He Kupu Whakamarama 1898: Number 8. 01 October 1898 |
1 1 |
▲back to top |
2 2 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. Nama 8.NELSON, OKETOPA, 1898. EDITOR—REV. F. A. BENNETT. HE INOI MO NGA HUI O TE HAHI MAORI. E te Atua Kaha rawa, kua oti te whaka- kotahi e koe tau hunga whiriwhiri katoa, hei tinana mo tau Tama, mo to matau Ariki, mo Ihu Karaiti: ki te huihui hoki au tan- gata ki tetahi wahi i runga i tou ingoa, ko reua ano koe ; kia anga mai te whakaaro atawhai ki tenei wahi o to Hahi, manaakitia mai hoki matou, te Pihopa, me nga Minita, me nga Mangai o te iwi, kua mine mai nei ki te rapu tikanga. Kia riro mai i a matou nga taonga maha o tou Wairua Tapu, ara, te mahara, te mohio, te kaha, te aroha, me te ata whakaaro ; kia whai tonu ai matou i roto i a matou mahi katoa, ko koe Ma whakakororiatia, ko te pai o to iwi kia kake, ko tou rangatiratanga kia whakanuia. Kei meatia tetahi mea e matou i runga i te tikanga totohe, i te whakapehapeha, i te mataku ranei i te tangata. Kei he hoki a matou mahi i te whakaaro pokanoa ake, i te hianga ranei a te tangata: engari, kia ata whakatakotoria nga tikanga katoa, e tupu pai ai tau Hahi i roto i a matou; kia mahia ai e matou katoa nga mahi pai kua rite mai nei i a koe hei mahinga ma matou; kia whakakotahitia ai matou katoa i roto i te whakapono, i te aroha ; kia rite tahi ai hoki o matou whakaaro, me o matou mangai, te whakakororia i a koe; ko Ihu Karaiti hoki, to matou Ariki. Amine. HE TUHITUHINGA I NGA MAHI A TE HUI TOPU TUAWHITU O TE HAHI MAORI O TE PIHOPATANGA O AKARANA I HUI KI PARAWAl, HAURAKI. I mine te Hui Topu o te Hahi Maori o te Pihopatanga o Akarana ki te Whare-karakia o te Tokotoru Tapu i Parawai, Hauraki, i te Wenerei, me te Taitei, Maehe 23, 24, 1898. I te 10 o nga haora i te ata te karakia whakapuare, Eo te hunga i hui mai ki te karakia 130 ; i tango i te Hapa Tapu a te Ariki e 68. Ko te Ohaohatanga e Ł2 6s Od., i tukua mo te perehitanga i nga Mahi o te Hui I muri tata iho ka mine te Hui, a na Rev Matiu Kapa, i karangaranga nga ingoa o nga Mema. Ka mutu i te Upoko te inoi, ka kiia e ia he Hui e rite ana ki a te ture i whakatakoto ai. Muri iho ka whaikorero te Upoko. WHAKARAPOPOTOTANGA O TE WHAI-KORERO A TE PARAIMETE. Ko nga mihi mo Pihopa Hone Riharihona Herewini ratou ko Revs. Rapata Para, raua ko Wiremu Turipona, ara nga tangata whai- ingoa o te Hahi i mate i muri mai o te Hui Topu i te tau 1895. Ko nga korero o te Hui Pihopa i Inga- rangi. Ko nga mema o taua Hui ko nga Pihopa katoa e whakaae ana ki nga tikanga o to tatou Hahi. Ka Whakaatu hoki ia i nga mahi o te Hinota Nui o ienei Porowini i mine ki Christchurch ia Pepuere. I oti he tikanga i taua Hinota e uru ai nga Mangai Reimana Maori ki nga Hinota Pihopatanga. Ka puta hoki tana tangi mo te Iwi Maori ka ngaro nei i to ratou motu. Eo te take i hohoro ai te ngaro he kore no nga Maori e ata tiaki i o ratou tinana. I tino whakahe ia i nga tikanga kino noa iho a nga Maori, te kino o nga whare, te moe huihui, to noho i roto i nga kakahu maaku; me era atu mea kino e patu nei i te tangata. Muri iho ka korero ia i te taha mo nga minita maori, ara to ratou rawakoretanga i te iti o nga hua o nga tahua. Ahakoa ka rite mai he tangata i te Kareti i Turanga a ka kiia kia whakami- nitatia, tera pea ia e kore e whakaae i te kore oranga mona ina tu ia hei minita. Ma koutou ma te Hahi Maori e rapu mai he tikanga hei whakaranea i te oranga mo o koutou minita. Kaati ta koutou titiro mai ki te taha Pakeha, inahoki he mahi ano ta ratou he whangai i o ratou ake minita. Kua whaihiahia nga maori kia whakaturia he Kura kotiro, ki te takiwa o Akarana. Kua whiwhi hoki nga tamariki taane i te Kura i Tipene, a he mea tika kia whai Kura ano nga wahine. He aha te pai kia kurangia ko nga taane anake a kia kura kore nga taita- mahine ? Ko nga wahine nga kai-whakatu- putupu i nga tamariki, a ki te he nga tikanga whangai, whakakakahu, whakaako, e kore rawa e neke ake te iwi, engari ka
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. piri komi ki nga tikanga kuare a nga tupuria. Kua timata nga hoa Pakeha ki te kohikohi mo taua kura, waihoki me puta to koutou uaua kia uru tahi ai tatou ki te whakatu i te mea e tupu rangatira ai, e tupu tika ake ai, nga uri e haere ake nei. Kahore he hiahia o te Pakeha kia ngaro te maori, kia tutua ranei, engari kia uru tahi koutou ki a matou mahi pai katoa, na reira i tono atu ai kia koutou katoa kia kaua e mangere ki te whakatu i taua kura. TE MIHI KI A MATA HEREWINI. Ko matou ko nga Mema o te Hui Topu o te Hahi Maori o te Pihopatanga o Akarana, e mine nei ki Hauraki, i a Maehe 23, 1898, ka tuku atu nei i to matou mihi ki a mata Herewini, mo te matenga o tana tama, o Hone Riharihona Herewini Pihopa o Mera- nihia, ratou tahi ko tana pouaru me ana tamariki. Kua tomo ia ki tana okiokinga, a, kei te aru ana mahi i a ia. Kei te mau tonu te mahara o nga Maori ki a Pihopa Herewini kaumatua, me te uaua o tana mahi i te Hahi, i waenganui i nga Pakeha me nga Maori, tae atu ki nga iwi o nga motu; a, takahi atu ana ta korua tamaiti i nga tapuae o tona papa. E mahara ana hoki matou i whanau ia ki te Waimate, me tana whakahua tonu, ko Ngapuhi tona iwi. Aue ! Taukiri e ! ! Te hinganga o Hone Herewini, ano he hinganga no te Rata whakamarumaru ; ngaueue ana te Hahi. Heoi ra, e inoi ana matou kia whai marie- tanga koutou i roto i a Karaiti Ihu, i to tatou Ariki. TE POROPOROAKI A WIREMU TURI- PONA. Ki a Ngatimaru katoa, katoa: Tena koutou! Kotahi tonu taku—kia mau te rama o Hauraki: na te rama hoki i kitea ai te pai, me te kino, te tika, me te ata noho, te aroha me te atawhai,—kia kaua e tukua mai nga whakaakoranga pohehe kia mau ki nga tikanga o Hauraki, kei horoia to tuhi mareikura,—kia mau ki te whakapono e uru ai tatou ki to te Atua kororia, Hei konei; ma te Atua koutou e tiaki, ma te Wairau Tapu koutou e whakakaha, e kitea katoatia ai ki te aroaro o te Runga Rawa. Na to koutou papa kua ngaro nei i o koutou kanohi. NA WIREMU TE PEA. Ko nga Tahua Whangai Minita ena o te Atirikonatanga o te Waimate i a Hune 1,1898:— £ s. d. Mangakaahia ... 300 4 8 Ahipara ... ... 149 O O Kaikohe ... ... 266 5 o Waiparera... ... 100 O O Kaitaia ... ... 105 10 O Waimate ... ... 161 13 O Paihia ... ... 474 10 7 Parengarenga ... 277 1 6 Hokianga* ... ... 305 O O Whangarei ... ... 228 8 4 Rarawa* ... ... 200 O O Parapara ... ... 533 Whangaroa... ... 80 8 O Waimamaku... 248 15 O . Ripia ... ... 19 10 6 Kapehu ... ... 38 O O Parirauewha ... 21 O O Taita ... ... 500 Ko ena moni no te Minitatanga o Hokianga. Ko ena moni no to Minitatanga o Te Wairoa, Kaipara. "TE TOHUNGA MAORI." " PATU NGARONGARO HE TANGATA, TOI TU HE KAINGA." Kite Kai-ta o Te Kupu Whakamarama Ehoa tena ra koe e mahi maina i tena mahi pai, e tuku na i te maramatanga ki nga wahi o Aotearoa raua ko te Waipounamu e noho ana i roto o te pouritanga. Heoi te mihi atu.' He kupu ruarua nei aku e hiahia ana au kia rangona mai e nga tangata Maori o nga wahi katoa etae ana to " Kupu Whakama- rama." Ma ratau hoki e tirotiro mai te painga, te kinonga ranei, te tikanga, te henga ranei. Aua kupu aku mo nga " Tohunga Maori," e mahi nei i waenganui i a tatau. Ahakoa ehara au i te tangata kaumatua rawa, engari kanui taku rongo me taku kite i nga mahi a Te Tohunga Maori. Nga mahi e kite ana au he kino anake. Ka taea eau te whakahua nga ingoa o nga tohunga e rongo ana au, me nga mea kua kite au, otira waiho noa era kia ngaro ana. Ko a ratau hua kino noa e kohura ki runga. He maha nga kaumatua e mau tonu ana ki nga matauranga o nehera, e whakahe ana kinga mahi a nga tohunga o naianei, e mea ana he hangarau, no reira au ka mea, ko enei kupu ehara i a au anake engari na nga
4 4 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. tangata katoa e whakahe ana ki nga mahi pohehe a nga tohunga. Otira ko te nuinga o te iwi Maori e whakapono ana kinga mahi a nga tohunga. He mea tenei e turakina ana e nga Karaipiture, no reira au ka miharo ki te maha rawa o nga tangata o roto o Te Hahi e ura ana ki aua whakahaere. He maha nga kaumatua o te Hahi e mohio ana au e whai ana i nga mahi a nga tohunga. Tena pea mau tetahi kupu kia ratau e ura ai te maramatanga ki roto ki o ratau ngakau, e mahue ai hoki ia ratau aua huarahi tinihanga. Ko au tetahi tangata i whakapono ki nga mahi a nga tohunga i mua i nga ra o tooku ta marikitanga, ia au i roto i te pouritanga. E rima tau ooku kite kainga pakeha e noho ana me taku whakapono tonu ki taua mea. No te ono o nga tau ka uru mai te marama- tanga o te Karaiti ki roto ki tooku ngakau, kai reira katahi ano ka puta te pouritanga ki waho, me te whakapono ki te tohunga. Ka taea eau te ata wananga atu ki to taua iwi, te kino, te he o tenei mea, e ngari kei whaka apiapi noaiho, no reira ka waiho i waho. Ko tetahi mahi tenei a taua a te Maori e whakaikimoke nei.i te tangata. Kia mohio ano ia taua nei ki nga rongoa a te pakeha, ka puta ke ai ki reira raweke ai, apiti atu hoki nga karakia tinihanga. Ia au e tamariki ana, e ahua iti ana taua tipatipa. Inaianei, kai te tino kaha atu. No reira au ka ki e hoa, kai te tino mataara a Hatana ki te pou i tona rahui ki waenga- nui i a taua i te Maori. Ma te Atua e homai te maramatanga, kia awe enei poropiti teka e iki nei i te tangata me tona wairua kite po. te mutu atu te mahi hianga. Ehoa ehara i te mea he aha ranei i tuhia ai e au enei kupu, engari he aroha, he pouri nooku ki to taua iwi kite Maori e whakapokaikahatia nei. A, kia mohio mai hoki koe, ki te pai te Ariki, a enei tau e takoto mai nei, ka ara ia au te pakanga ki enei tohunga, ara ko te upoko tonu tenei o te taua ka kokiri nei. Heoi ano. TAKI-O-TE-RANGI. Te Kareti, Te Aute, Heretaunga. TE MATENGA O REV. HETA TARAWHITI. No te 24th o Hurae ka mate a Rev. Hohua Moanaroa. No te 29th o Akuhata ka mate hoki tana hoa mahi a Rev. Heta Tarawhiti. I mate mai ki Taupiri. Ko raua nga minita kaumatua rawa o te Pihopatanga o Akarana. I rikonatia raua i te 4th o nga ra o Maehe 1860, e Pihopa Herewini. No te tau 1866 ka whakapangia a Heta hei Piriti e Pihopa Herewini ano. He tino uri Rangatira tana kaumatua, no te hapu e Te Ngaungau, o Ngatimahuta. Na Ahirikona Manihera ia i iriiri. Tekau ma rua nga tan o Heta e tu ana hei Kai-whakaako. Ko ia ano hoki te Kai- whakahaere o te kura mo nga kotiro i Tau- piri. No te tau 1858 ka haere mai ia ki te kura o Tepene, Akarana, kia akona ia ki te mahi minita. Ko ana Kai-whakaako ko Pihopa Herewini, Ta W. Matenga (Sir W. Martin) me tetahi o nga Ahirikona (Arch- deacon Kissling) Ko ana hoa i reira ko Hohua Moanaroa, Raniera Kawhia, Matiu Taupaki me Pirimona Karari. Kaore he tangata kotahi o enei kaumatua i te ora inaianei. I muri i tana whakapakanga ka whakaritea a Heta hei minita mo Taupiri. I noho tonu ia i reira i nga wa o te wha- whai ki te pakeha, me tana kaha tonu ki te whakakaere tikanga mo te taha ki te whaka- pono, ahakoa i pakaru atu te nuinga, i nga raruraru i nga whakawainga. Ka toru nga tau o te paanga mai o tana mate Rumatiki ki a ia. Kua kore noatu ia i kaha ki te haereere. No nga ra whaka- mutunga nei e Akuhata, ka mate. " Ka hari nga tupapaku e mate ana i roto i te Ariki i nga wa i muri nei: Ae ra, e ai ta te Wairua, kia okioki ai ratou i a ratou mahi; e aru tahi hoki a ratou mahi i a ratou." (Whakakitenga 14, 18.) E TE TANGATA HARA! HE PUKA- PUKA TENEI EI A KOE ! Hei mea e whai tumanakohanga ai koe, e ;atu ai te ngakau, e hari ai, e marie ai. PAI tonu te Atua ki te whakaora i te tan- gata e tahuri atu ana ki a ia. Tena ra, inoi ki a ia. E kore rawa tana kupu e taka, whakapono atu ki a Ihu Karaiti, a ka ora koe. KIA MAHARA—"E tatari ana a Ihowa, he mea kia atawhaitia ai koe." Na, kei wha- karongo atu ki ta Hatana. E ki ana hoki ia kia kana koe e whakaaro ki nga mahi a te Atua ; he nui atu ano hoki o kino, e kore e taea te muru. He teka kau tenei; no te mea " e horoia ana o tatou hara katoa ki
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. nga toto o Ihu Karaiti o tana Tamaiti. 1 John i. 7. Kei tauhikuhiku; kati Te mea ki tau ake pai Heoi ano tana e pai ai Kia kite koe i to he. I nga wa o te pouri ko te inoi puku te mea e marama ai e marie ai te ngakau : me tohe ia ki te inoi. Te ngakau kua mate ki te hara, te ngakau iro e mamae ana ki ona he ; e tangi ana kia tohungia—he mea enei e tata ai koe ki te ora: e manakohia ano enei e te Atua. Kia mahara, mau ake ano e kore e taea tetahi mea e pai ai te Atua; otiia kei mate te ngakau; e pai ana hoki te Atua ki te homai i tona Wairua Tapu ki te tangata e inoi ana ki a ia; ina, ka homai ano e ia he ngakau ripeneta, he whakapono, he ngakau inoi ano, ki te wairua e rapu ana : e kore ia e kaiponu. WHAKAANGATIA KETIA KI TE REINGA!!! Ka whakaangatia ketia nga Tangata kino ki te Reinga, me nga iwi katoa e wareware ana ki te Atua ! Waiata ix. 17. ANO TE WEHI O TENEI KUPU ! Ka pehea ra koe, e te tangata hara, e ma- whiti ai koe i roto i te mate o enei tangata kino ? "Ripeneta whakapono ki te Ariki kia Ihu Karaiti, a ka ora koe." Nga Mahi xvi. 31. " E kore tetahi o o hara i hara ai koe e korerotia mai ki a koe." Ehekiere xxxiii. 16. Ahakoa ko te tekau ma tahi o nga haora, ka whakaora ano te Ariki. Tana whakao- ranga oti rawa. Na, kei mate te ngakau. Otiia kei whakaora. Ko wai hoki e tohu ai e ora koe i te rangi apopo. Tata tonu te ra whakarite whakawa. E rokohanga paitia mai ranei koe e taua ra ? E rite ana ranei tau ki ta te hunga whakaaro-kore ? E tatari ana ranei kia tikina mai ra ano e te mate to tairua i a koe? Mano mano iho nga tangata nana tenei tikanga, a inaianei kei te mamae mu- tungakore ratou. Nana, i te tu ahau i mua i te taha o te moenga o tetahi tangata pena. Kihai hoki i whakaaro wawe ki te mate. He | maha ano ia nga kupu whakatupato ki a ia. Heoi te panga mai o te mate, hore rawa ana whakaaro ki nga mea o runga; mate noa iho ia,—kahore he ripeneta. Te wa pai hei mahinga ki a Ihowa ko te wa o te ora.,' I runga, nei ano i te mate, i te mea e wha- kahemohemo ana, e taea te ora, ki te ripeneta, ara, ki te ripeneta. Ruka xxiv. 47. He tikanga kuare ia te waiho tata te rapu i te ora. Kei tenei wharangi i tua nei tetahi kupu e kite ai koe i te aroha nui o te Atua, kahore hoki ona ngakau whakamate mo te tangata hara. Ehekiere xxxiii. 11 ; ekore ano e maka atu e ia te tangata e haere atu ana ki a ia i runga i te ngakau maru i te ngakau whakaiti, a e whakawhirinaki ana ki runga ki nga mahi pai a tana Tamaiti. (Taria e whakaoti). TE WHENUA O NGA TAINAMANA. E kiia ana ko te nui o nga tangata o Taina e 386,000,000. Eo te nui o to ratou whenua e 4,000,000 maero (square). Mehemea e taea ana te whakatutu o nga tangata katoa o Taina, ka whakahau ai kia haere takitahi, ka tu ai te kai-tatau i a ratou i tetahi keeti, mehemea ki te puta te tangata i taua keeti i • roto i nga hekene katoa, i te ao i te po, tekau ma whitu nga tau o taua tangata e tatau ana i a ratou ka mutu ai tana mahi, i te tokomaha rawa o nga tan- gata. Mehemea ki te pera hoki te tatau i nga Tainamana kua uru nei ki te whakapono, e toru ano nga ra ka oti ai te tatau i a ratou. Titiro ra e hoa ma ki te mahi ma nga minita e takoto mai nei. E toru ano nga ra ka oti ai te tatau o nga Tainamana whakapono, tekau ma whitu nga tau o te hunga kaore ano kia whakapono mai ki a te Karaiti, ka oti ai te tatau. E kiia ana e nga tangata matau o reira 1,400 e mate rawa atu ana i tera whenua i roto i nga haora katoa o ia rangi o ia rangi. I te rangi kotahi e neke atu ana i te 33,000 e mate ana. Ko te wahi tuarima o nga tangata katoa o te ao nei he Tainamana. Nga minita o to tatou Hahi, hui atu ki nga wahine e kauwhau ana i Taina, e 230. Ki ta ratou korero ko nga pa o to ratou whenua, kaore ana i takahia e nga waewae o nga Kai-kauwhau o te Rongo Pai i neke atu i te kotahi miriona. Kanui te kaha o nga minita o to tatou Hahi. I te tau 1842 e ono ano nga Tainamana kai Hakarameta. I tenei tau kua neke ake i te 70,000. No Akuhata 1896 ka timata te tahuri nui mai o nga Tainamana ki te rapu i nga tikanga o to tatou whakapono. Ka toru tekau rua ono nga tau. o Ahirikona Wuruhi
6 6 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. (Wolfe) e kauwhau ana i tera whenua. E ki ana ia katahi ano nga Tainamana ka ata whakarongo mai ki nga kupu e kauwhautia ana ki a ratou. E ki ana ia, e tae atu ana ki te mano nga tangata i etahi taima e haere mai ki te whakarongo i nga kauwhau. He maha hoki nga mea kua iriiria. Nui atu ta kaha o nga Tainamana whakapono ki te whakahaere tikanga e tahuri mai ai o ratou hapu, o ratou iwi ki te kimi i to oranga mo ratou i roto i to tatou Ariki. Tetahi tikanga kino a taua iwi ko ta ratou herehere i nga waewae o a ratou tamariki kia ririki tonu ai nga waewae kia kaua ai e tupu e nunui. Ko nga tutua ka nunui nga waewae. No tenei tau kua pa- hure ake nei ka puta te panui a te Kawana- tanga o nga Tainamana kia whakamutua taua mahi. Na o tatou minita i timata te pakanga ki taua tikanga kuare. Inaianei kua whakaaetia ta ratou. I te whahamatautauranga o o ratou kura, ko tetahi o nga mahi i whakaritea ai ma nga tamariki, he tuhituhi ngakau i nga korero mo Noa me tana whanau, ara, te whakatupuranga tangata ki te ao nei i muri i te waipuke. Kua tuhera hoki etahi kura nunui ki etahi takiwa o Taina, mo nga tane mo nga wahine. Ko nga tikanga katoa mo aua kura kei nga ritenga o te whakapono. PITOPITO KORERO. 1. Kei te hanga mai te ingoa mo ta tatou pepa i Christchurch e nga tangata mahi whakaahua o reira, 2. Kua kore he wahi watea o tenei pepa hei whakahokinga atu mo nga patai e rua kua tae mai. Hei o Noema ka atu ata ai me nga reta hoki. 3. Hei te timatanga o nga ra o Maehe ka whakaturia tetahi mahi nui ki te kainga o Mrs. Hauata Paraone (Hunter-Brown) i Nelson. Ko taua mahi he hokohoko taonga. Ko nga moni katoa a aua taonga e tukua ana hei kawe i te Rongo Pai ki nga wahi mamao. E nga iwi, e nga hapu, o enei takiwa katoa, whakarongo mai ki nga mahi a te Pakeha. He karanga tenei ki a koutou kia manaakitia e koutou tenei mahi. Maina mai a koutou raweke Maori, ara, nga kete harakeke nga kete muka, nga whariki, nga poi, nga taonga whakairo, ara nga mea katoa a te Maori hei hoko ma te Pakeha. Ko nga hua o enei mea hei tuku i te Rongo Pai kia toro haere i o koutou takiwa. Ka pera ano hoki te tikanga mo nga Tainamana, Mo nga mangumangu o Awheriaa mo Inia, mo nga moutere o Meranihia. 4. Kei te tangi atu ta tatou manu ki etahi kakano hoki hei oranga mona. Tukuna mai to koutou aroha. NGA KAKANO O HEPETEMA HEI ORANGA MO TE MANU NEI. Rev. Ranapia M. Hape, Parawai, Thames ... ... . O 5 O Reweti Kohere, Christchurch ... O 2 O Rev. Hoeta Te Hata, Taupo ... O 3 O Rev. Matiu Kapa... ... O 4 O Herepete Rapihana, Kaitaia, Man- gonui... ... ... O 26 Mohi Teataihikoia, Waimarama, Hehitingi ... ... ... 026 Heni McDonnell, Putiki, Whan- ganui... ... ... O 10 O He whakapai atu tenei ki a koutou mo to koutou aroha. Kaore he utu mo ta tatou manu. Engari ma te tangata e aroha noa mai ka ora roa ai ta tatou manu. Tukuna mai a koutou kupu i kitea ai hei painga mo te iwi, me a koutou korero mo te Hahi, me a koutou patai. Ma te Atua tatou katoa e manaaki. NA REV. P. PENETI, Nelson. Boud, Finney, & Co., Printers, Nelson,