|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 57. 01 November 1902 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa,
he Kupu Whakamarama.
NAMA 57. GISBORNE. NOWEMA 1902.
HUI KARAKIA KI TE ARAI.
NO te 20 o Oketopa nei ka haere nga kai-
whakaako o Te Rau Kareti a te Rev.
F. W Chatterton raua ko Reweti T. M. Ko-
here me a raua tamariki o te kareti, ki te Arai
ara ki te Pahou noho ai mo te wiki kotahi.
I tino manaakitia ratou e Ngatimaru e Ngati-
ruapani, i manaakitia nga tinana a i manaaki-
tia ano hoki nga kupu. I tu he karakia i nga
po katoa i roto i te whare nui i " Taharakau,"
i ki hoki te whare i nga po katoa. Ko enei
nga putake kau whau : (1) Te hara me ona hua,
(2) Ko te Karaiti anake te Kai-whakaora, (3)
Te Ripeneta me te Whakapono, (4) Nga wha-
kakopeka a te tangata i kore ai e whakapono,
(5) Te Tu ki te Wairua o te Atua. Tokoto-
ru nga kai-kauwhau ia po ia po. Ko nga hi-
mene he mea hou i whakaritea mo te whaka-
oho i te Whakapono, he himene hari nui. Ko
te Kareti ki te hapai i nga himene ko te ha-
monia ki te arataki, tatangi ana te haere. I
te po o te Hatarei ko nga kupu i ahu ki nga
tamariki tane na Te Tiatetene raua ko Kohe-
re. I mea a Hoani, " I tuhituhi atu ai ahau
ki a koutou, e nga tai-tamariki, no te mea e
kaha ana koutou." He mea tika ma nga ta-
mariki tane e hapai te Whakapono no te mea
he kaha ratou, he kaha ki te mahi i te pai a he
kaha ano hoki ki te mahi i te kino mehemea
ka hiahia ratou. Ki te kore te mahi e tauto-
kona e nga tamariki tane e kore e kaha. Ko
tetahi take i tika ai kia tautoko nga tamariki
tane i te Whakapono no te mea he taitamari-
ki te upoko o te Hahi, he tamariki tonu a te
Karaiti ka mate, kaore i tino nui atu ona tau i
te 30. I te Ratapu te 26 o nga ra ka tu nga
karakia ki te whare-karakia whakairo i Manu-
tukea, i ki tonu taua whare nui i te tangata.
I a Kohere te kauwhau i te ata i a Te Tiate-
ne raua ko Makoare Taurere i te ahiahi. Nui
atu te ngahau o enei karakia, he mahi ngahau
tonu ia te Whakapono, he ngahau pai kaore te
kawa i muri mai penei me nga ahuareka o te
ao. I whakatakotoria te hapa a te Ariki.
Ahakoa i whai kupu a te Tiatene kia kaua e
tino nui te mahi kai i te Ratapu kei kore etahi
tangata e puta mai ki te karakia, otira nui atu
te kai ki te tangata whenua. Kua whakaaro-
hia me whakatu he karakia toopu ki Manutu-
kea ia tau ia tau. Kaore hoki i wareware te
whangai i nga " reme". I te mutunga mai o
te kura ia ra ia ra ka huihui nga tamariki ki
te whare karakia ki te karakia i wehea mo ra-
tou anake, i tata ki te 40 nga tamariki. Nui
atu te ngakau nui o te tamariki ki te karakia
nui atu pea i to nga pakeke. Ahakoa he ra
kore kura te Hatarei i mea ratou kia tu ano
he karakia mo ratou. Na te tamariki paku-
paku i hapai nga himene o nga karakia nunui.
Kei te aroaroa matou ki o matou hoa tamariki.
I nga whai-korero a te tangata whenua, i mea
ratou ka tika te haerenga atu o Te Kareti ki
Te Arai ko Whakato hoki te wahi i whakatu-
ngia tuatahitia ai te Whakapono ki roto o Tu-
ranga. Kua whakapuakina te kupu i runga i
te ngoikore, ma te Atua ia e whakamakuku. I
tata ki te 50 nga taitamariki i tuhi i o ratou
ingoa kia whakaakona ratou mo te whakaunga.
He hua tino nui tenei, kia whakakorotia te
Atua i te rangi. Tera ano etahi mahi atu, he
takaro, he waiata, a he mahi kai, he pangapa-
nga taewa. I whakamihi te manuhiri ki te
nui o te atawhai o Winiata ratou ko ana ta-
mariki me te iwi katoa i a ratou. I tupu te
aroha pono i waenganui o te manuhiri me te
tangata whenua, i nui te "hari, hari nui,"
" pai, pai rawa."
Ina tae ki te rangi
Hei ra tino hari tino koa:
Ina kite i a Ihu
Ka hikitia te waiata.
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
NIU TIRENI KI INGARANGI.
NGA RA NUI I RANANA.
ITE paanga o te Kingi e te mate, ka neke-
hia te ra o te karaunatanga i a ia. Ka
mea te whakaaro e kore e kite i te Kingi, ko
tenei hoki te tino take i mahue atu ai te kai-
nga i reia mai ai ie moana i roto i ona tini ahua-
tanga katoa. Ahakoa i nga mahara e pehi
ana i runga i tenei whakaaro, ara, i te kore e
kite i te Kingi, ka puta mai te kupu, ko nga
hoia o nga koroni me noho katoa, me tatari ki
te peheatanga o te ahua o te Kingi. Ko nga
hoia anake o Kanata i hoki, he tikanga ano i
whakaaetia ai era kia hoki ki to ratou na whe-
nua. He noho noa iho te mahi he tatari ki te
wa e whakaritea ai hei karaunatanga i te Ki-
ngi. Ahakoa he noho noa iho te mahi kaore
te pakeha i mangere ki te whakamanuhiri i
nga hoia o nga koroni, ki te kawe haere ki nga
wahi rongo nui o te taone nei o Ranana. He
nui te atawhai a te pakeha i a matou katoa;
kaore matou e ata tau ki raro. Ka kite au i
te aroha o te iwi nei o te pakeha, e ki nei ta-
tou kaore, te pakeha e mohio ki te aroha:
RORE RAPATA.
I. tetahi rangi ka puta mai te korero e haere
mai ana a Rore Rapata kia kite i nga hoia o
nga koroni, ka mea ake.te ngakau-akuanei ki-
te ai i te tangata rongo nui nei i a Rore Rapa-
ta. Ka huihui katoa matou ki to matou wa-
hi whakatutu, katahi ano hoki matou ka ma-
takitaki, kia matou ano. He rereke tena iwi
tena iwi, he ma, he pango kerekere, a he rere-
ke noa atu etahi. Na te ahua o nga tangata,
ka. kite te kanohi i te nui whakaharatau a o te
mana o Kingi Eruera. Kaore i roa to matou
turanga ka puta mai taua kaumatua nei a Ro-
re Rapata. Matakitaki haere mai ana ia i eta-
hi atu hoia, ka tae mai ki a matou, katahi ka
titiro ki te Maori, na etahi ano pea i ki atu ko
matou nga Maori. I pehea ra ona whakaaro
i te kitenga mai i a matou ? Ko matou katoa
i kite pai i a ia, i o matou aroaro tonu e haere
ana. Ko tona ahua i to matou kitenga atu
kua tino koroheke rawa, he kureherehe te ma-
ta, wiriwiri katoa tona tinana, he tangata iti
noa iho nei ka pau tonu ki roto i te kanohi ko-
tahi. Ko te kaumatua tenei i hau mai nei nga
rongo i Awherika, ko te taniwha hoki o roto i
nga tini pakanga a te Ingarihi i roto i nga tau
ka hori nei. Ko tona ahua ia tenei i te tiroha-
nga atu, he iti noa, kaore hoki i roa rawa.
Whiu ana te puku i te roa e matakitaki ana i
a ia' whakahihi ana hoki mo te kitenga atu i
to mata e Rore Rapata. Te mutunga hoki o
tana titiro ki a matou, ka haere atu ia, ka pa-
karu hoki to matou matua.
KUINI AREHANARA.
I te 1 o Hurae, ka kite matou i a Kuini Are-
hanara, te wahine a Kingi Eruera. I whaka-
emi katoa nga hoia o nga koroni ki te wahi i
whakaritea hei kitenga mona i a matou. Ka-
ore ano nga hoia o Kanata kia hoki noa i taua
takiwa nei. I haere atu matou ma te tereina
i to matou puni ki te wahi i whakaritea ra hei
kitenga i te Kuini. Te taenga atu ki te tei-
hana e tata ana, ka tuku ki raro, katahi ka
whiriwhiria matou ; ko Kanata ki mua, i mu-
ri mai ko Ahitereiria, ko matou ko Niu Tireni
te tuatoru, ko nga hoia o Keepa Koroni i mu-
ri ake i a matou, ka haere atu ki nga mangu-
mangu, ki nga maori o Whiti, ki ana kiri whe-
ro, Tiapani, Tiainamana. Ko nga Inia kaore
i uru mai ki roto i a matou, he mea wehe ke
he ra mo ratou. Ka timata te haere, ka ahu
matou ma te taha tonu o te whare o te Kingi,
he mea ki ano nana me haere matou ma reira
kia rongo ai ia ki ana hoia e haere ana i a ia e
takoto ana i runga i tona moenga mate. Te
taenga hoki ki te wahi hei kitenga i te Kuini
ka whakararangi matou katoa. Mutu ana te-
na raruraru, ka rongo atu matou, e tangi ana
te umere, e haruru ana te waewae ki te taka-
hi, kaore ko te pakeha e whakanui ana i to ra-
tou Kuini, kei te haere mai hoki ia. Kaore i
roa ka puta nga peene, nga tangata nunui, ara
nga apiha e whakahaere nei i nga hoia a te
Kingi, i muri atu ko te kareti o te Kuini, ko
ona kai-tiaki ki mua ki muri. I mua rawa
mai ko te Piriniha o Weiri, ara.ko te tangata
i kite nei taua te Maori i Rotorua, me te Ti-
uka o Konota taina o te Kingi, papa ki a ia.
I muri mai i enei ko Rore Rapata me tona ti-
ni noa iho o te rore, o te tiuka, o te apiha.
Ha, rarama ana taua iwi nei ki te haere. Te
putanga o te Kuini ki mua i a matou katoa ka
karangatia te karanga whakanui, ka mea ho-
ki te hoia i tana tu whakanui. Ka pera ano
te wahine nei me Rore Rapata ra ka mataki-
taki haere i a matou. Ko ona hoa i runga i
tona kareti, ko te wahine a te Piriniha o Weiri,
ara ko tana hunaonga, me tana tamahine hoki
me Wikitoria. Te taenga mai ki a matou ka
kite mai taua wahine ate Piriniha nei i to ma-
tou ahua i o matou huia hoki ka whakaatu ki
te Kuini ko matou nga maori o Niu Tireni.
Tata rawa atu tona kareti ki a matou ka titiro
mai ia ka mahi hoki te whatu Maori ki te ma-
takitaki ki te mata Kuini. E hika i koa te nga-
kau i te kitenga i te kanohi Kuini. I pera ano
te Piriniha i whakaatu i a matou ki te Tiuka o
|
|
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Konota. Kite rawa i ta tatou manuhiri tua-
rangi, i huihui ai tatou kia kite i Rotorua.
Ka mutu tena mahi, ka hoki atu tona kareti
ki mua i a matou katoa tu ai. Katahi matou
ka haere atu i ta te hoia tu haere, he whaka-
nui i a ia, piri tonu ki tona kareti haere ai, e
whakahuangiaana tenei e te pakeha he " march
past."—He tungou te mahi a tona mahunga
ki a matou, me te mimingo kata ano. Kei hea
te wahine i te Kuini, mo te pai, tae atu ki te
mata te painga. Ka pai te wahine, ka aroha,
ka whakahonore, ka arohatia ka Whakahonore-
tia e te iwi. Te atahua hoki o te kanohi, ka-
tahi ka kino rawa atu te haere. He wahine
pakeke te Kuini, inahoki ra kua whai moko-
puna rawa, engari ia ko tona ahua kei te tai-
tamahine tonu. Tera e pohehetia atu kaore
ano kia whai tamariki, mokopuna hoki. He
roa atu te Kuini i te Kingi. I kite hoki ma-
tou i a Pirinihehe Wikitoria, tamahine a te Ki-
ngi, koia tetahi o nga hoa o te Kuini .ki runga
o te kareti. Te mutunga hoki ka hoki te Ku-
ini, ka hoki hoki matou nei ki to matou puni.
RORE KITINI.
I te nekehanga i te ra hei karaunatanga i
te Kingi ka tukua matou kia hararei ara kia
haere, ka haere nga pakeha whai whanaunga
ki nga kainga o nga whanaunga noho ai. I
te rongonga kei te haere mai a Kitini, ka to-
noa enei kia hoki mai kia tae mai ki Ranana,
ki te whakanui i te toa i te ra e tae mai ai ia.
I taua ra ka hui katoa maua nga hoia o nga
koroni, ko ia. kei te haere mai ma te tereina i
Southampton ki Ranana nei, ka haere matou
ki tetahi wahine tata ana ki te teihana hei tu-
kunga mona. Ka puta hoki te Piriniha o We-
iri, te Tiuka o Konoota, a Rore Rapata, me te
tini noa iho o te rore o te tiuka. I haere mai
enei ki te whakatau i a Kitini, i te maia, i te
tangata nana i whakamutu te whawhai i roto
o Awherika, ka whakaemi mai hoki te pakeha
kiki ana nga wahi katoa e haere ai taua maro-.
hirohi nei. I te paenga o nga whakariterite
katoa, ka rangona atu te umere, haruru ana,
kinaki atu hoki ki te pakipaki a te ringa me te
takahi a te waewae, porangi ana te ahua o te
pakeha i te koa, i te whakanui hoki i tenei pou
taahu o Ingarangi, ka kite atu hoki matou nga
Maori e haere mai ana, ko nga ariki i korero-
tia ake i runga nei i mua, koia rawa i muri, ko
Tianara Piriti tona hoa i runga i tona kareti.
Ko to matou kitenga tenei i te tangata e rongo
nei taua te Maori. Te kitenga atu i tona ka-
nohi ka whakaae ake te ngakau e tika ana nga
kupu e whakaatu nei TE PIPI, ka kitea katoa-
tia atu i runga i tona kanohi. Ko tenei te
tangata i tino rite tona ahua katoa hei hoia.
Oho ana te tinana i te \\vehi ki te titiro atu ki
a ia. He tangata roa, hei te haere hikaka to-
nu, maaro tonu, me te kahikatea. Tona ahua
rereke ana, mate ana, te kanohi whero tonu i
te kainga pea a te ra i Awherika. Aroha ana
ki te titiro atu, na te kaha tonu o te mahi, na
te kore kaore e tau nga whakaaro ki raro, na
te whai kia mutu te whawhai, na te aroha pea
i a ia ki te kite i te mano o te tangata e hinga
ana i tetahi taha i tetahi taha ona.' Ko te ta-
ngata nui ata tenei inaianei, kei te kake haere
tonu tona rongo. I kite tatou ko Tianara Pu-
ra te kai-whakahaere i te tuatahi, kaore i mu-
tu te whawhai ki te Poa, muri mai ko Rore
Rapata, kaore tonu i mutu, taemai ki a Rore
Kitini, ka whai ia kia tau te pakanga ki raro.
I a ia i tenei turanga, ka tonoa e te Tari Wha-
whai kia hararei ia, kaore ia i pai. Ka' ki te-
ra, "I haere mai au ki te riri ki te hoa riri tae
noa ki te mutunga." Ina kua kite tatou
kua mutu te whawhai, ko tenei tana i whai ai
i tohe ai. Kua whiwhi ki tana i tumanako ai.
KINGI ERUERA VII.
Kua pai ake te Kingi i tona mate, kua koa
kua hari tona iwi i raro i a ia, kua hapainga te
waiata, " E te Atua tohungia to matou Kingi
pai." I tona painga ake ka whakatauria te
ra e karaunatia ai ia, hei te 9 o nga ra o Aku-
hata. I mua mai o taua ra ka huihui katoa
matou ki to matou puni. Te tino mahi lie ako
i nga mahi mo taua ra, he whakapai i nga ka-
hu me era atu mea hoki. Te taenga ki taua
ra ka haere atu matou ma runga hoiho ki te
•wahi hei kitenga mo matou i te Kingi, he roa
te wa i haere ai. I te toru i te ata ka haere
atu matou, i te tekau pea ka tae ki te wahi nei.
Ko matou ko nga hoia o nga koroni ka tu i te
taha o te tiriti e haere ai a Nehe, kaore e uru
ki te ropu hei arahi i a ia ki te whare e kara-
unatia ai ia. Ka tu i kona ka tatari. He roa
te wa i tatari ai. Ko nga whakaaro kaore i
te tau ki raro, i te whainga kia tere tonu te
kite i te Kingi. I nga whakaaro e penei ana
ka rangona te harurutanga o te repo, he wha-
kaatu tenei i tona haerenga mai, katahi ka
whakananua e te umere a te waha, ka titiro
atu te whatu, e haere mai ana te tini o nga pa-
keha rangatira o Ingarangi; he piriniha, he
tiuka, he rore, he aha he aha. Ka whakapu-
taputa tena ahua, tena ahua, kanapa mai hoki
te koura, te taimana, te aha ake i runga i nga
kahu, mau ana mai te wehi. Ka penei tonu
te ahua na he kingi katoa te ahua o te tanga-
ta. E whakamarama ake ana ahau ki te ahua
o nga tangata arahi, i puta mai i mua o te ka-
reti" o te Kingi. I reira a Rapata, a Kitini, a
ia tiuka, rore, me te huhua noa iho o te piri-
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
niha i emi mai ki te whakanui i te Kingi. Ka
kite matou i nga ahua whakamiharo katoa, te
tu o te tangata, nga kakahu, nga kareti, puta
atu ki nga hoiho to, tae atu ki nga pononga te
uiratanga o te kakahu. Ka kite i te peene e
purei ana nga tangata i runga hoiho. Kaore
e taea te tuhi nga mea whakamiharo i kitea.
I mahi te whatu i tana mahi, nana noa kaore
i ngenge i te nui o nga mea whakamiharo i
matakitaki ai. Ka poto enei hanga, ka kitea
atu te kareti o te Piriniha o Weiri me tona hoa
wahine me a raua tamariki, ka matakitaki te
whatu ki ena. E haere ana ano o raua kai-
tiaki ki mua ki muri. I muri rawa atu ko te
kareti o te Kingi. He kai-tiaki ki mua ki mu-
ri, i uru etahi o nga hoia o nga koroni hei kai-
tiaki mona, kotahi he awhekaihe ko Hone Wa-
aka no Ngatiporou. Te kitenga atu mau ana
mai te wehi. Tena kareti he Koura katoa te
ahua, uwira ana. Ka rereke u i.u kareti e te
Kingi. Ko nga taha e rua he karaihe katoa ;
i kitea tonutia raua ko te Kuini e noho mai ana.
E waru nga hoiho kirimi ki te 15. He tanga-
ta ki runga i nga hoiho'e wha i te taha maui,
he tangata ki te arahi i te mea kotahi o aua
hoiho. Nga whakapaipai o aua hoiho nei au-
ahi ana, puta atu hoki ki nga tangata. Ko to
matou kitenga tenei i te Kingi. Rekareka ana
i te kitenga, ka waiho hei whakaaroaro ma te
ngakau i roto o nga tau e ora ana te tinana.
I tata tonu to matou kitenga, kaore i neke atu
i te tekau iari te tawhiti ona. He tangata to-
nu nei te ahua, koi ana tonu e kite na koutou
i ona ahua, kaore i ko atu. He kaumatua
engari kei te mau tonu te ngawari o tona ma-
ta, he kanohi a ahua ki te ma akitaki. E mau
katoa ana ona kahu kingi, ko te karauna ana-
ke kaore ano kia mau noa. He uwira ano o
etahi ona kakahu, no te taenga mai o nga wha-
tu ki tenei, kei konei ke ia nga tu ahua kana-
pa katoa. Mau ana mai te wehi. Ka haere
atu ia ka hoki matou ki to matou puni. Ka-
ore matou i kite i tona karaunatanga. I kite
matou i to a karauna me to te Kuini hoki i te
Pourewa o Ranana-e takoto ana, e tiakina ana
e te hoia. Ko te ra tenei i haerengia nei e
matou, ka mutu nei, ka koingo mai te ngakau
ki te wa kainga. Ka whiu te whatu i te ma-
takitakitanga ki nga mahi a te pakeha.
(Taria te roanga.)
I MEA tetahi taitamariki o konei ki ona hoa
i hoki mai i Ingarangi: " E hika ma ka kite
nei koutou i Ranana ko te Rangi kei te toe atu.
Kia kaha, kia kite hoki koutou i te Rangi."
HE WHAWHAI KI TE WAIRUA KINO.
I PANUITIA i tera marama te matenga o
Hamaka, he tamaiti i whakaakona ki Te
Aute. Kua tae mai nga pukapuka a tetahi
ona hoa, a Reihana Paraone, kei Tonga e no-
ho ana inaianei. Ko Reihana te hoa o Hama-
ka i haere atu ai i Nepia ma te waewae ano,
huri noa i Taupo ki Rotorua a tae noa ki Oko-
roire, te kainga o te matua o Hamaka, kotahi
to raua wiki ki te kainga ka tae. Ko Reihana
ano tetahi ona hoa noho ki Akarana, i te iti o
te utu mo ratou i nga tau tuatahi paku noa te
ora, ka mate ratou i te hia-kai. Taunu ai eta-
hi tangata ki nga tamariki o Te Aute mo te
kore kaore e whakaputa i o ratou matauranga
kaore ratou i te mohio ki te uaua o te timata-
nga i te mea tekau ma rima hereni ano heke
iho ranei te utu i te wiki. E kitea hoki i roto
i tenei reta te kaha o te nui o te riri a te tai-
tama ki te kino ki nga whakamatautauranga o
te ao. He mea marama tenei, nui ke atu te
whaiwhai a Hatana ki te tangata whakapono,
e kore ia e whawhai ki te tangata kei tona ta-
ha ra ano. Ki te kite a Hatana ka u tonu te
whakapono o te tangata ka timata tana wha-
kawai i taua tangata kia mea he tangata tini-
hanga ia kahore kaa ona whakapono. E ki-
tea i roto i tenei reta e whai ake nei i ti o to-
he a Hatara kia riro i a ia a Hamaka, otira
hinga ai a ia, kei a Hani ka te wikitoria ina-
ianei, a kua tae ia kei tona korona. Ata tiro-
hia tana reta:
Te Reta a Hamaka.
Ponsonby, Auckland.
Ki a Reihana,
E toku hoa, tena koe. E tu-
hituhi ana au ki a koe mo te meera ap po, ko
koe ke ia e tuhituhi mai ki a au inaianei, ara
i tera meera. Ko to taua mate tawhito ano
pea ko to te Maori, ara ko te atua nei ko " tai-
hoa." Kia mohio koe kaore a " taihoa" e ta-
tari ki te tangata, ahakoa ko wai te tangata.
Otira kia mohio ai koe kaore tena mea te mau-
ahara i a au, na reira kei te whakaheke te pe-
ne, kei te ruku ki roto i te mangumangu. He
ra tino pai tenei, kore rawa he pokarekaretanga
o nga wa o mua hei takakino i tona tapunga.
Kei ko ei a Retinara kei te whakatangitangi
ia i te piana, kaore ano ia i te mohio kei te tu-
hitahi atu au ki a koe. I tina ia ki konei, ka-
ati i a maua e kai ana kei a korua anake ko te
Watene a maua korero. E noho ana ano ia
ki konei maua ti ai. I St. Sepulchre maua e
karakia ana i tenei ata, e hoki ana ano maua
ki reira i tenei po. Tokotoru matou Maori
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
kei konei e noho ana, ko Wi Henare raua ko
Raniera Kerehi etahi. Kua mahue i au to ta-
ua kainga tawhito e kore e taea e au te noho,
nui atu taku koa i taku putanga mai. Kua
mahue to taua tiriti a "What-Ho!" tiriti.
Hei aha ma wai e tama, kei te takoto mai he
kainga ataahua, he kainga pumau mo taua.
E kore e hunaia e au i a koe i te haerenga o
te Watene tata tonu au ka porangi, e kore ho-
ki au e miharo. I au e takoto mokemoke ana
i runga i taku moenga ko au anake, ka hoki
mai ki au a taua mahi o mua; i a te Watene
i. konei e whai hoa ana hei korerorero, hei pe-
ehi i nga whakaaro pouri. Otira e kore koe e
wareware i au, hoki ake aku whakaaro ko koe.
He hoki anake te mahi a oku whakaaro ki to
taua timatanga ki te mahi i whakamomori ai
taua, i etahi wa kaore a taua kai, kei te mohio
koe ki nga mea kaha i pa mai ki a taua—a ko
te mutunga he wehevvehe. Kaati noa te hoki
whakamuri o aku whakaaro he pa mai no te
pouri ki a au.
Kua tae mai te mea nui i taria nei, a kua
riro hoki, ara te whakawahinga o te Kingi. I
mahara ano koe ki taua ra e ki nei koe he ko-
ko.,ati te wai i inumia ai e koe te ora o te Ki-
ngi. Ka pai ka tika. He ra tino nui tenei ki
Akarana nei nui-atu te tangata, kaore i rika-
rika. Kaore te tangata i tau ki raro a po noa.
I tae mai ki te taone te pae-ra-uta me te piri-
rakau. He tino pai rawa. Nui atu te ngahau
te reihi hoiho—kua mutu toku pirangi ki te
reihi hoiho—he pikiniki, he whutupaoro he
whakatutu hoia me tona nui o te ngahau.
Kapi tonu te taone i te-kara. i whakawhitiwhi-
ti te putiputi me te rau rakau i nga huarahi, i
tuhituhia he korero penei na, " Kia ora te Ki-
ngi '•' me era atu kupu. Kaore i whakaaengia
kia haere te kaata te paki te kooti ranei i Ku-
ini Tititi- Ko te mano o te tangata i Kuini
Tiriti ka titiro whakarunga ki te mano kei nga
parani e tu ana, timata mai te korero i tetahi
pito o te tiri i ki tetahi pito. I te po ka tahu
nga ahi me nga mea whakakorakora, nui atu
te pai. E Rei, ki te penei a te tangata hanga
whakapaipai ka pehea ra nga whakapaipai o
te rangi me ona whakamarama ? Ae, ka taea
e te Atua te mea tetahi mea e kotahi miriona
taima te painga atu me tona kororia nui. Wha-
kaaro ki nga kuwaha peara o Pararaiha ki ona
tiriti koura ki ona rama hapira me ona taima-
na kanapanapa. E taea ranei te hoko ki te
moni ? Kei te mohio koe ki Tana kupu, " Kia
haere mai hoki te tangata e hiainu ana: kia
tangohia noatia ano te wai ora e te tangata e
hiahia ana." Engari he mea uaua rawa he
mea pakeke. He tino kaha te rewera he tino
ngoikore tatou. Inaianei ano te rewera kei te
kimai, "To tinihanga Hamaka, kei te whawhai
koe ki te whakaaro pakeke, he tamariki tonu
koe, he nui nga ra mo te whakapoururu" o te
mata."\_ Wehi ai au ki te mea atu, " Haere ake
ki muri i au e Hatana," otira kaore au e pai
kia mahue au ki muri na reira kaore e waiho
e au te ki atu kia haere ia ki muri i a au. Te-
ra pea koe e mea kua rereke taku ahua.. Kei
te ahua maharahara ano au mo aku korero pe-
nei ki a koe. E mohio ana au kei te mea mai
te rewera, " He tinihanga, he tinihanga, kaore
kau ona whakapono." Engari he whakaaro
pouri tenei; waiho ake enei korero, e te hoa.
Huhu ana te rere a te taima. Nui atu taku
hiahia kia kite i o taua hoa kura o Te Aute,
engari e kore au e kite, me kite moemoea noa.
Nui atu taku hari i au e tuhituhi nei i. tenei
reta ki a koe, kaore rawa i penei taku hari i
mua atu. Kei te whakatangitangi tonu a Re-
tinara i te piana, ka rongo atu au e tangi ana
ka pa mai te pouri ki taku ngakau, ka puta
aku whakaaro ki nga ra ka huri nei ara ki nga
ra i kura ai ki Te Aute. E Rei, kei te rere te
taima, kaore heki au e pai ki te ' taihoa.' Me
te mea nei au kei te rongo ki tetahi reo e kara-
nga ana, " Hamaka! Hamaka !*' he whakaaro
noa pea na aku mahara. Katahi ano ka ma-
rama taku ngakau. Me ' kuru-pai' atu au ki
a koe inaianei, kei te takatu maua ko Retina-
ra ki te haere ki te karakia. E koro hei kona
ra ka huri tenei.
31/8/02 Na HAMAKA WHAKAHEKE.
HE TANGATA NGARO.
ETE Etita e inoi-atu ana au ki a koe kia
panuitia atu e koe a Mohi Pirika pea,'
kia rongo mai ona whanaunga i whea ranei o
te motu nei. Ko tenei tangata he taitamari-
ki, i hemo ki Tangirau, Waikato, i te 26 o
Akuhata 1902. I nehua e au ki Taupiri i te
30 o Akuhata. Ki nga rapunga a ana ranga-
tira a Ngatinaenae, e ki ana etahi no Mohaka
a Mohi, ki te ki a etahi no Nepia. Ki te ki a
etahi ko Mohi Pirika, ki ta etahi ko Mohi Ta-
ae. Otira no nga whakariteritenga kitea ana
i roto i tana pukapuka tatau i ana hipi i kuti
ai e ki ana Mohi Tare. Mohiotia ana ehara
a Tare i te ingoa nona engari he whakahua
pakeha i tana tatau ara ' tare'. I whakahau
mai ona rangatira maku e kimi ona whanau-
nga. I tuhi au kia Rev. H. P. Huata i Mo-
haka, ka rua enei marama e tatari ana ahau ki
te utu mai. Kaore na kona i tukua atu ai kia
panuitia.
Na NIKORA TAUTAU.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
NGARONGA O TE PIPIWHARAUROA.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
TENA koe te kai-tuku i TE PIPI kia haere
i ki nga wahi katoa o te ao, whakaatu ai
i nga pouritanga, i nga ngahautanga, i nga
auetanga, i nga koanga o ia iwi, o ia hapu, e
noho mai nei i nga topito o te ao.
Kua kite iho ahau i te whakahoki a Julian
Thompson, o Hauiti mo taku patai mo te nga-
ronga o te pipiwharauroa i te takurua. E hoa
e Tamihana he korero tena kua waimehatia ki
nga taringa o nga kaumatua. Anei ia te wha-
kaaro kia takoto tika ki nga taringa o a tatou
tamariki e heke iho nei. Inahoki ko te kuaka
huihui ai ki te Rerenga Wairua muri iho ka
hiki te waewae o te iwi nei ki Oropi. Kua
marama tenei i TE PIPI te whakaatu. Kati e
hoa mehemea-ana ka taea e koe te whaka.itu
te hekenga o te pipi me te kainga huihuinga i
mua o to ratou haerenga whakaatutia e korua
ko to pukapuka, kia noho tika ai te rongo o te
hanga tamariki e heke iho nei. A kia haere
atu hoki etahi kamakama kia kite i te -
tanga o te pipi ki o motu mahana kua panui-
tia nei.
Kua korero a W. H. Cooper tetahi tino pa-
keha o Turanga nei ki au. Ko te pipi
e hoki ana ki nga motu mahana, engari noho
tonu ai i roto i o konei ngahere. He wehi i
te matao i kore ai e puta.ki waho tangi ai.
Tana whakawhanau heeki hoatu ai ki roto o
te kohanga a te horirerire mana e awhi. He
kohanga tana i kite ai ia i runga o Akarana i
i te ngahere. Ko te kohanga na te horirerire
ko te kuao na te pipiwharauroa nui ato te tua-
hae o te koka horirerire i reira ki taua kuao.
He maha ona hoa i kite i te taenga i a ia o tenei
kohanga ki te taone i Akarana. Kai te ora
katoa ona hoa inaianei. Kaati i konei e te E-
tita kia pau ai ki roto o tetahi noa ona paihau
takoto ai enei rapanga noatanga.
TAMARANGI KINGI.
Waerenga-a-Hika.
TE RAUKAHIKATEA.
HEI te 13 o Tihema mutu ai te kura o Te
Rau, e hokihoki ai nga tangata ki o
ratou kainga. Ko enei nga tangata i tae mai
i tenei tau, ko :— Ropere Tahuri me Mihirini,
Tuahangata Pereiha, no Te Arawa; Reweti
Kerehoma me Ngahiraka, Makore Taurere
me Rawinia, Hori Raiti me Tipina, no Te Ra-
rawa ; Karira Karaka, no Ngapuhi; Riwai
Hiwinui, Poihipi Kohere, Paraone Tarei, Ra-
niera Kawhia, no Ngatiporou; Ware Waitai,
no Ngatikahungunu ; Ernest Cartwtight no
Ingarangi, i mate ki te moana. Tokorima nga
tamariki pakupaku.
Tokowha i uru ki te whakamatautauranga
minita pakeha, i puia katoa. Ko Reweti Ko-
here raua ko Riwai Hiwinui i te turanga
tuatoru, e ahei raua te whakapangia hei
minita pakeha ina pai raua; ko Ware Waitai
i te turanga tuarua, ko E. Cartwright i te tu-
ranga tuatahi.
He nui te aroha o nga tangata o Turanga ki
te kareti. Ia tau ia .tau e tae tonu mai ana
he kaata tae A a a Tame Arapata. I tae mai
ano he kaata taewa a Paratene Tatae, a Heni
Matuarakau me Mere Kingi. He tino aroha
tenei ki te Hahi Maori, he kohikohi tino nui.
TE KURA PAE A MAHINA.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA tena koe. U aina atu nga kupu
nei ki nga parirau o ta tatou manu, kia
kite iho ai toku hoa a Wi Pauro Te Whareai-
tu. E hoa tenei tau panui kua tatu kei toku
marae, ko taku whakautu mo to panui tenei.
Haiaha i peatia ai me kite tonu iho ehara enei
kura i a Tamatekapua. I pohehe pea koe kei
tawahi a Ratanui ina hoki to korero e mau ake
nei, ko te rukenga ki te wai i nga kura o ru-
nga i a Te Arawa, he whakahoki, ki tawahi ko-
ia nei te take i pakangatia ai a heke noa mai
nei a Te Arawa ki tenei motu. Ana, nau ano
i ki mai kai tawahi tonu atu au kura. E hoa
te korero a nga kaumatua o konei i hangaia e
Tamatekapua ki te poukoki tona haerenga ki
te tahae i nga whakamarumaru o Uenuku, ko-
ia nei pea au kura e korero nei, he mea tahae
na Tamatekapua nga kura a Uenuku, inahoki
te kupu o karakia, " Koi mau noa ki nga po-
roporo a Nehe, ko Tuhepo ko Tuheao nga ku-
ra a Tamatekapua." Mo to korero mo nga
waka, e kore rawa au e whakaae atu i u a Te
Arawa ki konei, he aha koia te tohu o te unga
o to waka ki konei, ko hea koia te awa i u ai
to waka ? Te korero a nga kaumatua o ko-
nei ko Tainui anake te waka i u ki konei, ka-
ore a Te Arawa me etahi atu. Ina hoki nga
tohu o Tainui, ko tona takotoranga kei konei,
kei konei ona punga e rua, ko Marokawiti te
ingoa o tetahi, ko Pohatunui te ingoa o tetahi:
kei konei te tataa o Tainui. I heke atu a Ho-
turoa i konei me ona hoa mauria atu ana to-
na waka a Tainui, u rawa atu ki Kawhia, ma-
hue iho te tangata o runga i a Tainui i konei
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
ko Ruamoengarara ratou ko ana tamariki. E
hoa mehemea i u a te Arawa ki konei he aha i
kore ai e kitea e Tamatekapua aua kura ? To
mahara pea he tawhiti atu a Whangaparaoa
ki Ratanui he tata mai a Moehau. Ko Rata-
nui kei raro tonu i toku remu i au e korero atu
nei. Maihitia ana nga otaota o te wahi i pae
mai ai nga kura nei i te oinga o toku remu.
Ko Ruamoengarara te tangata nana i tiki a
Pou i tawahi me tona waka me Tauiramaita-
whiti, mona hoki te whakatauki nei, " He ka-
rere tauira ko Ruamoengarara ka hiki i te ara."
Kaore au e ki atu ka pai to tautoko i te kore-
ro a Takaanui, engari i tapahia e koe. Hei
aha o karakia? Ina te pao me pitopito:—
" Te Kura a Mahia kei Ratanui i koia te tau-
titi." " Kei te awa i Ohuri i mai te kura, a
na Mahia, nau mai e tama!" Heoi kia ora
tonu koe o te hoa i te atawhai o to tatou Ariki,
N .
Whangaparaoa. MANIHERA WAITITI.
TE OPE HOIA MAORI.
NO te 2 karaka i te Hatarei te 25 o. Oke-
topa ka u a te Tongariro ki Akarana i
runga a Te Hetana me tana whanau, a Kana-
ra Poata me te Ope Hoia Maori, pakeha.
He nui te tangata i te waapu e tatari ana ki te
powhiri i a ratou. No te Turei ka eke mai a
Te Hetana me te toenga o nga hoia ma te Tu-
tanekai, ko etahi i marara i Akarana. Ko Te-
rei Ngatai ko Weihana Taramea me Henare
Kohere no te Wenerei ka u mai ki Tura-
nga nei. Nui atu to ratou ora, nui atu hoki te
whakamihi mo ta ratou haere, ki ana te puku
i te haere, puhake ana, makona ana nga kano-
hi i te matakitakitanga. I puta a ratou kupu
whakamihi mo te pai o ratou apiha, mo te pai
hoki o Te Hetana. E kore nga korero e pa-
enga wawe, me waiho ma ratou ano e whaka-
taki. Kaati noa ki a tatou nei ki te noho kai-
nga ko te paepae anake i nga taringa, ko te
whakamahi ranei i nga kanohi ki te titiro i TE
PIPIWHARAUROA. E whakamihi ana matou ki
te pai o enei tamariki, kaore he ingoa kino.
I tirohia e ratou nga mea katoa i runga i te
ngakau whakaaro e whakaaturia nei nga kore-
ro i TE PIPI. Kaore ratou i whakahawea ki
nga mahi maori, ki te haka, a ki ta matou
whakaaro na konei ratou i ingoa nui ai. He
tamariki kareti etahi o ratou otira i hihiko ki
te whakaatu-i nga tikanga a o ratou tupuna ki
era atu iwi, ko nga mea tino Maori ia o ratou
i whakatomumuri ki enei mahi. He ope tino
rangatira tenei.
HE KUPU WHAKAHAU.
(Te kauwhau a Rev. F. W. Chatterton ki te
karakia toopu i Te Arai, Oketopa 26, 1902.)
HE kupu torutoru aku ki a koutou i mua
i te mutunga o tenei karakia.
Kanui toku koa ki te kite, i enei tangata ka-
toa i roto i tenei whare o te Atua, ara nga ta-
ngata o Whakato, o Ohako, o te Pahou, a o
etahi wahi hoki. Me waiho tenei hei timata-
nga mo te oranga hou o te hahi o tenei takiwa.
Na runga i tenei me matea e tatou te kaho o
te Wairua Tapu. Kia noho ia i roto i o kou-
tou ngakau. Ko te wahi i noho ai te Wairua
o te Ariki, kei reira te oranga pono, ma reira e
tupu ai te whakapono me nga mea tapu katoa.
Hei ra tenei no te hari tino nui. He ra wha-
kamoemititanga. Me waiho tenei ra hei tima-
tanga mo te karakia i tenei whare.
E koutou katoa e noho nei i Whakato, i O-
hako, i Te Pahou, i Pakirikiri, haere mai ia
Ratapu ia Ratapu ki to koutou whare-karakia
ki te whakaatu i to koutou ngakau whakawhe-
tai ki te Atua mo ana mea homai noa katoa.
He mea pai te whakamine mai o nga tanga-
ta o tetahi takiwa ki te whare karakia, no te
mea ko te tino wahi tenei hei huihuitanga mai
mo nga tangata katoa, ahakoa i tupu pea te-
tahi raruraru i waenganui i etahi tangata o te-
tahi takiwa, a i to ratou haerenga mai ki te
te karakia i konei e kore e wehewehe, engari
ka kotahi tonu te ahua, no te mea he whare
tenei mo te katoa—a hei konei -te kitea ai te
aroha i ngaro ra; hei konei hoki ka kaha te
mura o te whakapono, kia kaua e tineia.
E tumanako ana ahau kia tupu nga pura-
pura i ruia nei e matou i enei ra kua pahure
nei, ara, kia tupu ki runga ki te oneone pai.
Heoi e aku hoa aroha kia mau tonu ki te ku-
pu a Ihu, no te mea i mea a Ihu, ' Ki te mau
tonu koutou ki taku kupu he tino akonga kou-
tou naku.' ' Kia mau tonu ki te aroha noa o
te Atua.' Kia u ki te inoi, kia mau tonu te
aroha ki nga teina, kia mau ki nga mea i ako
ra koutou, kia pumau koutou ki te whakapo-
no, u tonu, mau tonu, te taea te whakaneke
atu i runga i te tumanakotanga atu ki ta te
rongo pai i rongo ai koutou.
HE PANUI.
KEI a matou etahi Katikihama hei akoranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu.
Ki. te whakaatu mai tetahi minita i ana e hiahia ana
he tukua noatia atu.
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
PITOPITO KORERO.
NO te. 9 o tenei marama ka eke nga tau
o te Kingi ki te 61; hei te 1 o Tihema
ka eke o te Kuini ki 58.
HEI te 25 o tenei marama te ra pooti mema
pakeha. E nga tangata e pooti ana mo nga
mema pakeha patua te hoko waipiro ara patua
te raina tuatahi: I vote that the number of
licenses in the District continue.
I MEA a Te Hetana nui atu te porangitia o
nga Maori e te pakeha o Ingarangi; ki ta nga
Maori ki ia ko nga mangumangu o Whiti nga
tino mokaikai a te pakeha.
E HARI ana matou kei te whakarite etahi
iwi i te Inoi a te Komiti Hokohoko o Akarana
I hui a, Ngatiraukawa ki Poneke ki te whaka-
rawe moni mo te Kura Kotiro i runga i te tono
a Reiri Ranapare. I nui ake pea i te £100 te
moni i riro mai.
I WHAKARITEA te kohi o tetahi karakiatanga
kotahi o tetahi whare karakia pakeha i Otepoti
mo te Hahi Maori; .i eke te kohi ki te £61, e
kohi ana ano tenei pariha e £50 ia tau ia tau
hei whangai mo nga minita o Waikato. He
mea pai kia kohi nga whare karakia Maori
katoa ia Ratapu ia Ratapu.
KUA tae mai te pukapuka a Rev. Nikora
Tautau he whakaatu mai i ta matou korero mo
te matenga o Te Ripi, tama matamua a Ma-
huta. Ko Tawera ke ko te tamaiti tuarua a
Mahuta i mate, i mate ki Akarana, na Nikora
i nehu ki Taupiri. E.po.uri ana matou mo te
he o ta matou korero, engari no te waea mai o
Akarana taua korero, kaore matou i mohio he
he.
I RERE mai tetahi kaipuke ko " te May." te
.ingoa i Kaipara ki Manakau, e toru nga rewa,
he papa te utanga, na tetahi tima paku i parete.
I te moana ka-puta he hau nui, ka tukua e te
tima, katahi ka paea ki uta. Hei te whatinga
o te ngaru ka tahuri, mate katoa nga tangata
kotahi ano te morehu,he Maori ko Wati Dunn
te-ingoa. Kotahi maero tona kaunga. Nui
atu tona kaha, i pokia ia e te ngaru, otira riri
tonu. No te unga ki uta ka hoki ia ki Kaipara
e iwa maero te tawhiti, nana i panui to ratou
mate. I riro i tenei tamaiti te metara tiamu-
piana mo te kau i mua atu. Heoi ano tana
taonga i u i a ia ki uta, i herea e ia ki tora
ringa mo tona mate rawa ake ka kitea e ona
tuakana tona ingoa i runga i tana metara.
I ki a Wati i te mea ka tata to ratou kaipuke
te tahuri ka tuturi katoa ratou ka inoi ki te
Atua.
KEI te whakaotioti te. tima nui atu i te ao
ko te "Cedric" no te White Star Line. E
21,000 tana, e. 9 nga whakapaparanga, e 365
nga tangata mahi, e 3000 nga pahihi e taea i
te haerenga kotahi. Engari kei te hangaia
ano e te Tiamana he tima kia nui atu i te
"Cedric" kia 32,000 tana, ko te ingoa ko
"Kaiser Wilhelm II."
MOUMOU paRui noa matou i te pikinga o
Kanara Poata, he korero noa ia na te tangata.
I ahu mai taua korero i Poneke. No te unga
o Poata ki Akarana ka ki ia kaore ano tona
ingoa kia whakarereketia, kei te Kanara Poata
tonu.
I TATA pea ki te 20 nga tau i riro he ai etahi
whenua o Turanga nei i te pakeha, i runga i
te hoko e ai ki a ratou, ko Waingaromia me
Rangatira. I te wi akawakanga a te Hupirimi
Kooti ka tukua ma te Kooti Piira, whakataua
ana e te Kooti Piira ko nga Maori i tika, me
whakahoki nga whenua ki to raua a ua ano o
mua, me whakakore te tiwhikete a nga pakeha
kei a ratou aua whenua. Kua tonoa e te roia
o nga pakeha kia tukua ma te Runanga Nui o
Ingarangi e whakawa.
•NA Ruka Haenga o Tuparoa etahi kupu
whakamihi mo nga mahi a te Kaunihera Whe-
nua o te Tai-rawhiti i tu ki Tuparoa. 1 kitea
te mama o tana mahi i whakawakia ai etahi
poraka nunui e nga komi i poraka. Tokorua
ano o te Kaunihera i reira ewhakahaere ana
ko Te Kira, tumuaki, raua ko Wiremu Potae.
I tukua te whakatauranga ki Poneke whaka-
mana ai.
No Waikato rawa tenei korero;—
I te ra i karaunatia ai a Kingi Eruera,
kaore tetahi taitamariki i haere ki te ngahau
ki te whare karakia ranei, ko Karauna T.
Tautau, no Uawa, i Hopuhopu, Taupiri; ko
tana mahi he tiri putiputi hei whakamahara-
tanga mana mo taua ra, i hanga retatia e ia te
tiringa i nga kakano, i peneitia:—
Aug. 9,1902.
Ko te he o te putiputi he mate engari te rakau.
I tiria he oki ki Whanganui e nga pakeha hei
whakamaharatanga mo te karaunatanga i a
Kingi Eruera, Akuhata 9, 1902.
-—»xx*— -
PANUITANGA.
KA tu te hui tau o Te Kotahitanga o Nga
Tamariki o Te Aute ki Taumata-o-
Mihi, wahi o Waiapu, a te 19 o nga ra o
Hanuere, 1903.
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA
HE KAIPUKE PAKARU.
HE mahanga marama i hahu ai te Hai-
namana i o ratou tupapaku i Niu Ti-
reni nei ka whaiti ki runga i te kaipuke, i tata
pea ki te 500 nga tupapaku. He tikanga na
tenei iwi me takoto ra ano ratou ki to ratou
kainga. I whakaritea te utu ma ia Hairama-
na i Niu Tireni kia £2, ki te kore te tangata e
utu hei tena hokinga ki Haina ka tonoa ki te
£4. Ka ki ra te tinia ka rere, no te taanga ki
waho o Taranaki ka pa te takere ki te toka,
otira haere tonu, no te taenga ki waho o Ho-
kianga kua ki i te wai ka timata te totohu, pa-
pu noa i te wai kaore i taea, ko te tukunga i
nga poti ki te moana, e wha nga poti. E rua
nga poti i u ki Hokianga kotahi na te tima i
kite. Ki te korero a nga tangata i u ki uta ko
te wha o nga poti i tahuri ki te moana, ko
te kapene me tetahi o nga mete i rere ki te
moana.
namana i o ratou tupapaku rukea noatanga
ki te moana, engari he mea inihua rawa nga
tinana mo nga mano pauna maha. He Hai-
namana, he Hainamana.
HE INOI KI TE IWI MAORI.
KI te Iwi Maori o nga motu e rua o Aotearoa
me te Waipounamu ; ki nga rangatira tane
me nga rangatira wahine; ki nga tane ki
nga wahine, ki nga kaumatua ki nga tamariki, ki
nga kotiro. Tena koutou katoa !
He inoi tenei na matou na te Komiti o te Hoko-
hoko mo te Wikitoria Kura Maori, kia awhina
koutou i a matou i to matou hiahia ki te whakanui
i te oranga mo te kura. Kua puta te whakaaro o
nga kotiro me nga wahine pakeha puta noa i Niu
Tireni, engari ko te nuinga no Akarana me nga
takiwa e tata ana, kia kaha ratou ki te awhina i o
ratou teina ara i nga kotiro Maori, a ko to ratou
tumanako kia awhina koutou katoa, kia whai tika-
nga ai tenei hokohoko. E wehea ana tetahi ruma
mo nga taonga anake a te Maori, i homai hoki e te
Maori, he takapau he whariki he kahu, he kete, he
poi me era atu taonga a te Maori. Ki te tautoko
te Iwi Maori katoa i tenei whakaaro, ki te mahi
taonga mo tenei hokohoko, tena ko tana, tena ko
tana, e kore rawa e hapa te nui o te moni, no te
mea e tino whaia ana a koutou hanga. E te Iwi
Maori ka tatari matou ki te whakahoki mai o ta
matou inoi. Heoi ano, kia ora tatou katoa i raro
i te maru o to tatou Kingi kotahi i raro hoki i te
atawhai me te aroha o to tatou Ariki kotahi.
Na o koutou hoa aroha,
na te Komiti.
L. GILLIES, Gladstone Road, Parnell
M. HORTON, St. Stephen's Road, Parnell.
A. STEVENSON, Portland Road, Remuera.
E. CLARK, Victoria Avenue, Remuera.
HUI KI WHAKATANE.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA tena koe. He tauhou ahau ki te
tuku korero ki TE PIPIWHARAUROA, no
reira ka penei taku korero atu. E hoa e te
Etita tukua atu aku korero'ruarua ki runga i
nga parirau o ta koutou manu o TE PIPI hei
kawe atu i nga korero me nga whakaotinga o
te hui kawanga o Anaru whare-karakia te ti-
no apotoro a te Karaiti, kua tu nei ki toku ka-
inga ki Pupuaruhe, wahi o Whakatane.
No te 30 o nga ra o Akuhata nei ka noho
te hui ki te marae, no te 1 o Hepetema ka
whakatakotoria te pereti a Te Tahi-o-te-Ra-
ngi, te mana honore o nga mana katoa o te
Tai-Rawhiti.
Te Tahi-o-te-Rangi, Tiaki Rewiri. £28 o o
Pai o Hauraki, Tuterangi, 10 o o
Manaia, Tame Paraone. 200
Hotereni, Thames. Hoeta Minita. 2 10 o
Tuparoa, Aperahama Tamihere. 1 5 b
Te Pohutu, Hone Waitoa. 500
Te Kaha, Hori Kerei me Te Paea. 500
Rangiuru Tapuika, Rota Wharehuia. 15 10 o
Rangiwewehi, Waitaha, Rameka Haumia. 17 10 o
Hatupatu Ngae, Rotorua, Ngawhika Tikitere. 4 10 o
Hui katoa. £92 5 o
Kua oti rawa tenei moni te wehewehe e te
Komiti o Te Patuwai, i peneitia ta matou we-
hewehe. E £34 53. hei tino whakaoti i te
whare-karakia; e £38 i taumahatanga o Te
Tahi; e £20 mo te wero a te Atirikona Wire-
mu, heoi tena.
E hoa ma e nga iwi katoa, tena koutou, kei
pouri o koutou ngakau mo taku whakaotinga
i nga moni kua wehewehea nei e matou ki nga
putake e toru kua tuhia i runga ake nei. He
hui tino iti rawa tenei no nga hui katoa o te
Tai-Rawhiti nei, e 50 tonu nga tangata i tae
mai ki tenei hui nga manuhiri me te tangata
whenua hoki, tera ke atu nga hui whai tanga-
ta whai moni hoki—kei te takiwa o Ngatipo-
rou o Rongowhakaata, engari kaore ahau i mo-
hio e hia ra nga wehewehenga o aua moni.
He tino mahi whakamiharo te hui penei, ko
toku ruihi i nga taumahatanga o te marae i
aku hui ka rua nei, £124 7s. 6d. Haunga
hoki nga moni kohikohi mo te pereti kei wa-
ho tena kei te whare-karakia. Heoi ano.
Na ta koutou mokai,
TIAKI REWIRI.
Whakatane, Hepetema 29.
[E tino whakamihi ana matou ki te whaka-
haerenga o tenei hui, ki te wehewehenga hoki
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
o te moni, marama ana, he hui rangatira. Kei
ko mai nga hui nunui e kopenua noatanga ana
nga moni ki te pouritanga, te £8oo me te £500.
Ka ui te ngakau, kei hea ra ? Ka whakaho-
kia mai e te pari-karangaranga o Te Kuri, o
Tawhiti, kei hea ra ?—ETITA.]
£& $$ $$
MO TE NGARO KI TE WAI.
PANUITIA atu te rongoa mo te mate ki
ro wai, hei whakamatau. Ahakoa ka
wha haora ki roto i te wai, ka kitea e ora ina
tika te mahi i runga i enei tohutohu. Ki te
kitea kauaka nga kakahu e unuhia, kia tere te
tahu i te ahi, hoatu nga rakau maku ki runga
me nga rau maku, kia kore ai e mura te ahi,
kia nui ai te pawa. Ka hapai i te tupapaku
ka pare i te matenga, mahunga, upoko ki ra-
ro, ko nga waewae ki runga, ko te whai kia
tomo atu te pawa ki roto o te ihu, ki te tihe te
tupapaku me mutu me tuku ki raro ki tahaki,
ki te kore e tihe, ka puta mai te huka i te wa-
ha i te ihu ranei, me mutu. Tukua ki raro,
kia tere te unuunu i nga kakahu maku kia te-
re te hoatu i nga kakahu mahana ara maroke.
Ko te mahi i tenei wa he whakakopae ki te ta-
ha o te ahi, ka hurihuri tonu kia uru te maha-
na ki a ia, ki roa koe e pena ana ka pakaru
mai te wai kua puta mai te wai, kua ora ia i
tena. Pai atu tena mahi i ta te pakeha e miri
nei kia mahana. E te mea e tupono kia kite
i tenei tu mea whakamatauria. He tino ma-
tenei na tetahi iwi o Waikato nei, ora katoa
ona mate penei. Kua whakamatauria te mea
kua tae ki te wha haora a kua ora. Ko tua
atu i te wha haora kaore ano i whakamatau-
ria, engari katahi ano ka taka atu ka taea ake
parea te mahuna ki raro ka rui kia puta te wai.
kua ora.
Na NIKORA TAUTAU.
TE WAHINE A KAINA.
IPUTA etahi kupu i tera marama mo te
patai a te tangata ko wai te wahine a Ka-
ina. Kei konei tetahi minita ki te patai penei
ko tana whakahoki tenei, " Ehara tena i te
mea e ora ai tatou." Kaua hoki tatou e po-
hehe he whakapono te mohio ki nga Karaipi-
ture, ko tenei mea ko te whakapono no roto i
te ngakau. Otira he whakaaro pai ano pea
te whakamarama i te wahine a Kaina, ehara i
te mea ko te tino whakahoki e tatu ai te nga-
kau o te tangata. Ki taku whakaaro i moe
ano a Kaina i tetahi ona whanaunga. . I tata
ki te 1000 nga tau o Arama i ora ai heoi i enei
tau kua tini a raua tamariki ko Iwi, kua moko-
puna tuarua, tuatoru, tuangahuru noa atu. I
whakahuatia ai ko nga ingoa anake o Kaina
raua ko Apera me Heta, no te mea ko ratou
nga matamua, he tikanga ano tenei na taua
na te Maori te tango tonu i nga matamua hei
whakatakinga i te kawai. (Tirohia te whaka-
papa i a Kenehi v.) Ko te tawhai a te Pai-
pera ko te whakataki i te kawai o te Karaiti,
o Arama tau iho ki a ia. Koia nei noa te wha-
kahoki mo tenei patai tawhito, ehara i te mea
hou. Engari kia tupato kei porahurahu noa
o tatou ngakau ka wareware nga mea o te ta-
pu o te oranga tonutanga. " Kia mahara ki a
Ihu Karaiti " e ai ta te Apotoro, koia te tima-
nga, a waenganui, te mutunga me te Ake to-
nu atu.
* * *
INA TAE KI TE RANGI.
[RANGI: When we all get to Heaven. (Alexander's.)]
WAIATATIA te aroha
Waiatatia tona pai
Kei nga wahi o te rangi
To tatou nei tauranga.
Korihi:
Ina tae ki te rangi
Hei ra tino hari tino koa,
Ina kite i a Ihu
Ka hikitia te waiata.
2 He manene tatou katoa,
Ano he manu rere
E wawae nei i te pouri
Ki te wahi marama.
3 Tena ra kia pono tatou,
Pono i nga wa katoa.
Ko te kite kau i a Ia
Tino utu nui noa.
4 Haere maia-tonu tatou !
Tona mata hei poa,
E tuwhera noa nga tatau,
He marae no te koa.
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE AITUA NO TE MOANA.
Te Pakarutanga o te Elingamite'
HE nui te pouri i te taenga mai o te kupu
kua pakaru a te Elingamite tetahi o
nga tima o te Hatata-Paapa Kamupene. I
rere mai i Poihakena ki Akarana, no te wha-
katatanga ki te Rerenga-wairua ka u ki runga
toka i Ohau (Three King's) he moutere' kei
waho o te Rerenga-wairua. E toru ano nga
tima o tenei kamupene kei Niu Tireni nei e
mahi ana,, ko te Westralia, ko te Zealandia
me te Elingamite. No te tau 1897 ka pakaru
a te Tasmania ki te Mahia i mate ai etahi o
nga tangata. Ko te tawhiti atu o Ohau i te
tuawhenua ara i te Motu-o-Pao e 35 maero,
he maha nga motu, e toru nga mea nunui, ka-
ore he tangata o runga, engari e kiia ana he
poaka kei runga e taka ana.
Ko te Elingamite e 2585 tana te nui. e 58
nga tangata o runga, 120 nga pahihi, Inu ka-
toa nga tangata 178. Ka whakatata mai ki
Niu Tireni ka tau te kohu ka ata haere hoki
te tima, i runga tonu i te ata haere ka eke ki
te toka. E ono nga poti i tukua ki te wai e
2 nga mokihi. I te tukunga ka tahuri tetahi
ka kohikohia hoki nga tangata e te poti o te
mete tuatahi, na tenei i kawe mai te korero ki
te tuawhenua. No te ata o te Ratapu, Noe-
ma te 9 ka eke te tima no muri i te tina o te
Mane ka u tenei poti ki Houhora, i tata ki te
100 maero te tawhiti mai i Ohau, e 27 nga pa-
hihi, 15 o nga tangata o runga i te tima i ru-
nga hui katoa e 52, e 7 nga wahine e 2 nga
tamariki, kotahi te wahine i mate i te matao.
Tae mai ana te korero ka haere nga tima e
rima ki te kimi i nga poti, kotahi te manuao,
kotahi hoki te kaipuke heera engari he tinia
ano tona, i rere atu tera i Houhora, heoi kei
te tatari te motu katoa ki te rongo pai ki te ro-
ngo kino ranei. Ki te whakaaro kua u nga
poti kei Ohau, i mea hoki a Kapene Rire e
mohio ana ia ki te unga poti i Ohau. He pa-
•hihi ia engari i riro i a ia te whakahaere o te
poti tuatahi. Kei te tangi te pakeha, nga wha-
naunga, kei nga whare waea tonu e tatari ana
ki nga rongo korero. Ka rongo te tangata e
whakahuatia ana te ingoa o tona whanaunga
kua ora ka karanga, " Kia whakapaingia te
Atua", ki te kore te ingoa e whakahuatia ka
timata te tangi te aue. Ka mau te wehi o te
pakeha ona mate.
Hei haerenga whakamutunga mai tenei mo
te Elingamite ki Niu Tireni nei, ka tae mai ho-
ki a te Victoria hei riiwhi mona. Ko te kape-
ne o te Elingamite ko Attwood he mete tuata-
hi no te Zealandia, no te mutunga o te mahi
a te kapene o te Zealandia ka nukuhia ia hei
kapene mo te Elingamite.
Rongo o muri nei.
1 te ata tu o te Wenerei ka tutaki a te Zea-
land i a. te Omapere i waho o Mangonui ka
mea mai a te Zealandia e 89 nga tangata o te
Elingamite i kitea e ia i runga i tetahi o nga
motu. No te ahiahi o te Mane i rere atu ai a
te Zealandia i Akarana e haere ana ki Poiha-
kena, no te Turei ka kitea nei e ia nga pahihi
i runga i te motu.
Nui atu te aroha o te pahihi i te taengamai
o te Zealandia ki Akarana. I ki tetahi o nga
pahihi, karanga a: a te kapene kia hoki wha-
kamuri ko te ekenga tonu o te tima, kua kite
hoki ratou he maunga irunga, ake i.nga mai-
he. E 30 meneti ano 'kua'totohu te tima. Na
te hohoro tonu ki te tuku i nga poti i ora ai.
1 te wha whai kore rawa he kai i eke ki nga
poti. Kotahi te Ahitiriana i mate he mea pa-
tu ki te hoe, i rere mai taua iwi ki runga i te
poti o nga wahine o nga ra tamariki, e kiia ana
hoki kore rawa ratou i tangotango ki nga poti.
Na Kapene Rire nga poti i arataki ki uta, e
toru nga poti, kotuhi te mokihi. No te Mane
rawa ka u, ko te mokihi no te po. Ko ta ra-
tou kai i runga i te motu he papaka, he wehi-
ke, hei whakamahana. I hangaia he whare
mo nga wahine ratou ko nga tamariki ki nga
heera o nga poti. I puta ano te whakaaro kia
rere tetahi o nga poti ki te tuawhenua ki te ka-
we korero, i te kino o te moana kaore i puta,
i pakaru hoki nga poti kotahi ano te mea i ora.
I te kitenga atu i te Zealandia ka tahuna he
ahi, pongere ana. na reira i kitea atu ai ra-
tou. Te ekenga ki runga kaipuke nui atu te
hari, ka mahana ka kite hoki i te kai. Kota-
hi te poti me te mokihi kei te ngaro tonu, ko
tahi te wahine kei runga o te mokihi. I te
pakarutanga o te tima i kitea etahi kua mate,
ko te kapene me te mete he mea tango ake i
ro wai. Ko te poti i tahuri i waenganui i te
tinia me te toka. E 30 e 40 ranei nga mea
kei te ngaro tonu, kei te kimi tonu etahi o nga
tima.
Te utu o te tima e £50,000, ko te nuinga o
tenei moni kua inihuangia. £17,320 nga mo-
ni i runga mo te peeke o Niu Tauti Weera ka-
ati kua ngaro katoa..
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA te marama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutepeta me pane ranei, auaka i te
tiaki he pane kingi hepene nga pane e tino hiahiatia
ana
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua
nga putanga pena ka whakamutua te rere atu a te
Pepa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
a wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero; kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:—
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.
HE PANUI
Ki e tangata e hiahia ana ki te Rawiri,
ki te Himene : he nui noa at i nga pukapuka
kei a au inaianei: ko te utu :—
He mea nui, kiri noa ... 2/6
He mea nui, kiri whero ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/-
He mea nui kiri pai rawa ... 5,6
He mea paku, kiri pai, ... 2/6
He mea paku, kiri noa ... 1 /-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
He Himene ... ... -/6
Ki te tono Himene nga Minita ki a
J. Upton, Akarana, ka iti iho te utu.
Maku e utu te Pane Kuini hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
TE RAU, GISBORNE.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera, ki te
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi //-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-, 3/6,
4/-, me te pane kingi 3d.
1
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
10/- O.S.S.T. 5/- Taimona Tahu, R. H. Matthews, Maaka
Paweherua, Sam Oilman. Weeti Katae, Huatahi, Hapi Hinaki,
Eru Pou, John Hardiman, Matiu Houtaewa. 2/6 Piri Paora Matini
Naera, Hohepa Te Piri. 2/- Hone Tangata.