NAMA 6.
HE KUPU
WHAKAMARAMA

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Nama 6.        .NELSON,                           AKUHATA, 1898.
EDITOR-REV. F. A. BENNETT.
     TE MATENGA O REV. HOHUA
MOANAROA.
He nui te pouri o nga tangata o te Hahi
ki te taha Maori, i te taenga atu o te rongo
kua mate a Rev. Hohua Moanaroa ki Nga-
ruawahia i te 24th o nga ra o Hurae.
Kotahi ano te wiki o te paanga maio
taua mate ki a ia, ka hemo nei.
Na te Manihera, Ahirikona, ia i iriiri.
Ko ia te hoa o Te Manihera i te tunga o
nga kura Maori ki Maraetai ki Kohanga.
I akona ia e Pihopa Herewini ki te kura
o Tepene, Akarana. I whakapangia hei
Rikona i te tau 1860. No te tau 1873 ka
whakapangia hei Piriti e te Pihopa o Aka-
rana.
Inga takiwa o te whawhai ki Waikato,
ko taua kaumatua tonu te hoa o Pihopa
Herewini. He haereere tonu ta raua i
waenganui i nga ope Pakeha, Maori, he kimi
tonu ta raua i nga tikanga e taea ai te hohou
o te rongo.
No te mutunga o te pakanga, ka riro i a
Rev. Hohua Moanaroa te pariha a Ahiri-
kona Manihera, timata ata i Waikato
Heads ki Manukau, .tae atu hoki ki nga
takiwa o uta
He rangatira nui taua kaumatua no te
hapu o Ngatitipa, he whanaunga tata no
nga tangata nunui o Waikato, tae atu hoki
ki te Kingi e hoho mai hei.
Ahakoa i tana kaumatua tanga, kua
kore ana kanohi i kite, kaha tonu taua
kaumatua ki te karakia haere i ana tangata.
E ki ana nga pakeha, rite tonu te ahua o
taua kaumatua ki nga rangatira pakeha, te
pai o ana tikanga katoa, me tana mohio ki
nga ture rangatira a te pakeha. Tera te
tangi mai nei nga minita o te Hinota o
Akarana mo te ngaronga atu i waenganui i
a ratou o tenei kaumatua i arohaina nuitia
nei e te Maori e te Pakeha. Ana tau i tana
matenga e 76.
(Piripai iii, 14.)
HE WHAKAHOKI MO NGA PATAI.
/•
(1) Na Rev. Hoeta Te  Hata.     (Kaore i
oti te whakahoki i tera putanga o te puka-
puka nei. Nama 4.)   Ko te roanga tenei:—
Matiu xviii, 30. " Kahore ia i pai." Ko
te ahua tenei o te tangata. Kei te inoi kau
kia murua e te Atua ona ake hara, tena ko
nga hara o etahi atu ki a ia, kaore ia e pai
ki te muru. Hoatu ana e ia te whiu kino,
ara "maka ana i a ia ki te whare here-
here." Kei penei to tatou ahua e hoa ma.
Kei wareware tatou ki te tikanga o te inoi
nei " Murua o matou hara, me matou hoki
e muru nei i o te hunga e hara ana ki a
matou." Kia muru tatou i nga hara o te
tangata, hei reira muru ai hoki te Atua i o
tatou ki a Ia ina inoi atu tatou.
Engari kaore i te penei me te pononga
kino nei, te ahua o nga tangata katoa;
titiro ki te rarangi 31, " Nui atu to ratou
pouri." Ko nga hoa enei o taua pononga.
Kia ratou ko te ngakau pouri, ki te Atua
he riri mo tana mahi kino (r. 34).
Na ratou i whakaatu ki to ratou Ariki.
Ko te mahi tenei ma te ngakau whakapono.
Kawea atu nga pouritanga, nga mamae-
tanga, nga raruraru katoa ki te Ariki, kia
waiho ai Mana te tikanga mo aua mea
katoa e whakapouri nei i to ngakau.
No te rongonga o te Ariki, katahi Ia ka
riri (r. 32). " Pononga kino, i whakarerea
noatia e ahau taua moni tarewa katoa i a
koe, nau hoki i inoi mai ki a au: (r. 38)
E hara oti i te tika kia tohungia e koe tou
hoa pononga, me ahau hoki i tohu i a koe ?"
Ko te hara o te tangata nei, ko tana korenga
e muru i te hara o tana hoa, i te mea i inoi
ia ki te Atua kia murua atu tona ake hara.
Ko tana tangi, i whakarangona mai e te
Atua. Ko ta tona hoa kaore ia i whaka-
rongo, atu. Itemea kua tohungia tatou e
to tatou Ariki, kei wareware hoki tatou ki
te tohu i nga tangata kua kino mai nei ki a
tatou.
Rarangi 34. "Na ka riri tona ariki, a
tukua ana ia ki nga ,kai whakamamae," kia
rite ai te kupu ra, " Te tangata hoki kahore
ona ngakau tohu, e kore e tohungia ina
whakawakia." (Hemi ii, 13.)
Tenei tetahi patai mo runga i te tikanga
o nga kupu i runga ake nei. Nga hara kua

HE KUPU WHAKAMARAMA.
murua nei, e kore ranei aua hara e whaka-
arahia mai hoki a muri ake nei ?
Ma nga toto o te Karaiti ka taea ai te
muru atu o nga hara. (Hoani iii, 16.)
Engari ma te whakapono hohonu o te
ngakau ki a te Karaiti, ka riro ai nga hara
i roto i ona toto.
Ka pewhea te tangata i mau nei tana
whakapono kia te Karaiti, engari no muri
mai tahuri ke ana, whakarerea ana a te
Karaiti e ia ? Ko te whakahoki mo taua
patai, ko nga hara o taua tangata ka hoki
katoa mai ki runga ano ki a ia. Titiro ki te
pononga i runga ake nei (rarangi 34). Eo
taua nama i murua katoatia (r. 27). No
muri mai, whiua ana kia utua katoatia. I
a tatou e noho ana i roto i a te Karaiti, kei
te murua tonutia o tatou hara (1 Hoani i,
8, 9.) Ei te whakarere tatou i a Ia, kua
rite tatou ki to tatou ahuatanga i mua o to
tatou tahuritanga ki te whakapono.
Kei te Karakia iriiri tamariki etahi kupu
whakamarama. "E hoa ma, i whaka-
ahuatia, i whanau nga tangata katoa i roto i
te hara." Kei tenei ahuatanga te tangata
whakapono kore. " Kia meinga hei manga
ora mo taua take." Ko te whakaritenga
tenei mo te tangata whakapono. Ara, e
hoa ma, ko te tangata i waho o te Karaiti,
kei raro i te riri o te Atua, ko te tangata i
roto i a te Karaiti kei raro i te aroha noa o
te Atua. Ko tetahi kei te pouritanga, ko
tetahi kei te maramatanga e haere ana. Ko
te tangata e hoki ata ana i te maramatanga
ki te pouritanga, ka whakairia ki runga kia
ia nga whiu me nga mamaetanga katoa o
taua ao pouri, neke ake i nga whiu mona i
mua o tana tahuritanga ki a Te Karaiti.
(Hoani v., 14.) "Ki te kore e u tetahi ki
roto ki a au, ka maka atu ia, ano he manga,
a ka maroke." (Hoani xv., 6.)
E penei ana te ahua me te tangata i roto
i te moana e tata ana te toremi i te nunui o
nga ngaru. I taea taua tangata te kukume
mai ki tahaki. 1 tana turanga ki uta, ora
ana ia. Engari ko taua tangata i porangi-
tia, peke atu ana ano ki roto ki te wai. E
penei ana te ahua o te tangata i te tahuri-
tanga ketanga i a te Karaiti. (1 Hoani i, 7.)
Rarangi 35. " Tera ano e pera toku Matua
i te rangi ki a koutou ki te kore e whaka-
rerea noatia atu i roto i o koutou ngakau nga
he ate teina o tenei otenei o koutou." He kupu
tohutohu, whakatupato tenei i a tatou
katoa. He taonga nui rawa te ngakau tohu
(Korohe 3, 13. Epeha 4, 32.). E ki ana a
te Karaiti, "Ka koa te hunga tohu tangata :
e tohungia hoki ratou:" (Matiu  v, 7.)
" Houhia te rongo, a e houhia ano te rongo
ki a koutou."    (Ruka vi, 37.   Hemi 5, 9.)
INIA.
ga tangata o tenei whenua 287 miriona.
Nui atu nga tangata o Inia i nga tangata
katoa o Awherika me Merikana ki te Tonga,
ina huihuia.
Mehemea   ki te huihuia   katoatia  nga
tangata o te ao nei, 1,500 miriona te toko-
.maha.   Ara kite whakaurua nga tangata o
te ao ki roto ki nga ropu e rima ;   ko tetahi
o aua ropu ka ki tonu i nga Inia anake.
He whakapakoko te nuinga o nga Atua
o tenei iwi.
1,686 nga mihinare kei te kauwhau i te
Bongo Pai ki aua 287 miriona tangata.
Ko enei iwi katoa kei raro i te mara o te
Kuini o Ingarani.
Tenei tetahi tikanga a etahi hapu
o Inia. Mehemea ka mamae te hine-
ngaro i te peehitanga a te hara, ka
haere ki te timatatanga o to ratou awa nui,
(Ganges) ka wewete i o ratou puutu, ka
haere ai ma te whenua a tae noa ki te
kongutu awa, ka hoki ai ma tetahi taha o
te awa, a tae noa ki te puputanga mai. o
taua awa. E ono nga tau e haere ana ka •
tae ai ki te tutakitanga. Ko te utu tenei
mo te hara.
Tekau mano nga pauna £10,000 e kohi-
kohia ana i te tau e nga hoia pakeha me
nga opiha o Inia, hei tuku i te Rongo Pai
kia toro haere i roto i nga hapu o Inia.
NGA WAHINE o INIA.
E Mia ana e 24 miriona nga wahine Kua
Pouarutia o Inia e ora mai nei. E whitu
tekau ma waru mano, o aua wahine i poua-
rutia i te mea kaore ano nga tau i tae ki te
iwa. Kino whakaharahara ana nga tikanga
mo nga pouaru. Ko ta ratou ture e ki ana,
kia kotahi ano te kainga o te pouaru i roto i
nga haora e rua tekau ma wha. Eo te kai
mana he raihi anake. I roto i nga marama
katoa e rua ana nohopukutanga. I aua ra
kaore rawa a ia e tukuna kia pa ki te kai.
Kaore hoki e hoatu he wai i aua ra. Ki te
tono ia ki tetahi wai mona, ka ringihia atu
ki roto ki tana taringa.
Titiro kinga kupu a tetahi wahine o Inia
ki te mihinare:—Ae, kei te kite ano pea koe
i te pouritanga, engari kaore rawa koe e
mohio Moku pouritanga me oku mamaeta-
nga. I tou pouritanga, ka tae koe ki to
pukapuka (te Paipera) ka kite koe i te

HE KUPU WHAKAMARAMA.
maramatanga hei whakamarie i to ngakau.
Ko ahau ia, kaore rawa he huarahi e kite ai
au i tetahi maramatanga."

I WAENGANUI O TE AHI.
Tera tetahi tangata whakapono no to
tatou Hahi, he Maori no Inia. Ko te
haerenga mai o tetahi Pakeha whakapono
kore, ki te whakatoi i taua Inia, mo tana
tahuritanga ki te whakapono ki a te Karaiti.
" Kaore he painga e puta atu ki a koe i
runga i to tahuritanga ki te whakapono.
Tena, he aha te painga kua homai e te
Karaiti mou ?" Ko te patai tenei a taua
tangata whakapono kore.
Katahi ka whakahokia atu e te Inia,
" Nana ahau i ora ai."
Ko te kiianga atu a te Pakeha, "Tena
whakamaramatia te tikanga o to kupu."
Katahi te Inia ka ki atu. "E pai ana.
Whai mai i muri i ahau kia whakamaramatia
ai e ahau te tikanga o taku kupu.'' Ka
whakatika raua, ka arahina e te Inia tana
hoa ki waho o te whare. Te taenga atu ki
te marae, ka kohikohia mai he rau rakau
maroke, ka whakatakoto kia rite ai ki te
ahua o tetahi ringi nui. Katahi ka kimitia e
taua Inia he toke. Ka kitea, ka tukua e ia
te toke ki waenganui o te ringi rau rakau.
Katahi ka takirihia e ia he maati, ka hoatu
kiroto ki nga rau maroke nei. Ko te
muranga o taua ringi, a taiawhio noa. Kua
kore he wahi hei putanga atu mo te toke ra.
Kua kaha te mura o nga rau maroke ra kua
kaha hoki te whakawiri, te takaokeoke o te
toke ra. No te roanga o te Pakeha whaka-
pono-kore nei e matakitaki ana, (me te kore
hoki ona e mohio ki te tikanga o te mahi a
te Inia), katahi ka totoro atu te ringa o te
Inia kite toke ra, i roto i te au o te ahi, ka
hapainga mai e ia, ka kawea ki tetahi wahi
pai, ka hoatu ki roto ki nga otaota haere
atu ai.
Katahi te Inia nei ka tahuri ki tana hoa
pakeha, ka ki atu ki a ia, " Na kei te rite ki
tena, ta te Karaiti i mahi ai moku. I roto
ahau i nga muramura ahi o te reinga, kore
Tawai he huarahi i kitea hei putanga atu
moku i roto i taua muramura. I tau te riri
o te Atua ki runga ki ahau. Ko te mate
anake i mua i ahau. Na te Karaiti i tango
ki Tunga ki a ia te utu i rite ai moku. I
mate ia mo oku hara. I rite ahau ki tetahi
mounga i unuhia mai i roto i te Ahi.
(Hakaraia 8, 2.) Ahakoa i rite ahau ki
totahi toke, inaianei kua whakatungia ahau
e ia ki te turanga hou. "Ko ia ano te
aroha o te Atua ki te ao, homai ana e ia
tana Tama kotahi, kia kahore ai e mate te
tangara e whakapono ano ki a ia engari kia
whiwhi ai ki te oranga tonutanga." (Hoani
3,16.)
NGA TAMARIKI O TE AUTE.
(Ko te roanga tenei o nga korero.)
Te taenga atu o to matou ope katahi ka
powhiritia atu ki te whare Karakia. Te
mutunga o te Karakia,  ka huihui
katoa matou ki te whare o Wi Ka-
tene. I whakatakotoria ki reira te ha-
kari a nga Maori. Ma wai e korero nga
kai katoa a te. pakeha, hui atu ki nga kai
hoki a nga tupuna. Ka mutu te kai, ka
timata nga whai-korero. Na Turangapeke,
na Rupine na Huta Paaka, nga mihi ki te
manuhiri. Na Te Tatana, na Ware Waitai,
Na Hare Kohere, Na Riwai Hiwinui, na
Balneavis, me etahi atu nga korero me nga
mihi ki nga tangata whenua. Ka mutu era,
ka riro i a Hemi Matenga raua ko Rev.
Perere Peneti nga mihi mo nga manuhiri
me nga tangata whenua me te whaka-
marama i nga huarahi e kitea ai he painga
mo te. iwi Maori. Ea mutu te karakia
katahi ka hokihoki nga tamariki ki nga
whare i whakaritea ai mo ratou hei nohanga
i Motueka.
I te Wenerei ka purei kiki poro ki nga toa
o Motueka me Riwaka. Mate rawa te
Pakeha i te Maori. 37:0 nga paina.
I te ahiahi huihui katoa ki te hooro. I
reira te waiata te ngahau a nga tamariki.
Nga moni i riro mai o Motueka £13 8s.,
Ao ake ka hoki ki Whakatu. I te ahi ahi
he huihuinga ki Whakatu kia ronga i nga
korero a Te Tatana raua ko Bey. P. Peneti
mo te ahuatanga o nga mahi a te Hahi i
roto i nga takiwa Maori. Ko Te Pihopa te
Tiamana o taua huihuinga, I whai kupu
ano hoki a Rev. Tietetene raua ko Horowe.
1 te Paraire, he haere paitekara te mahi i
te ata. No te 2-30 ka huihui katoa ki Bishop-
dale ki te kainga ote Pihopa. I te toru, ka
huihui ki roto i te whare karakia o te
Pihopa. E rua nga kauwhau, kotahi he
reo Pakeha na Rev. Tietene ko tetahi he reo
Maori na Rev. P. Peneti.
Î te ahi ahi he hui nui ki te hooro Kawa-
natanga,
Ei tonu i te tangata. Na nga tamariki
Maori te ngahau, ara te waiata.
I te Hatarei ka tu te pakanga a Te Aute
ki Nelson. He tangata kaha katoa nga

HE KUPU WHAKAMARAMA.
tangata o te Nelson Karapu. Te mutanga
o te purei e toru paina, a tetahi taha, e toru
hoki a tetahi.
I te ahiahi i karangatia katoatia nga
tamariki o Te Aute ki te Kareti Pakeha o
Nelson. Ko te waiata na nga tamariki o
Nelson. Ka mutu tera katahi ka whaka-
kitea te " Magic Lantern " (he ramu whaka-
kitekite whakaahua i te po). Ko nga
whakaahua no nga wahi i hurihia e te paka-
rutanga o tetahi maunga i Itari.
I te wiki ka kauwhau ano nga tamariki
Maori ki nga kura Ratapu. I te ahiahi ka
kauwhau ano nga tamariki kaumatua ake,
ki nga pakeha. Nui atu te whakamoemiti
me te aroha o nga pakeha ki nga tamariki
Maori mo a ratou kupu i whakahua ai.
No te ata o te Mane ka haere a Matenga
raua ko Peneti ki Blenheim, ki Wairau, ki
Waitohi, ki Waikawa, ki te whakarite i nga
mahi ma nga tama iki nei ki reira, ki te
whakarite hoki i nga kainga hei nohanga
mo ratou.
No te Turei ka whakaritea e Te Tatana
tetahi pikiniki nui, hei powhiritanga ma
ratou ko ana tamariki i nga tangata katoa i
manaaki nei i a ratou. I haere katoa ratou
ki nga onepu i tai, ki reira haereere ai.
No te Wenerei ka rere to ratou tima. I
te ahiahi ka tae ki Picton (Waitohi). Te
mutunga o te kai ka huihui ki te Whare-
Kura. I reira ta ratou ngahau.
Ao ake ka haere katoa ki Waikawa.
Kaore i mohio mai nga tangata o te
kainga, he ope tenei te haere atu nei. Roko-
hanga atu e raruraru ana te kainga. He
maha nga mihi mai anga tangata whenua.
Na Matenga i whakahoki nga korero, I
whai kupu hoki a Ware Waitai me Peneti.
Te mutunga o te kai, katahi kia, hokihoki
katoa ngaimaua ki Waitohi: ma runga
tereina, tae atu ana ki Blenheim.
Rokohanga atu e whanga mai ana a Rev.
Te Kerehi, (Ahirikona), me Mr Jenkins, me
etahi atu. Kaore i roa e whakariterite
ana kua tae katoa nga tamariki ki nga
kainga i whakaritea ai mo ratou. I noho
ano ratou i konei ki nga kainga o nga pakeha
rangatira o tera whenua.
I te ata o te Paraire (Hurae 8th) ka tukuna
mai e nga Maori o Wairau, o ratou tarapu
me te kooti>hei kawe ito matou ope ki to
ratou kainga ki Wairau.
Te mutunga o te Kai, ka huihui katoa
mai nga tangata ki te whare-kura. Na
Arapeta Rore nga manuhiri i powhiri. Muri
iho i a ia, na te Tatana nga korero. Pai atu
ana korero  he tohutohu nana, i nga huarahi
e kitea ai te ora mo te iwi Maori. He
maha atu hoki etahi i whai kupu o nga
tangata whenua o nga manuhiri.   Ka mutu
nga korero, ka karakia.   Te mutunga o te
Karakia,   katahi  matou ka  hoki-hoki   ki...
Blenheim.
I te ahiahi he nui nga pakeha i huihui ki
te hooro ki te whakarongo i nga mahi nga-
hau a te Maori.
I te Hatarei (Hurae 9th) ka purei kiki-
pooro a Te Aute ki Wairau, Wini ake i
nga tamariki Maori, 11:9 nga paina.
No te Wiki ka tukuna mai ano nga tarapu
o nga Maori o Wairau  ki te tiki mai i a
matou    Karakia katoa matou ki roto i to
ratou whare karakia (Weteriana).    Ko nga
kauwhau na Ware Waitai, Na Balneavis, Na
Terei Ngatai, Na Riwai Hiwinui, Na Hemi
Matenga, Na Mr Jenkins, Na Te Kerehi, Na
Peneti.   No to matou putanga mai ki waho,
ka tae mai te rongo, kua mate te minita o
taua whare i karakiatia nei e matou a Rev.
Hetaraka Warihi.
I hoki te nuinga o matou ki Blenheim ki
te kauwhau ki nga tamariki o nga kura
Ratapu.
I te toru o nga haora he karakia powhiri
i nga tangata purei kiki-pooro, kia mahara
ai hoki ratou ki nga mea o te Atua.
I te Ahiahi he karakia nui ki te Whare
Karakia o Te Kerehi. E ono rau e whitu
rau ranei nga tangata i tapoko ki roto ki
taua whare Muri iho i te karakia nui, ka
whai kupu a Te Tatana raua ko Peneti.ki
nga Pakeha, kia tahuri nui ratou ki te
awhina i nga tikanga e ora ai te iwi Maori.
I te ata o te Mane ka haere katoa matou
ki te matakitaki i te wahi i patupatua ai nga
pakeha e te Rauparaha, ara e kiia nei e te
pakeha " Wairau Massacre."
No te 2-30 p.m. ka huihui katoa atu
matou ki te kainga o Mr. Jenkins. Ko ia te
rangatira o te Peeke i Blenheim. Nui atu
te aroha o taua pakeha ki nga tamariki
Maori.
No te 4 p.m. ka tae katoa matou ki te
teihana o te Tereina. Ki • tonu te teihana i
te pakeha i haere mai ki te tangi atu ki o
ratou hoa pakeha. I te Ahiahi ka tae ki
Picton. I reira te ngahau i te po.
whakanekehia te taima o te Tima i te Ahiahi
kia mutu ra no nga mahi onga tamariki ka
rere ai. No te 10'30 p.m. rere atu ana to
ratou tima. Tangi atu ana, tangi mai ana.
Noho mokemoke ana nga mea i waiho iho.
Huihui katoa nga moni i puta i runga i a
ratou mahi £106. Te utunga otu i nga
raruraru  katoa, ko nga moni i toe £44. No
te taenga ki Poneke ka kitea ko te taima o
nga tikiti mo te tereina kua pahure ke. U

HE KUPU WHAKAMARAMA.
ana ratou i te £9 mo te tureititanga o ratou
tikiti. Ko nga moni e toe ana inaianei e
£35. Ko enei moni kua tukua hei awhina i
nga mahi i roto i te iwi Maori o te Porowini
o Whakatu.
NGA BETA KUA TAE MAI
Ki te Etita o te Kupu Whakamarama: 
Ehoa, kua kite ahua i te reta a Nikora Tau-
tau i perehitia i roto i te Kupu Whakamar-
ama mo te marama o Hurae. E rua nga
take i mahue ai i nga tangata o Waikato te
Whakapono. Tenei tetahi o nga take (ki te
korero a Nikora):—" No te ata ote Ratapu
ka tae ki Rangiaohia ko te kainga tera, o
nga koroheke o nga tamariki, o nga wahine,
katahi ka puhia ki te pu, ka tahuna oratia te
tokomaha ki te ahi i roto i te whare kotahi.
Ko te take tenei i mahue ai te karakia ki
te Atua nui o te Rangi." 
Ehoa o te Etita, he kupu nui rawa tenei
hei tirohanga iho ma tatou. Mehemea ki te
koro e whakamaramatia taua kupu, tera nga
Maori kua kite nei i aua korero, e whakaaro,
i ata tahuna oratia aua tangata e nga hoia a
nga Pakeha. Ka waiho ai taua whakaaro
hei kinonga mo ratou ki te whakapono
hoki; kawea mai nei e te Pakeha.
Ehoa, e te Etita, kua kite nei nga
tangata i nga korero a nga Maori mo
taua raruraru, kati, he tono atu tenei kia
perehitia hoki e koe nga korero a tetahi o
nga Apiha (officer) o nga hoia pakeha i uru
nei ki roto ki taua whawhai. , Kua whaka-
potoina e ahau nga korero kei kore e uru ki to
pepa. Ko enei korero katoa na taua Apiha:
—" I kite ahau i a Kanara Nikihana (Colonel
Nixon) me etahi Apiha e tu mai ana i tera
taha o nga whare. Katahi ahau ka haere
atu ma waenganui i nga whare ki a ratou.
I ahau e haere ana, ka karanga mai ratou ki
ahau. Kaore ahau i ata rongo atu i a ratou
kupu. Haere tonu au I ahau e haere ana,
ka kite ahau i tetahi turupa i te whatitoka o
te whare. I mahara ahau e tuturi ana, e
titiro atu ana ki roto. No taku tatanga atu
ki te whatitoka,he maha rawanga pakutanga
mai o nga pu ki ahau, engari kaore au i tu i
nga mata.
Kua kite atu au ko te turupa e tuturi ra
kua mate ke. He Maori katoa hoki nga
tangata o roto o te whare i paku mai nei nga
pu,
Katahi te Kanara ka karanga mai ki a
maua ko te Kapene (Captain Walmsley) kia
tomokia taua whare: E rima ano putu te
teitei o "taua whare. Me tuohu rawa te
tangata ka uru atu ai ki roto. Kua mohio
noatu au ko te mate matou mehemea ki te
tohe matou ki te tomo i taua whare. Engari
e taea te aha i te mea kua puta te kupu a te
Kanara kia tomokia. Nana tonu matou i
arahi. He pitara katoa i roto i o matou
ringaringa. Te taenga atu ano ki te
whatitoka, katahi ka puhia mai matou: tu
rawa te mata ki te Kanara. Mate tonu atu
ia. Katahi matou ka pouri rawa mo te
matenga o to matou Kanara. Te kitenga o
nga hoia kua mate te Kanara, katahi ka
mea ratou kia tomokia ano te whare. Kaore
i taea. E wha atu hoki o matou hoia i mate.
No te taenga mai o nga hoia tuturu, ka riro
ma ratou e tomo taua whare. Kaore hoki i
taea e ratou. (Ko taua whare i hanga ki
runga ki tetahi rua. I roto i te rua nga
Maori e pupuhi mai ana). Kotahi te pakeha
i oma tonu atu, no te taenga atu ki te
whatitoka ka hinga whakamuri, mate rawa.
No tenei katahi ka tahuna te whare ki te
ahi. Ka puhia hoki te whare, pena me te
ua te mata e rere ana. Kua mahara katoa
nga pakeha kua matemate katoa nga Maori
o taua whare.
Na, e te Etita, ka kite tatou i te ahua o
tenei whawhai me nga mate o te taha
pakeha He mea tika ki te ture a te
Pakeha, a te Maori hoki, ki te pupuhi tonu i
te pa kaha, i te whare ranei, i nga wa o te
pakanga mehemea ki te kore te hoa riri e
tuku i to ratou kainga. I pera ano te
tikanga i te pakanga a Wiwi ka a Tiamane i
enei tau kua pahure ake nei.
Mehemea he wahine, he tamariki, i roto i
taua whare, na te tohe tonu o nga Maori i
mate ai ratou, ehara i te mea i ata tahuna e
te Pakeha, kaore hoki nga Pakeha i mohio i
reira ratou.
Heoi, na to hoa aroha na te Pakeha.
HANATA PARAONE .
Nelson, 18/8/98.

PITO-PITO KORERO.
1. Kei te whanga atu te Etita o ta tatou
pepa ki etahi ingoa Maori mo ta tatou
manu. Kimihia mai he ingoa e rite ana mo
te manu nei, kia tere ai ta tatou iriiri i te
mokai nei.
2. No te ata o te Mane (Akuhata 16th)
ka mate te Kai-whakaako, (Mr McDonald), o
te Kura Maori o Waikawa (Picton). Ko te
timatanga o taua mate he "influenza,"

HE KUPU WHAKAMARAMA.
Kaore ano i mohiotia ka pewheatia ranei te
tikanga mo taua kura.
3. Kei a Hepetema ka tae te Kai titiro o
nga kura Maori ki Whangarae (Croiselles) ki
te whakamatautau i nga tamariki, ki te
whakahaere i etahi tikanga mo taua Kura.
Kua tae he Okena (Organ) ki Whangarae,
hei ako i nga tamariki ki te waiata.
4. Kua whakaritea he minita Weterian
mo nga Maori o Wairau, hei tango i te tu
turanga o Rev, Hetaraka Warihi. Ko tana
ingoa pakeha ko Haddon, i ahu mai i Patea,
raua tahi ko tana wahine. He tai tamariki
nei, he hawhe-kaihe. Nau mai ki te Wai-
pounamu. Ma te Atua korua e awhina, e
tiaki, e manaaki i runga i nga mahi katoa e
whakahaere ai korua hei painga mo te tinana
mo te hinengaro o ena iwi ka waiho nei ko
korua hei Hepara.
5. He mihi atu tenei ki te Etita o " Te
Tiupiri" mo te marama o tana whakatakoto
i ana korero hei whakaoho i te ngakau o te
tangata kei haere wairangi noaiho ki runga
ki nga huarahi o te hunga haurangi. Na te
waipiro tatou i patu i mua ake nei, kati, e te
iwi, kimihia te huarahi e katiia ai te waipiro
ki te iwi Maori katoa. E tino tautoko ana
tenei i nga korero a " Te Tiupiri" mo
Hurae 26th.
6. Ki nga tangata o te Porowini o
Whakatu. Hei nga ra whakamutunga o
Akuhata ka tae atu a Peneti ki Motueka,
Takaka, Whangarae. Hei te timatanga o
Hepetema ka tae atu ki Wairau, Waikawa,
ki Kaikoura hoki. Tera hoki e kawea atu te
ramu whakakitekite whakaahua hei mataki-
taki ma koutou.
7. Hei a Hanuere ka tae mai tetahi o nga
tamariki o Te Aute ki te Kareti a te Pihopa
(Nelson), kia akona ki nga matauranga mo
nga minita mo te ngaro atu o Peneti ki te
Aotearoa ka riro ai ma taua tamaiti nga
mahi o tenei Porowini e whakahaere.
8. Kua riro a Pehira Te Teira (te moko-
puna a Te Teira Minita o Whanganui) ki te
Parapara o utu Whanganui hei Kai-
whakaako mo tetahi kura Maori i reira.
Kanui te tangi o nga tangata o Putiki
ki ta ratou tamaiti kua riro atu nei
i waenganui i a ratou. Ka whitu nga tau o
Pehira e whakatangitangi ana i te Okena o
te Whare-Karakia o Putiki, me tana kaha
tonu hoki ki te ako i nga tama riki ki te
waiata. I mihi katoa nga tangata o Putiki
ki ta ratou tamaiti i mua o tona haerenga.
Hoatu ana hoki ta ratou tohu aroha ki a ia,
kotahi te tuuru whakahingahinga, me te
paaki paraihe mahunga.
9. Hei a Hepetema ka whakahokihoki ai
nga patai. Kua kore he wahi i tenei perehi-
tanga.
10. Kua tae mai te reta a Nikora Tautau
whakaatu mai i tana ingoa i kite ai mo ta
tatou manu. Hei a Hepetema whakataua ai
te ingoa tuturu.
11. Kua whakaritea he minita Pakeha e te
Pihopa o Karaititiati (Christchurch) hei
Hepara mo nga hipi Maori o tera Porowini o
te Waipounamu.
NGA  KOHIKOHI O TENEI  MARAMA.
£   s. d.
Huta Paaka, Motueka    ...       ...   010   O
H. H.,      ...        ...        ...        ...    O   2   6
Bishop of Waiapu, Napier ... 1 O O
Rev. Arthur Williams, Te Aute... 100
Miss Williams, Hukarere... 012 O
Ka tuhi tuhi mai koutou ki ahu me penei
nga kupu mo te whare pukapuka.
REV. PERERE PENETI,
Nelson.
Bond, Finney & Co., Printers, Nelson.