Nama 19.   Hepetema 1899.


PIPIWHARAUROA


HE KUPU WHAKAMARAMA

Te Pipiwharauroa,
He Kupu Whakamarama.
Nama 19.GISBORNE.                                     Hepetema 1899.
TE PIPIWHARAUROA.
We would advise all our distributors and
agents not to give away copies of Te Pipiwha-
rauroa broadcast, like tracts, but to endeavour
to obtain regular subscribers among the na-
tives in their districts. Maoris, like any other
people, will appreciate more what costs them
something. We are confident the paper can
make its own way among the Maoris, and can
pay for itself. Te Pipiwharauroa is gaining
very strongly both in financial support and in
popularity.
Kei te peheatia ra e o matou hoa nga kape
maha o ' Te Pipi' e tukua atu ana ki a ratou?
Kaua rawa e pangaia tetahi kape kotahi, enga-
ri me hoatu ki te tangata, me te tono atu kia
tango tuturu i te pepa. Ehara i te mea ma
te reo kauwhau anake e uru ai te maramata-
nga ki te ngakau o te tangata; uru ake te ma-
ramatanga ki te ngakau i te reo haangu o te
pukapuka. E kore etahi tangata e whakaro-
ngo ki te kauwhau, otira tera pea e korero i
te kauwhau a te nupepa. E kore matou e
tuku tonu atu i te pepa ki nga tangata kaore
e hamumu mai nga waha, nga pakete.
I te apiti ki " Etahi Tamariki Maori " kaore
a Retimana Poraumati i te Tari o te Hupiri-
mi Kooti.; kei te Tari ia o te Kooti Whenua
Maori. Tena koutou e te iwi. Ka tukua atu
ano tatou mokai ki ona marae tangi haere ai,
" Kui! Kui! Whitiwhitiora! "
Reweti T. Mokena Kohere.
TE HAHI MOMONA.
I taku korero tuatahi i ahu aku kupu mo
runga i te whakahe a te Momona mo te kohi-
kohi. Na ratou te whakahe me te whakape-
hapeha, heoi taku ko te whakaatu i. te tika o
te Hahi e tawaingia nei, e raupatungia nei e
ratou. Ehara i te mea maku e tika ai te Hahi
engari ma tona tika ano. Ehara. ahau i te
minita, i te pihopa, heoi ano he kohungahunga
kau, a kaore hoki au i te mea ko ahau te ma-
ngai o te Hahi o Ingarangi.    Kaore aku hiahia
ki te tautohe engari he hoha i nga mahi wha-
kapehapeha, i nga mahi tawai a te  Momona.
Kua kite ahau i tetahi korero roa, i roto i 'Te
Tiupiri' na tetahi  tangata no  Ngapuhi, ko
Wiremu Heremaia te ingoa, he whakanui na-
na i te Hahi Momona.    Kei te whai pea ia kia
tahuri nga kai-korero o ' Te Tiupiri' ki te Mo-
mona.     E tuhi ana ahau ki nga tangata kei te
titakataka nga whakaaro hei whakatau i o ra-
tou ngakau.  Whakaarohia e hoa ma te wehi o
te Momona ki te kauwhau ki a ratou na pakeha
a te kore hoki e aro atu o te pakeha ki te ka-
rakia Momona.    Mehemea kei a ratou te ro-
ngopai o te oranga, he aha te take i kore ai
ratou e kaha ki te whakaora i nga wairua o
nga pakeha o tenei koroni,  a i tonoa ai e rua
ano ki te kauwhau ki te 700,000 pakeha, a i
toru tekau rawa ai ki a tatou Maori ruarua nei?
E nga Momona, he aha te take ?
Ki te ki a Wiremu Heremaia he iriiri hou te,
rumaki, na te Momona pea i kite. Ki taku
whakaaro heoi ano nga mea hou o te Hahi
Momona ko te Pukapuka a Moromona, me te
moe tokomaha i te wahine. Ko te ngahuru o
te wahine, he tikanga pai ki nga tangata e hia-
hia ana kia maha a ratou wahine, otira kua
kiia e etahi minita Momona pakeha kua wha-
kakahoretia taua tikanga i to ratou hahi. Ka
mutu hoki! Ka hoki ake ano aku kupu mo te
iriiri rumaki. Ehara tenei tikanga i te mea
hou, ehara i nga Momona. Ko enei hahi i
te ao he rumaki ta ratou iriiri: ko te Baptist,
Plymouth Brethren, me te Hahi o Ingarangi
' — ae, me te Hahi o Ingarangi! No muri
noa nei te Momona, kua rumaki noa atu enei
hahi katoa, a kei te rumaki i enei ra. He ko-
rero hou tenei ki te Momona, ki etahi Maori
hoki. Ko te Maori anake kei te kuare ko te
Momona anake te hahi rumaki. E rua nga
tikanga iriiri a te Hahi o Ingarangi, ko te tau-
hiuhi, me te rumaki. Tirohia " Te tikanga

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mo te Iriiri Kaumatua."    "Hei konei te Pi-
riti pupuri ai i te ringaringa matau o te tanga-
ta ka iriiria, ka whakatu ai i a ia ki te taha o
te Takotoranga Wai, me ui hoki e ia te Ingoa,
ki nga Matuaatua, ka tuku ai i a ia ki roto ki te
wai, ka riringi ai ranei i a ia ki te wai."    He
penei ano te tikanga mo te iriiri tamariki me
tuku (ara me rumaki) ki te wai me riringi ra-
nei.    Kua oti te tuhituhi ki te "Rawiri".   Ka
mohio pea nga Momona inaianei e hara i a ra-
tou anake te rumaki.    Otira ko enei hahi kua
whakaaturia ake nei e au, kaore e ki penei me
te  Momona, ma te rumaki rawa ka ora ai te
tangata.    E hara i te mea mate rumaki ma
te riringi ranei e tika ai te iriiri, engari ma "te
mahi wairua i roto."     Ehara i te mea he ru-
maki anake te tikanga o te iriiri i roto o te Pai-
pera, he riringi ano tetahi tikanga.    Taihoa ra
au korero ai mo te iriiri, taku korero hoki ina-
ianei mo te Pukapuka a Moromona, otira i te
iriiringa o te Whanau a Iharaira i te Moana
Whero,   kahore ratou i  rumakina,   engari i
tauhiuhia e te rehutai, ko nga Ihipiana anake
i rumakina.     Tirohia i Koriniti 10, 1 2.
Mo te Pukapuka a Moromona te tino take o
taku korero.    E ki ana nga Momona kei te
whakahuatia ano ta ratou paipera i roto i ta
tatou Paipera.   E hoa ma, kaore ano kia ki-
tea e au.    I ki a Wiremu Heremaia me te nui-
nga o nga Momona kei Ehekiere 37,18 19 te
poropititanga mo ta ratou pukapuka, ara mo te
korero o te whakakotahitanga ote "rakau a
Hura,"me te 'rakau a Eparaima.'  Ka kino te
haere a nga Momona ki te whakaparori ke i
nga Karaipiture.    He tika tonu te whakako-
tahitanga i aua rakau, engari kaore he kupu
whakamarama a te Paipera hei whakaatu ko te
Paipera Tapu te "rakau a Hura," a ko te Pu-
kapuka a Moromona te "rakau a Eparaima."
I runga i tena whakamaoritanga i nga Karai-
piture ka ahei hoki ahau ki te ki: ko te Paipera
Tapu "te rakau a Hura,"ko "Te Pipiwharau-
roa" "te rakau a Eparaima." Na te takiruata-
nga pea i parau ai te Momona.   Kaati i te mea-
tanga i a Arama raua ko Iwi "hei kikokiko
kotahi," me ki nga Momona ko te Paipera a
Arama, ako te Pukapuka a Moromona a Iwi,
te wahine nana i hara ai te ao katoa.    E ma-
rama tiahoaho ana te whakamaoritanga o enei
rakau: na te Paipera tonu i whakamarama.
Tirohia nga rarangi o raro iho Ehekiere 37, 21
22, ara mo te huihuinga mai a Ihowa i tona
iwi i nga Hurai e tohatoha haere nei i te ao.
E mohio ana tatou e rua nga wehenga o te
Kingitanga o nga Hurai, ko te Kingitanga o
Hura, me te Kingitanga o Iharaira.
Kua panuitia e Te Kerehi i te ' Kupu Wha-
kamarama ' nga korero mo te Pukapuka a Mo-
romona, ara ko taua pukapuka he korero-tara
na te pakeha. Mehemea ana na te heenga o
te Hahi i homai ai e te anahera te pukapuka
ki a Hohepa Mete he aha te take i hunaia ai i te
tuatahi, te homai tonu ai kia wawe te Hahi te
kite i tona he ? I tino rite rawa ki te korero-
tara te korero o te kitenga i te pukapuka a
Moromona — kaore i pera te homaitanga i te
tino Paipera. I te homaitanga a te Atua i
nga Ture kaore i hunaia, engari i hiahia te
Atua ki te korero mai ki te Whanau a Iharaira.
No to ratou wehinga i homai ai ki a Mohi.
Ko te pukapuka a Hohepa Mete i rereke te ho-
maitanga, i hunaia, he whakama pea no te
anahera ki te homai i te ra e whiti ana.
R. T. Mokena Kohere.
NGA TAITAMAHINE.
Ki toku whakaaro ko te Maori tonu kei te
patu i a ia.    Ko te Maori tonu kei te tapuhi i
te mate mona.   Ehara i te mea e kuare ana te
Maori ki tona whakaheke i enei ra, e tino ma-
rama ana.    He torutoru nga tamariki e wha-
nau ana nei tiriwa mo nga tupapaku tokoma-
ha noa atu.    He maha nga take e whakama-
ramatia nei kei te patu i te Maori; otira kotahi
ano taku e korero ake ai au, ko te puremu, ko
te kore e pumau o te moe i tana tane i tana
wahine ranei.   Taku tino kupu tonu kia kaha
ki te peehi i tenei mahi a a koutou tamariki.
Kei a koutou ano kei nga matua tetahi he —
kei te paru o te kupu, kei te kore o tenei mea
o te whakama e whakatupuria hei taonga ma
a koutou tamahine.    Me pehea e matau ai.a
koutou tamariki ki te pai mehemea ka rongo
tonu i a koutou i nga matua e korero kino ana,
a tae rawa ki nga wahi ngaro o te tangata
whawha ai te kupu.   Timataia atu i a koutou
te mahi, i o koutou ngutu te pupuri kei puta
he kupu kino e mumura rawa ai nga paparinga
o tau tamaiti kaingakau i te whakama.    Kia
ma atu tou tinana i te korero kino, i te kanga,
i te whakapae, i te korero amuamu noa, ka ahei
ai koe te whakaako i au tamariki, ka wehi tau
tamahine ki te korero i nga kupu weriweri i tou
aroaro.     Ngatiporou mau au e awhina; ma
koutou e ki mai ki au, ka timataia e koutou, e
ia rangatira e ia rangatira, e ia papa, e ia koka,
i tenei ra ano te tupato i te arero kei tapepe ki
te korero kino.    Ma koutou e timata i roto i o
koutou whare kia kaua te korero weriweri e
waiho hei kinaki mo nga nohanga korero, kia
pehia i roto i nga hui nunui, i roto i o koutou
teihana hipi.    Kia kaha mai koutou, ka kaha
ai hoki au i te wahi e tukua ake nei e koutou a
koutou tamariki. Na Te Tatana, Te Aute.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE TIKANGA KINO.
He kupu ruarua nei hei apiti i te whaikore-
ro a taku, kai-whakaako a Te Tatana.     Ko
tetahi tikanga tino kino a te Maori, ko te ko-
rero whakarihariha — ko te whawha o te kupu
o te korero ki nga wahi ngaro o te tangata.
E rua nga wehewehenga o te iwi pakeha ko
te wehenga rangatira, ko te wehenga ware.
Ki te reo weriweri te tangata rangatira ka wha-
kawarengia ia, ka uru ki te wenenga tuarua.
Tena ko te Maori, kaore e whakawarengia nga
tangata reo weriweri.     Ko o tatou rangatira
tonu etahi tangata reo paru atu.    Engari ano
te kuri he pai kaore hoki e mohio ki te korero
kino. E te iwi tahia nga ngakau me nga ngutu
" whakarerea .... te korero kino, te korero
whakarihariha, i roto i o koutou mangai."   E
hiahia ana ano te ngakau ki te whakaputa i
etahi kupu mo nga tamariki wahine, nga puti-
puti o te ao ara mo te whakahaere he o ratou
matua i a ratou.     Me waiho pea kia kitea ra
he etita wahine mo " Te Pipi" mana e korero
nga kupu tohutohu mo tona hapu.
Tetahi tikanga kino a te Maori ko te wha-
kamoe i a ratou tamariki, kahore nei he aroha
o tetahi ki tetahi. He tikanga tino kino tenei,
me takahi rawa ki raro. Na tenei tikanga i
tino nui ai nga wahine me nga tane mahue, me
era atu kino.; i nui ai hoki nga tamariki poriro.
Kia pera te tikanga me ta te kingi o Rarotonga
i tohea e ia ko tana i aroha ai, ahakoa tohe tona
iwi he wahine ke mana. Kei te kino tonu tona
iwi ki a ia inaianei, kei te tawai i tona wahine
otira ko ta tona ngakau tera i mate nui ai. Ki
ta matou korero tuatahi ehara a Kuini Rawi-
nia i te wahine ataahua te kanohi; no tona
whakaahua o muri nei i kite ai matou he wa-
hine ataahua tonu ia ua ana. Ko te he tenei
o te tangata, ko te hohoro o te kupu whakahe,
hei muri ka kitea he tika tonu ia te mea i
whakahetia ra. Te Pipiwharauroa.
RAROTONGA.  .
E kore e nui rawa nga korero mo Rarotonga
inaianei, pera me te maha o nga korero mo
Hamoa. Ki taku whakaaro he tino rite atu
nga Maori o Rarotonga kia tatou, i nga Ma-
ori o Hamoa. Hei te wa pea e iti iho ai nga
raruraru ka rawaka ai nga korero mo te whe-
. nua o Kuini Makea. He Paremete ano to re-
ira, he Maori katoa nga mema, a ko te mana
o Ingarangi kei te tiaki i to ratou mana, na rei-
ra i tonoa ai he tangata e te Kawanatanga o
konei, hei tohutohu i te Paremate o Raroto-
nga. Te tangata kei reira inaianei ko Kana-
ra Katene, Kai-whakawa o Te Kooti Whenua
Maori. I te kitenga o to tatou Kawana, o Ro-
re Renewhare,, i nga wahi katoa i Niu Tireni
nei, ka eke ki runga i a te H.M.S. Mildura, he
kaipuke whawhai, a rere ana ki Rarotonga.
He nui te manaaki a tera iwi Maori i to tatou
Kawana. I tu a ratou hakari, haka, waiata,
me a ratou na ahuareka huhua. Ko etahi o
nga Maori i whakarite i a ratou ki te ngarara,
ki te ika, ki te manu. Te pukorero nana i po-
hiri te Kawana ko tetahi tonu o nga tino ra-
ngatira. Tona ingoa ko Taraare. Nui rawa
to ratou koa i te taenga atu o te Kawana, nga
kanohi o Kuini Wikitoria, kia kite i a ratou.
He roa te whaikorero whakahoki a Rore Re-
newhare. Ko etahi enei o,ana kupu:—
" E hari ana ano hoki ahau mo toku taenga
mai ki nga moutere i heke mai ai nga tupuna
o nga Maori o Niu Tireni, e rima rau tau kua
pahure ake nei. I runga i to ratou whaka-
whitinga i te moana nui, ka paku to ratou ro-
ngo ki te ao katoa, i runga i to ratou toa, i to
ratou mohio ano hoki ki te whakatere haere i
o ratou waka. He mea tika kia ngahau ahau
ki nga iwi Maori katoa o enei moutere huhua
o te moana, no te mea kia mohio mai koutou
ko ahau te Kawana o te iwi Maori nui atu i te
ao nei, na reira hoki i pupu ake ai te hiahia i
toku ngakau kia tino kite a kanohi tonu ahau
i te ahua o nga morehu i mahue iho ki muri
nei, i te hekenga ki Niu Tireni........."
No te tahi o nga ra o Hune ka marenatia a
Hori Tupou te Tuarua, Kingi o Rarotonga,
kia Pirinihehe Rawinia Kupu, te tamahine a
te Tumuaki o nga Pirihimana. I te mea ka-
hore ano kia mohiotia he hoa mo te Kingi kua
whakariterite noa atu ia i nga mea mo te ma-
renatanga, i nga kakahu, me te karauna mo
tana wahine, me nga kai hoki mo te hakari,
me te keke mo te marena. I tono nga ariki
o tona Paremete ko Pirinihehe Te Oha he hoa
wahine mona, engari ko Rawinia ke te mea i
mate nuitia e ia. He momo rangatira katoa
aua wahine, otira ko Te Oha te tino rangati-
ra. He ataahua ke atu ia i a Rawinia, i rite
tana mau kahu ki ta te wahine pakeha. He
aha ra te take i kowhiria ai e te Kingi ko Ra-
winia hei Kuini mana; he hoa tapui pea no to
raua taitamarikitanga mai ra ano ?
Te marenatanga, ano he marenatanga no teta-
hi momo kingi pakeha. I tataingia te whare
karakia ki te putiputi ki te kara. I te 11 o
nga haora ka paku te pu-repo, he whakaatu
kua maunu mai te kingi i tona whare — he
whare nui he ataahua. I tomo ia ma te kua-
ha i whakaritea mona anake me ona whanau-

HE KUPU WHAKAMARAMA.
nga hoki.      Tokorua nga tamariki pakupaku
ki te hapai i tona koroka kingi, ko tetahi o
aua tamariki hei kingi i muri iho i a Tupou.
Nga kahu o te kingi he kahu apiha hoia, nui
atu te kaha o te kanapatanga.    Ko tona kara
he rereke ano, he koura tetahi wahi.     Ko to-
na papa tonu tona hoa, i tu ia ki tetahi taha o
te torona.     I te tomokanga mai o te kingi ka
tangi te okena, he pakeha ki te whakatangita-
ngi.     No muri rawa ka tae mai a Rawinia, i
tomo mai ma te tatau o te katoa.     Na tona
papa tonu ia i arahi mai.      Te kakahu o Ra-
winia he hatene ma, tokoono nga tamariki wa-
hine ki te hapai i tona arai.      He mea whiri-
whiri mai aua tamariki i nga wahi katoa o te
kingitanga; ko o ratou kakahu he hatene ma
ano.    He kakahu apiha hoia ano hoki o Kupu
te papa o Rawinia.    I te mutunga o te mare-
na ka arahina e te kingi a Rawinia ki tona to-
rona, a i a Rawinia e koropiko ana i te aroaro
o te kingi, ka potaea ki te karauna, me te mea
ano te kingi, "Oku fakano fo ahoni Lavinia koe
kitini o Toga. " ( Ka whakanohoia e ahau akua-
nei ko Rawinia te kuini a Tonga.)    I te pu-
tanga o te Kingi raua ko te Kuini ki waho o
te whare karakia, ka whakatutu nga hoia, ka
tangi te peene a te   Kawanatanga, ka paku
ano hoki te repo, he whakamihi, he whakanui
ki a Hori Tupou 11, me Rawinia, Kingi, Kuini
o Rarotonga.
NGA MEA NGOIKORE.
1. Te Puehu. Kenehi 3, 19.
He puehu te tangata, otira ko ia te rangatira
o nga mea katoa o te ao; ko ia kei raro tata
tonu iho i te Atua, kei runga ake o nga ana-
hera, no te mea i hanga ia e te Atua kia rite
ki a ia ano te ahua; i mate te Atua mo te ta-
ngata ; he teina ia no Te Karaiti, he kai noho
ngatahi hoki me ia i te rangatiratanga o tona
Matua. Ko nga anahera katoa he pononga
na te Atua, a kahore ratou e mohio ki te aro-
ha o te Karaiti, kahore hoki ia i mate mo ra-
tou. Ano te hohonu o te aroha o te Atua, e
kore nei e taea te .whakaaro! E te tangata
kaati noa te whakakino i te ahua o te Atua e
mau nei i runga i a koe; kaati hoki te takata-
kahi i nga toto o te Tama a te Tangata ki ra-
ro i o waewae.
2. Te Reo o Mohi. Eko. 3, 11; 4, 10.
" He tangata aha ahau, " ara ehara ahau i te
tino tangata. I whakanuia a Mohi e te Atua,
hei tohunga mana, hei arahi i tona iwi ki
te whenua o Kanaana; a ko ia tetahi tino po-
ropiti a Ihowa. (Tiro. Tiu. 34, 10.) " He reo
ngoikore hoki toku he arero paremo." Tiro-
hia rarangi 11. He pera ano te reo o Paora.
2 Kor 10, 10 ; 11, 6. Otira ko wai te tangata
i rite ki a Paora, te kaha ki te mahi, te toa ki
te korero. Tiro. Here. 1,4— 10.
3. Te. Tokotoko o Mohi. Eko. 4, 17.
He mea iti noa iho tenei mea te tokotoko, he
mea ora kore, engari na te tokotoko o Mohi i
whakatau nga mate tino kino atu ki runga ki
te whenua o Ihipa; i whakamaroke te Moana
Whero; i whakangaro te ope a Parao; i wahi
te kamaka, a maringi ana mai he wai; i mahi
nga tohu maha. I kaha ai taua rakau, na te
mea i roto taua tokotoko i te ringa o Ihowa o
nga mano. Eko. 17, 9. He aha ta tatou mea
kei roto i o tatou ringa ? He mea hauwarea
noa iho pea ? Tapaea atu ki te Atua, a ma-
na e whakanui, e whakakaha ano hoki. 2 Kor.
12, 9 10.
4. Te Wero Kau. Whrit. 3, 31.
Na te wero kau i patu nga Pirihitini e 6oo, a
i whakaora a Iharaira.   He rakau anake ki te
Atua, mehemea kei roto i tona ringa.  Whrit.
4, 4 21.
5. 'He Wahine. Whrit. 4, 4.
" E rua tekau nga tau i tukinotia rawatia ai
nga tamariki a Iharaira " e lapini kingi o Ka-
naana, raua ko Hihera rangatira o tana ope.
I te tangihanga o nga Tamariki a Iharaira ho-
mai ana e Te Atua he wahine hei kai-whakaora
i a ratou, ara ko Tepora. I whati i a Tepora
raua ko Paraka te ope a Hihera, patua iho a
" kihai hoki tetahi i toe." Ko te tino marohi-
rohi ko Hihera na te wahine ano i whakamate,
ara na Taere. (Tiro. Kenehi 2, 22.
6. Te Tetere, me te Oko. Whrit. 7, 20.
I te warewarenga o nga tamariki a Iharaira kia
Ihowa tukua ana ratou e ia ki nga ringaringa
o nga Miriana e whitu nga tau. I tukinotia
ratou, i whakamotingia a ratou kai, a ratou
rawa. Katahi a Iharaira ka tangi atu ki a Iho-
wa. I tahuri mai ia ki ta ratou karanga, a unga
atu ana a Kireono me tana ope e 300 ki te
whawhai ki te ope o nga Miriana, "ano kei
nga mawhitiwhiti te maha : e kore hoki e taea
te tatau ratou." E mohio ana tatou ki te
rerenga me te whatinga o te puni o nga Miriana
i to ratou rongonga i te tetere me te pakaruta-
nga o te oko, a i to ratou matenga i "te hoari
a Ihowa raua ko Kireono." (Tiro. 2 Nga Wha-
kapapa 20, 12—17 ; 2 Kingi. 6, 16 ; Rom. 8,
31.) I ta tatou whawhai ki te hara ko Ihowa
to tatou kaha. Ahakoa ko te ao katoa hei hoa
riri mo te tangata kotahi kei a ia nei Te Atua,
ko taua tangata kei te taha kaha. Waia. 118,6.
(Taria e whakaoti.)

HE KUPU WHAKAMARAMA.
NGA RETA TUKU MAI
KI NGA ETITA.
HERETAUNGA.
Ki Te Etita,
E hoa tena koe, te mahi mai
na i tena wahi o te maara waina a to tatou
Ariki.    Tenei hold te mahi nei i tenei wahi o
taua maara.   Tenei nga kanohi o te kikokiko
me nga kanohi o te ngakau, te matakitaki iho
nei, ki te kupu whakarite a te Karaiti mo te
" kai rui."     Tenei te rui nei, ko etahi o aua
purapura i ngahoro ki te oneone atahua atahua
tonu hoki nga hua, ko etahi i ngahoro ki te
wahi kohatu, paoa iho e te ra, maroke tonu
atu, ko etahi i ngahoro ki te wahi tataramoa,
katahi ka werowerohia e te tataramoa ara e nga
mea o te ao, mate tonu atu; ka kino te haere
a te tataramoa.   Tenei ra kei te rui nga kai
rui, ma te Atua ia e mea kia tipu.   E ki ana
ko Paora i a 1 Kor. iii, 6: " Naku i whakato,
na Aporo i whakamakuku, ma te Atua ia e
mea kia tipu."    Engari e te hoa mahi, ki te
whakaaro iho a te ngakau, e whakatata ana
tenei ki te wa e pai ai te takoto a te whenua, e
iti ai nga wahi kohatu, e iti ai hoki nga wahi
tataramoa.    I penei ai na te mea kua puta te
kupu a nga kaumatua o Heretaunga kia wha-
katuria ano nga Komiti Takiwa,  hei pehi i
nga raruraru ki raro hei whakaara i nga mahi
o te whakapono ki runga, hei hanga hoki i te
pai ki nga takiwa katoa o Heretaunga.
Kua mutu noa atu te hui o Porangahau, he
nui no te raruraru i roa ai te whakaatu i etahi o
nga mahi o nga kupu korero o taua hui. Kotahi
tekau ma waru nga take a te tangata whenua
he mea whakarapopoto na te hui katoa aua
take 18, kia rima. Na nga tangata i hui ki
reira, i whakauru atu etahi take e rua, ka
• whitu katoa ai nga take o te hui, ko etahi o nga
take .me korero e au.
1 Ko te whakapono. Kotahi te ra e whaka-
haere ana i tenei take. Ko nga korero he
whakakaha i te whakapono.
2 Ko te Pire Poari.
(a) Kia tu te hunga e tautoko ana i te Poari,
ki te whakamarama i taratou tautoko.
(b) Kia tu te hunga e turaki ana i te Poari,
ki te whakamarama i ta ratou turaki, kia
marama ai te wahi hei nohoanga mo ratou ki
te taha whakatu ranei i te Pire, ki te taha
turaki ranei.
(c) Ko te whakatikatika i etahi o nga rarangi
o te Poari. Ko te rarangi ingoa o nga tangata
o Porangahau i uru ki te taha turaki, i te hui
o te Kotahitanga i tu ki Papawai,kati no tenei
hui, ka unuhia e ratou to ratou rarangi ingoa
ki waho o te turaki, ka uru ratou ki te taha
whakatikatika i te Poari.
3 Ko te whakawhiti i te Pire tono ' Mana
motuhake ' ki Ingarangi, (Home Rule)
4 Ko te pooti mema mo te Paremata o te
Koroni. E rua nga mema a nga tangata o
Porangahau i whiriwhiri ai, (1) ko Mohi Te
Atahikoia, (2) ko Wi Pere. Tera atu etahi take
o te hui, kati nei aku e whakaatu ai. Ko etahi
o nga mahi o te hui, he haka, i nga takiwa ano
e rite ana mo tera mahi. Ko etahi, he waiata
maori, pakeha hoki me era atu tu ahua wha-
kangahau i te tangata. Ko te ahua o te kai
i rite tonu ki ta te pakeha tikanga. He nui
atu te whakamihi o nga tangata i tae ki taua
hui, ki te tangata whenua mo to ratou kaha
ki te whakahaere i nga mahi o te marae, mo
te kore raruraru hoki.
No te 19 o nga ra o Hune i hemo ai a Te
Ahooterangi, i taka i te hoiho. He nui te
pouri i pa ki nga tangata katoa o Heretaunga,
o era atu wahi hoki. He tangata rangatira
ia, no Whanganui no Taupo, no Whakatane,
no era atu takiwa hoki. I moe ia i a Atareta,
hei tamahine ma Renata Kawepo.
Kanui te mihi o te tangata ki Te Pipiwha-
rauroa. Ma te Atua tatou e whakakaha ki te
mahi i tana e pai ana. Na to hoa i roto i te
Ariki.
Katene Pukerua.
Omahu,
         Hurae 12, 1899.
TE URANGA O TE RA.
Ki a Te Pipiwharauroa,
E manu, tena koe.
Ruia haeretia enei kupu torutoru o tenei o
marae, ki era o mare. No nga ra o Hurae nei
i tae mai ai a te Reweti T. Mokena Kohere,
tetahi o Etita, ki konei kia kite i tona koka, i
ona taina, me tona iwi i a Ngatiporou. I ka-
rakia haere ia i nga pakeha me nga Maori o
tenei takiwa. I karakia ano ia i nga tamari-
ki o te kura o Te Araroa me Tikitiki. I puta
tana mihi mo nga tamariki o enei kura, mo to
ratou kakama, mo to ratou ma. Engari te
kura kua tino piki inaianei ko Rangitukia, ko
te kura a Tawa-mapua. I te whakamatau-
tauranga a Te Pope nuku atu i te 93 i roto i
te 100 i puta. Kihai i taea e Te Pope te pu-
puri tona ngakau mihi. Ko te toru tenei o nga

HE KUPU WHAKAMARAMA.
tau i riro ai i nga tamariki o Rangitukia te
moni a Te Makarini. Te rironga tuatahi i a
Terei Ngatai, ko ia kei runga o Te Aute inai-
anei, te rironga tuarua i a Niha Te Kahukahu,
te rironga i tera tau i a Te Mauri Mauheni, te
mokopuna a Hakaraia Mauheni. Kanui te ka-
ha o Mita Hamutana ki te ako i a Te Paaka
Turei mo te whakamatautauranga a tenei tau.
Nui atu te kaha o tenei pakeha, e ako ana ia
i ona tamariki i te po. Ka kino te haere a
Rangitukia! Ki toku • whakaaro me puta he
tohu aroha a " Te Uranga-o-te-ra," me te
Kawanatanga ki te kai whakaako o Rangitu-
kia. Tetahi aroha ma nga tamariki kua whi-
whi nei ki te moni a Te Makarini i runga i ta-
na whakaakoranga.
No te 22 o nga ra o Hurae ka mate a Anaru
Te Kahaki ki Te Rahui. He tino rangatira
tenei tangata no Ngati Porou, he whanaunga
tata no Mokena Kohere. Ko te hiku tenei o
nga rangatira kaumatua o Ngati Porou. I
konei a R.T.Mokena Kohere ka mate a Te
Kahaki, he tuakana kia ia, a ko ia te kai kara-
kia i nga tangihanga. I ingoa nui ai tenei
tangata a Te Kahaki he ngawari he pupuri
nona i te whenua. Apopo pea te whenua
haehaea ai e nga tamariki. Katahi ano te
rangatira kaore au i rongo e kiia ana he makutu
te take o te mate, ko etahi atu rangatira he
mea makutu katoa, ahakoa na te piwa i patu.
Kei te noho pani Ngati Porou inaianei, ka-
ore he minita. Ko Rev. Mohi Turei, me Rev
Hone Waitoa kei Turanga, ko Rev. Eruera
Kawhia he tangata matemate, kaati ko tona
kainga hoki kei te hukinga o Waiapu. Te tino
mahi i enei ra he mahi "kanataraki," ara he tua
ngahere. Ahakoa na te kaha o nga uaua, na
te maringitanga o te kakawa i riro mai ai te
hereni, kaore rawa etahi tangata e uhupoho ki
te moumou i a ratou moni mo te waipiro. Kei
te pakeha anake pea te tikanga o tana whaka-
tauki, "Easy come, easy go" — i ngawari te
haerenga mai i ngawari hoki te haerenga atu.
Te tino mahi tuturu a Ngatiporou he whaka-
tipu hipi, engari kei a te Maori whakatipu ano
i te hipi. Te teihana totika rawa ko Repo-
rua;te kai-whakahaere ko Te Kairakau P.
Heihi.
Kati noa e ' Te Pipi' nga korero mo tenei
tuhinga atu.   Kia ora koe, me o matua.   Kia
kaha to tangi, kia u, kia marama, hei whaka-
oho hei arahi,  hei tohutohu i te iwi Maori.
Heoi kahuri
Na Te Kakataarau.
Hine-ki-Waiapu,
Akuhata 1, 1899.
TE RETA MAI A A. T. NGATA, M.A., LL.B.
PUKAPUKA v.   NGATIPOROU.
Ki nga Etita o Te Pipiwharauroa.
Tena Korua,
Hei whakatau tenei mo ta korua tono kia
whakaaturia e au te ahua o tenei o o tatou iwi, o Nga-
tiporou, ana mahi, ona mate, ona take ora: he pakatua
tenei \_mahi, no muri nei hoki tatau nei i tipu ake ai, i
hakiri ai ki nga korero, kaore i ata marama rawa ki
nga mahi kua pukenga ki roto i enei rohe, ki nga wha-
kaaro ranei kua kopuratia ki roto i nga ngakau o ona
kaiwhakahaere. Otira, akakoa i tomuri, tera ano e
taea te nuinga te whakamarama, ko nga kupu pohehe
tera ano e taea te whakatikatika a muri ake nei. Kei
te tautohetia nga korero a nga kaumatua mo o tatau
tipuna, mo nga raupatu, mo nga whakapapa, mo nga
take whenua; me waiho ake era, ana kei roto kei nga
pukapuka a Te Kooti Whenua Maori e takoto ana.
Ko nga kupu e whai ake nei he mea whakawhaiti
mai ki te rohe whaiti o Ngatiporou i Potikirua ki
Tawhiti Maunga.
1. NGA KAINGA ME TE Iwi.
E tata ana ki te toru tekau nga pa me nga kainga
e nohia nei e Ngatiporou i roto i tona rohe whaiti.
Ko etahi hapu kei te noho topu i roto o ratou pa. E
rua nga hapu kei te marara, ko Te Aowera ki uta ake o
Whareponga, me nga hapu o te ngutuawa o Waiapu;
tera te tauhou e mahara, ki te tae ki enei waahi, kaore
he tangata, kei ro rakau noa, kei ro tataramoa noa te
tangata e tere ana. Kia ara ano he take e hui ai, ka
kitea tona tini o te tangata, ehara ano ia i to mua nui,
e ki nei nga kaumatua i maru tonu te whenua.
Kaore ano i ata tauia nga tangata o nga pa nei;
engari ki te whakaaro ake e tutata ana ki te 1800, nga
tane, nga wahine, nga tamariki. He tokomaha tenei
ki te whakaarohia kaore i eke ki te 50 maero te roa o te
takutai i noho ai tenei mano tangata. Kei te tangihia
nga tupapaku o Ngatiporou, kei te nanu te iwi mo te
ngaro o te tangata; a he tika ano. Kaore he waahi
matatea o roto o Waiapu i ona ra; i putuputu tonu te
tu a nga pa i te Pakihi atu ki Tokata, e taea ana te kuru
atu he kohatu i tetahi pa ki tetahi. Kua ngaro te
tangata, engari kei te ata haere a Ngatiporou; kanui
nga tamariki e tipu ake nei hei tiriwa mo nga matua;
mehemea ka tutuki katoa ki te kaumatuatanga e moe
tane ai, e moe wahine ai, tera e mau te ora o tenei iwi,
kei te hua hoki o te tamariki te ora.
2.   NGA WHENUA ME NGA RAWA.
He nui te whenua e toe nei ki a Ngatiporou;
mehemea he torutoru te tangata tera e rarawe.    Tena
koa, i aia nuitia te tini noa iho ki roto i nga whenua,
nona hoki te ririki o nga poraka, no te whakariteritenga
i nga paanga kaore e mohioatia he whenua.    No mua
ra nga hoko a Te Kawanatanga i te taha ki uta; no
muri nei, timata mai i te tau 1893, ka ngau iho aua hoko
ki te hori tonu o nga pa, ki waho nei ki te taha moana.
Ki te whakaaro ake e tata ana ki te 30,000 eka nga
whenua kei te kawanatanga i naianei, a hei nga marama
whakamutunga o tenei tau tukua ai e Te Poari o nga
Whenua Karauna o tenei takiwa ki te makete, kia
hokoa kia riihitia ranei i raro i nga ture whenua o te
Koroni.    Tera enei whenua e whaotia e te pakeha;
otira kei te whakahaerea he tikanga e hoki mai etahi
wahi ki te Maori, hei nga toru tangata kore whenua o
tenei takiwa etahi wahi, hei whenua whakatuputupu
rawa ma ratou.      Kei te tuhia nga tono ki te kawana-
tanga hei toro atu i enei hiahia.

HE. KUPU WHAKAMARAMA.
O nga whenua e toe ana i naianei ki te Maori, e
toru nga ahua, (1) Ko nga wahi e reti ana ki te pakeha.
E rua nga reti nunui, ko Waipiro me nga whenua o uta
atu, kua tae pea ona wuuru i te tau ki te 2000 peere,
ko Tuparoa me nga whenua o uta atu, kua tae ona
wuuru ki te 1000 me nga hawhe. Kei te whanau a Te
Wiremu enei whenua e reti ana, a ko te oranga tenei o
Ngatiporou i roto i enei tau 15, ko nga mahi o nga
whenua, ko te tua i nga ngahere i te makariri me
te koanga, ko te whakaara taiapa, ko te kutikuti hipi i
te raumati, ko te rui karaihe me etahi mahi o te hipi i
te ngahuru, (ii) Ko nga whenua Karaati kei te Maori
ano e mau ana. He maha enei whenua engari ehara
i te whenua nunui; ko Akuaku pea te whenua nui rawa,
e tata ana ki te 5000 eka. Kei te whakapaia enei
whenua, ko te maori ano ki te mahi, he mea nama mai
he moni i nga pakeha mo nga raruraru, ko nga hua o
nga hipi hei whakaea i nga nama. Ko etahi o nga
whenua kua mama, a kua puta he painga ki te iwi
kainga, i nga moni e whakapaua ana ki nga mahi
whakapai i te whenua, .me nga moni e wawahia ana e
nga komiti i runga i te tikanga moni reti ki nga tangata
o roto i nga Karaati. Ko etahi kei te taumaha ano he
mea kaore ano i roa e mahia ana; otira i te mea kua
ngawari mai nga huarahi moni i nga pakeha o Turanga
a o Akarana, a kua marama hoki nga ahua o te mahi
whenua i nga pakeha o tenei takiwa, tera e hohoro
te mama o nga nama katoa. Heoi he take mate kei nga
whakararuraru ano a etahi o nga tangata o roto o nga
whenua, nei; kua haere he tono wawahi ma etahi.
Ehara rawa i te whenua e rite ana mo te wawahi,
i oha pakupaku ano. Otira e kore e taea te peehi
te amuamu, te whakapae noa a te tangata; e kore
e marama ki nga kai whakararuraru e tutata tonu ana
te mate ina wawahia nga whenua ririki i uru nui te
tangata ki roto, i nga moni kooti, i nga moni ruuri,
i nga tono whakawa tuarua, i nga ngakau mamae.
Mehemea hoki nga tangata matua ka makere ki raro o
nga whakahaere e puta ai he painga ki te katoa, a
ka tutu, e kore e taea e nga tangata kuare te whakaaro
te taenga atu ina whakaomaomatia nga tikanga, nga
ture, nga whakahaere. (iii) Ko nga whenua papatupu,
•Ko te nuinga o enei kua oti te ruuri, engari kei te tatari
tonu a Ngatiporou ki te kooti. Tenei te kupu kei
te.takoto kia hohoro te kooti i nga papatupu ataahua e
whakaarotia iho nei tera ano e taea e te Maori te
whakapai, kei rokohanga e nga ture taikaha a te pakeha.
Ko tetahi wahi i puta ai tena kupu kei te mahi a
Ngatiporou e whakatupu rawa ana ki runga i nga
whenua papatupu ; ka tupu he raruraru he tino pakeke
rawa te whakangawaritanga. Tetahi, mehemea, e watea
ana mai he huarahi moni i Te Kawanatanga hei whaka-
pai mo nga whenua Maori, e kore e puare ki nga
whenua papatupu kaore nei i mohiotia no wai, no wai;
ko wai hoki hei tuhi i nga pukapuka e whai mana ai ?
3. NGA TEIHANA HIPI.
Tera e mahara mai te whenua kei te rawaka nga
hipi a Ngatiporou, e haere nei nga rongo ki era atu
wahi o te motu. Ehara nei.; otira he pakatua, i patata
atu ano ki te 45,000 ina huihuia. Ko a te Maori ake
enei. Kaore he tangata i kore hipi, i kore paanga
ranei ki runga i etahi hipi, i nga mahi ranei o nga hipi.
Na ko nga whenua e taka ana nga kuri nei i runga
e.rima tekau pea, whenua karaati, whenua papatupu.
Kei te turakina te manuka, kei te tumataia ki te ahi te
rauaruhe, kei te toro nga taiapa waea roherohe, wehe-
wehe ; a kei kona te whakapaunga o nga moni a
Ngatiporou, i rarawe ai nga taitamariki, me nga tu
kaumatua ano i etahi hereni. Ehara enei i te kupu
whakaparahako ki nga mahi a to tatou iwi; ko nga
mahi enei e tumanako nei o tatou ngakau hei mahi
ma te iwi Maori; a e kaha ana tenei au, to korua hoa,
ki te whakatikatika i nga mahi, ki te whakamarama i   !
nga tikanga mo nga   toru hipi i  whai paanga atu
ai oku matua, tuakana hoki.     Me kore e puta pai hei
titiro tonu ma nga tangata o to matou takiwa.    Ko '
tenei ia 'hei miharotanga, ko te putanga o te pai ki a
Ngatiporou i roto i te kino, i nga whakariroitanga
ketanga a nga ture, i nga honeatanga mai i nga hoko, i
nga pohehetanga, i nga whakararuraru a nga tangata   
whakararuraru.     Na nga ture i whakaae kia noho
huihui te tokomaha i roto i nga karaati, a i tuku te
mana mo tona hea ki ia tangata, ki ia tangata.   Na
nga ture ano nga moni i whakaeke ki runga i nga
whenua peehi ai.   Na nga hoko i whakatupu kino nga
whanaunga o roto i te hapu kotahi, na reira i taki mai
etahi mate i te wehewehe a te Kawanatanga i ona
panga.     Ka mahi nui nga tangata e mea ana kia puta
he painga ki te iwi ki te whakatopu i nga mana o te
katoa ki raro i nga komiti hei tinana mo te iwi kia
mama, ai nga whakahaere.     Ko nga hapu i whakaaro
kotahi kei te pai; ko etahi, kei te kume noa, kei te
kume noa, a ko te aitua he tutukitanga apopo.    Kanui
te wehi o te ngakau kei kohuru ano a Ngatiporou i a ia,
kei kawea e nga mahi puhaehae ka tukitukia nga
whenua.   Heoi me titiro tonu.
Mehemea ka takoto pai mo nga tau e toru e wha
ka mohio iho au ka ora tenei iwi.
Na to korua hoa,
Apirana T. Ngata.
PANUITANGA.
Ki te tuhi mai ki te pepa me penei te tuhi :
TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA:
TE RAU,
GISBORNE.

Kaua rawa e tuhia te ingoa o tetahi tangata.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
£1. Te Pihopa o Waiapu.
10/6 Mrs. Woodbine Johnston, W. G. Stainton.
10/- Arihia K. Ngata, Te Kairakau P. Heihi, Ngaitai.
5/- Paratene Ngata, Renata Ngata, Ware P. Waitai, Eru Titi,
Eruera Te Kura, Ernest Hooper, Wiremu Potae, S, F .Logan,
Wira P. Wiremu, Tiwini Poharama, Haaka Tautuhi.
3/3 Hoani Huriwai.3/- Wi Pepere.
2/6 Mrs. Fairlie, J. King, Pita Pokia, Henare Kaka, Rev. Rutene
TeAihu, Otene Pitau, Pehi Wanoa, Ngatai Wanoa, Wi Taotu,
Wiremu Hoerara, Tawhaikura M. Kohere, Manahi Parapara,
Manaaki Areta, Renata Pereto, Tame Kiwara, Tu Mahue, Rev.
Eruera Kawhia.
2/- Raana Morete, Erueti Rena, Pepene Te Rito, Pita Te Hau,
Moana Wanoa, Henare Paringatai, Hemi Pauro, Pera Pere,
Ahipene Tipoki, Hapeta Haraki, .Rev. Tiopira Paerata, Hoera
Hinaki.
1/6 Wiremu Peihana, Te Hei Heketa.
1/- Warihi Hira, Tuhaka Haratiera, Rapata Taita, Tame Poata,
Hare Nahonaho.
Kua panui tooputia enei.
3/- Tiopira Tamaikowha.
2/- N. T. Werahiko, Menehira Pauro, Hone Peti, Hone Rameka,
Hare Napia.
1/- Parakiri Rawiri, Ensign Nichols,  Ihaia Te Tawhero.
PRINTED BY H. W. WILLIAMS, TE RAU PRESS, GISBORNE.

he Apiti ki Te Pipiwharauroa,
RONGOMAITATA.
I te 22 o nga ra o Akuhata, ka tae mai a
Hauiti me te Whahauarua ki Turanganui nei
ki te kawe mai i te mate o Karaitiana Te
Amaru; i neke atu taua ope i te -rau. Kua
mate noa atu a Karaitiana, engari kei te mau
tonu te pouritanga o tona wehenga atu i tona
iwi. Mehemea pea a Karaitiana i kawea ki
te takuta, pakeha e kore e mate, e kore e tangi
tona iwi i enei fa.
I tae nga tamariki o te kura o Whangarae
ki Whakatu, ki Brightwater, ki Motueka;- i
haere ratou ki te waiata haere. Nui atu te
whakamihi o nga pakeha kia ratou, mo te pai
mo te mohio ki te waiata, korero, a te pakeha.
I mahia ano e ratou etahi o nga mahi a te
Maori, ara te haka, me era atu mahi. I to
ratou po ki Whakatu, katu a Hoani Te Rama,
to ratou kaumatua, he koroua moko, ki te
whaikorero ki te tini o te pakeha. I puta ano
te whakamihi a te pakeha.ki nga Kai-whaka-
ako o nga tamariki, i whakarerea e enei wahine
o raua kainga, matua, haere ana ki tenei kainga
mokemoke noho ai, na te aroha ra i kawe ki
reira, ki te whakaako i enei tamariki maori.
Ka puta atu hoki ta matou whakapai, whaka-
mihi mo to raua kaha ki te ako, mo ta raua
mahi. 
Kei te haere tetahi hawhe - kaihe ko Rawei
te ingoa, ki nga taone nunui o Niu Tireni nei
kauwhau haere, ai i tae ano hoki ia ki Inga-
rangi me era wahi.; E ki ana ia, ko te tikanga
o tana mahi he rapu moni mo te Hahi Maori;
ko te korero a te pakeha, e rapu moni ana ia
mana.ano.
E 80 katoa nga kura Maori a te Kawana-
tanga, haunga nga .kura nunui pera me Te
Aute; ko nga tamariki e haere ana ki enei kura
katoa e 2972. Nga moni e pau ana a te
Kawanatanga ia tau ia tau e £22,591 5s. 10d.
He hawhekaihe te kai-whakaako o te kura o
Taumarere, Ngapuhi, ko Mrs. Tautari te
ingoa. Te kura nui atu ko Rangitukia,
Waiapu, e 87 nga tamariki, to muri mai ko
Rakaumanga, Waikato, e 86 nga tamariki, te
tuatoru ko Tokaanu, Taupo, e 79 nga tamariki. •
I te whakamatautauranga a Te Popa i tenei
tau kitea ana ko Rangitukia koi runga o nga
kura katoa, e 314.9 maaka ma te tamaiti kotahi
i puta. I ki a Te Popa katahi ano enei maaka
ka taea o te timatanga mai ra ano o nga kura
Maori. Ko nga ingoa enei o nga kura tuatahi
kotahi tekau: (1) Rangitukia (Ngati Porou),
(2) Wharekahika (Ngati Porou), (3) Omanaia
(Ngapuhi), (4) Omarumutu (Te Whakatohea),
(5) Tokomaru (Ngati Porou), (6) Ranana (Te
Arawai)(7) Tikitiki (Ngati Porou), (8) Wai-
omatatini (Ngati Porou), (9) Te Araroa (Nga-
ti Porou), (io) Pukepoto (Te Rarawa).
Hei te wiki tuarua pea o Oketopa mutu ai
te Paremete, a kaore ano kia mahia tetahi ti-
kanga kotahi mo te iwi Maori. Kua kokirihia
te pitihana kia whakataua te Pire Poari mo
te Tai Rawhiti, i te tomuri rawa pea e kore e
taea e te Whare te whakahaere taua pire i te-
nei tau. No te Kawanatanga te he ki te whaka-
roa; kua ngakau kore hoa i nga mahi kume-
kume a te Maiori. He ki na te Kawanatanga
kanui to ratou aroha ki nga Maori whenua-
kore, engari kei te hoko tonu, ratou i nga toe-
nga whenua o te Maori; he aroha tipua.
Nga whenua Maori i Te Aotearoa kua riro
i te Kawanatanga, mutu atu i a Maehe 1898
e 7,101,832 eka, nga eka i riro i te tau 1898-9
e 402,578, hui katoa e 7,504,410 eka.  Te utu
katoa o enei whenua e £1,964,257 33. 4d Ka
ngaro te whenua!    Ko nga moni i hokona ai
kei hea ra ? Kua kitea e te Maori te kino o te
Kooti, kaati me aha tatou ?     Ki te whakapai
i nga whenua papatipu e kore e reka te mahi,
ka wehi kei moumou noa te mahi, ka riro ke
atu pea te whenua i raua tangata, i nga tangata
matau ranei. He kore no o tatou mema kaore
e tono kia hanga he ture hei whakaea i te moni
a te tangata, i pau ki runga i te whenua
papatipu ina riro taua whenua he tangata ke,
a kia kore hoki e araia te mahi a te tangata i
nga whenua papatipu e tu kino ana.  Ma tenei
e kore ai e roa kua paanga whenua papatipu,
kua whiwhi mahi te iwi Maori, kua whiwhi
oranga hoki.  Ina noa te pire ngawari, e whai
ke nei ngatitaua ki te "Mana Motuhake ki te
Pire Poari. — Hei te 6 o nga ra o Tihema pea
tu ai te pooti o nga mema pakeha.     Ka tu te
hui o te Kotahitanga o Te Aute i tenei tau ki
Papawai, hei te wiki tuarua pea o Tihema.
Kua riro te Rev. Perere Peneti raua ko tona
hoa ki Taranaki mahi ai, ara ki te whakaako
i nga tangata o reira.    Ma te Kaharawa ko-
rua e whakakaha.
RONGOMAIMATE.
I etahi tamariki pakeha tokorua e takaro ana
i roto i tetahi poka kirikiri i Kaiapoi ka horo-
' ngia, kotahi te mea i nehua. Ko te mea i puta
i oma ki te tiki tangata hei whakaora i tona
hea. Taea rawatia ake taua tamaiti kua hemo,
engari na te mohio o nga tangata ki te mahi
i hoki mai ai I pa tetahi tino hau kino ki etahi
o nga moutere o Weehi Inia, i Amerika, e
5,000 nga tangata i mate; 100,000 nga tangata
tane, wahine, tamariki, kua pakaru katoa nga
whare, a kei waho noa iho e noho ana inaianei.
Ko nga kai kua mate katoa, a tera pea ma te
mate-kai e patu etahi atu mano. 1 Poata Riko
e 290 nga tangata i mate ki te moana  ko nga
. kaipuke i paea katoatia ki uta. I Monotiherete

                HE APITI KI TE PIPIWHARAUROA.


Poneke
Niutaone


 Haapa Taiaroa,  Heretaunga
W.K. Taiaroa


Ko te maunga o te Kariki nei ki te oka, ka tapatapa-
  hia nga tangata haurangi nei, tokotoru kei te
  hohipera e takoto ana inaianei. I te whaka-
  wakanga ka ki te kapene me te mete, mehemea
 ko raua taua Kariki ka mau ano raua ki te
  oka, i te kawenga a te hemanawa, a te mate.
  Koia nei etahi o nga hua o te waipiro, he wha-
  karite i te tangata i hangaia nei kia rite ki te
  Atua te ahua, kia rite ki te rewera.
  Kua tae mai te whakaatu o te matenga o
  Timi Rana, he rangatira no Heretaunga; o
  Hori Te Roi o Te Whakaki, Wairoa, he kau-
  matua i u tonu ki te pupuri i te whakapono, i
  arai hoki i nga mahi poropiti teka; o Te Hapi-
  mana  Tunupaura, he  tino rangatira no te
  Wairoa,  he tangata marae, he kai-tautoko i
  nga mahi o te whakapono. No te 23 o Aku-
  hata ka mate a Rihara Turi ('Bob' Jury) ki
  Wairarapa; e pouri ana matou mo  te hoa.
  Tera e tangi nga tamariki o Te Aute i mohio
  Ma ia i Te Aute, he tangata- pai, haangu,ma-
  teoha. He maha aho nga whakaatu kua kite
matou mo nga tangata kua tupapakutia i roto
i te hara, ahakoa kei te titiro tonu nga kanohi.
Katahi  ano te parekura whakaharahara, mo
konei ia nga tangihanga nunui, Otira kei te
mohio matou kei te tangi nga anahera o te ra-
ngi, kei te whakamoemiti nga toa o te reinga
o te pouritanga.

               RONGOMAITAWHITI.


 Baroness Maurice  Hirsch.


  Ingarangi


Taranawara 

 Horana,  Tatimana


Tereiwhu


  PRINTED BY H... W. WILLIAMS AT THE TE RAU PRESS, GISBORNE