PIPIWHARAUROA
HE KUPU WHAKAMARAMA

Te Pipiwharauroa,
He Kupu Whakamarama.
Nama 18.GISBORNE.                                         Akuhata 1899.
HE POHIRI.
" Haere mai ra e te Pipiwharauroa, haere
mai me tou take !        Naumai ki tenei marae
hou, hei atawhaitanga, hei mau kinotanga ma
te tangata. "       E te iwi he pohiri atu tenei i
te manu ohooho nei, no te mea ko Turanga he
tauranga mona inaianei.     Kua tukua mai ta
tatou pepa ki Te Raukahikatea nei ta ai.
He nui rawa atu to matou koa, me to matou
whakawhetai kia  Rev. Hapata Wiremu mo
tana whakaaetanga mana e ta ta tatou pepa ki
tana perehi.    Ka tino pai rawa atu te taanga
inaianei, ka mutu hoki te hehe i te pakeha.
Ta matou tumanako inaianei ko ta tatou tao-
nga kia tipu, kia nui haere.    Ko te mea hoki
e tetere ai, e kaha ai ta tatou manu ki te rere
haere, ma te kaha tonu o te iwi ki te whangai.
I tenei tau he mea mahi tuara noa iho ta tatou
pepa.     I te aha?      I te nui o te raruraru ki
nga etita.      Ehara tenei i ta matou mahi tu-
turu, tera ke atu ano a matou mahi; ko tenei
he mea whakamomori.       Kaua koutou e riri
mai i te korenga e rite o te pepa ki ta koutou
i hiahia ai; whakaarohia o matou taumahata-
nga.     E tumanako ana "ano matou kia maha
nga wharangi, kia rua hoki nga putanga i te
marama; kia eke katoa nga korero mo te wa-
irua, mo te tinana, mo te hinengaro, tae noa
ki te whenua.     E kore e taea kite kore kou-
tou e hihiko mai ki te awhina.       Kei pohehe
koutou ina homai i a koutou hereni, e homai
ana hei painga mo matou, kahore, engari mo
koutou ano, ara hei utu i ta koutou pepa.
Kore rawa tetahi pene kotahi e puta mai ana
ki nga etita, heoi ano kia matou ko te mauiui,
ko te hoha, ko te taunutia e te tangata.
Otira e te iwi e kaha ana ta koutou manaaki
i a Te Pipi.  Kua whakamotuhaketia e matou
he tangata hei ta i tatou pepa, a kua whaka-
ritea he oranga mona.    Na tenei kia mohio
mai koutou e utu ana matou mona, mo te pe-
rehi, mo nga pepa, mo nga pane kuini.    Kei
pohehe koutou i te mea kua tae mai nei ki te
pua Kahikatea e nui ana te kakano, kahore,
ko te Raukahikatea anake ehara i te huakahik-
atea. Kia matau.
I roa ai te putanga o tenei nama na te hikita-
nga mai i Whakatu ki konei. Hei muri atu
i tenei ka rite tonu te puta. Kaati nga kupu.
Tena koutou e te iwi. Whakaarohia te wai-
rua, te tinana, te hinengaro, me te whenua.
ETAHI TAMARIKI MAORI.
( He apiti mo te Nama 12. )
Ko etahi tamariki o Te Aute kei te karaka
i roto i nga tari pakeha, ko Walter Grainey i te
toa rino o Tati i Poneke, ko Lionel Williams
iramutu o Timi Kara, i te Whare-whakawa i
Turanga; ko Tiwana Turi, i te tari roia i Tu-
ranga. Ko Erueti Rangiuia he kai whakaako
ki te waiata me te whakatangitangi piana i te
taone o Kihipane. Ko Rawiri Tione he he-
ramana kei runga i a te S; S. Kapu. E mea
ana ia ki te ako mo te turanga o te mete. Ko
Tame Erihana o Poneke te Maori tuatahi ki
te tu hei roia. Ko James he tino teera kei te-
tahi toa nui i Panera. Ko Retimana Porau-
mati no Te Arawa he karaka no te Hupirimi
Kooti i Akarana. Ko Hone Heke anake, ki
taku whakaaro, te taitamariki Maori kua uru
ki te Paremete. I Tipene ia e kura ana i tona
itinga. Ki taku titiro no Tipene te nuinga o
nga tamariki kua whiwhi ki nga mahi ringa a
te pakeha, no Te Aute ki nga mahi nunui.
Engari.kia whakaaro tatou ko etahi tamariki
o Tipene i whakatutukiria to ratou kuranga
ki Te Aute.
Taihoa ra pea ko tetahi apiti ano.    Kei te piki
te matauranga o te Maori, apopo te kitea ai.
Ka hoki ake ano taku kupu ki aku hoa kaore
nei nga ingoa i tuhia.    Ehara i te whakaha-
wea i kore ai engari na te waka pakupaku.
Ahakoa kaore a koutou mahi pai e kitea e te
tangata, engari ra kei te kitea e to tatou Ma-
tua i te rangi ; Mana tatou e atawhai e wha-
kakaha.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
HAMOA.
Ahakoa te ruarua o nga tawhera o Te    
Pipiwharauroa, ka whakamomori ano ia ki te
whakaatu ki ona kai awhina, i te ahua o tenei
whenua o Hamoa, e rongonui nei i enei ra,
ehara i te mea i tona ahua anake engari i ona
mahi,  i  ona raruraru hoki.      Kei whea a
Hamoa ?   Kei te huarahi tonu o te tima haere
atu i Akarana ki Amerika.      E 500 maero te
mataratanga atu i Whiiti, 1600 maero (pea)
te tawhiti atu i Akarana.    E iwa nga motu o
Hamoa, e wha nga mea rarahi.     Te motu
nui rawa ko Savaii (Hawaii), e 40 maero te
roa, e 20 te whanui, e 700 koea maero te nui';
kei konei te maunga tino tiketike, e 5000 putu.
Muri iho ko Upolu (Uporu); e waru maero
te tawhiti atu i Hawai; e 600 koea maero te
nui.    Kei konei te tino wahapu, me te tino
taone, a Apia.      E 36 maero te mataratanga
atu ko Tutuila (Tutuira); he wahapu pai ano
kei konei ko Pango Pango.  Te motu tuawha
ko Manua.    He whenua iti noa iho a Hamoa
kaore i patata mai ki Niu Tireni nei te nui;
he whenua maunga, nui te ngahere, nui te
momona.     He maha nga kai o taua whenua,
te panana, te arani, te kokonata, me era atu
hua rakau.     E tipu ana i reira te miro, te
kawhi, te tupeka, me te tohuka.    E tata ana
ki te £40,000 te utu o nga kai o Hamoa e
tukuna ana ki etahi atu whenua i a tau, i a tau.
I etahi takiwa o te tau, e puta ana he marangi
kino, he hau whakaharahara.    I etahi tau ka
pahure ake nei i te mea e ririiri ana nga Maori
o Hamoa he maha nga kaipuke whawhai i
Apia.     Katahi ka puta te tupuhi kaha rawa,
tahuri iho nga kaipuke, ko nga manuao i paea
ki uta.    I te ohorere tonu o te putanga mai o
te hau, kihai rawa he takiwa hei omanga mo
nga kaipuke ki te moana nui.    Puta ake te
morehu kotahi ano ara ko te " Calliope."   Ko
tenei anake to te Ingirihi manuao i reira, a ko
ia anake te mea i ora.
He pehea te ahua o nga Maori o Hamoa ?
He tino rite ki te Maori, no te mea he whanau-
nga no tatou. He rite te kiri ki to te Maori,
he ahua rite ano hoki te reo. I puta ano te
korero kia haere a Timi Kara hei hohou i te
rongo, he whakaaro tera pea taua iwi e mata-
tau mai ki te reo Maori. Ki taku whakaaro
e kore ratou e mohio ki te reo Maori. Ta
tatou "H" kia ratou he "S," ina hoki a
" Samoa" kia tatou ko " Hamoa;" " Tamase-
se," " Tamahehe." Ta tatou " W " kia ratou
he "V," ina hoki a "Savaii," "Hawai." Ta
tatou "R" he "L" kia ratou ina hoki a
"aloha," "aroha"; "Vailele," "Wairere" ;
"malama," "marama." Ki te ki a etahi
Pakeha ko "Savaii" te "Hawaiki" e kiia nei
e te Maori i heke mai o ratou tipuna i reira.
I tera tau ka mea a Percy Te Mete e tino
mohio ana ia i heke mai te Maori i Raiatea,
tetahi o nga moutere o Tahiti. He tipuna no
tatou a Marietoa raua ko Mataawha.
Kua Karaitiana katoa nga Maori o Hamoa,
penei ano me aga wahi o Niu Tireni kua u nei
te Rongopai.     Nga Hahi na reira ratou i
whakaako ko te Congregational me te Wete-
riana.      Ko Marietoa te kingi o mua atu i
tenei Marietoa, he kaikauwhau i te wa kaore
ano ia kia kingi noa.    I te whakatunga ko ia
hei kingi mo tona iwi ka mutu tana mahi
kaiwhakaako.      Pai ke atu mehemea ana i u
tonu ia ki te kauwhau i te Rongopai o te
Rangimarie, penei e kore ia e uru ki nga
pouritanga maha.   I rite mona te whakatauki
a te Pakeha,  "Uneasy lies the head that
wears a crown," ara, " E kore e au te takoto a
te mahunga mau karauna."
He aha te take o te whawhai e puta mai nei
nga rongo?    I te tuunga ko Marietoa hei
kingi ka whakatete tetahi rangatira ko Tama-
hehe te ingoa.    I whakawhirinaki a Marietoa
ki te Ingirihi raua ko te Marikena hei awhina
i a ia, otira ko te Tiamani i mea ko Tamahehe
hei kingi, i hiahia hoki a Tiamani ki a riro i
a ia a Hamoa. Otira kaore i kaha a Tamahehe
raua ko Tiamani.     I taua tautotohenga i
awhina a Matawha i a Marietoa, he taina-keke
hoki ia no te kingi.      I muri mai whakarerea
ana e Matawha te taha o te kingi a whai ana
ia ko ia ano hei kingi.     Koia nei te take o te
riri i mua tata ake nei.    E toru nga mana na
reira i whakatau taua riri, ko Ingarangi, ko
Amerika, me Tiamani.   I te matenga o Mari-
etoa   ka whakataua ko Marietoa Tanu hei
kingi,  tena ko  Mataawha  tango ana i  te
kawanatanga kia ia, a mea ana ko ia tonu hei
kingi.   Ko ia nei te take o te whawhai i paku
mai nei nga rongo.   Ko te Ingirihi raua ko te
Marikena kei te tohe kia mutu te mau pu a
Mataawha, ko Tiamani kei te nohopuku ko
Tamahehe kei te awhina i te Kingi.     I te
timatanga o te whawhai e wha nga manuao i
reira e rua no tatou, kotahi no Amerika,
kotahi no Tiamani.       No muri mai ka haere
a te "Tauranga" raua ko te "Torch."      Ko
te repo tuatahi tonu ki te paku na Amerika, i
muri mai na o tatou manuao, na te " Royalist"
raua ko te " Porpoise."        I puhia nga pa o
nga hauhau.    He nui nga tangata i huri ki te
taha hauhau.        Ko Marietoa me tona iwi i
hui katoa ki te pa kotahi.    Ko Apia kei reira
nei nga pakeha, i tiakina tonutia e nga manu-

HE KUPU WHAKAMARAMA
ao, me nga heramana.     I kotahi tonu te ahua
o te Ingirihi raua ko te Marikena; ko Tiama-
ni, i matakitaki.      I te 11 o nga ra o Aperira
nei 100 nga hoia o nga Marikena o nga Ingi-
rihi i haere ki te titiro i te takoto o te whenua.
Kore rawa atu he maori i kitea e ratou.    I te
hokinga mai ka mahue te one i haere atu
ai ratou, katahi ka hoki mai ma roto i tetahi
ngahere kokonata.  Hei konei ka puhia kohu-
rutia ratou e nga hauhau, i muri, i runga ho-
.ki i nga kokonata.     Na tetahi Tiamana i ki
mai kaore rawa he hauhau i kitea e ia.     I te
kumenga a Rewheteneti Landsdale i ta ratou
repo kore rawa i paku, a i a ia e wewete ana
i taua repo ka tu ia.      Katahi ka tangi te pi-
ukara karanga kia oma ki te ene, ki te wahi
watea, otira e whitu o ratou i mate, e toru a-
piha, e wha paraiwete.   •  Nga apiha i mate
ko te Rewheteneti tuatahi o te Tauranga, ko
Freeman; ko te Rewheteneti tuatahi o te Phi-
ladelphia (Marikena,) ko Landsdale, me tona
hoa apiha.    I mate ai tenei na tona nohoanga
ki te whakawaha i a Rewhe. Landsdale.      I
te teteatanga o nga tinana i muri mai ko nga
upoko o nga apiha kua oti te poroporo e nga
hauhau, ko nga taringa o nga heramana i ta-
patapahia.      Kotahi tonu te poka i nehua ai
enei tangata, nga Ingirihi me nga Marikena.
Kei te mohio pea koutou ko tenei iwi ara ko
te Marikena he Ingirihi ano.     Nui atu te ta-
ngi o te tangata i te nehunga o enei hoia.     I
panga putiputi katoa nga wahine Maori ki ro-
to i to ratou poka.     Te karakia o te nehunga
ko te karakia o te Hahi o Ingarangi.     Ko te
kara a te Kuini, me ta Amerika i herea.     Ka
oti te tapuke ka kitea nga mahunga o nga api-
ha, na etahi pirihi Pikopo i mau mai.     I ha-
hua ano nga tupapaku a whakapiria ana nga
mahunga, katahi ka nehua ano.     Kotahi ano
te wiki o te marenatanga o Rewhe. Landsdale
ka tonoa mai nei tona kaipuke ki Hamoa.
Kei te tangi te wahine i muri na: ka aroha
hoki.
R. T. Mokena Kohere.
/
TE AROHA.
E iwa nga wehewehenga o te Aroha e
whakaaturia ana e Paora i te 13 o nga upoko
o tana pukapuka tuatahi ki nga tangata o
Koriniti'. E te kai korero korerotia taua
upoko, me te inoi atu ki te Atua kia homai
taua aroha ki a koe e Tona Wairua Tapu.
1. He Manawanui te Aroha. (rarangi 4.) He
manawanui ki nga tukinotanga a te tangata,
ki nga whiunga a Ihowa  ki nga mate, ki nga
mamaetanga. E manawanui ana te whaea ki
te whakatipu i ana tamariki. "Ma te manawa-
nui e mau ai o koutou wairua." (Ruka 21, 19).
Tirohia Hemi 5. 11.
2. He Atawhai te Aroha, (ra. 4). He ata-
whai ki nga tangata katoa, ehara i te mea -ki
nga hoa, ki nga rangatira, ki nga manuhiri
kaingakau, ki nga whanaunga anake. He
maha nga Maori kaore e hoko kai pai ana
ma ratou tamariki engari hei nga manuhiri ma-
ringi ana te moni, mate ana nga hipi, me nga
kau. Tiro. Epeha 4, 32.
3. Kahore e hae te Aroha, (ra. 4). Pohehe ai
etahi tangata he kaingakau, he aroha no ratou
'ki a ratou wahine i hae ai ratou. " E kore te
aroha e hae." Ko te hae tetahi mea weriweri
atu i te ao. He tini nga kohuru kua oti i
runga i te hae. " He mea nanakia te riri, he
rutaki te aritarita; ko wai ia e tu ki mua i te
hae ?" " He pirau ia te hae ki nga wheua."
(Whakatau. 27, 4; 14, 30). Tiro, 1 Pita 2, 1.
4.' Kahore te aroha e whakaii, (ra. 4). Tetahi
o nga tino tohu o te Karaitiana ko te ngakau
humarie. I mea a te Karaiti, "He ngakau
mahaki hoki toku, he ngakau papaku." E
whakaii ana te tangata mona kakahu, mo tona
ahua, mo tona rangatira, mo nga mea nunui e
taea e ia. He maha nga Maori e kite ana
ahau e whakamatakitaki ana i nga mea nunui
e taea ana e ratou. Ehara te tangata whakahi
i taputapu.
5. Kahore he tikanga whanoke o te aroha, (ra 5).
Ko ana tikanga ko nga tikanga rangatira, he
ngawari. He tino rangatira etahi Maori ware,
he tino .ware nga tikanga a etahi rangatira.
6. Kahore a whai ki ana ake te aroha, (ra. 5).
Kaore e whai ko ia tonu kia whiwhi ko etahi
atu hei aha ma wai. He tangata weriweri te
tangata apo. Ki a pera me te Karaiti kihai Ia
i whakaaro ki a ia ake. Rapua te ora, te pai,
te hari mo etahi atu, a he nui te ora, te pai, te
hari e puta mai ki a koe. " Kaua tana ake e
tirohia e tetahi." (Piripai 2. 4, 21).
7. E kore e riri wawe te aroha, (ra. 5). " Kia
riri, a kaua e hara." Ko etahi tangata he rite
ki te paura, pa kau atu te maati kua paku.
I rongo au i tetahi wahine Maori he kohete
tonu tana korero ki ana tamariki i nga wa
katoa. Mehemea e tae ana ia ki te rangi tera
e kohetetia nga anahera. Kei te ngakau te he.
Tiro. Whatauki 14, 17 ; 16, 32.
8. Kaore e whakairi kino te aroha. (ra. 5). He
iwi kaha rawa te Maori ki te whakairi he.
He haere noa na te tangata ka kiia e te Maori,
he haere ki te mea, ki te mea. Kei te noho
hara-kore noa iho te tangata ka whakakino-
ngia tona ingoa — na te kore aroha.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
o. Kaore e hari ki te he te aroha, (ra. 6).
Whakaporangi ai etahi tangata kia katangia
atu ai e etahi. E ingoa nui ana etahi tangata
kino i runga i to ratou kino. Kinongia nga
mahi kino, nga korero kino, nga tikanga kino
katoa. Kaua e hari mehemea ki te taka
tetahi atu ki te he, engari kia pouri, kia inoi.
He mea whakapehapeha na te Maori to
ratou aroha, tirohia ta te Karaipiture aroha i
whakaatu ai, ara to te ngakau. " E kore te
aroha e hanga kino ki tona hoa; ko te aroha
hoki te whakaritenga o te ture." (Rom. 13, 10).
NGA RETA TUKU MAI.
TE KURA TAKUTA.
( Na te kai-tuku korero mai o Murihiku. )
Otepoti ( Dunedin )
Hune 18th, 1899.
Ki nga Etita o te Pipiwharauroa,
E hoa ma
tena korua. Ehara i te mea he kore korero i
kore ai e hamumu wawe te waha, engari he
kore takiwa watea, hai tuhinga atu. Katahi
nei ano te takiwa watea, na reira, ka toko
ake te ngakau kia tukua atu enei kupu. Aku
kupu tuatahi mo te mahi nana nei au i kawe
mai ki tenei kainga ara te "mahi takuta."
Kaore ano au i uru noa ki te tino mahi takuta.
Ko taku mahi inaianei he ako i etahi mea ke,
otira kia puta au i tenei whakamatautauranga
a te mutunga o tenei tau, katahi ano ka uru
ki nga mahi nui a taua hunga a te takuta.
Enei kupu aku he whakaatu kau atu i te ahua
o nga mahi o taua kainga.  No tetahi rangi ka
haere matau ko etahi o nga tangata o taua
kura ki te matakitaki.   I haere matau ki te
ruuma tapatapahi i te tuatahi.     I reira e tako
ana etahi tangata kua mate, engari kaore ano
kia tapatapahia. Te ahua o taua ruuma tena
te rereke na. Tona haunga hoki tino kaha atu
hai aha ma te pakeha. Tena ana rongoa hai
patu i te kino i te aha noa iho. Ka mutu tena
ka haere matau ki te ruuma putunga iwi. E
putu ana tera te iwi tangata, mehemea he
toma no nehera.  I reira ano e putu ana nga
mea a te pakeha hai mahi mo nga mate o ia
wahi o ia wahi o te tinana.  Ka mutu tenei
ka haere matau ki tetahi atu ruuma: I reira
te mahi a te whakaahua o ia mate o ia mate
o te tinana o te tangata, a he hanga wetiweti
tera.   Ka mutu tena ka haere matau ki te
ruuma rongoa. Tetahi ruuma nui, kii tonu i te
rongoa mo ia mate mo ia mate. Tetahi kura
whakamiharo atu tenei. He maha hoki ona
tangata kua puta hai takuta. Kia mohio mai
hoki korua e hoa ma koia nei tetahi o nga
kura takuta tino uaua atu o te ao nei. E rite
tonu ana ki nga kura o Ingarangi. No reira
mehemea te tangata ki te puta, e rite tonu ana
ia ki nga tino tangata o Ingarangi. Heoi ano.
Na to korua hoa aroha.
Tutere Wi Repa.
HUKARERE.
Kia Te Pipiwharauroa,
E Manu, tena koe !
I te hawhe tuatahi o tenei tau e 61 nga
tamariki i te kura o Hukarere. No Ngati-
kahungunu e 22; no Ngatiporou 17; no
Ngapuhi hui atu ki te Rarawa e 7; no te
Arawa e 6; no Turanga e 3; no Waikato
e 3 ; no Ngatiraukawa e 2 : no Wharekauri 1.
Ko nga tino kai-whakahaere o tenei kura
ko nga tamahine a Te Wiremu, Pihopa tua-
tahi o Waiapu. Ko te kai-whakahaere o raro
iho ia ratou ko Miss Bulstrode; ona hoa, ko
Miss Baker, ko Miss A. Gage, ko Miss Brown.
Ka kite iho nga tamariki tawhito o Hukarere
kua ngaro nga ingoa o nga kai-whakaako o te
takiwa i a ratou e kura ana, ara, nga ingoa o
Miss Down raua ko Miss Minton. Ko Miss
Down kua marena kia Mr. J. Hope. Kei
Nepia tonu raua ko tona hoa e noho ana. Ko
Miss Minton no tenei tau i mutu ai tona noho
ki Hukarere ; kei Akarana ia inaianei. Kei
te mahara tonu nga tamariki o te kura ki to
raua pai, ki to raua atawhai kia ratou i mua.
Ko Miss Bulstrode i haere mai i Ingarangi,
he wahine mihinare.
E nga tamariki o Hukarere i te kainga, tena
koutou katoa — tena koutou ia koutou na mahi
i o koutou na haringa, pouritanga ranei. Kia
tumanako, kia hari. E mea ana te Ariki:
"Ko ahau ko Ihowa ko tou Atua kei te
pupuri i tou ringaringa matau, te mea atu nei
kia koe, kaua e wehi; ko ahau hei whakaahuru
mou," Kaati e ' Te Pipi' ka hoki to tono.
Heoi ano.
Na Hukarere.
HE WHAKATUPATO.
E koa ana a Ingarangi me ona koroni huh-
ua i te ra nui o te Kuini, e kikii ana nga pepa
i nga whakapehapeha mo te mana, mo te toa,
mo te kaha o Ingarangi, ka puta te waiata
e mau ake nei te whakamaoritanga, na tetahi
o nga tangata matau o Ingarangi i tuhituhi.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
"KEI WAREWARE MATOU."
(" Lest we forget." — KIPLING. )
1 E te Atua o matou tupuna, i matauria inamata,
Te kai-hautu o nga matua e pae nei;
Kei raro i te kapakapa o tou ringa,
O matou mana e whakahaere nei.
E te Ariki, e te Atua o nga mano, e noho ki a matou,
Kei wareware— kei wareware matou.
2 Ka tau te hiere, ka whakatoririki te umere,
Ka nunumi nga kingi, nga toa i nga kurae;
Kei te toitu tonu ia tau whakahere onamata,
Te ngakau iti, te ngakau maru.
E te Ariki, e te Atua o nga mano, e noho ki a matou,
Kei wareware— kei wareware matou.
3 Nga manuao i huia mai i tawhiti, kua marara;
Kua mate nga ahi i taahuna, i nga taumata;
Reree!   nga whakapehapeha onanahi
Kua tanumia ngatahitia me Niniwe me Taira.
E te Kai-whakawa o nga iwi, tohungia matou,
Kei wareware— kei wareware matou.
4 Ki te kawea e te whakapehapeha, ka wairangi matou
Ka tatakii nga arero e kore nei e wehi i a koe
Ka whakamanamana pera me nga tauiwi,
Me nga iwi ririki kaore nei i raro i te ture.
E te Ariki, e te Atua o nga mano, e noho ki a matou,
Kei wareware— kei wareware matou.
5 Mo te ngakau maori, i whirinaki ke
Ki te tangi o te pu, ki te pakari o te rino;
Mo a te tangata hanga i tu ki runga i te puehu,
Tiaki kau, te karanga mau e tiaki;
Mo te kupu wairangi, mo te kupu maka noa,
E te Ariki, tukua mai tau atawhai ki tou iwi.   Amine.
He taitamariki noa te tangata nana nga
kupu nei; tona ingoa ko Ratiata Kipiringi.
Ko ana tohutohu ki tona iwi Pakeha kei roto
i ona waiata, i whakamaoritia ake nei tetahi
me kore etahi kupu e rawe mai kia tatou ki
te iwi maori; e whakahoki ana ia i nga whakaaro
o te Ingirihi ki runga i to ratou kaupapa i
tipu ai ratou hei iwi nui, ara te whakapono,
te whakawhirinaki ki te Atua. I tino mihia
tenei waiata e te ao katoa.
He mana tino nunui a Roma, a Kariki a
Pahia otira i te korenga o te tote o te Whaka-
pono hei whakaora, kua mate kua pirau inai-
anei. He iwi tino matau a Haina, otira i te
kore o te Whakapono o te Karaiti, kei te heke
tonu atu. I te warewarenga o nga Hurai kia
Ihowa kua whakamararatia ratou ki te ao
katoa. Tangohia te Whakapono i Ingarangi
ko tona hekenga ano tena ki raro; whakarerea
e te iwi Maori te Whakapono, ko tona tino
matenga ano tena.
" E te Ariki, e te Atua o nga Mano, noho
tonu kia matou,
Kei wareware — kei wareware matou. "
HE TAMAITI AROHA.
I nga manuao o Amerika e whakariterite
ana mo te whawhai i Manira, ka taka ki te
moana te koti o tetahi tamaiti iti rawa o ru-
nga i te kaipuke o Atimara (te rangatira o te
ope manuao penei me te tianara o te ope hoia)
Tiui.   I tona tononga atu ki te Atimara kia
whakaaetia ia kia rere ki te tiki i tona koti,
whakakahoretia ana.     Katahi taua tamaiti
ka rere ki te moana i tetahi taha o te kaipuke
ki te hopu i tona koti, kihai ia i wehi mai i
nga mango nunui o te moana, i te kupu ranei
a tona ariki.    I tona hokinga mai ki te ma-
nuao, ka hopukia ia ki te herehere mo tona
takahi i te kupu a te Atimara, no te mea he
mate tonu te utu mo tera tu hara.  I te uinga
atu mo te take i manawanui ai ia ki te takahi
kupu, ka ki mai taua tamaiti, te take i uaua
ai ia ki te tiki i tona koti, no te mea i roto i te
pakete te whakaahua o tona whaea. Te rongo-
nga o Atimara Tiui ka tangi, ka awhi i taua
maia iti, mona i tuku i tona tinana kia mate
mo te whakaahua o tona whaea, i karanga
ano hoki ia i mea " E kore rawa ahau e kaha
ki te whiu i runga i taku manuao i te tamaiti
aroha ki tona whaea, i tuku hoki i a ia kia
mate mo te whakaahua kau o tona whaea."
Ae, he tamaiti tino aroha tenei — ano tona
whaea he whaiaipo nana.   Ka aroha te tama-
iti ki tona whaea, hei tangata rahi ia a tona
pakeketanga.    Ka pai te whaea ka pai ano
hoki ana tamariki, ka aroha kia ia. I muri iho
i te aroha o te Atua ko te aroha o te whaea,
otira kaore te nuinga o te Maori e atawhai i o
ratou matua.    Ki te Maori ka tino kaumatua
rawa nga matua, kaore e kaingakautia, enga-
ri ka waiho noa atu ma ratou ano ratou e
tiaki.    Ki te Pakeha rereke ; ka tino hira atu
te atawhai, ka rite ki te tiaki i te turoro. Kua
kite te kai-tuhi o enei korero i etahi kaumatua
e noho mokemoke ana, he kino nga moenga,
he kino he iti nga kai, he kino te whare.    Ka
haere nga tamariki me nga mokopuna ki nga
hui, ki nga haere kurapa noa iho, ka waiho
nga kaumatua kia noho pani ana. He tikanga
he tenei.    E kore au e ki he Karaitiana te
tangata kaore e atawhai i ona matua.    Wha-
kaarohia nga mamaetanga o to whaea mou,
ona aranga roa i te po, ona awangawangata-
nga, ona pouritanga, nga hekenga ona roimata
i a koe e pangia ana e te mate, i hiahia ia kia
mate ko ia, kia ora mai ko koe: whakaarohia
enei mea katoa, a ka mau kino ai koe i to
whaea ?    Arohatia ia i a ia e ora ana ahakoa
tino ruruhi, kei mate ka parau noa koe ki te
tangi.    Tera ranei ia e mohio ake ki to aroha
a he aha hoki te pai ki te whakaputa i te aroha

HE KUPU WHAKAMARAMA.
i te mea kua mataotao ke te tangata. Arohatia
i te oranga, hei whakahari i tona ngakau, hei
whakamarama i ona ra whakamutunga, kia
whakawhetai ai ia ki te Atua mo tou whanau-
tanga mai ki te ao. Whakaarohia hoki to te
Karaiti aroha ki tona whaea. E ngaua ana e
te mamae i runga i te Ripeka, e aroha ara
e whakaaro tonu ana mo tona whaea: "A, te
kitenga o Ihu i tona whaea, me te akonga hoki
i aroha ai ia e tu tahi ana, ka mea ia ki tona
whaea, E tai, nana, to tamaiti ra! Katahi ia
ka mea ki taua akonga, Na, to whaea! No
taua haora ake ano, i tango ai taua akonga
(a Hoani) i a ia ki tona whare." Hoa. 19,26-27
Na Tamataane.
TE PIPIWHARAUROA,
Kaore i tangia e te kai-ta aku korero mo
Hamoa i tera tuhinga, na reira i tu he ai nga
korere o te Apiti, Hei tera nama nga -rongo
korero mai o Rarotonga. E mihi ana au ki a
T. Pereiha mo tana tanga i te Apiti.
Kei te tatari tonu au ki nga tono mai a nga
tamariki tawhito o Te Aute kia tukua atu a
"Te Tui" ki a ratou I te nui rawa pea o te
hikipene, na reira ka tukua iho te utu ki te wha
kapa. E hoa ma, kei moumou noa ra te tanga
a Te Wiremu Hapata i ta tatou pepa. Ko
nga moni ma ta tatou perehi, hei whakaea mo
te utunga.
Kua tae mai nga reta a Revs. Nikora Tautau
T. Tawhai, Katene Pukerua, A. Tamihere,
me a Renata Pau raua ko Ihakara te Amo.
Hei tera nama tuhia .ai etahi o a koutou reta,
he ki tona no tenei nama. E Apirana Ngata
kei te hari mo o korero i tuku mai nei, kia
watea ra te pepa ka tuhi ai.
E mihi ana matou ki nga tamariki taane o te
" Pohutu " mo te kaha o ta ratou tono mai i te
" Pipi". Hoatu a koutou hua kareao me a
nga tangata katoa o tena takiwa kia Poihipi
M. Kohere, mana e tuku toopu mai, 
E mihi ana ano hoki matou ki nga hoa kua
tuhia nei nga ingoa mo to ratou aroha mai ki
ta tatou pepa. E Te Wiremu Wiremu, kia
ora koe, mo to aroha ki te taonga a to iwi
Maori, ahakoa kaore koe e mohio ki te reo
Maori.
Tena koutou e te iwi. Ka tukua atu a " Te
Pipiwharauroa" i roto i tona kohanga hou.
" Kui, Kui, Whitiwhitiora."
Na to koutou hoa aroha.
Reweti T. Mokena Kohere.
TE PUREI KOROWHA.
He tino pono tenei korero, na tetahi pakeha
raua ko tetahi rangatira Maori rongonui, he
mea tuku mai ki a matou. Ma te tangata e
uta atu tenei korero ki era atu mahi takahi i
te Hapati.
Maori. Kanui te pai o te purei korowha
(golf)?
Pakeha.    Ae, kanui te pai mo nga uaua.
M.    Kanui te pai o te purei i te Ratapu ?
P.    Ae, ko te rangi kore mahi hoki tera.
M. Na wai te ki, he rangi kore mahi te
Ratapu ? He mahi ano ra to tera rangi, he
karakia.
P. Ko etahi e haere ana ki te karakia, ko
etahi, e noho noa iho ana. Haere ai au ki te
karakia i te ata, i te ahiahi o te Ratapu, kaore
he karakia o muri i te tina, a he aha he mahi
mo waenganui o te karakia o te ata, o te ahiahi?
M. He korero i nga Karaipiture Tapu.
Na wai te Paipera i mau mai ki Niu Tireni ?
P.    Na matou, na te Pakeha.
M. Kati ra, e ki ana te Ture 4 o to Pai-
pera. Kia whakatapua te Ratapu, me mahi
koe i era atu rangi, ko taua ra anake, me
whakatapu. , Akuanei pea, kua tae mai ano
tetahi atu paipera hou kei a koe, kei te pakeha,
e mea ana te Ture 4 o tena paipera hou, "me
purei korowha nga tangata katoa e hiahia ana
ki tena purei i te Ratapu."
Noho puku ana te Pakeha.
Na e hoa ma, e hara i te mea e whakahe ana •
ki te purei korowha, engari, e whakahe ana
ki te mahi pahika noa atu, ka mutu mai nga
ra mo a tatou mahi, ka hao noa atu te ngakau
ki te ra kotahi mo nga mahi ki Te Atua, kia
riro mai ano hoki mo a tatou nei mahi.
He takiwa ano mo ia mahi, mo ia mahi, mo
ia takaro, mo ia takaro; kaua e tangohia te
wa o te mahi mo te ahuareka, te wa o te kara-
kia mo nga mahi o te ao. He wa ano mo te
whangai i te tinana, he wa ano mo te whangai
i te wairua.
PANUITANGA.
Ki te tuhi mai ki te pepa me penei te tuhi:—
TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
TE RAU,
GISBORNE.
Kaua rawa e tuhia te ingoa o tetahi tangata.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE RETA MAI A A. T. NGATA, M.A., LL.B.
PUKAPUKA iv.   NGATIPOROU.
No te 21 o Aperira ka timata taku korero haere
i roto i te rohe whaiti o Ngatiporou, e takoto mai
ra i Potikirua ki Tawhiti. Kauaka e waiho hei te
makariri ka haere ai te tauhou i tenei takiwa,
kei poharu ki Pakiakanui, kei mania ki Orutua,
ki runga ranei i te Kautuku, kei kore ranei e
whiti i nga taheke rere kino o Waiapu. Ma te iwi
kainga ano, tangata, hoiho, e haere ona huarahi
whakarihariha, kia ata titaha ai i nga pari horo,
kia ata whakatataha ai i nga papaki o te takutai.
I whaikorero au i Wharekahika, Te Kawakawa
Horoera, Komakowhaiti, Te Horo, Mangahanea
me Whareponga, i hui mai hoki nga Pariha o
Ngatiporou ki reira, kanui te tangata. Kaore i
roa aku whakamarama mo te ahua o to tatau
Kotahitanga, kua matatau atu hoki a Ngatiporou
i te hui i tu ki Taumata-o-mihi i te raumati nei.
Ko nga take enei i whakahaerea a i whakaaetia i
roto i nga hui :—
1. Ko te pokapoka i nga whare.  Ko nga whare
enei i whakaaetia kia pokapokaia nga tuarongo—
TUMOANA       ...   kei Wharekahika
HINERUPE     ...     „  Te Kawakawa
TAIRAWHITI   ...     „   Komakowhaiti
RAKAITEMANIA       „  Te Horo
POROURANGI ...     „  Waiomatatini
RAKAIHOEA    ...     „   Kakariki
RUATAUPARE ...     „  Tuparoa
MATEROA       ...     „  Whareponga
HAU...     „  Houhoupounamu
IRITEKURA     ...     „  Waipiro
TE HUINGA PANI    „        „
KORURU         ...     „        „
KAPOHANGA    ...     „ Waitakaro
Ko HINETAPORA kei Mangahanea i ahua uaua: i
whai mai a Wi Haereroa i au ki Whareponga
whakaae ai mo taua whare.   No te Pepuere nei
ano i takoto ai te whakaae a  Ngatiporou  mo
Porourangi, e toe ana ma Ngatiporou i. naianei
ko te whakatutuki i a ratau whakaaetanga: otira
he iwi whakaaro tenei ki ana mahi, a e kore e
waiho roa te kupu kia tarewa ana.
2. Mb te Waipiro. Kua panuitia e Te Puke ki
Hikurangi te kupu whakaoti a Ngatiporou i ata
tuhia ai e nga rangatira ki te pukapuka, ara, kia
whakakorea te Waipiro i roto i nga hui katoa
a Ngatiporou, ahakoa he aha te take o te hui,
kia whakamutua hoki te tuku Waipiro ki nga
whakararu, ki nga kawe mate ranei: a kia whaka-
pumautia, kia whakapakaritia hoki nga tikanga
e pa ana ki nga whare hui, kei uru mai te waipiro
ki roto, kei takatakahia hoki nga marae. Mehemea
ka pumau tenei hei. tikanga ma Ngatiporou kanui
te hari o te. ngakau, ka tapu hoki nga hui o
Te Hahi, nga Taite me nga Kawanga Whare-
Karakia, ka haere nga tupapaku i runga i te tangi
i te ngakau pouri, te kawa te roimata te aha i te
whakananunga ki te pia raua ko te wehike.
3.  Mo nga kura:— (a).     Ko nga Komiti o nga
kura kia whakakahangia,    (b);    Ko nga Karaipi-
ture kia whakaakona ki nga tamariki kura,
(c)    Me huihui nga tamariki o nga kura e tutata
ana, kia kotahi kia rua ranei huinga i roto i te '
tau, hei mea hoki e marama ai nga matua ki nga
painga e puta ana mai i roto i nga kura.
4. Mo nga whenua Kawanatanga. E tata ana ki
te 30,000 eka nga whenua o te Karauna kei te
takiwa o Waiapu. I whakaatu au kia Ngatiporou
i toku hiahia ki a whiwhi nga tamariki taane ki
etahi o enei whenua, a i whakamaramatia e ahau
nga huarahi e taea atu ai, me tono ano i raro i
nga ture e pa ana ki nga whenua o Te Karauna.
Kei au te rarangi ingoa o nga tangata e hiahia
ana ki te tono whenua, hei hoko, hei reti ranei.
Kei te whakahaerea hoki he pitihana ma nga ta-
ngata whenua kore o roto ia Ngatiporou, hei hua-
rahi e hoki mai ai etahi o enei whenua ki te iwi
Maori. Tera e pakari rawa nga mahi ahu whe-
nua a Ngatiporou mehemea ka waingohia enei
tono whenua ki te Kawanatanga.
Ko nga korero mo nga teihana hipi o Waiapu
me nga tini whakahaere a Ngatiporou me ata
waiho ake mo tetahi takiwa ka tuhituhi ai, tera
hoki e roa nga whakamarama. Kaati nei he
kupu ake maku ko tenei; kei te takoto mai nga tau
taikaha mo tenei iwi, otira kua timata atu inaianei
ka ngaro nei nga kaumatua, ka wehewehe nga
rangatira tamariki; mea ake pea ka wareware a
Ngatiporou na te whakaaro kotahi i enei ra ka
hori nei i tutuki ai ana mahi nunui. E te iwi,
whakahokia mai te wairua o tatau kaumatua
kua ngaro ki te po, hei whakatupato ia Ngatiporou
kia ata haere, kia mau kia kotahi te whakaaro
mo nga whakahaere nunui a te iwi.
.   "Ae ahakoa i hara tatou—i mawehe atu o tatou kai arahi i te tika,
Ahakoa i toia o tatou kakahu i roto i te paru,
Kei ngakau kore tatou,
Ahakoa tatou i poharu, i kotiti,
Kei te pohehe o tatou kai arahi;
Ma te Atua ratou e whakawa."
Kei waiho tenei hei inoi, hei tangi ma te iwi a
muri ake nei, ka whakairi i te he ki runga anake
i nga rangatira, i nga kai arahi o te iwi.
Kaati ake enei kupu.
Apirana T. Ngata.
Te Rau, Gisborne
  Aug. 3rd. 1899.
NGA HUA "KAREAO MA TA TATOU MANU.
£ s.d.                                        £ s. d.
Mr. W. T. Williams6   ooMrs. D. Ellison5   o
Hemi Te Urupu1   ooRev. Nikora Tautau5   o
Tamahau Mahupuku1   ooRena Te Paora5   o
Rev. T. Tawhai10oTawhai R. Whakaewa5   o
J. Holloway10oEma Tiakitai5   o
Rupuha Te Hianga10oIraia Karauria5   o
Pongi Tutaki10oTame Arapata    5   o
Topi Kuru10oTe Matenga Taihuka4   o
Rev. Teri Paerata8oTari Kemara2 10,
Tipene Matua66Hapi Hinaki2   6
Nireaha Tamaki6oKoka Tongi2   o
Paora Pani5o

GISBORNE, PRINTED BY H. W. WILLIAMS AT THE TE RAU PRESS.

he Apiti ki Te Pipiwharauroa.
" Koia ano te aroha o te Atua ki te ao ( katoa
ara kia koe ) homai ana e ia tana Tama kotahi,
kia kahore ai e mate a.................. (to ingoa]
e whakapono ana ki a ia, engari kia whiwhi ai
a .................. (to ingoa ) ki te oranga tonuta-
nga. " — Hoani 3. 16. E hoa e whakapono
ana ranei koe ki tenei korero, a he aha te tohu
o to whakapono ?
RONGOMAIMATE.
I te matenga o tetahi pakeha ki te hohipera
o Hirini, a ka kitea he nui atu te moni i a ia,
e £ 8000.       I kitea ia e takoto ana i te tiriti,
kaha atu tona paru, me te haunga hoki o tona
tinana, a na te aroha noa i mauria ai ki te ho-
hipera whakahemohemo ai.     Hei aha ra nga
moni ki tana whakaaro, i tuku ai ia ko ana
moni kia ora, ko ia kia mate ? Kahore kau he
painga o te moni ake, ko te painga ko te riro-
nga mai i te moni o nga mea hei oranga mo
te tinana. — Te mahi a etahi tangata tokorua
e tata ana ki Te Karaka, Turanganui, he wa-
wahi rakau, he pakeha tetahi, he hawhekaihe
tetahi.    Te ingoa o te pakeha ko Earnest Ho-
oper, he wahine Maori tana; te ingoa o te ha-
whekaihe ko Mane Hudson.    I whaoria e ra-
ua he paura ki roto i te matai, katahi ka hae-
re ki te whanga tu mai ai.    Ka 35 meneti e
tatari ana, kaore i paku, katahi raua ka hoki
mai ano ki ta raua rakau.    Ka purua ano he
paura ki tetahi taha o te rakau, uru atu ana
katahi te rakau nei ka paku ake, e rua nga
taha haere katoa.    I aha nga tangata nei ? I
tupono, noa iho te korenga e tino mate rawa,
engari ko o raua kanohi wera katoa, matapo
tonu atu raua i te paura.     Ka roa raua e ta-
koto ana, ka timata te ngoki haere ki te awa,
150 iari te tawhiti atu.    Ka mutu ta raua ho-
roi i o raua kanohi ka timata ano raua te ngo-
ki haere i roto i te ngahere ki te wahi i herea
ai o raua hoiho, engari kore rawa raua i kite.
Tekau e rua tekau tiini pea to raua ngokitanga
ki o raua hoiho.     I moumou noa te karanga,
kaore rawa he tangata i patata mai.    No te
hawhe paahi o te rua ka mate raua, no te ha-
whe paahi o te iwa i te po ka tae ki te kainga
i a raua wahine.     Ao ake i te ata ka haere ki
Te Karaka i runga hoiho, e iwa maero te haere
nga, ko a raua wahine ki te arahi i o raua ho-
iho.    No te Mane raua i mate ai, no te Taite
ka tae ki te takuta i Kihipane.     Ko tetahi o
aua tangata kaore ano kia kite noa, engari i
ki te takuta tera pea e taea e ia te whakatiti-
ro.     He whakaaroha te mate o enei tangata.
Na to raua mea pakeha, i homai enei korero
ki tetahi o nga kai - tuhi a " Te Pipi." E nga
hoa wawahi rakau kia tupato kia koutou i nga
paura toropuku. — I Katarana, i te takanga o
tetahi tamaiti e 3½ nga tau ki te wai, ka rere
te tuakana e ono nga tau ki te whakaora. I
te kitenga atu hoki o te mea wahine e rima
ano nga tau ki era i te wai, ka rere hoki ki te
whakaora. Taea rawatia ake ki uta kua ma-
te ke te mea iti rawa me te mea wahine hoki.
— Kua pau i te ahi a Tohana, te taone nui o
te whenua koura nei o Koronotaiki, Amerika.
Kanui te mate o te tangata, i te mate kai, i te
matao, i nga mate tinana. E kitea ana i nga
huarahi nga wheua tangata e pukai ana. E
50 nga poti i tahuri ki tetahi roto nui. Kia
mate atu te tangata mo te koura e kainga nei
e te huhu, tena ko te " Peara utu nui" e ho-
mai nei ki te tangata kaore e arotia ake. E
te tangata, e te tangata ! — " I a tatou ano e
ora ana kei roto tatou i te mate."
RONGOMAIMOANA.
Ko te roanga ake tenei o nga korero o te ma-
tenga o nga tangata o te Hinemoa.      I tohu-
tohu ano te kapene kia hoki mai te poti me-
hemea ki te kino te unga atu ki te motu, oti-
ra kaore te mete i whakarongo.      I te kino o
te moana i tu tonu mai nga tangata i tahaki
matakitaki mai ai.     E rua nga heramana na
te ngaru tonu i panga mai ki uta takoto ai,
ka roa noa atu. te whakamahanatanga ka tahi
ka hoki ake te koiwi.    Kotahi te mea i te tu-
nga ki runga i te toka ka karanga:" Ka ora
au! "     Muri tonu iho ko te auetanga, me te
toremitanga, ngaro tonu atu.    I ki te pakeha
na te mango, na te wheke ranei i kukume ki
raro, otira i te kitenga i te tinana kaore rawa
he koha.      Tokotoru nga tupapaku kua pae,
ki   Whanga-o-keno, tokorua i te kitenga e
takoto rite ana, me te mea nei na nga whana-
unga i ata whakaatamira.     Ko te tinana o te
mete i mauria ki Poneke nehu ai, ko etahi ki
runga ano i te motu.    I tino kaha nga korero
a nga nupepa mo te hauwaitu o te matenga o
enei pakeha, i whakahe ratou i te kapene.    I
mea ratou, mehemea ko Te Paramena, e kore
rawa e mate ana tangata.     Kaore ano pea te
nuinga o te tangata kia mohio noa ki te ma-
tenga o Te Paramena.    No tera tau ia i ma-
te ai ki Poneke, i runga i a te Tutanekai.  E
uta maitai ana tona tima, ka motu te waea,
te takanga iho o te poraka pa tonu atu ki te
mahunga o Te Paramena.     E koro! i ohore-
re noaiho tou matenga.     Tena ra koe te oha
a nga kaumatua.       I moea mai e te mete ta-
whito o te Hinemoa, kua mate te mete o te
Hinemoa, ki Ihi Keepa.      I taua ra ano ka
whakaritea tana moe !    Kei te pono ano ia te
moemoea. — I te pakarutanga o te Stella, ki

he Apiti ki Te Pipiwharauroa.
waenganui o Ingarangi me Parani, i mahue te-
tahi tangata;raua ko tana tamaahine ki te ka-
ipuke i te ki o nga poti,      I te karangatanga
atu a taua, kaumatua kia whakaorangia tana
tamaiti ka hoki mai tetahi tangata ki te .kai-
puke ka whakaatea i tona nohoanga 1710 te
wahine;      T ora taua wahine; ko tona matua
me tona; kai-whakaora i mate     To te Kara-
itiana tona ahua. — I te rerenga mai o te O-
hianai, Amerika ki te Tonga ki Ingarangi, ka
taka te heramana ki te moana, i te kaha o te
hau.     I te roa o te tukunga i te poti, ka rere
he Nowitini ki te whakaora i tona hoa.     I te
ekenga o te heramana ki te poti ka mahue te
Nowitini ki te mate, katahi ka rere hoki te he-
rama; ki te whakaora i tona kai-whakaora.
I ora katoa raua, engari ko te Nowitini wahi
iti, tonu ka mate. — E £5000 te utu i hoatu e
te kamupene o te Perthshire kia te Tarune.
— I rere mai a te Waikato ki Niu Tireni nei i
Ingarangi, kaore ano kia u noa, kua nui rawa
hoki nga ra e ngaro ana.
•   RONGOMAIWHITI.
Nga. korero mai o Rarotonga, o te taenga
o te Kawana ki reira me te marenatanga o te
Kingi o era atu moutere, kei te tinana o " Te
Pipiwharauroa. " — Kua tino mutu rawa atu
te whawhai o Hamoa. I ringaringa a Mari-
etoa ,raua ko Mataawha i runga i a te Patia,
manuao o te Komihana. E kiia ana e haere
aria a Marietoa ki Poihakena ki te whakaoti i
tona kura. He roa ta matou korero mo Ha-
moa i tera putanga o ta tatou manu. —I ka-
ha rawa te riri a nga Marikena me nga Piri-
paini i a Hune nei. I potaengia etahi hoia e
nga maori kihai i kaha ki te hoki ki te ma-
tua,katahi ka tu ki te riri. .- I tangohia mai
e nga apiha nga pu a nga hoia taotu hei pu-
puhi, i nga maori e pupuhi mai ana i runga i
te rakau. No te paunga o nga kariri, ka ho-
ki ka tapahia he huarahi mo ratou i roto tonu
i inga hauhau. Ko Rewheteneti Tonowhano
kotahi maero i to.haere ai i tona waewae whati
i roto te poharu. E 4000 hoia o Amerika
kei, roto i nga hohipera o Piripaina. Te Tia-
nara o nga Piripaini ko Akuingaro. —I te ko-
re nupepa a te Maori, kaore e rongo i nga ko-
rero: o te ao. I nga tau e wha kua pahure
akenei te.tino korero o Parani, te whenua o te
Wiwi, tetahi hoki o nga. tino korero o te ao,
ko,te whakawakanga i a Terewhu (Dreyfus.)
Ko taua tangata he Hurai, he apiha no te ope
hoia o Parani. I whakapaea ia etahi apiha
he tutei na Tiamani. I te whakawakanga a
ona hoa apiha i a ia whakahaua ana kia here-
heretia ia ki tetahi moutere o te moana, e ta-
ta ana ki Amerika ki te tonga, mo te mate to-
nu atu ki reira, i te tau 1894.      No muri mai
ka kitea i he te whakawakanga i taua tangata,
he mea  tito noa.      Heoi ko te kinonga i kino
ai taua whenua, ka .wehewehe, ka ririiri hoki.
I runga i te tohe nui a etahi tangata, a tana
wahine hoki, ki te Kawanatanga kia whaka-
wakia ano a Tereiwhu, kua mauria mai ia ki
Parani, ki whakawakia tuaruatia ano.
Ki te ki mai a nga waea kua hina taua tanga-
ta i te kawenga a te pouri, a te koingo hoki ki
tana wahine.      I tona kitenga i tana wahine
kore rawa ia i kaha ki te korero, heoi ano ta
raua korero he ngunguru, he tangi.     I a Tere-
iwhu i runga i te tereina e haere ana ki Rene,
ki te taone e whakawakia ai ia, he tangi tonu
tana mahi.      I tona haerenga ano ki te Motu
o te Rewera, ki te motu i hereheretia ai ia, ka
mutu tona rongo ki nga korero o te ao.    Ho-
tu ana tona manawa i nga korero a tana wa-
hine kia ia, i nga korero o te riri a te iwi mo-
na i muri i a ia.    Ki te puta tenei tangata, ki
tana wahine te honore nui.       Kore i rikarika
te toa o taua wahine, ki te pitihana kia ata ti-
rohia ano te hara o tona ariki.    Ki te whaka-
aro a te nuinga o te tangata, he mea whaka-
pae teka taua tangata.       E kiia ana i pangia
ia e tetahi mate piwa, engari kua pai haere i
naianei tona mate.      E te Atua whakaarohia
te hunga e patua hetia ana!
RONGOMAITATA.
TE PAREMATA : I te whaikorero a te Honore
Timi Kara, Hekeretari o te Koroni, i Tura-
nga i tino kaha tana tautoko i tona Kawana-
tanga, i kauwhautia hoki e ia nga painga i pu-
ta mai ki te iwi i runga i te kaha o te Kawa-
natanga ki te awhina. Ki tana ki hoki heoi
ano te tikanga hei painga mo nga Maori ko te
tuku i te toenga o ratou whenua ma te poari
e whakahaere. Ka nui te tohe o nga pakeha
o Turanga nei kia whakatuheratia nga whe-
nua o te Tairawhiti. Otira e toru nga ra i mu-
ri mai ka whaikorero a te Piukenana te me-
ma o Wairarapa, he tino tangata no te Apiti-
hana. I kaha tana whakahe i te Kawanata-
nga. Ana take whakahe:— (1.) Mo te kaha
o te Kawanatanga ki te kai i nga moni a te
Koroni. (2.) Mo te hoatutanga i te tiwhike-
te kapene ki tetahi tangata o Poneke, kahore
nei e tika kia riro i a ia. (3.) Mo te hoatu-
tanga ite Ripeka o N. Tireni ki tetahi pakeha
kahore nei e tika kia riro i a ia. Tenei ake te
nuinga o ana korero, engari kaore e mohiotia
ko ta wai ranei te mea tika. He korero ke
ta te Kawanatanga, he korero ke ta te Apiti-
hana.
PRINTED BY H. W. WILLIAMS AT THE TE RAU PRESS.