![]() |
He Kupu Whakamarama 1898: Number 48. 01 February 1902 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa, he Kupu Whakamarama. NAMA 48. GISBORNE. PEPUERE 1902. TE WHAKAUNGA. HE tohu te Whakaunga mo te tangata kua kaumatua ia i runga.i te tikanga o te Hahi. Ko te iriiringa tona whanautanga hei tamaiti ma te. Atua ko ,te whakaunga tona kaumatuatanga. .• I te iriiringa o te tamaiti ka whakahaua nga matua-atua kia kawea taua tamaiti ki te Pihopa kia whakaungia ina mo- hio ia ki nga kupu o te Whakapono, ki te inoi a te Ariki, ki nga Ture kotahi tekau, ki te whakahoki kupu hoki ki nga patai o te Kati- kihama. He whakamaramatanga te Katiki- hama i te tikanga o te Iriiringa o te Whaka- unga. E toru nga mea i whakaaetia e te tamaiti, ara e ona matua-atua i tona Iriiringa:— " Ko te tuatahi, kia mahue te rewera me ana mahi katoa, nga mea whakapehapeha, me nga mea memeha noa o tenei ao kino, me nga tini hia- hia kino o te kikokiko. Ko te tuarua kia wha- kaponohia nga kupu katoa o te Whakapono Karaitiana. Ko te tuatoru, kia whakaritea ka- toatia ta te Atua i pai ai me ana ture." Kia takoto hoki te tikanga mo taua tamaiti " ma- na ano hoki e whakarite taua whakaaetanga, ina kaumatua ake ia." Heoi i te tunga o te tamaiti ki te aroaro o te Pihopa kia whakau- ngia ia, ka penei te patai a te Pihopa ki a ia " E pai ana ra. ei koutou kia whakahoutia i te o te Atua, o tenei whakaminenga ano hoki, ta koutou kupu whakaae i whakapuakina mai i to koutou Iriiringa: ka whakapumautia ranei e koutou aianei taua kupu whakaae ; ka wha- kaponohia ranei, ka mahia e koutou nga mea katoa i whakaaetia mai e koutou, ara, e o kou- tou Matua-atua ? A, ka whakahokia e te ta- maiti :—" E pai ana ahau. " Ehara rawa i te mea pai kia penei te wha- kaae a tetahi ki te kore ia e ata mohio ki nga mea e whakaaetia ana e ia. Kia kaua tetahi tangata e pohehe ki aua mea e whakaaetia he mea taumaha. E kore hoki te tangata e watea i aua mea ahakoa ka- hore ano ia kia iriiria. He mea hoki era e tau ana ki nga tangata katoa kua whanau mai nei ki te ao, kia whakarerea te kino, kia whaka- ponohia te pono, kia mahia te pai. I te mea kahore ano tetahi kia whakaakona ki nga tika- nga pai, tera pea ia e pohehe ki te kino, e awangawanga ki te pono, e matapo ki te tika, otira e kore ia e watea i aua mea toru. Aha- koa kahore ano ia kia whakaae ki aua mea e pa ana ki a ia, e kore ia te tangata e tukua kia honoa ki ta te Karaiti Hahi, ki te kore ia e ata whakaae ki aua mea, ki te kore hoki e pu- ta tona uaua kia whakaritea aua mea i runga i te kaha e homai nei e te Atua ki ana tamariki. E toru nga ahua o te kino i korerotia, ko te Rewera me ana mahi, ko te Ao me ona mea tinihanga, ko te Kikokiko me ona hiahia, ko . nga mea enei kia whakarerea. Ka whakara- popototia te pono ki te Whakapono a nga Apotoro, hei whakaponotanga ma te tangata. Ko nga Ture kotahi tekau nga mea hei wha- kaatu i te pai kia mahia. Mehemea he mea hou enei mea e toru e pa ana ki te tangata i te wa o tona iriiringa, e kore e tika kia iriiria te tamaiti no te mea e kore ia e mohio ki aua mea. Engari e pa ana aua mea ki nga tangata katoa, a, heoi ano te mea o te iriiringa ko te whakaae a te tangata tera ia e whakarite i aua mea. Ma nga matua- ratou ko nga matuaatua e ata whakaako kia u i te tikanga o aua mea, a, a te wa e whaka- ungia ai ka whakaae ano ki ana mea.
![]() |
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA, TE KOTAHITANGA O TE AUTE. TE HUI KI TE AUTE. (Na TIPI-WHENUA.) NO te Ra-wha te 30 o nga ra o Hanuere, 1902 ka tu te hui tuaono o te Kotahi- tanga o nga tamariki o Te Aute ki Te Aute Kareti ki te matapuna i whanau ai tenei ko- tahitanga. No te hui i tu ki Putiki i whaka- arohia ai me hoki ano te hui tau ki Te Aute, hei kukume mai i nga tamariki tawhito o Te Aute kia haere mai kia kite i te wahi i whaka- tupuria i whakaakona ai ratou. I rere ano te kupu powhiri a te Hekeretari ki nga rangatira Maori, ki nga kai-whakatakoto whakaaro o te Iwi Maori. Heoi i te ahiahi i te Ra-wha i te 8 o nga haora whakamine ana ki te whare kura te Hon. Henare Tomoana M.L.C., a Ihaia Hutana, a Peni te Uamairangi, a Rupu- ha te Hianga, a Nepe te Apatu, o Heretaunga, a Paratene Ngata, a Pene Heihi, o Ngati- porou, me etahi atu. O nga tamariki kau- matua o Te Aute ko Rev. Aperahama Tami- here, ko Rev. Katene Pukerua, ko Paraire Tomoana, ko Hemi Kireka, ko Raniera Eri- hana, ko Peni Hakiwai, ko Kingi Tahiwi, ko Wi Paraire, ko R. A. Douglas, ko Riwai Hiwinui, ko Paraone Turei, ko Raniera Ka- whia, ko Anson H. Cato, ko Horomona Paipa, ko Ware Waitai, ko Tame Harapata, ko Hare Potaka, ko Rana Kooti, ko Porangahau, ko Reweti Kohere me Apirana Ngata. Nga pakeha i tae mai ko Rev. A. O. Wiremu o Whanganui, ko Rev. Aata Wiremu o Te Aute, ko te Hekeretari ko Te Tatana, ma- hita o Te Aute Kareti, me te Tumuaki me te Atirikona Hamiora Wiremu •I mua atu o te whai-korero a Te Wiremu, ka panuitia e te Hekeretari nga waea me nga pukapuka tangi mai a nga hoa. Na te Hon. W. C. Walker, Minita o nga Kura, he wha- kaatu i te pouri o tona ngakau mo tona kore- nga e tae mai ki te hui, ko tera hoki tona hiahia ai. Na te Hon. Timi Kara, Minita o te Taha Maori, he whakaatu nana i te awa- ngawanga o tona ngakau e kore pea ia e tae mai, no muri mai ko te waea he mea mai e tae mai ia. Na Takuta Maui Pomare M.D. i te nui o te raruraru i a ia i te kore kahore i taki- taro tona hokinga mai i W hare-kauri, e kore ia e ahei te haere mai; nana te tangi mai " Kia Ora, te Kotahitanga !" Na Tutere raua ko Pita Paaka o te Kura Takuta i Otepoti he waea tangi mai ki te hui. Na Reweti Kohere i mau mai i Whanganui te kupu mihi mai a te. • Hui o nga tangata o nga Kareti nunui o Niu Tireni, he whakaatu mai hoki i to ratou aroha ki te " Ropu Taitamariki Maori." TE POWHIRI HE NGA WHAKAHOKI. Na Te Wiremu Atirikona, na te Tumuaki, te kupu powhiri tuatahi ki te hui. Ko ana kupu ki nga kaumatua he tono nana kia awhi- na i nga tamariki, no te mea e titiro ana nga tamariki ki nga kaumatua hei awhina i a ratou, e titiro ana ki te iwi katoa. Ma ratou e kawe haere tenei mahi ki nga takiwa. Na te matau- ranga na te maramatanga i puta mai ki etahi o nga tamariki o Te Aute i pupu ake ai tenei whakaaro i roto i o ratou ngakau. E whaia ana e ratou te ora mo te tinana me te ora mo te wairua, e whakaarohia ana te oranga mo nga taha e rua o te tangata. Muri iho ka tu ko Apirana Ngata ki te whakatau i te manuhiri. He manuhiri ia he tangata whenua ano hoki. I hari ia mo te tokomaha o nga kaumatua i tae mai ki te ma- naaki i ta ratou hui. I hari ano hoki ia mo te taenga mai o nga tamariki kaumatua o Te Aute, kua tae mai nei a ratou uri ki te kareti. E awangawanga ana tona ngakau e mahara- hara ana kei te kore pea a ratou tamariki i te whakarongo ki nga kupu a nga kaumatua. Ko to ratou hiahia he whakarongo ki nga kupu whakaako ki nga kupu tohutohu a nga pakeke. Kaore to ratou kaumatua a Te Wiremu i te puhoi ki te tohutohu ia ratou " kia mahaki kia hakahaka." Ko to ratou hiahia ko te tuku ki raro i nga wawae o nga kaumatua. E whaka- waia ana te tamariki ki te whakamanamana. E whakahengia ana te Kotahitango o Te Aute mo ta ratou whakatauki, " Ka pu te ruha, ka hao te rangatahi." Ko te timatanga o te wha- katauki i tenei whakatauki i Poneke na Tama- hau. " Haere mai kia kite i a Te Wiremu. Kei te ora tonu, kei te koroki tonu." He kainga pakeha tenei, he kopiri kaore e puta nga pao nga ngahau. Ko nga kupu tuatahi a Te Tatana he wha- kamihi ki nga rangatira ki nga kaumatua mo ta ratou whakahonoretanga i te hui i to ratou taenga mai, mo ta ratou mauranga mai i te matauranga i whakahiatotia nei e ratou i ru- nga i nga tau maha, ehara i te mea he matau- ranga i whakatupuria i roto i nga whare-kura o te pakeha. Heoi ano e tupu ai tenei mahi ma te tautoko o nga kaumatua o te iwi. Ko nga tamariki mo nga wa kei te haere mai ma ratou e whakatutuki nga whakaaro nga tika- nga nga mahi. E koa ana ano tona ngakau i tana kitenga i ana tamariki tawhito. E wha- kamanamana ana ia i a ia ka kite nei ki nga pitopito o Te Aute e honohono ana ki te rakau
![]() |
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. matua. Ko etahi enei o te kahui nui kua wha- kamararatia kei enei motu katoa. Ko etahi o ratou he tangata pai kei te aru i nga tikanga rangatira i nga mahi o te Whakapono. E whakamanamana ana ia no te mea i pa atu ano tona ringa ki te pokepoketanga o nga whakaaro o enei tamariki. " Heoi ano taku kupu kia koutou he powhiri, Haere mai!" I mea a Henare Tomoana ki a Te Wiremu, "' Karanga, karanga e te morehu o nga kau- matua o Heretaunga—kua ngaro katoa ratou ko koe anake e kori nei. Kei te aroha toku ngakau. Ehara ahau i te kaumatua, engari no te ngaronga o nga kaumatua ka kiia ahau he kaumatua. I whakaakona au kia awhina i te iwi, a inaianei ko taku tumanako kia puta he kai-whakahaere mo te Iwi Maori i tenei whakatupuranga; i tenei ra kua tutuki taku tumanako. E tika ana ano me tohutohu nga tamariki e nga kaumatua i etahi huarahi, ko ratou hei kai-whakahaere, engari kia ngawari. Na matou na nga kaumatua i whakapuranga ma koutou. Kaua matou nga kaumatua e whakarerea. Ko koutou mo o matou turanga, e uhia koutou e o matou mana ina kaumatua koutou. Kia ora! He pao:— Ka mihia koutou e au i te ahiahi nei, Tae noa ki o tatou wairua e au! I tautokona e Ihaia Hutana nga kupu a Tomoana: i mea ia ki a Te Wiremu: " E ta- ngi ana taku ngakau mo te kaupapa o to ko- rero. Kua ora morehu te tangata, kua ora morehu te tikanga. E hari ana ahau mo tenei mahi, ahakoa kahore au i tae ki nga hui tuatahi a tenei kotahitanga. E tautoko ana ahau i a koutou, kua tuku kupu atu ano au ki o koutou huihuinga. Kua whanau he tamaiti hou ki te ao. He tikanga hou tenei.; he hikoinga ki tetahi huarahi hou. Otira me whakaaro ano nga tamariki ki nga kaumatua. Kei te haere mai te wa mo nga tamariki. Me haere tau- piripiri ngatamariki me nga kaumatua. Ata arahi i nga kaumatua. Kaua ratou e whaka-. rerea, kia mau ra ano o koutou whakaaro ka whakarere ai. Ki te penei e kore nga kauma- tua e amuamu. Kia ora korua e whakatupu nei i a korua tamariki. Ka pakeke ka hoki ki te kainga, ko etahi e totika ko etahi e kotiti e taka i te pari. No ratou tena he." I ahu ano nga kupu a Paratene Ngata ki a Te Wiremu, i mea ia:— " Tena koa te hoa o nga rangatira o Heretaunga i tuku nei i Te Aute hei wahi akoranga i a ratou tamariki. Ko matou kei te tango i nga hua nunui o tenei kareti hei painga mo matou. Na Te Aute i whakatupu aku tamariki a ko etahi o ratou kei konei e tanu ana. Kua kitea nga hua o mahi katoa, kua whakarongo te iwi, kua awhina te Kawanatanga. Nau i whakato i ngaki te Pire Marae, otira ko te hauhaketanga na te iwi ka- toa. Kaore nga tamariki i te tango i nga tu- ranga o nga pakeke engari ko te reo kia " ha- kahaka kia ngawari." I haere mai kia kite i a koehe rakau e whakaheke ana.' I haere mai matou kia kite i a koe." I mea a Pene Heihi kaore ana kupu i haere mai ai heoi ano ki te whakarongo anake, ko te tautoko hoki. Na taku tautoko i tae mai ai au ki konei. Pare Paipa: " He tangi taku ki a koutou katoa, ki nga tamariki kaumatua hoki o Te Aute. Na te kitenga iho kua whai tinana te mahi i haere mai ai—kua tinana i te Ture Marae—he haringa no te ngakau. Ki te wha- kaputa tetahi tamaiti o Te Aute i nga mahi pai ka taunutia ka tapukea, otira i te mea kua tu nei te ture kua whai tuara ia. Ko te rua tekau tenei o nga tau i wehea atu ai au i Te Aute, a katahi ano ka hoki mai." Rev. A. Tamihere : " He maha nga take i haere mai ai ki konei. Kia kite i Te Aute, kia kite i a korua. Kua ngaro o matou koka a Mihi Wiremu raua ko Mihi Tatana. E Te Tatana e tika ana to whakamanamana. Nau ahau. Kahore oku hiahia kia tu au hei minita otira nau i whakato te purapura o te hiahia." Tame Arapata: E whakamihi ana ahau ki a korua kupu. I konei ano au ka rima tau ka pahure ake nei. Nau e Te Tatana i penei ai a Te Aute. Ko koe to matou matua; nau matou i whakaako i arahi; nau i whakawhi- whi ki te matauranga o te pakeha, i whiwhi ai ki nga mahi pakeha. Ko ahau te. tamaiti kaumatua atu" o Te Aute kei konei, ko ahau hoki te tuatahi o nga tamariki o Te Aute ki te tuku mai i tana tamaiti ki konei. Heoi ano te ora: mo te tangata kei te haere ki te kura. I whai kupu ano hoki a Nepe te Apatu, a Rev. Katene Pukeroa, a Hemi Kireka me Ware Waitai. - NGA MOTINI I WHAKAAETIA. 1. He whakaaro tenei na tenei hui kia mei- nga te reo Maori hei take whakamatautauranga ki roto ki te Kareti Nui o Niu Tireni, kia whakaakona hoki ki etahi wehenga e taua ka- reti. 2. He whakaaro tenei na tenei hui kia wha- kaakona te Reo Maori ki nga kareti Maori katoa. 3. He mea tika hei painga mo te tinana ki te taea, kia tautokona e nga tangata o tenei Kotahitanga nga mahi takaro, te kirikiti te • tenihi me era atu takaro.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA, Me tono hoki ki te tari o nga Kura kia wha- katakotoria tetahi tikanga hei whakaako i nga tamariki Maori e haere ana ki nga kura Maori ki nga mahi whakatutu me nga mahi whaka- kaha i te tinana. Me whakaaro hoki nga Ko- miti o nga Kura, nga Kaunihera Maori, me te iwi hui ki te awhina kia riro mai ai he mea takaro ma nga tamariki. Me tautoko nga manga katoa o tenei Kota- hitanga i nga mahi takaro atahua ma nga tamariki, engari ko te whutupaoro me whaka- kore i nga wahi e kore nei e mahia i runga i te pai me nga tikanga o te whutupaoro. 4. He wa tenei e rite ana kia ako nga ta- mariki matau o te Maori ki nga mahi whenua ara ki te whakatete kau ki te mahi tiihi, peka- na, ki te whakatupu rakau-hua, a kia tonoa hoki ki te Kawanatanga kia awhina i nga ta- mariki e hiahia ana ki enei mahi. 5. Kia kaha tenei Kotahitanga me ona me- ma katoa ki • te whakahaere i nga tikanga e piki ai te whangai o nga minita Maori. 6. E whakahe ana te Kotahitanga o nga Tamariki o Te Aute, e kiia nei ko "Te Ropu Taitamariki Maori " ki nga kupu taunu o nga nupepa me nga tangata o era atu iwi, mo Ingarangi kei raro nei i tona mana matou me era atu iwi e tau ana i runga i te rangimarie. E whakaatu ana matou i runga i te ingoa o o matou iwi i to matou piri-pono ki te torona me te kara o Ingarangi; e whakaatu ana hoki matou i to matou hiahia ki te tu tahi me o matou tuakana pakeha ki te tautoko i te kara o Ingarangi ina puta he raruraru ki waenganui i a ia me tetahi me etahi atu mana ranei. Ko nga motini anake enei i tuhia nei kia mohio ai te iwi ki nga take korero o te hui; ko nga korero taihoa ra e tuhituhi. Taihoa ra hoki e panui ai i etahi o nga motini. Ko te motini tuaono mo nga korero taunu o nga nu- pepa o Tiamani me era atu iwi e puhaehae ana ki Ingarangi, he korero kino mo te mana o Ingarangi me ana hoia e whaiwhai mai nei i Awherika. . Rite tonu te muranga o te riri o nga pakau katoa o te mana o Ingarangi mo nga kupu taunu, tito noa, mo Ingarangi. Kua tae ano hoki nga kupu a nga rangatira Maori i pa ai te ngakau o Ingarangi. E te iwi, i tuhituhia enei korero i runga i te hemanawa i te raruraru i te ponana, heoi ki te kitea iho te he te tahangoi o te kupu, kimoa iho. (Taria te roanga.) RANGIAOHIA. [He korero mo te whawhai ki Rangiaohia i te tau 1864, i tuhia e tetahi o nga apiha o nga hoia o te Koroni.—ETITA.] ITE mea kua kiia e nga Maori he kohuru tenei whawhai, me a ratou korero mo te wha A hai Ra Tapu, e hiahia ana ahau kia tu- hia aku maharatanga mo te whawhai, i reira hoki ahau. Kia tuhia ano hoki te korero a Potatau tetahi o nga Maori i reira i taua wa, Ko taua korero a Potatau i perehitia ki te nu- pepa "N. Z. Herald". Ki te hiahia korero nga Maori mo tenei mea mo te kohuru, me matua mahara ratou ki nga pakeha i kohurutia e nga Maori i nga takiwa o Akarana o Wai- kato i te tau 1863. Tekau ma toru nga tane kotahi te wahine, tokowha nga tamariki i ko- hurutia i runga tonu i o ratou kainga, kei te mohiotia katoatia o ratou ingoa. Tuatahi mo te whawhai Ratapu. Tera e kitea i runga i aku korero i timata ta matou haere i te po o te Hatarei. Kua mohio noa atu nga Maori kahore a te hoia whakaaro mo Ratapu, I te tau 1845 he Ratapu te ra i taea ai a te Ruapekapeka. I te whawhai KI Tara- naki, (i reira ano etahi o nga tangata o Wai- kato ) i whawhai Ratapu nga hoia, ehara i te mea ko te whawhai anake ki Rangiaohia te whawhai Ratapu. I te marama o Pepuere ka nohoia e matou a Te Rore. E rua nga pa maori i mua mai i a matou, ko Paterangi ko Pikopiko. Ko nga kai mo aua pa e ahu mai aha i Rangiaohia, 13 nga maero o te takiwa i muri atu i aua pa. Katahi ka takoto te wha- kaaro kia kaua e taria aua pa engari me tiki ki ki muri haere mai ai. Kati i te po o te Ha'a- rei te 20 o Pepuere ka waiho e Tianara Kama- rona etahi o tana ope ki Te Rore, ko te nuinga i haere ki Te Awamutu, rokohanga atu ko te arawhata i reira kua oti te pakarukaru, otiia e takoto ana ano nga papa i reira, kihai i roa ka whakatakotoria ano aua papa e nga hoia. Ka puta te kupu i reira kia haere te hunga eke hoiho, ohorere ana Maori o Rangiaohia i to matou putanga atu, whati haere ana ratou. Tupono tonu ko ahau te kai arahi i te hunga eke hoiho. E haere huihui ana te whati o nga tane o nga wahine, a he mea kei mate nga wahine i karanga reo maori atu ai ahau, " E koutou e nga wahine e noho ki raro kei mate koutou." Kupapa ana ratou a whati haere ana ki roto ki te huru. No to matou taenga ki tetahi huru keiwha ka huri whakamuri matou tohu noa kua whati katoa nga Maori. I a matou e hopuhopu herehere ana ka tohungia mai ki au etahi whare me Kapara Ritara o to
![]() |
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. matou hapu raua ko tetahi Maori tangata nui e whawhai ana, tokorua nga Maori kua tu i te mata a e noho noa iho ana, na konei ka wha- kamutua e ahau te whawhai. Tata tonu tenei ki tetahi o nga whare e rangona ana etahi Maori i roto e korerorero ana. Tonoa ana e ahau a Kapara Makahere kia tikina herehere- tia atu ratou me te ki atu atu ano ki a ia aua e puhia, tatu ana ia i tana hoiho me te mau ano i tana pitara, tomo kau atu ana ano a ia ki te whatitoka o te whare, tangi tonu mai te tu- para, mahara ai au nana pea te pu karanga riri atu ana au, " He aha i puhia ai nga Maori?" He kore e rangona he kupu whakahahoki mai ka tomokia e ahau te whare, te ahua o tenei whare me te mea nei he kauta, ko nga patu he papa rakau, ko te kuaha he papaku noa iho, ko te tuanui he mea hipoki ki te raupo. No taku pikonga kia tomo ahau ki roto ka kite ahau i a Makahere e takoto ana, e anga iho ana nga kanohi, ko nga waewae i ahu mai ki te tatau. Ki tonu te whare i te pawa te kitea atu nga Maori. Hoki whakamuri ana ahau ki waho me te karanga kua mate a Makahere, katahi ka whakarurua mai te pu a nga tanga- ta ki taua whare,' na te tangi o te pu ka hui mai etahi o nga hoia. Ka hinga i konei a Ka- para Arekehanara koia tonu i mua o nga ta- ngata i tonoa kia tomokia te whare mate tonu iho ia ki te whatitoka o te whare. I tenei wa ka tae mai a Tianara Kamerona me te tini o nga hoia, a ahakoa i karanga a Maketanara ki nga Maori kia puta mai ki waho, tohe tonu ano ratou ki te pupuhi, e kitea atu ana te ta- ngihanga mai o te tupara i te kuaha o te whare ka hinga i konei a Kanara Nikihana, to matou apiha whakahau, ka hinga a Kapara Rana, ko turupa Pareri, me etahi atu i tu a kihai i mate, no konei ka toro te whare, i kite atu ahau i te muranga mai o te tuanui, otiia kihai ahau i kite i te take i toro ai, engari kahore i mohio- tia no a matou pu ranei no a nga Maori ranei i roto i te whare. No te paunga o te whare i te ahi ka toia mai e matou to matou tupapaku a Makahere, e takoto tahi ana me nga tupa- paku Maori tokowha, engari i ki etahi tokorima aua tupapaku. No te tutata tonu me te hono o te tangi o te pu i mohiotia ai kua mate katoa enei tangata i te mea kahore ano te whare kia toro, kotahi te Maori i mate ki waho o te whare. Kore kau kia kotahi te wahine, te ta- maiti ranei i roto i taua whare. Ko era atu o nga whare kahore he tangata i roto, a tahuna katoatia ana e matou. Katahi matou ka hoki ki te Awamutu. Nui atu te mamae o nga kainga maata i te kaha o te ra. I whaia haere- tia matou e nga Maori pupuhi haere mai ai ratou, engari kahore matou i whakahoki atu i ta ratou pupuhi mai. Ko Otawhao he kainga no nga Mihinare te wahi i nohoia e te Tianara, a atawhaitia ana i reira nga kainga maata me nga herehere, whakatuturia ana he teneti mo ratou. He kupu whakamutunga tenei. Ki te ki a Potatau tokowha nga tangata i roto i taua whare, whakahuatia mai ana e ia o ratou ingoa. Ko tana tupuna ko Hoani to ratou tumuaki, he tangata kaika ia ki te riri. E ki ana a Potatau he mahi whakamomori ta ratou mahi, (otiia he toa katoa rat >u.) I whakaaro koia ratou e waiho atu e matou to matou tupapaku a Makahira ki a ratou takoto mai ai, i kainga katoatia nei ratou e te ahi. Kua kite mai ra- tou e ata whakarongo ana o matou tangata ki nga kupu whakahau atu ki a ratou, kua kite mai ano hoki ratou i whakaorangia te tangata nui kua korerotia ake nei e ahau, na konei ka- hore he take e wehi noa ai ratou ki te puta marie mai ki waho, otiia i te wa i karangatia ai ratou kia puta marie mai ki waho heoi ano ta ratou whakahoki mai he pupuhi mai i o matou tangata. He kupu tenei mo te tahutahunga o nga whare tu noa. Na te Maori tonu tenei mahi i timata. I tahutahuna hoki e ratou nga whare o nga pakeha i Waipa. Na ratou ano hoki nga kohuru i nga takiwa o Akarana, o Wai- kato. Ehara ano hoki i te mea no konei i ti- mata ai te whawhai Ratapu. Kati he aha i waiho ai tenei hei take korero ma nga Maori ? (Taria te roanga.) MO TE TUHATUHA. KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA. KUA kite iho ahau i o korero i roto o te pepa e whakahe nei i te tuhatuha noa o te tangata, He nui toku hiahia kia mohio au ki nga ahua o nga mate e pa ana kite tinana. Koia ka mea kia utua mai e nga kai korero o te pepa enei patai. I pangia ano ranei te Maori e te Mate kohi i mua atu o te taenga mai o te pakeha a mehemea, i pangia pehea te kaha o te paanga (a) ki nga rangatira, (b) ki nga tangata noa. 2. Mehemea nga tohunga i whakahe ki te tuhatuha noa o te Maori. 3. Mawai e whakaatu mai ki a au kei hea ranei te pukapuka e whakaatu pono ana i nga ahuatanga o tenei mea o te tapu. Heoi ano. Na DONALD REID JUN.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA, HE TANGATA AHUWHENUA. J. PIERPONT MORGAN. NO tera tau i whakatungia ai tetahi ka- mupene mahi rino ki Amerika, he ka- mupene nui whakaharahara. Kua huia katoa- tia e tenei kamupene kia kotahi nga kamupene rino o Amerika. Kua tau te wehi ki nga ka- mupene rino o Ingarangi, he wehi kei tukua e tenei kumupene te utu o te rino ka mate ratou. Ko te tangata whakahaere o tenei kamupene ko Hemi Piapono Mokena, he tangata tino matau he tangata nui atu te moni ki a ia. He maha nga kamupene kei Amerika ko ia te kai- whakahaere. E 21 nga raina rerewe nona ake koia hoki te kai whakahaere ; e whai hea ana ia ki etahi atu rerewe me etahi atu kamupene. Kua hokona e ia tetahi kamupene tima nui e whakawhitiwhiti ana i waenganui o Amerika me Uropi. I runga i tana hokonga i tenei ka- mupene ka tu te wehi ki Ingarangi. E 250, ooo nga tangata kei raro i tona mana e mahi ana, hui atu ki nga wahine tamariki a enei mano e tata ana ki te 1 ,000,000 nga tangata e whangaia ana e Piapono Mokena, ara nui atu i nga tangata katoa o Niu Tireni nei, Maori pakeha. Ko te tino mahi a tenei tangata he mahi peeke. E uru ana ana moni ki nga mahi nunui o Amerika o Ingarangi, o Tiamani me Parani. Ka toru ana whakaoranga i te Kawanatanga o te Unaititi Teiti i te korenga he moni hei whakahaere mo nga mahi. He tangata mohio atu ia ki te titiro i nga mahi e whai hua. He maha nga kamupene nana i kore ai e pekerapu. Ehara nga matua o Piapono Mokena i te rawakore pera me o Anaru Kaneki. I ata whakaakona ia ki te kura. He tangata kaha atu ki te mahi, he hohoro hoki ki te" mahi. Kaore e nui ana kupu, he tangata kaore e pi- rangi ki nga mahi e huihui nui ana te tangata. Heoi ano taha tino takaro he whakarere iata, engari me tana mahi ano ki te titiro i ana puka- puka. Ko enei nga kupu a etahi tangata e mohio ana ki a Piapono Mokena :— " Ko taria i whakaaro ai ko tana ano i whakaae ai." " Kahore tana kupu e taka." " Kahore ana mahi tahae." " I ana mahi he rangatira ana tikanga katoa." Kaore a Piapono Mokena e rite ki etahi ta- ngata e nui nei te moni ka ka whakahihi, kaore e aro ako ake ki nga mahi o te Whakapono. He tangata ia e haere tonu ana ki te karakia e tautoko ana hoki i nga mahi o tona pariha Koia tetahi o nga hahi-watene o tona whare- karakia. Nana i hanga tetahi kura hei wha- kaako i nga tamariki tutu e haereere noa ana i nga tiriti, ki nga mahi o te Whakapono. He nui hoki ana moni kua hoatu e ia ki nga mahi pa:. M ) tetahi Kura Takuta £200,000. Mo te hohipera e tuta ana ki tana whare-karakia. £27 000. Mo tetahi whare-karakia. £100,000. Hei utu mo te nama a Te Ropu Karaitiana Tai- • Tamariki. £20,000. Mo te hohipera Mate-Kohi. £100,000. Motetahi whare-pukapuka. £20,000. Hei whakaora i nga pare- pare arai o tetahi awa. £25,000. Hei hanga i te whare minita o tona Pariha. £60,000. Tera atu ano te nuinga o ana mahi nunui i tuku moni ai ia, engari koia nei nga mea i tino mohiotia hei whakaatu i te ahua o nga mahi e .tautokona ana e ia. Kaati ake pea nga kupu ruarua nei mo tenei tangata kaha o te ao mo J. Piedmont Morgan. ETAHI TURE MARAE. KO enei nga Ture Marae mo te Haurangi me nga Mahi Tohunga, kua kahititia mo nga Kaunihera o Whanganui me Horouta me Ngatiwhatua; engari kaore ano he ture mo nga Mahi Tohunga kia oti noa i a Horo- uta. HO TE HAURANGI. 1. Kaua he waipiro e tukua, e haria mai ra- nei ki tetahi hui Maori ahakoa he aha te patuke o taua hui, ahakoa e tu ki roto i tetahi kainga Maori, ki tetahi atu wahi ranei i roto i te ta- kiwa, haunga ia nga taone, ara nga rota pa- keha i roto i nga taone Maori. 2. Mehemea i tu tetahi hui nui i runga i te karanga, me tau ki runga i te tangata, i nga tangata ranei nana te karanga, te whiu mehe- mea ia, ratou ranei ka tuku, ka mea ranei kia tukua he waipiro ki nga manuhiri, ki te ta- ngata whenua ranei, ki etahi ki tetahi ranei o ratou, kia kaua e neke atu i te tekau pauna.
![]() |
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. 3. Ki te kitea tetahi tangata e haurangi ana i tetahi hui Maori, e ahei ana kia whiua ia ki te moni kia kaua e iti iho i te tekau hereni kia kaua e neke atu i te rua pauna. 4. Ki te kitea tetahi tangata e haurangi ana i roto i tetahi kainga Maori ka ahei kia whiua ki te moni kia kaua e neke atu i te rima hereni mo te hara tuatahi, kia kaua e neke atu i te tekau hereni mo te hara tuarua, kia kaua e neke atu i te kotahi pauna mo ia haranga o muri iho. 5. Tera e whai hara te tangata mehemea: (a) I a ia e haurangi ana, ka tomo ia ki roto i tetahi whare runanga, whare karakia, i tetahi atu whare ranei o te katoa i roto i te kainga. (b) Ka hari ia i te waipiro ki roto i te tahi whare runanga, whare karakia whare ra- nei o te katoa. (c) Ka inu ia, ka mea ranei kia inu tetahi atu ta gata, i te waipiro i roto i te whare ru- nanga, whare karakia, whare ranei o te katoa. A, ko taua tangata me whiu ki te moni, kia kaua e iti iho i te rima hereni, kia kaua e neke atu i te kotahi pauna mo te hara tuatahi, a, kia kaua e neke atu i te rua pauna mo te hara- nga i muri iho. NGA TOHUNGA. 1. E kore rawa e tika tetahi tohunga, tetahi tangata ranei e kiia ana he tohunga ki te mea kia kaukau tetahi turoro, e mahia ana e ia, ki te wai matao. 2. E kore rawa e tika kia arai, kia whaka- raruraru ranei tetahi tohunga, kei tae mai he takuta ki taua turoro, kei mahia ranei ki nga rongoa pakeha e rite ana mo tona mate, e wha- karitea e te takuta mo taua mate. 3. E kore rawa e tika tetahi tangata, e kiia ana he tohunga, kia tono moni, taonga ranei, hei utu mo tana mahi. 4. Ko te tangata e takahi ana i tetahi o nga tikanga whakahaere 1, 2 me te 3, e tika ana kia whiua ia ki te moni kaua e neke atu i te tekau pauna. 5. Mehemea i runga i te whakahaere a te- tahi tangata e kiia ana he tohunga, ka huihuia e ia tetahi ropu tangata, a ka noho i tetahi ka- inga, ka haere atu ranei i tetahi kainga ki tetahi atu kainga me taua ropu, a ka whaka- aro te Kaunihera, tetahi Komiti Marae ranei, tera e pa he raruraru, he mate ranei ki nga ta- ngata o tetahi kainga, ki tetahi ranei o ratou, ara, ka pau a ratou kai, o ratou rawa ranei, ka pa mai ranei tetahi atu mate, ka ahei te Kau- nihera ki te tuku panui atu ki taua tangata kia whakamutua tana mahi, a ki te tohe ia ka ahei te Kaunihera ki te whiu i a ia ki te moni kia kaua e neke atu i te rima tekau pau- na. 6. Ka ahei te Kaunihera ki te whakaputa raihana, i runga ano ia i te ata uiui, ki nga ta- ngata e matau ana ki te mahi i nga rakau Maori, me nga wai-rakau, mo te wa, a i runga i nga tikanga e kitea e te Kaunihera he tika. Me whaimana taua raihana ki roto anake i te takiwa. INGARANGI ME TIAPANI. NO Hanuere 30 1902 ka timata te tiriti i waenganui o Ingarangi me Tiapani; he tiriti whakakotahi i a raua mo nga ra e pa ai te raruraru ki tetahi o enei inana e rua, e awhina ai tetahi i tetahi. I whakaritea ai tenei tiriti hei whakawehi i a Ruhia me era atu mana e whai ana kia riro i a ratou etahi wahi o Haina. Ko te whai a Ruhia kia riro i a ia a Korea, he whenua e nui ana te panga o Tiapani e tata ana hoki ki tera whenua. Kua puta noa atu te kupu a Tiapani ki te tangohia e Ruhia a Korea ka tuku ia i a ia ki te mate. E whakaarohia ana e nga tangata matau he mea nui rawa tenei ki Ingarangi no te mea he mana kaha a Tiapani e tata ana ki Haina, ki te take o nga raruraru maha i puta nei i enei tau. E whakaarohia ana tera pea a Amerika e uru ano ki tenei tiriti. PITOPITO KORERO. PIHOPA O MERENIHIA. ITE Pihopa o Merenihia e haereere ana i nga motu kei te taha whakararo atu o Niu Tireni nei ka tae ia ki tetahi motu ko Ti- kopia te ingoa. Ko nga tangata o reira i ahua penei ano me te Maori nei. I reira ka kite ia i etahi tangata roroa, te mea tino roa e 6 putu e 7 inihi. E mate ana nga tangata o taua motu i te kore kai, kaati i hoatu e te Pihopa nei he kai ma ratou ka haere mai ia. E haere ana ia ki Ingarangi ki te tiki i te kaipuke hei kawe i a ia ki nga motu huhua o tona pihopa- tanga.
![]() |
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA, TE HUI KI RATA, TAI-HAUAURU. PEPUERE 4 KI TE 7, 1902. NO te Turei te 4 o nga ra o Pepuere 1902 ka tu tetahi hui whai tikanga ki Rata, takiwa o Rangitikei, Tai-Hauauru, i roto i te rohe kaunihera o Kurahaupo. Ko te tikanga o taua hui, he hui topu na nga Kaunihera Marae o te Tai Hauauru. E toru nga Kau- nihera i tae nui mai nga mema ko Whanganui, ka Tongariro, ko Kurahaupo. He tangata takitahi o Raukawa, o Taranaki. Otira e taea te ki i mene mai nga iwi me nga hapu o te rohe o Taupo ki roto o Whanganui, ki Waitotara ka ahu whakatetonga ki Horowhe- nua, he takitahi o tua atu. I reira nga ranga- tira, nga tangata whakahaere tikanga o tera takiwa o te motu. Heoi nga manuhiri o waho rawa ko Timi Kara, Minita mo te Taha Maori, ko Henare Tomoana raua ko Peni Te Umai- rangi o Heretaunga, ko Apirana T. Ngata, te Kaititiro o nga Kaunihera Marae. E wha nga ra i tu ai te hui a he maha nga take nunui i oti. Koia enei e whai ake nei, a e taia ana hei panui ki nga mema o nga Kau- nihera Marae me nga Komiti i raro i a ratou, ki nga reo korero me nga tangata whakahaere o nga motu e rua. E ahu ana enei take ki te Kawanatanga, a ki te Huihuinga Nui o nga Kaunihera Marae. Ko nga Take enei. 1. Ki te whakaaro a tenei huihuinga he mea tika kia whakatikatikaia "Te Ture Kaunihera Maori 1900 " i runga i enei aronga e whai ake nei ara:— (a) Me takiri atu ki te tekiona 16 o taua Ture tenei rarangi iti ara:— • (21) Hei whakariterite, hei uiui, hei whakawa, hei whakatau i nga hara ririki e pa ana i waenganui o nga tangata Maori ara i te whakapae me te korero kino, i te ringa pa ki te tangata, i te puremu, i te tahae. (22) Hei whakatakoto hei hanga hoki i etahi tika- nga e taea ai te whakariterite, te whakawa, te whaka- tau nga nama a nga tangata Maori ki a ratou ano, mehemea ia kaore e neke ake te nui o te nama i te £20, a mehemea ka hiahia te Kai-tono ma te Kaunihera me nga Komiti i whakaturia e te Kaunihera e whakarite- rite, e uiui, e whakatau. (b) Me patu te kupu " Maori" i te raina tuatahi o te tekiona 25 o taua Ture, a me whakakapi ki te kupu " tangata." " Me tuku atu e tenei huihuinga te kupu ki te Huihuinga nui o nga Kaunihera Maori kia whakaarohia e taua Huihuinga kia whakawhi- whia nga Kaunihera Maori ki tetahi mana ki te uiui a ki te hanga ripoata mo nga tono tiwhikete penihana kaumatua e kore nei e taea e te Kaiwhakawa Tuturu te haere a tinana ki te uiui, a mehemea ranei e tukua atu ana e te Kaiwhakawa ma te Kaunihera Maori e uiui." 3. "E inoi ana tenei huihuinga ki te Minita mo te Taha Maori kia whakamahara atu ki ona hoa Minita a te pootitanga moni mo nga mahi o te Koroni a tenei Paremete e haere mai nei kia nekehia ake te moni awhina mo nga Kaunihera Maori kia kaua e iti iho i te £100 ma te Kaunihera kotahi i te tau mo nga tau tuatahi." 4. "E whakamahara atu ana tenei hui ki nga Kaunihera Marae kia whiriwhiri a kia whakatakoto tikanga ratou i roto i etahi hui e karangatia e ratou i roto i o ratou iwi mo nga taonga o nga tupapaku e moumoutia nei i runga i nga tikanga Maori, ara e nehua tahitia ana me nga tupapaku, kia takoto he kupu i a ratou kia whakakorea taua tikanga e nga huanga, a ki te hiahia ratou kia hunaia kia rukea atu ranei aua taonga kia riro ma te Kaunihera e tuku ki tetahi huarahi e whai hua ai hei whakapai mo nga urupa, hei awhina ranei i nga hohipera. 5. E whakamihi ana tenei hui ki te whaka- aro o te Kawanatanga i paahitia ai "Te Ture mo nga Taonga Maori Tawhito 1901" hei pupuru i aua taonga kei puta atu ki waho o te Koroni, a e tono aha kia whakamana nga Kaunihera Marae hei Kaiwhakahaere ma te Minita Maori hei tieki i nga taonga Maori e meatia ano kia hokoa ki nga pakeha ki etahi tangata noa ranei, kia ahei aua kaunihera ki te hoko i aua taonga me era atu taonga Maori, ma te Kawanatanga e utu nga moni a te Kau- nihera i pau i te whakawhaititanga i aua. tao- nga. 6. Ki te whakaaro a tenei huihuinga he mea tika kia awhina nga Maori e noho ana i roto i ia takiwa Kaunihera i ia takiwa Kauni- hera kia kohia e ratou he kaupapa moni hei oranga e taea ai e nga Kaunihera Maori te timata a ratou mahi whakapai marae. 7. Mo te taake kuri;— (a) Ki te whakaaro a tenei hui he mea tika kia utua nga taake o nga kuri a nga pakeha e noho ana i runga i nga whenua i riihitia e nga Maori ki a ratou ki te Kaunihera Maori o te takiwa. (b) Me tahuri ia Kaunihera ia Kaunihera Maori ki te uiui ki nga Kaunihera pakeha i roto i to ratou takiwa, ki nga pakeha hoki e riihi ana i nga whenua Maori i o ratou mahara mo runga i tenei take i runga ake nei, hei mea
![]() |
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. kia ata whakariteritea atu ai i waho i waenga- nui i nga Kaunihera Maori me nga pakeha i mua mai o te Kokirihanga atu i taua take ki te Paremete. 8. Ki te whakaaro a tenei hui he mea tika Ua whakaarohia e Te Kawana nga takiwa Maori kaore i taea nuitia e nga mahi a nga Kaunihera Pakeha kia kahititia aua takiwa hei takiwa motuhake e ahei ai te reiti i nga whenua Maori i raro i nga ture Reiti, a ko te mana reiti i roto i aua takiwa me whakawhiwhi ki te Kaunihera Maori o te takiwa. 9. He mea tika kia uru he kupu ki roto i nga pukapuka tuku whenua ki te Kaunihera Whenua ko nga reiti ko tetahi wahi ranei o nga reiti o nga whenua e riihitia ana e taua Kaunihera me utu ki te Kaunihera Marae. 10. He mea tika kia utua nga reiti o nga whenua Maori ki nga Kaunihera Marae. A i te mea e whakaarohia ana tera e pakeke nga Kaunihera pakeha mo tenei take, me whaka- matau e tenei e tenei o nga Kaunihera mehe- mea e kore e whakaae mai nga Kaunihera Pakeha kia homai ki a £10 i roto i te £100 o nga reiti e kohia ana e ratou o nga whenua Maori ma nga Kaunihera Maori. 11 Kia tonoa ki te Minita mo nga Reriwe kia whakatikatikaia nga tikanga whakahaere mo nga tikiti tereina kia homai ki nga Maori e haere ana ki nga hui o te Kaunihera Whenua Maori, o te Kaunihera Maori (Marae) te whakangawaritanga e tukua nei ki nga Maori e haere ana ki nga uhunga me nga tuunga o Te Kooti Whenua Maori. 12. Mo nga Taru Kikino :— Ki te whakaaro o tenei hui ko nga huarahi tika enei hei whakahaerenga ma nga Kauni- hera Maori i tenei wa mo nga taru kikino i raro i nga tikanga o te tekiona 23 o " Te Ture Kaunihera Maori, 1900," ara:— (1) Me whakahau e te Kaunihera kia whakapaia nga taru kikino, ara te parakipere, te paahi, te tatara- moa i runga i enei whenua ara (a) Nga whenua Maori i roto i te rohe o te pa Maori. (b) Nga whenua Maori e uru nei kotahi, tokorua ranei nga Maori ki roto i te taitara o taua whenua, a kahore i riihitia, i te nohoia ranei e etahi tangata ke atu. (c) Nga whenua Maori no nga tangata maha atu i te tokorua mehemea e nohia ana e etahi tangata Maori e mahia ana e ratou hei painga mo ratou, mehe- mea ranei kei te riihi ki tetahi ki tetahi atu Maori ranei. Me ngaki aua taru kikino i roto i nga ra e whakaritea i roto i te panui a te Kaunihera. (2) Mo nga whenua i roto i te rohe o te kainga me pa enei tikanga e whai ake nei ara:— (a) Me tahuri ia tangata e noho ana i runga i te whenua i roto i te rohe o taua kainga ki te huna i nga taru kikino, haunga ia nga taru e whakatupuria ana hei taiepa; ko era taiepa me ata tapahi, me whakapai e ia i nga wa tika o te tau/me te huna atu i nga wahi i tapatapahia. (b) Mo nga wahi i roto i taua pa e waihotia ana hei whenua mo te katoa, hei marae mo te pa, hei urupa ranei, ka ahei te Komiti Marae ki te whakahau ki nga tangata katoa o te pa kia mahia e ratou, a ki te kore kia kohia e ratou he moni e taea ai e te Komiti te utu tetahi tangata hei huna i aua taru kikino. (c) Mehemea e tapahi ana tetahi rori ma roto ma te taha ranei o tetahi kainga Maori ma ia tangata o taua kainga e ungutu ana tana whenua ki te rori e whakapai nga taru kikino o te rori tae atu ki waenga- nui o te rori. (d) Ka ahei te Kaunihera ki te whakatakoto whaina mo te tangata kaore e whakarite ana i nga tikanga o tana panui. 3. Mo nga whenua e whakamaramatia nei e te wharangi I., ehara nei i te whenua kei roto i te rohe o tetahi kainga me whakahaere e te Kaunihera i runga i nga tikanga o " Te Ture mo nga Turu Kikino 1900." 4. Mo nga mara, me tahuri ia tangata nana tetahi mara ahakoa kei hea taua mara ki te ngaki i nga taru kikino o tana mara i te takiwa e takoto noa ana kaore i te tupuria e te kai, kei whiua ia. Heoi nga take nunui o tenei hui. A muri • ake nei te ata whakahaerea ai ki nga huihuinga o nga Kaunihera o te motu a ki te Kawana- tanga hoki. Ko tetahi o nga ripoata ara ko nga kupu tohutohu ki nga Kaunihera Marae mo a ratou mahi tera ano e tukua atu. Heoi Na APIRANA T. NGATA. Nepia, Pepuere 11, 1902. TE KURA PAE A MAHIA. KI TE PlPIWHARAUROA. E MANU tena koe. Haria atu enei ku- pu hai titiro iho ma oku hoa, koia ka tuhia ki raro nei. E hoa ma kua kite ahau i nga korero a Takaanui Tarakawa mo te Kura pae a Mahia. Kati me pitopito ake e au te wahi hai korerotanga maku. Koia tenei. 1. E ki ana a Takaanui Tarakawa no runga i a Te Arawa aua kura, ko te tangata nana aua kura ko Tama te Kapua; he mea whiu ki te moana he kitenga mai i te rata e nini ana. Ko nga ingoa o aua kura ko Tuhepo ko Tuheao. I ki ano a Takaanui Tarakawa i kite ia i aua kura, i te wa o te matenga o Hikareia Ngamoki, he rangatira no te Whanau-a-Apa- nui. I ki ano a Takaanui ko aua kura kai roto i tetahi ana kei Omaio ko Moaho te ingoa.
![]() |
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA, Kati nei aku wahi e korero ai inaianei, taihoa au e korero mo te roanga o ana korero ara mo te haerenga mai o nga waka. Taku korero mo te wahi tuatahi me patai ake au. I whiua ki te whea takiwa o te moana aua kura, inahoki te korero a Takaanui i tika ke a Te Arawa ki te Korokoro o te Parata i pa ke atu ki Ongatoro ? Kei whea te raata i whakaahuatia nei kei te whatoro tonu ake te tangata ki nga nini i runga waka, tirohia te ahua kei nga whare kura ? No reira au ka ki mehemea taua raata kei Tikirau me ki e au he teka taua korero me taua whakaahua. E hoa ma e kore rawa te waka e tata ki te tuawhenua o konei, he kino te moana he kino hoki a uta. Tona whakatauki mo te kino ko " te koringa o Pawa." Kaore rawa nga kaumatua o te Whanau Apanui i kite i aua kura, ara nga kaumatua e ora nei me nga mea i mate tata atu nei ina hoki i kite ano ratou i te matenga o Hikareia Ngamoki, kaore ratou i kite i aua kura engari i rongo korero ratou i taua wa ko aua kura kua hunaia i mua atu kaore hoki ratou i rongo ko Tuhepo ko Tuheao nga ingoa o aua kura; engari ta ratou i rongo ai ko Mokonuiarangi te ingoa o tetahi ko Tauninihi te ingoa o tetahi o aua kura. . Ina hoki te whakaatu a nga pa- keke kia ratou ko Mokonuiarangi kei Kauae- nui e huna ana, he maunga tenei kei Whanga- paraoa, kei roto i te mahunga o Putahou he tipuna tenei no matou. WHAKAPAPA. Putahou Pakipaki Rauiri Kahukura Amaru Te Hata Te Kani a Takirau. Ko Tauninihi kei roto i tetahi waro kei Te Kaha ko Moaho te ingoa, kei roto i te mahu- nga o Tataiarangi. WHAKAPAPA. Tataiarangi Ruaehu Ripeka Teretiu te Arakirangi. Nga Taonga o runga i a Tauira-mai-tawhiti. 1. Ko aua kura nei kei konei te wahi i pae ai, kei te mau tonu te tohu ki runga i te kohatu maaku e whakaatu kia koutou. 2. Ko te harakeke kei te tipu tonu, ko tana mahi he patu i te hauaraki kia marino te mo- ana, maku ano e whakaatu kia koutou. 3. Ko te ika nei ko te moki kei konei tonu e noho ana, kei te mau tonu ona tikanga katoa me ona tapu hoki. Ki te takahi tetahi tangata i ona ture e kore e ngaro i a ia te whakaatu ki taua tangata e takahi ana. Ko tana whaka- atu tenei. Ahakoa e rima nga waka ki te tauranga kotahi, ka mau he ika i nga tangata katoa ko taua tangata i takahi ra i aua ture e kore rawa totahi kotahi e mau i a ia ahakoa wiki, marama ranei e hi ana; me haere ra ano ki ona tangata mahi katahi ano ka mau i a ia he ika. Kua taea e te pakeha te whakateka kua ki ratou he pono aua tikanga. He aha ia nei te take kia whiua noatia aua taonga. Kati e nga hoa, me ata titiro e tatau te ahua o a maua korero ko Takaanui Tarakawa. Ki te oti ia koe enei korero te ta me tangikiu atu ahau ki a koe. Kia ora tonu koe. Na to koutou hoa MANIHERA WAITITI. Whangaparaoa. "KIA ORA TONU KOE!" KO te kaupapa o te waiata nei; ko te haerenga o tetahi o nga tama taane o Niu Tireni nei i roto i tetahi o nga ope hoia ki Awherika ki te whawhai. Ka tae ki te mu- tunga o tona wa whawhai, haere atu ana ki te kainga o ona matua i ingarangi; noho atu ana i reira. E whakaatu ana tenei i te pono me te ngakau rangatira o te wahine whaiaipo i mahue iho nei ki muri: he whakaatu i te pu- mau o tona aroha. Kahore he tangi he aurere kahore he reo kino : heoi ano te manawa ora i ora roa ai ia, heoi ano tona hoa i te ao i te po, heoi ano te kai whakamahana i tona manawa, ko ona wa wawatanga ki tona tau aroha i pa- mamao. I ki mai koe ko au hei tau aroha mou I to haerenga atu i konei No reira e hoa i whanga roa ai Ahau ki to hokinga mai ano. Kaua ra ahau e whakarerea Kua tuku ke mai hoki koe ki au Na konei ahau i wawata tonu ai I inoi hoki ai, " Kia Ora tonu koe." Ahakoa mamao atu to kainga i ahau Kaore koe e warewaretia Mou anake ra i ora roa ai ahau Kia pumau to aroha mai ki au. Mou anake ra aku wa wawata roa Aku wa manawa reka o katoa Na konei ahau i wawata tonu ai I inoi hoki ai, " Kia Ora tonu koe."
![]() |
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA. ROTORUA-NUI-A-KAHU. ROTOMAHANA. I uru ano te whakaaro ki te ngakau mo te haere kia kite i Waimangu i Wai-o-Tapu, i era wahi whakamiharo o Rotorua, otiia kahore i taea i te kino o nga huarahi i te marangai: hiahia ano mo te haere ki Rotomahana kia kite i te whenua i pakaru nei i te tau 1886. Otira ahakoa kaore au i tae ki reira tenei ano etahi korero mo Rotomahana. I mua atu o te pakarutanga o Tarawera ko Rotomahana pea te wahi whakamiharo atu i te ao, na reira i te pakarutanga ngaro ana i tenei ao tetahi taonga nui i homai e te Atua hei matakitakitanga ma te tangata. He iwi te Maori kaore e tino mohio ki nga mea ataahua i hangaia e te Atua hei whakamanawareka i nga kanohi o te tangata. E kite ana ahau e tahuna ana e te Maori ki te ahi etahi ngahere ataahua, ehara i te mea hei tupunga kai engari hei tahu noa iho. He ao ataahua tenei ko te tangata anake i kino. Mai o te pakarutanga o Tarawera a no tenei tau rawa katahi ano ka ata tirohia a Rotomahana. I haere etahi pakeha ki te titiro i te peheatanga ranei; i haria ano e ratou he poti mo ratou; i tino uaua ta ratou amo- hanga i to ratou poti. Te taenga ki Rotoma- hana ka tukutukuna ma te taura ka tatu ki raro. Ka eke ki te poti ka hoe ratou ki te wahi i whakaawhia ai kei reira tetahi o nga piua nunui ara ki te pakeha te Pink Terrace. Na i te hangaitanga ki reira e pupu tonu ana te wai wera i roto i te wai matao, rere ana te ratou poti i roto i te wahi koropupu. Ina pakaru kau te poti ko to ratou matenga. 1 to ratou tatanga ki te tahataha ka rongo ratou i tetahi mea ano he tima hoe-rapa e huri ana. I whakaaro ratou kahore ano tenei wahi kia pakaru engari kei takoto ora tonu i roto i te paru i raro i te wai. I muri iho i te pakaru- tanga nei o Tarawera kua nui rawa te wai o Rotomahana i te kore putanga. Inaianei e tata ana ki te kotahi rau putu te tiketike o te wai o Rotomahana ki runga ake o te wai o Tarawera, heoi ki te karia he awa hei whaka- hekenga mo te wai o Rotomahana ki tetahi atu roto tera pea e whakaea nga wahi tipua o Rotomahana ka tekau ma rima nei nga tau i tapukengia ai. Ki te taea enei wahi ano te rite kei te whakaarahanga tupapaku rangatira, ingoa.nui. Tena ra e Rotomahana e tangihia nei i enei tau maha, hoki mai ano ki te ao turoa, hei matakitakitanga ma te kanohi hei whakamiharo ma te ngakau. PIHOPATANGA O WAIAPU. Hui Topu. KA tu te Hui Topu o te Hahi Maori i tenei Pihopatanga ki Manutuke, Tura- nga a te 9 o nga ra o Maehe e haere ake nei. Na W. L. WAIAPU. NA TE ETITA. KANUI to matou pouri mo te roanga o te rerenga atu o ta tatou manu ki a kou- tou, otira he takiwa Kirihimete tenei kua pahure ake nei, a i te haereere nga kai whaka- rere i te mahu. Heoi kia ora koutou katoa. HE WHAKAATU. Ka tae te Pihopa o Waiapu ki enei kainga a Maehe ki te kore he raruraru e pa he aitua ranei. MAEHE. RATAPU. 9 Manutuke. 10 Hui Topu. 11 RATAPU. 16 Uawa. 23 Kawakawa. PARAIRE PAI 28 Rangitukia. RATAPU. 30 Kaharau. MO TE WHAWHAI. KANUI te whakamihi o te Kawanatanga o Ingarangi mo te tono a nga Maori kia tukua ratou kia haere ki te whawhai; otira e pouri ana taua Kawanatanga i te mea e kore e taea te tuku i nga Maori ki te whawhai. HE PANUI. KEI a matou etahi Katikihama hei Akoranga ma te Tamariki, me Nga Inoi mo nga Ratapu. Ki te whakaatu mai tetahi o nga minita i ana e hia- hia ana he tukua noatia.
![]() |
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA. HE TURE TUTURU. 1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA te marama. 2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te tau, me nooti o te Poutepeta me pane ranei. 3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku mai ai ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua nga putanga pena ka whakamutua te rere atu a te Pepa. 4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te ta i aua korero; kia marama te tuhituhi. 5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:— Ki TE PIPIWHARAUROA, Te Rau, Gisborne. HE PANUI Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri, ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka kei a au inaianei: ko te utu :— He mea nui, kiri noa ... 2/6 He mea nui, kiri whero ... 3/- He mea nui, kiri pai ... 4/- He mea nui kiri pai rawa ... 5/6 He mea paku, kiri whero ... 1/6 He mea paku, kiri pai ... 2/6 He mea paku, kiri pai rawa 3/6 He Himene ... ... -/6 Ki te tono Himene nga Minita ki a J. Upton, Akarana, ka iti iho te utu. Maku e utu te Pane Kuini hei tuku atu i nga pukapuka ki a koe. Na H. W. WILLIAMS, TE RAU, GISBORNE. Ki te hiahia te tangata ki te Paipera, ki te Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland. Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pane kingi 7/- Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/- 4/6, me te pane kingi 3d. Kawenata paku, me nga waiata 2/-, 2/6, 3/-, 3/6, 4/-, me te pane kingi 3d. • NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU. 10/- J H. Pope. 5/- Rapata Tewai, H. Heteriwika, H. Hiku, A. MacKenzie, F. Smith, Wikiriwhi te Tuaahu. Pene Heihi, Rev. R. te Aihu, Nikorima Poutotara, Haketa te Hautahoro, Pita Pokia, Mrs. Beattie, Tiwini Poharama, 2/6 R. P. Kamiti, R. Matawhina, H. Tipene, Wi Hapihana.