori he hoa tauwhainga ki te pepa
Maori o Waikato ko Te Hokioi te ingoa, ko
Patara te ingoa o te etita. I te kino o nga Ma
ori tautoko o Te Hokioi ki te nupepa a Koohi
ka tukitukia tana perehi. Ka nui te hiahia o te
Etita kia mohio ia ki te ingoa o te nupepa a
te pakeha nei ki tona ingoa hoki ki te Maori
ko Koohi hoki na matou ano.
Kua tae ano a Peneti raua ko Nikora Tau-
tau kei Kanatipere kei te kauwhau ki nga pa
keha o tera takiwa kia awhina i te Hahi
Maori.
HE PANUI.
Kei a matou etahi KATIKIHAMA HE AKORA-
NGA MA TE TAMARIKI me NGA INOI MO NGA
RATAPU. Ki te whakaatu mai tetahi minita
ana e hiahia ana he tukua noatia atu.

TE PIPIWHARAUROA
NGA KORERO O KAPENE KUKI.
(Na TIPIWHENUA.)
HE nui nga korero o Te Pipiwharauroa, i
tera marama mo Kapene Kuki, tona
whanautanga mai tae noa ki tona matenga,
he nui ano hoki a matou korero mo tona
unga ki Turanga nei. He honore nui tenei
ki te whakaaro a nga pakeha o tenei takiwa
na tenei take i kiia ai e tetahi kaumatua pa-
keha i timata atu a Niu Tireni i Turanga.
Tenei ano etahi korero mo te unga o tenei
tangata rongo-nui ki Turanga-nui •a-Kiwa, he
korero na te Maori. I te putanga mai ra o
te kaipuke ka miharo te Maori, ka kiia ko
Waikawa, he motu kei waho o te Mahia,
kua manu mai, no muri mai ka kiia ano he
waka atua. Ka rangona ra he mea tipua kei
te moana ka huihui mai te Maori ki te mata-
kitaki, no Te Arai te hapu nui i tae mai. Ko
te tangata tuatahi ki te hinga ko Maro, he
meatanga ki te wero i nga pakeha o runga o te
poti; ko te tangata tuarua ki te hinga ko Te
Rakau no Ngatimaru  tenei tangata. Ko te
take i puhia ai tenei he tangohanga i te hoari
a tetahi o nga pakeha ara he whakatene, no
tetahi ra ake a Te Rakau i puhia ai. I runga
i nga korero a Kapene Kuki i mate ano i a
ratou etahi tangata i runga i te waka. Ko
tenei waka i ahu mai i te moana i te hi ika,
nga morehu tokotoru i mauria ki te kaipuke.
Ko nga ingoa o te tokorua o enei tangata ko
Ikirangi raua ko Marukawiti. I uia e Kape-
ne Kuki ki a Marukawiti, "Ko wai te rangati-
ra o tenei whenua?" ka whakahokia e Maruka-
witi, "Ko te Ratu." Koia nei nga korero a
Te Wiremu i te ra i kawangia ai te koha-
tu o Kapene Kuki. He maha nga uri o Te
Ratu kei roto o Turanga nei e noho ana, ko
tetahi o ana tino uri ko Tamati te Rangitua-
waru.
Ika •whaingata
Te Ratu
Hinekaitangi
Huaariari
Tipoki.
Amiria
Peti
Rauhina
? Hinekino
Hineka
Haronga
Rawiri Teeke
Hirini te- Kani
Heta
Hinehou
Kaore o Te Rakau uri i te ora, kua mate
katoa, ko Te Huki tona uri whakamutunga.
Te Rakau
Tamahoki
Ihaka
Pane Korama
Te Huki
No te 6 o nga ra o Oketopa 1769 ka kitea te
whenua e Kapene Kuki ara e tetahi tamaiti
ko Niki te ingoa, ko te wahi tuatahi i kitea ai
ko Te Kuri he kurae pari ma kei Turanganui
na te ma o te kohatu i kitea wawetia ai ko
reira, a huaina tonutia atu a Te Kuri e Kape-
ne Kuki ko Ianga Niki. I te rerenga atu o
Kapene Kuki i Turanga nei ka ahu whaka-
runga, hei te Matau-a-maui ka tahaetia a Tu-
pia tana tamaiti Maori o Tahiti e nga Maori,
na tona kaha tonu ka hoki mai taua tamaiti,
a huaina tonutia atu tera wahi ko Kidnappers
ara ko Nga Kaia Tamaiti. Hei runga atu o
Porangahau ara hei e Poroporo (C. Turna-
gain) ka huri whakararo te kaipuke, tau rawa
atu i Uawa ara i Opoutama, kei konei tonu
te poka wai o Kapene Kuki i haua i roto i te
papa, kua rahuitia tenei wahi e te Kawanata-
nga. I ui a Kapene Kuki ki nga Maori ki
te ingoa o Uawa ka pohehe nga Maori e ui
ana ki te hau, na reira ratou ka mea atu he
Taraki, a  huaina tonutia atu a Uawa e Kape-
ne Kuki ko Taraki Pei. Rere atu i Uawa ka
tu ki Te Ariuru, Tokomaru. I te rerenga
atu i konei tu rawa atu ki Ahuahu (Mercury
Bay). E rua nga wahi i tu ai ki Hauraki.
I Hauraki ki Whangarei, i konei ki Korora-
reka. Ka huri ki te Tai Hauauru he maha
nga wiki i rere ai ka tu ki Motuoru kei Ara-
pawa. Ki te ki a nga pakeha o Wairau hei
konei ka hutia tuatahitia te kara a Hori III, ki
ta nga pakeha o Turanga nei ko ia nei ano te
wahi i matua hutia ai te kara, engari e tino
marama ana i nuitia ano ki Ahuahu. Rere
mai i kona ka puta i Raukawa, ka puhia whaka-
terakitia ano, a tata tonu ka tae ano ki Pora-
ngahau. Ka hokia atu i kona he maha nga
wiki i rere ai ka taiawhio i Te Waipounamu
a ka hoki mai ano ki Rangitoto i Raukawa.
Ka rere atu i konei katahi ano ka mahue mai
a Niu Tireni. I pau i a Kapene Kuki enei
motu katoa te taiawhio a nana te nuinga o
nga ingoa pakeha o Nui Tireni i tapa.
I puta ano etahi o nga kupu a Kapene Kuki
mo te ora o te tinana o te Maori. E ki ana
ia kore rawa ia i kite i tetahi Maori he mate te
tinana, ahakoa kahore he kakahu o te Maori
kahore rawa ia i kite i tetahi Maori i pangia e
te whewhe e te hakihaki ranei e mau ana ra-

HE KUPU WHAKAMARAMA.
nei te nawe kia mohiotia ai i pangia i mua
atu. Ki te tu ranei te Maori i te ora o te
tinana i te kaha ka tere tonu te mahu o te
mate. Ko tetahi tohu ano o te ora o te Mao-
ri ko te tokomaha o nga kaumatua, ko etahi
he tino kaumatua rawa otira kaore i piko nga
tinana. Ahakoa kahore i rite to ratou kaha
ki to nga taitamariki ko to ratou koakoa ia i
rite tonu. Koia nei te ahua o te Maori i nga
tau 137 ka taha nei. Ki te whakaaro ko te
tokomaha o te Iwi Maori i era ra 120, 000, ko
tona hekenga iho kei te 42,000 inaianei
kua piki ano kei te 47,000. Ka piki taua,
hei iwi kaha, hei iwi toa, hei iwi rangatira, hei
iwi mo te Atua.
TE HOA PONO.
HE hoa ranei tou? He hoa aroha, e aro-
haina ana e koe, e aroha ana ki a koe;
e aroha nei ki a koe, ehara i te mea he rangati-
ra noui, u tonu ai te aroha ki a koe, engari he
hoa pumau i nga wa katoa e uru tahi nei ki
ou haringa ki ou pouritanga ranei he hoa
whakawhirinakitanga i nga wa katoa. Ko te
hoa pono, ko te hoa e u ana i nga wa katoa,
"i nga wa o te pai, i nga wa o te kino, ahakoa
hua te taonga, ahakoa rawakore, ahakoa tu-
roro, ahakoa tangata ora." I mohiotia e te
Atua he mea te hoa e matea ana e te tangata,
a he mea pai hoki kia whai hoa te tangata. "Na
ka mea a Ihowa te Atua, E kore e pai kia no-
ho te tangata ko ia anake; me hanga e ahau
tetahi hoa pai mona." Mehemea e mohio
ana te tangata na te Atua i homai te wahine
hei hoa mona, kua whakanui ia i tana wahi-
ne, kua whakahonore." Ko tana wahine ano
te tino hoa mo te tangata. Otira e whai hoa
ana ano te tangata i waho atu o tona whanau.
Ko tenei mea ko te hoa me ata whiriwhiri ra-
wa, kaua e kohia noatanga i te huarahi, no te
mea he mana tino nui to te hoa ki te whaka-
pai ki te whakakino ranei i te tangata. Ko
te tangata e whakaako ana i tetahi atu ki te
inu waipiro ki nga mahi kino ehara i te hoa
aroha engari he hoa riri he kai kohuru.
I a te Karaiti i tenei ao i matea ano e ia he
hoa mona. "A kotahi tekau ma rua ana i
whiriwhiria ai e ia hei akonga mana, hei hoa
mona," a, ko nga tangata katoa e whakapono
ana ki a te Karaiti he hoa nona, ko ia te hoa
pumau, pumau ke atu i te tuakana i te teina
ranei, e kiia ra e te kupu whakatauki,
"Tini nga hoa aroha, ka he ano;
Tera ano ia te hoa aroha, nui atu i to
te tuakana, i to te teina, tona piri mai."
Ko Ihu tenei hoa, ko Ihu nana nei nga ku-
pu "Ko au tena hei hoa mo koutou i nga ra
katoa, a te mutunga ra ano o te ao." E koe,
e korero nei i enei korero, He hoa. ranei nou
a Ihu? Mehemea ehara koe i te hoa nona,
he hoa riri koe nona, "ko tou hoa ko te ao, a
tona mutunga he mate, he pouri, he tangi, he
aue. "Te tangata ehara i te hoa noku, he
hoa riri ia ki a au; te tangata kahore e kohi-
kohi tahi maua, e titaritari ana." Kei pohehe
koe kei te noho noa iho koe, kahore engari
kei te titaritari, kei te whakatupupakanga ki te
Atua. Tahuri ra e hoa, kia mate koe mo te
aha, houhia tau rongo ki a ia, whakawhirina-
ki ki a ia a e kitea e koe te nui o tona aroha.
Ko Ihu anake te tino hoa e kore nei e whaka-
rere i a koe. Ina te waiata ma tou reo ma
tou ngakau, he putanga no te aroha o ia ta-
ngata ka titoa nei tenei himene:
E IHU, E TE HOA.
RANGI I need Thee every hour. 5.5. 84.
1 E Ihu, e te hoa,
E matea nei;
Hei whakamarie
Tou reo pa mai.
E Ihu, noho tonu
I nga wa katoa;
Manaakitia mai ahau,
Ka huri nei.
2 E Ihu, e te hoa,
Kia tata mai;
Te whakawai tau noa
Ina e noho Koe.
3 E Ihu, e te hoa,
Te pouri nui
E memeha kau noa
Ina e tata Koe.
4 E Ihu, e te hoa,
E te Ariki nui,
Hei pononga ahau
Ao mutu noa.
R.T.K.
I pangia ano hoki a Timi Kara e te mate ki
Poneke, he nui tona mate, engari kua pai ia
inaianei, a kei Turanga nei e okioki ana.

TE PIPIWHARAUROA
A, E, I, A TE MAORI.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
E hoa ki te pai koe ki te uta atu i
enei kupu e whai ake i raro iho nei,
ki runga i tatau taonga hei mauranga atu
mana ki nga waahi e tau ai ia e pai ana.
E ki ana te kupu pepeha a o tatou tipuna "e
tika hoki taku mokopuna kai hongihongi ki
te reo pakeha Taikiu."
Ara he kura na o tatou tipuna na o tatou
matua i mohiotia ai hoki e ratau te ata wha-
katakototanga i nga reta, ara, i timatatia i te
a e i o u, ha ka ma na pa ra ta wa nga
wha; katahi ka mohiotia i konei ko te tima-
tanga mai tenei o nga reta Maori. Katahi ka
whakanohoia aua reta i runga ake nei koia
tenei:—
"Haa Heiana, Haa Heiana, Haa Hei Hahi
Heihihiohoo. Hanihani e hiuhiu hahi hai e
hiuu.
Kaa, keiana, kaa, keiana; kaa, kei haki
keiki o koo, kakikai e kiukiu kaki kai e kiu.
Maa, Meiana, Maa, Meiana. Maa, Mei Meima-
mi meimi o moo: mamimai e miumiu manu
mai e miuu.
Naa, Neiana, Naa, Neiana, Naa, neinani
neini o noo, naninai e mumu nani nai e niuu.
Paa, Peiana, Paa, Peiana, Paa, Peipapi
PeiPeipi o poo. Papipai e Piupiu Papipai e
Piuu.
Raa, Reiana, Raa, Reiana, Raa reirari
reiri o roo, rarirai e riuriu rari rai e riuu.
Taa Teiana, Taa Teiana, Taa Tekau Tei-
ti o too00 Tatitai e Tiutiu Tati tai e Tiuu,
Waa, Weiana, Waa, Weiana, Waa, wei-
wawi weiwi o woo, wawiwai e wiuwiu wawi
wai e wiuu.
Ngaa, Ngeiana, Ngaa, Ngeiana, Ngaa,
ngeingaugi ngeingi o ngoo, ngangingai e ngiu
ngiu ngangi ngai e ngiuu.
Whaa, whiana, Whaa, whaiana. Whaa,
whaiwhawhi wheiwhi o whoo whawhi whai e
whiuwhiu whawhiwhai e whiuu.
A Kati e kiia ana he kura tenei na o tatou
tipuna ara, e peneitia ana me ta te pakeha.
Kati ko tenei na te Maori, ina hoki i waiata-
tia ai e ratau; a ko te whakakaupapatanga
hoki tenei o a tatau tuhituhi.  Ka kitea, ko
tahi tekaumarima te timatanga mai o a tatou
reta, ko a te pakeha e 26 nga reta, ko nga
wehenga he nui noa atu. E hoa ko te take i
tuhia atu ai e au enei korero kua tukua ka-
toatia nga korero me nga karakia me nga
tikanga a te Maori whakapapa ki roto i te
Pipi, no reira ka tukua atu e au enei o a ra-
tau mahi o mua ehara i te mea kai te mohio
katoa engari ko etahi kai te mohio ko etahi
kaore kati e kore e taea te whakapau katoa te
taima mo nga wehewehenga e enei korero.
Heoi ano
Na TAMATI PEWHAIRANGI 
Hikuwai, 10/25/06.
MEMA O TAIRAWHITI.
IRUNGA i nga korero o te Paremata mo
nga kura Maori ka puta i a Apirana
Ngata etahi kupu mo te kaha o nga kaiwha-
kaako o nga kura Maori. E haere ana ratou
ki nga wahi kahore nei e nohoia ana e era atu
pakeha, tawhiti noa atu i nga taone i o ratou
hoa i o ratou whanaunga. E rite ana enei
tangata ratou ko a ratou wahine ki te mihi-
nare. I etahi wa ko ratou ki te tuhituhi i
nga pukapuka a nga Maori, ki te rongoa i o
ratou mate ki te tiaki i a ratou, a ko to ratou
utu kei te £100 ka heke iho.
I tautokona e Apirana te hiahia o te Kawa-
natanga ki te whakaako i nga tamariki Maori
ki nga mahi a ringa, i mea ano a Apirana ko
tona hiahia kia nui atu nga moni e pau i te
whakaakoranga i nga tamariki Maori ki te
ahuwhenua, kia whai painga ai nga whenua o
te Maori. Ki tana whakaaro pai ke atu te
whakaako i te Maori ki nga kura ahuwhenua
i te tuku i a ratou ki nga kareti nunui. Kua
tae ia ki nga kareti nunui otira i enei ra e
mea ana ia kahore noa iho he tino painga o
te haere ki era kura. Ka titiro ia ki te Ka-
wanatanga kia awhina i te Iwi Maori ki te
ahuwhenua, a ko tona hiahia kia tangohia e
te Minita tetahi o nga karahipi tuku i nga ta-
mariki Maori ki nga kura nunui, a kia meinga
hei tuku i tetahi tamaiti Maori ki te Kura
ahuwhenua i Kanatipere ara ki Rinikana.
Na nga kupu a Apirana ka whakanukuhia
te utu o nga kaiwhakaako kura i tono ano
hoki a Apirana kia whakanuia ake te utu o
nga kaiwhakawa Kooti Whenua.
I te taenga mai o te Mema o te Tai-Ra-
whiti ki Turanga nei ka tu he hui maha he
whakaatu nana i nga mahi o te Paremata,
haunga ia nga korero kua poto ra i a ia i roto i
ana pukapuka ki tona Rohe Pooti. He nui
te tangata i tae ki tana hui, a he nui hoki te
whakamihi o te tangata ki te pai ki te mara-
ma o nga korero a Apirana. I mea te nupepa
pakeha katahi ano te mema pai, mutu ana
mai te Paremata kua hoki ki te iwi korero ai
i nga mahi o te Paremata.
Kei te whakataka a Apirana i tetahi matua
haka hei mau mana ki te whakakitekite i
Otautahi.

No. 104
HE KUPU WHAKAMARAMA.
9
MAUNGA O HOHEPA METE.
Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
PANUITIA atu nga korero nei. Kua ki-
te iho matou i to panui e mau nei i te
Pipi No. 103, e whakamarama nei koe kua
mau te tumuaki o te Hahi Momona, a Hohe-
pa Mete, mo te tokomaha rawa o nga wahine.
Na kia mohio te katoa, kaore ano a Hohepa
Mete kia mau. Kei te he te panui a te Pipi
nei. A kaore ano hoki ia i takahi i te Ture o
Merika, i na hoki kaore i mau, ko nga tanga-
ta i whai nei i a ia, no te momo ano o nga
tangata i whai nei i a te Karaiti, a, kaore i
mau, ara no taua momo puhaehae. He pera
hoki te Etita o te Pipi.
E ki ana ano te Etita na te Ture o Niu
•Tireni, i kore ai e punaruatia, e nga Momona
nga wahine Maori, na ka kite tatou i te kaha
rawa, o te paru o te waha o te Pipi nei. Ka-
nui to ratou kaha ki te whakahe mo te Puna-
rua, otiia, nuku atu te kaha o ratou mema, ki
te whakarite i taua tikanga. Na kaore tatou
e mohio ko te pewheatanga, ta te Etita nei e
tino whakahe ana ina koa kanu i nga Mema o
tona Hahi, kotahi wahine i marenatia, ko te
te tahi atu kaore i marenatia, engari e moe
punarua ana. Kaore pea tenei ahua e takahi
ana i te Ture o Niu Tireni.
Kaati ma te Etita tatou e whakamarama.
Kaati mo tena ka huri ake au, mo te motini a
Rawiri Te Ruru i tono ai ia kia tukua nga
minita o tona Hahi kia whakataetae kore-
ro, ki nga Momona. A kiia ana e to Tumua-
ki kaore he painga e puta mai i tena take.
Na e hoa kei te tino mohio to Tumuaki, ki
tena mea ki te whakataetae korero mo te
Hahi. Ka riro i te Momona te painga. Kei
whakaaro koe kaore ano kia whakataetae kore-
ro nga tino tangata matau o tena Hahi, ki te
Momona, e kite ana ia kua tino raru nga ta-
ngata taimaha te matau i te Momona no reira
ka pena tana whakahoki i te motini, e tino
mohio ana ia he mama noaiho to koutou nei
matauranga i to nga mea kua tino raru i te
Momona, he whakahawea ke ki a koutou te
tino take i pena ai tana whakahoki.
Kaati ra
Na PAORA HOPERE.
I tino mohio tonu matou e kore e hapa te
tuhituhi mai o Paora Hopere ki te whakahe i
te waea mai o Amerika mo te maunga o te
tumuaki o te Hahi Momona ki te whare-here
here mo tana takahanga i te ture o te whenua.
Ki te korero -mai he-anahera ki a Paora Ho-
pere kua mau tona tumuaki kei te herehere,
ki ta matou whakaaro, tera tonu e whakate-
kangia e tenei tangata taua anahera. Ehara
i a matou te korero mo te maunga o Hohepa
Mete, he waea mai no Niu Ioka ra ano, i taia
ki nga nupepa pakeha katoa o Niu Tireni
nei. Ki te mea kei a Paora Hopere tetahi
atu waea mai ano o Niu Ioka e whakahe ana
i taua waea he mea pai kia tukuna ki nga
nupepa pakeha. Mo nga tangata e moe puna-
rua ana ehara i te Hahi i te tauira ranei a te
Hahi i whakaako ratou kia moe punarua i te
wahine ko nga tangata e pena ana kahore e
marenatia, kahore e tukuna kia tango i te
Hapa Tapu ara kua peia ratou ki waho o te
Hahi. Ko te ingoa tika mo ena tangata he
Momona. Kaua hoki a Paora Hopere e mea
kahore etahi Momona e mea ana kia tokoma-
ha he wahine ma ratou koi ana hoki nga ha-
raki nei. Otira ko te Hahi Momona e wha-
kaae ana he tika te punarua, a ko to ratou
tumuaki tenei kua mau nei kei te hinaki mo
te apo wahine. E tino marama ana kahore
rawa he pai o tenei mahi o te totohe inahoki
te ahua o Paora Hopere. Ahakoa he korero
tino tika ka kiia e ia he teka no te mea e patu
ana taua korero i a ia. Ki te mea ma te ma
e he ai a Paora Hopere tera te ma e kiia e ia
he mangu, a, ki te mea ma te mangu, e kiia
e ia he ma. He mea tino marama tenei, ko
nga tangata kuare ko nga tangata e tino
whakaaro ana he hunga matau ratou, no te
mea i to ratou wawau kahore ratou e kite i to
ratou kuare.—ETITA.]

PITOPITO KORERO.
I whakawakia tetahi Maori o Te Wairoa
mo te kino ki te hoiho, whakataua ana te utu
mana £15. E kiia ana e te pakeha he iwi
kohuru taua te Maori i te hoiho,
Kua tae mai ano te tono a te hoa o Reweti
Kohere kia haere raua kia kite i nga tangata
o Wharekauri. Hei nga ra whakamutunga
pea o Hanuere nei tae ai a Kohere ki tenei
motu mamao. Kei te tumanako tona ngakau
kia kite ano i ona hoa i kite nei ia i tera tau.
I tu te muinga a te Komihana mo te mahi
tuku moni a tetahi pakeha o Taranaki ko
Peere te ingoa, kitea ana nui atu te mate o
nga Maori i taua pakeha i te nui o te kareti o
nga moni e tukua ana e ia ara e 5/ • i te £1
mo te ono marama ara £50 mo te £100 i te
tau kotahi. No te Maori tonu tetahi he ki te
tango i te moni pera rawa nga hua, te ata ta-
tari marire ai ki tana ake kia nui ai te puta-
nga mai ki a ia.

TE PIPIWHARAUROA
HE TANGATA KAIKA.
KUA mau tetahi pakeha o Akarana kei
te whare-herehere ko Wiremu Patiha
na Aikini (W.P Aickin) tona ingoa, he ta-
ngata whai ingoa tonu no Akarana, he tari
tona kei Akarana, ko tana mahi he whaka-
haere hea o nga rua koura. Ko tona hara he
tuhinga nana i tetahi reta whakawehi wehi ki
a Te Wari, Pirimia o Niu Tireni. I tono ia
ki a Te Waari kia turakina atu te Ture Muru
Whenua o te tau 1905 te take e ai tana, he
he taua ture he takahi i te Tiriti o Waitangi,
he kohuru i te Maori. I mea ia ki te kore
taua ture e turakina ka heke te toto, a ko Te
Waari ma tona ringa tonu e whakamate. I
te whakawakanga i a Aikini i whakaae tonu
ia nana taua reta. Kua kino noa atu tenei
tangata ki tenei ture. Tera pea e kiia e te
tangata he porangi tenei pakeha i te taikaha
rawa o ana korero, engari ki te titiro iho ki
ana korero ehara i te porangi, engari he ta-
ngata kaika, he tangata kupu hohoro. Kua
korerotia e matou tetahi pukapuka a Aikini
ki a Henare Kaihau.  He nui ana korero, ko
etahi o ana kupu he kupu taumaha. He ma-
ha ana kupu whakahe mo Te Hetana raua ko
Timi Kara mo te kupu a Timi Kara kua ko-
re he mana o te Tiriti o Waitangi. I tino
 whakakuateria e ia a Timi Kara no te mea e
Rore e taea te whakakore te Tiriti o Waitangi
ma te whakaae ra ano o te Kingi me nga ra-
ngatira Maori ara te Iwi Maori katoa. Nui
atu tana whakahawea ki nga mema Maori
mo te pootitanga ki te Ture Muru Whenua, i
mea a Aikini i hokona e nga mema Maori te
Iwi Maori ki a Te Hetana penei me te kau e
hokona ana ki te poiha. Maumau noa te
kanga a Wi Pere, "Ko te hera te pakeha," a
pooti tonu atu hoki ki te Ture hei patu i te
Iwi Maori. Ko tana whakahe ki a Kaihau
he korenga no Kaihau i pooti, koia anake ho-
ki te mema Maori i whakahe ki taua ture, a
nawai ra ka pohehe te Kawanatanga o Inga-
rangi kahore rawa he kupu whakahe a te Iwi
Maori mo taua ture.
PANUITANGA
KI nga Iwi ki nga Hapu. Ko te Kirihi-
mete o tenei tau kei Takipu, wahi o
Te Karaka; Ma nga powhiri e whakama-
rama.
Na to koutou hoa 
Na to koutou  hoa 
TE KINO O TE KAI TUPEKA ME TE
INU TI.
1. He pehea te tohutohu a Paora ki a Timoti
"Kaua koe e whakapokea," 1 Timoti 5: 22
whakamutunga o te rarangi.
2. Mo te tinana tahi raua ko te wairua ranei
te korero a Paora?
"Kia horoi tatou i a tatou ano, ara i no;
mea poke katoa o te kikokiko o te wairua."
2 Koriniti 7: 1.
3. Tera ranei e poke kore te tangata e ki
ana e inu ana i nga mea poke?
"Kaua hoki e pa ki te mea poke; a ka riro
mai koutou i a au."—2 Komiti 6: 17.
4. Ka pehea te Ariki ki te hunga e whaka
poke ana i te whare o te Atua?
"Ki te he i tetahi te whare o te Atua, 1
he ano ia i te Atua!"—1 Koriniti 3: 17
5. He aha te mea e kainga ana i tenei taki
wa e whakapoke ana i te tangata?
Te hunga mahi rongoa, me nga tohunga
rite tonu ana ki te whakahe i tenei kai i
Tupeka. E ki ana he rongoa whakamate
Ko te wahi tino whakamate o te tupeka ko
nikotine, he wahi ahua hinu. I roto i
toone weeti tupeka kotahi pauna nikotine.
Mehemea e meatia ana ki runga ki te arero
tetahi kuri, me tetahi poti, tetahi wahi paku
tera e mate i nga meneti e rua e toru ranei.
E korero ana tetahi tohunga i mate tetahi
tangata i te nikotine i roto i te hawhe meneti.
Mea ai nga Hotenetote o Awherika i te hi
nu o te tupeka hei patu noke, he paku rawa
atu te turu hei whakamate, rite tonu ki
uira te tere o te mate.
He tino rongoa whakamate ngarara na
iwi mahi whenua, ko te tino mahi tenei e ti
ana ma tenei mea ma te tupeka.
6. Pehea ai te whakamate a te tupeka i
tangata?
Ko te korero tenei a takuta E. W. Rich
ardson tetahi o nga tino takuta 6 Ingarangi
Ki te kai tupeka ka waiwai nga toto. I
whakakinongia  a roto i te puku, ka whaka
ruakitia. Ka whakahengia te patupatu o
manawa.  Ka whakakapongia nga whatu
Ka whakakinongia  te whakarongo a nga
ringa. Ka whakamatengia nga roro o
mahuna. Whakamamaetia ai te waha me
korokoro whakakatikatingia a waho o te puka
puka, a nui ana te maremare.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
7. Me pehea nga mahi kino a te tangata?
"Mo te wa e toe nei o te noho ki te kikoki-
ko kia kaua i runga i nga hiahia o te tangata,
engari i ta te Atua i pai ai."—1 Pita 4: 2.
8. Na te aha i penei ai te whakaako a Pita?
"Kati hoki ma tatou ko te wahi o ta tatou
oranga."—1 Pita 4: 3
I te tangata e mahi ana i enei mahi kino a
te kikokiko e mahi ana ia i nga mahi a nga
Tauiwi me nga iwi whakapono kore, kaore
e mahi ana i ta te Atua e pai ai.
9. Na te hea iwi i timata te kai o te tupeka?
No Noema, 1492, ka kitea a Amerika e
Koramupahi ka tona e ia tokorua nga haera-
mana ki te mataki i te whenua.
I to raua hokinga mai ka ki raua i kite
raua i nga tangata o taua whenua e waha ana
i nga rama ka, a i puta mai ana te auahi i o
ratou waha me o ratou ihu. He mea whiri
whiri na ratou etahi rau rarahi a ka puta mai
te auahi i o ratou waha ano he rewera te rite.
No etahi tau mai ka timatatia tenei mahi
kai tupeka ki Oropi, a he tere rawa atu te
mauranga a te iwi whai rawa me te iwi rawa
kore i tenei kai ite tupeka.
10. Me pehea te whakakororia a te katoa i
te Atua.?
"Kua oti hoki koutou te hoko ki te utu; na,
whakakororiatia te Atua ki o koutou tinana,
ki o koutou wairua; na te Atua hoki ena."—
1 Koriniti 6'. 20.
Kahore te tangata e ahei ki te whakakoro-
ria i te Atua i a ia e kai ana i te tupeka, e
whakakino nei i te tinana me te ha o te ma-
nawa. Mehemea kei te herehere tetahi i te-
nei kai me whakarere kia ahei ai ia ki te wha-
kakororia i te Atua i ana mahi katoa
11. Ka pehea nga mahi a te hunga e tatari
atu ana ki te haerenga mai o te Karaiti?
"Na, ki te mea kei tetahi tenei tumanakota 
nga atu ki a ia, ka tahia atu e ia ona he, kia
rite ai ki a ia e he kore nei."—1 Hoani 3: 3
I panuitia e Dr. Roberts he tohunga nui no
Ingarangi i roto i tetahi nupepa rongoa o
Ingarangi nga kino i kitea e ia o enei kai o te
ti, koko, waina, me etahi kai pena ki te nui
noa atu o te tangata. I ki ia:—"He paku
noa ihu te ti hei whakamutu i te heke o te
huare, whakahe ana i te hurihuritanga i nga
kai i roto i te puku."
Ko ta takuta Kellog korero tenei mo te ti
"E rua nga wahi kino o te ti, he theine he
tanning. He rongoa whakamate kaha rawa
atu te theine, ka mate i te theine o te pauna
ti kotahi nga poraka kotahi tekau ma rima
rau me nga poti e wha tekau.
Tera etahi e ui:—He aha i kore ai e nui
nga tangata i mate, mehemea he rongoa tino
whakamate tenei kai te ti? Ko te whakaho-
ki tenei he kore e rite ki te mea hei whaka-
mate i te timatanga, otira tena ano te takiwa
e heipu ai te mate i taua kai.
E ki ana a takuta Bock o Tiamani:—Na
te kai ti i tere ai ki te pukuriri me te mataku
nga tangata o tenei takiwa."
Na konei ano i tere ai ki te pukuriri nga
Hainamana te iwi nana tenei kai te ti
Tera etahi e ki he paku noa ta ratou kai ti,
ahakoa ra he rongoa whakamate, tena ano te
taima e mate ai te tinana ahakoa he paku te
mea e kainga ana. Pai rawa atu mehemea e
kai ana te tangata i te wai e homai nei e te
Atua. "Inumia he wai i roto i tou rua ake,
me nga wai ano e rere ana i roto i tou poka."
Nga whakatauki 5: 15.
12. A te huihuitanga e te hunga tapu ki ro
to ki te Hiruharama Hou ko wai e ma
hue ki waho?
"E kore ano e tomo ki roto tetahi mea
whakanoa, e mahi ana ranei i te mea whaka
rihariha."—Whakakitenga 21: 27.
[Na tetahi pakeha enei korero i homai ki a
matou. Kei te mohio te tangata ki nga kino
o te kai paipa o te kai hikareti e kiia ana e
 nga tangata matau he kino ke atu te paipa i
te hikareti. I na noa etahi kino o te kai pai
ha he whakapau moni, he paruparu, he wha
 katuhatuha i te tangata, haunga hoki te pai»
hana. Na Ta Waata Rarei i tuatahi te mau
i te tupeka hi Ingarangi. I tetahi ra i a ia e
puhipuhi ana i tana paipa ka pohehe tana po-
nonga kua wera tona rangatira i te ahi katahi
 ka ringihia tona mahunga ki te wai kia poko
 ai te ahi. E kore rawa e mohiotia he mate
ano kei roto i te ti, otira he tokomaha nga
 takuta kua whakahe i te ti, e mea ana ratou
he mea kino rawa te inu ti me te kai miiti ano
ka whakakirikautia te miiti e te rongoa o roto
 o te ti. Koia nei tetahi take nui e mate tonu
 nei nga kopu o etahi tangata, ki te penei tonu
te ahua-o te kopu he mea pai rawa kia kaua
te tangata e kai tahi i te miiti i te ti. Nui
 atu nga pakeha kua whakamutua ta ratou inu
ti, heoi ano he wai wera anake, a he nui to
ratou ora—ETITA.]

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ 刀漀瀀愀琀愀 一最愀琀愀椀㬀 ㄀㔀⼀ⴀ䠀漀愀渀椀 䴀愀琀椀愀栀愀㬀 ㄀㈀⼀㈀ 䄀爀愀ⴀ⸀ ഀ琀愀瀀愀 倀漀欀愀椀㬀 ㄀　⼀ⴀ 刀攀渀愀琀愀 䬀愀眀攀攀渀愀Ⰰ 䠀攀渀愀爀攀 倀攀爀攀琀漀Ⰰ ഀ倀椀爀椀渀椀栀愀 吀攀攀欀攀Ⰰ 一漀愀 琀攀 刀愀渀最椀爀甀愀Ⰰ 吀愀洀愀琀椀 一攀栀甀Ⰰ 刀攀瘀⸀ ഀ䠀⸀ 倀愀漀爀愀Ⰰ 䠀漀渀⸀ 䠀⸀ 圀椀氀氀椀愀洀猀⸀ 吀攀椀 刀攀眀栀愀Ⰰ 䠀⸀⸀䠀⸀ 琀攀 ഀ圀愀椀Ⰰ 刀攀渀愀琀愀 倀攀爀攀琀漀㬀 䄀⸀ 䜀⸀ 䴀挀䐀漀渀渀攀氀氀Ⰰ 刀攀瘀⸀ 一椀爀愀椀 ഀ刀甀渀最愀Ⰰⴀ唀⸀ 刀⸀ 䜀爀愀挀攀㬀 㜀⼀ⴀ 䠀愀洀愀栀漀渀愀 倀甀栀愀㬀 㔀⼀ⴀ 倀愀栀椀 ഀ一攀爀攀栀漀渀愀Ⰰ 吀愀洀攀 倀攀爀愀Ⰰ 䠀⸀ 倀愀攀爀愀琀愀㬀 椀⼀ⴀ 吀攀 䄀爀椀欀椀㬀ഀഀ㄀　搀⸀ 䴀愀渀愀愀栀椀 䬀愀甀椀⸀ഀഀഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀ഀഀ