PIPIWHARAUROA
HE KUPU WHAKAMARAMA

HE KUPU WHAKAMARAMA,
Nama 14.NELSON,                               APERIRA, 1899.
EDITOR-REV. F. A. BENNETT.
HE INOI MO   NGA HOA WEHE KE.
E to matou Atua, e Ihowa, kei nga wahi
katoa nei koa, kahore rawa hoki he takiwa
hei wehe i a koe, i a matou ; e matau ana
matou ko te hunga e mawehe ana tetahi i
tetahi, e tata tonu ana ki a koe, koia matou
i inoi ai kia tiakina tonutia o matou hoa
aroha e wehe ke nei i a matou inaianei :
tukua mai hoki ki a ratou, ki a matou, kia
whakatata tahi ki a koe, kia tata ai tetahi ki
tetahi, he mea hohou ki te here ngaro o toa
aroha, kia uru tahi ki tou Wairua, ki te
rangapu o tau hunga tapu.   Kei a koe na
te whakaaro   mo to matou kitekite,  kore
ranei e kitekite, a muri nei i ranga i te
whenua,   otira kia pono   ano   to   matou
mine tahi a te Aranga o te hunga tika,
tomo tahi ki te whare, he maha nei nga
nohoanga, kua rite mai ua i a koe mo te
hunga e pono ana te aroha ki a koe ; ko
Ihu Karaiti hoki to matou Ariki.    Amine.
TE WHENUA-KURA I PORIRUA
He mea whakamaori mai enei korero no
te " Evening Post" o Poneke : —" Ko tetahi
o nga keehi hei tirohanga ma te Hupirimi
Kooti ka tata nei te tu, ko te whenua i
i Porirua,    ara ko   te   whenua  i   tukua
e Hori Kerei kia Pihopa Herewini i te tau
1850, a i tukua whakamutua ki te Hinota o
te Hahi o Ingarangi. Ko taua wahi whenua
o 500 eka, i tukua hei whakaakoranga i nga
tamariki Maori   puta atu ki nga-tamariki
Pakeha, he whakaakoranga ia ratou ki nga
mahi o te Whakapono, ki nga mahi a te
ringa, me te reo Ingirihi.   Ko nga moni
katoa kua takoto inaianei o nga reti, me
nga itareti e £6480,  otira kaore nga kai-
tiaki o taua moni i ahei te whakarite i nga
tikanga mo taua moni, te take, ki ta ratou
mahara, kaore taua moni i rahi rawa, a
inaianei ruarua nei nga tamariki kei Pori-
rua.    Na reira e tonoa ana ki te Hupirimi
Kooti (e te Hinota) kia tukua taua moni hei
oranga mo nga   tamariki a  nga   tangata
rawakore kia tae utu-kore ai ratou ki nga
kareti o te Hahi, kia whakaakona ai ki nga
mahi mo reira nei te whenua, i tukua ai en-
gari ko nga tamariki Maori hei te tuatahi
whakaaro ai. E whakatete ana te Kawana-
;anga ki tenei whakaaro, ko ta ratou i a e
hiahia ana ki a homai kia £5000 hei whan-
gai mo tetahi kura mo nga tamariki Maori
kia whakaarahia ki Otaki, te uku mo taua
whare kia £1000, a ate ritenga o nga mea
katoa te utu, kia meinga te toenga o te moni
hei oranga mo nga tamariki Maori e puta
ana i tiua kura, ki Wikitoria Kareti i Pon-
eke, ki etahi atu kura nunui ranei, ma te
tino whakaaro ano kia whakaakona aua
tamariki ki nga mahi ringa. Engari ko te
taha Whakapono me whakakore atu, a me-
hemea kaore taua kura e oti te wa i whaka-
ritea, e £400 i te tau me utu ki te Poari o
Maori."
Me ata tatari marire e tatou te tutuki-
tanga o tenei Korero.   Ki taku whakaaro
ake, na te Kawanatanga te mahara tika.
He mea tino nui tenei hei whainga ma
tatou ara te whakaako i a tatou tamariki ki
nga mahi ringa, ara nga mahi parakimete,
kamura, nga mahi hu, tera me era atu tini
langa.    Te koha rawa o te whakaaro a te
kawanatanga   ko ta ratou ki kia   kore   te
Whakapono e uru ki ta ratou kura.    He
aha ra i whakakorea ai te mea hei whakareka,
i nga mahi, i te matauranga hoki ?   Mehe-
mea e taea ana i te Aute, ma te aha hoki e
kore ai e taea i era atu kura ?
Ko etahi whenua o te Maori i tapea mo
nga mahi kura hei oranga mo nga tamariki
maori, kahore i tika taku titiro atu ko
Whanganui me Motueka. Ko te kura i
Whanganui mo nga tamariki Pakeha anake,
tamariki Pakeha rangatira, a ki te haere atu
he tamariki Maori ka tonoa ki te utu pera
ano me nga tamariki Pakeha. E ki ana ko
te Pakeha, something wrong somewhere ! He
aha ra i kore ai e penei te whakahaere o
tenei kura me te Aute ! Kia tino matatau
au ki te nuinga ake o nga tikanga o enei
whenua, ka maha ake ai aku kupu. He mea
pai ano tenei hei whiriwhiringa ma o taua

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mema o te Maori.    Heoi na to koutou hoa
meroiti nei.
REWETI TUHOROUTA KOHERE.
NGA RETA KUA TAE MAI.
Kaikohe,
Bay of Islands.
23rd Hanuere, 1899.
REV. PERERE PENETI,
E hoa tena koe ara koutou katoa.    Tena
koe e noho mai na i runga i tou nohoanga e
kore nei  e taea   te  whakangaueue.    Tena
koe e huihui nei i o hipi kia noho roopu, e
rapu nei inga mea kua ngaro, e kukume ake
nei inga mea i taka ki roto inga poka     Na
tenei kua tae mai to kai rapu, to kai huihui
ki konei.    A tenei te kukume ake nei inga
mea i taka ki nga poka, a te taea tanga ake
o aua mea i taka ra, kei te hari kei te koa i
naianei.    Na konei e hoa ka tino nui te
whakamoemiti atu kia koe me nga mihi
aroha atu i roto inga ringa ote manaakitanga
ato tatou Matua. Heoi e hoa kia ora tonu koe
i runga ite kaha oto tatou Matua, a mana
ano koe e tiaki i roto inga rauhanga ote Ao,
i roto ano hoki i ona tini pohehetanga.    Na
tenei ka tuku atu i tenei wahi ora mo ta
tatou manu (tekau hereni) ki roto i tena reta.
Na enga Iwi katoa he kai tautoko tenei ite
kupu i kitea e ahau i roto i tenei pepa, e ki
ana, Kia mahara e te Iwi kite tuku oranga
mai mo te manu nei.   Kaua hei hurihuri te
whakaaro mo te hereni i riro ma taua pepa,
note mea hei tohu tenei mo to tatou aroha
ki to tatou Matua,  a hei whakanui hoki ito
tatou Hahi.   Na tenei kei te whakapai atu
kia koe ete Etita moto tukunga mai i enei
kupu whakamarama.    A kei te hiahia tonu
atu kia kite tonu.    Konga mea i tukuna mai
nei e koe ki au kua tukuna e au ki era atu
wahi o tatou.    Kua hoatu e au te pepa i
tuku tata mai nei ki te Minita o konei (Rev.
Matiu Kapa)  a kinga rangatira ano hoki
mote tikanga i kitea iho i roto i taua pepa
nei.   Heoi ehoa e tino hiahia ana ahau kia
kite ite Nama 1, 2,  4, 5, 6, 7, 8 ote pepa
nei. Note me heoiano ngamea kua kite ahau
kote Nama 8, 9, 10.   Mehemea kanui kei a
kee me tuku mai e koe kia kite ahau.   A kei
reira   ka tika ai kia tukutukua atu etahi
atu o aku kupu.
Kati tena koutou enga tamariki ote Aute
Kareti. Tena koutou e hapai mai nei ite
patu i hoatu kia koutou ete Pakeha. Tena
koutou e kukume na i ena Iwi i roto ite kino
kia puta kite pai. A e patu na inga mea
kikino I i te patu i hoatu kia koutou. Heoi
e hoa ma kia u te pupuri i taua patu. A
tenei kei te whakawhetai ki to tatou
Matua mote homaitanga o ena whakaaro
tika kia koutou. A hei tauira hoki ki etahi
atu kura. Na konei ehoa ma ka nui te
whakapai atu kia koutou menga kupu aroha
atu i roto ite whakaoranga ato tatou Atua.
Heoi e hoa ma kia ora tonu koutou i runga
ite kaha oto tatou Atua. A mana ano kou-
tou e manaaki e tiaki inga tini he o tenei
Ao. Heoi e hoa ma tena koutou katoa.
Na to koutou hoa aroha,
NA HAKOPA KAHI.
Kaiapoi,
Pepuere 20th, 1899.
Rev. P. Penete, Etita,
E hoa tena ra Koe o te kupu whaka
Marama.
E Koa ana ahau Ki te Ingoa o to pepa
Kia te Pipi Wharauroa No te mea Koia te
Kai whakahauhau Kia Kaha te mahi Ki te
Atua Matua Atua Tama Atua Wairua Tapu-
Kati aku Kupu.
Engari tuhia atu enei Kupu. Kei te
hanga tetahi Pourewa ki te Pa O Kaiapoi
Ko Ngaitahu te Ingoa e Hopene ana i te
toru 3 onga ra O Aperira 1899 tukua atu
hei hari ma te Pipi wharauroa ki te ao
Katoa.
Hoani Hape te Au.
Kia ora koe me au hoki i tenei tau hou.
Wairau,
Maehe 7th, 1899.
Ki te Etita o te Pipi-wharauroa,
Tena koe. He whakamoemiti atu tenei
na matou mo te ingoa o te Pepa. Ko ta
matou ingoa tena i whakarite ai mo te
Pepa. Te Tika o tena manu he Karere na
Mahuru. Tokorua enei tangata, ko Mahuru
raua ko Paeahi, ara ko Teoteo. Ka mea atu
a Mahuru ki a Teoteo, he aha te manu pai
hei tohu ma taua. Ka ki mai a Teoteo, he
Kotare. Ka ki atu a Mahuru, kaore he
Pipi-wharauroa. Tena tukuna tau te Ko-
tare. Katahi ka tukua te Kotare. Tana
tangi he karanga ki tana ariki, teoteo. I
tukua i tenei marama i te tahi o Pipiri (ko
Hune tenei marama). Ko te tahi o Pipiri
kua pipiri tonu nga turi i taua taima He
tohu nui na o tatou tupuna. Kei tenei
marama ko nga whetu, Ko Puanga, ko
Matariki, ko Tautoru, ko Takurua, e man
ana te whakatauki, " Takurua hupe nui."

HE KUPU WHAKAMARAMA;
He tohu nui na nga tupuna.    Kei tene
marama tae noa ki te rua o Hongongoi, ara
ki te rua o Hurae.    Ko here turi koka, te
toru ko Aroaro Mahanahana.   Ko Akuhata
tena.    Eo Ketekahu te   wha   o Mahura.
Koia ta tatou manu te Pipi-Wharauroa, te
Karere o Mahura.    I puta i nga ra whaka-
mutanga o Hepetema i nga ra timatanga o
te rima o Hiringanuku, ara o Oketopa.   Ka
korero paitia nei ta tatou manu, korerotia
kinotia ana tetahi manu te Kotare. Natemea
kaore i puta he pai i taua manu.    Ko ta
tatou manu korerotia paitia ana    I puta
mai he oranga i a ia.    Ka rite nei ki nga
korero a te Kaiwhakaora a to tatou Ariki.
Te tahi o   Pipiri ka puta o tatou matua,
tupuna, ki waho i te ata po, i te wha o nga
haora ki te titiro i te putanga o nga whetu.
no te mea kei aua whetu te mohiotia ai te
tau pai te tau kino, kei tenei whetu kei a
Matariki, ka nunui nga whetu he tau pai
mo nga ika.   Kei aua whetu kei a Piunga
kei a Matariki.    He tohu nui tenei manu
na   o  tatou   tupuna.   Ka   tangi te Pipi-
wharauroa ka mohio o tatou tupuna ko te
wa tenei e tou ai te kumara, te hue Maori.
He whakaritenga enei manu mo nga manu
e rua a Noa i tuku ai.    Te manu   tuatahi
i tukua e Noa  kaore i pai, no te rua onga
manu no te Kukupa  kamohiotia e Noa kua
hoki nga wai kua ora te ao.
Waihoki me te Pipi-wharauroa he tohu
ora tenei ki o tatou tupuna, kua tata mai te
Raumati, " Kui kui. whitiwhitiora."
Taihoa ka tuku atu ai etahi nu. Kei te
mahi te iwi i te mahi i waiho ake nei e
koe.
Heoi ano,
NA TANA RUKA.
Te Rau Gisborne,
Maehe 16th, 1899.
Kia F. Peneti,
E hoa tena koe, ahakoa kaore .taua e kite
a tinana ana engari e kite ana taua i roto i
to tatou Ariki ia Ihu Karaiti
I tuhi atu ai au kai koe inainei, mo ta
korua reta ko te B. Kohere i tuhi mai ai kia
an i Mohaka, ara kia tu ko au hai whaka-
haere mo ta tatou manu, mo te Pipiwharau-
roa ki roto o Mohaka. E pai ana. Heoi
ano aku kupu hai wahanga atu ma ta tatou
manu ki nga wahi e haere ai ia. Me te
parirau ano hoki hai rerenga mona e 5s. I
tuhia atu e au tenei reta kia koe i Gisborne
nei. Engari ko toku kainga tuturu ia ko
Mohaka.    Heoi  e hoki ana   au   ki   reira
apopo.
Heoi ano ma te atua tatou katoa e
manaki e tiaki. Ma te Atua ano hoki e
homai Tona Wairua Tapu hai whakakaha
ia tatou ki te mahi i Tana e pai ai
Amine.
Na te hoa mahi,
REV. HEMI P. T. HUATA.
Te Arai Bridge,
March 2 th, 1899.
Kia Peneti,
E hoa tena koe kua tae mai tau reta ki
au, ara ta korua tahi ko Reweti. Ara patai
mai, mehemea au e ahei ana hei tangata
tuku korero atu mo to Pepa ara mo te Pipi-
wharauroa, E whakaae ana ahau ki ta
korua tono mai.
Ko te take i roa ai taku whakauta mo ta
korua reta, he mea naku kia mutu rawa te
hui kohi moni mo te whare karakia e tu ana
ki Kaiti, wahi o Turanga me te kohatu
whakamaharatanga hoki kia—Hirini Te
Kaui,hui atu ki te Hinota Topu. Kia whai
korero ai hoki maku hei tukunga atu ki ta
tatou manu. Kua kite au i a Reweti kua pa
mai ia ki au. E mea mai ana, mehemea
au e tuhi atu ana i nga korero o te Hui. Ka
whakaae atu au.
Ka mea mai ia ko Hemi Huata minita te
tangata e tuhi atu aua i nga korero o te
hui.
Heoi, e hoa, mehemea e whai korero ana
a enei ra maku e tuhi atu hei tioro ma to
manu.
Ka rere atu i muri tata iho i tenei tetahi
kakano iti nei hei manawa ora mo to manu
mo te wa poto nei.
Hei Kona ra,
Na to  Hoa
TAME ARAPATA.
HE BETA NA APIRANA NGATA.
(He mea whakamaori)
Akarana,
Maehe 14th, 1899.
Kia Te Reweti,
E hika tena koe,
No te ata tonu nei i tae mai ai to reta ki
au o te 10 o nga ra ; tena koe, me to mihi
mai ki au mo tenei mahi ka timataria nei
e au. I whakaaro ano au ki te tuhi atu kia
korua ko Peneti mo taku hiahia ki te tuku

HE KUPU WHAKAMARAMA.
korero atu kia " Te Pipiwharauroa," ara
he kupu ruarua nei o taku haere. Me
penei taku taku atu i taku reta ; me tuhi
Maori atu e au kia koe, a mau e whakarite-
rite atu mo " Te Pipiwharauroa " ma tenei
koe, me o hoa hoki i Turanga e matau ai
ki taku haere, a hei ona wa ra pea ka tino
panui ai—" e rua nga manu e patua ana
ki te kohatu kotahi: ara e wha rawa mehe-
mea ka whakaritea e korua ko Peneti kia
" Te Tiupiri" me " Te Puke-ki-Hiku-
rangi " kia kapea aka reta i te wa e perehi-
tia ai i roto i a " Te Pipi."
E hari ana au i te whakanukuhanga. a te
Kawanatanga i te moni whangai (scholar-
ship)    ......   Mehema ana kaore
ano koe kia tau noa ki raro kua tohea e au
te komiti o te Kareti o Hoani kia hoatu kia
koe te moni.   I rongo au kia Tukuta Mac-
kellar e tuwhera ana tetahi o nga moni a
Hune nei, a e hiahia ana ia kia riro ia koe,
engari i whakaaro ano ia kei whakararuraru
noaiho i a koe, a i te kaha o to hikihiki haere
i tenei tau e kore pea koe e puta.   Me tuhi
koe ki te komiti o te Kareti o Hoani, he tono
i taua moni kia homai mau   .....
Mehemea ana tokoono tamariki Maori
mohio tera noa atu e ora i te Kawanatanga
i o tatou hoa hoki Kua kaha rawa te tona
! nga tamariki Maori kia haere ki nga kareti
nunui.
Eia mataara tonu koe mo te whakawa-
kanga e te Hupirimi Kooti i Poneke o te
whenua i herea hei turanga kura i Porirua;
Kua tukua atu e au tetahi waea mai no
Poneke, no roto i te " Star " ; me whaka-
maori mo te Pipi me era atu pepa hoki.
(Kua kapea mai e matou enei korero i te
" Evening Post " o Poneke, a kua taia ki
te Pipiwharauroa—Etita). Kua timataria
e tatou tenei mahi nui, a kaata me whaka-
oti. Koia nei te wa hei whakaoranga i to
taua iwi, i te tate ki ana, a tena ra. i te mea
ano e ki ana te tai kokiringia te waka.
A te Turei nei au haere ai ki Opotiki kia
kite i a Tataikoko raua ko Timutimu. Ka
hoki mai i reira ki Whakatane ki te hui a
te 24 o nga ra. I muri iho, ka ruku au ki
roto o te whenua o te Urewera mo te wiki
kotahi, ka hoki mai ano i reira ki Opotiki,
mai i Opotiki ka maaro taku haere ma uta.
E pau pea te rua marama. Tera pea au e
tae atu ki Taranga na a te wiki whakamu-
tunga o Mei, kei pai ana te huarahi mo te
haere. Kei te whiriwhiri taku ngakau mo
tetahi wahi ataahua hei turanga mo to " Pa
Tauira " ; a kaati e toru ano nga kainga e
mohio ana i au, ara ko "Te Kaha," ko Te
Kawa Kawa (i Waiapu), ko Kakariki, ko
Taumata-o-Mihi ranei.
Kei te whakariterite au ki te Etita o te
" Poverty Bay Herald," mo etahi korero e
tukua atu ana e au. Kua rite i au ki nga
etita o konei, o Nepia, o Poneke, me Otau-
tahi (Christchurch); kanui te mahi tuhi-
tuhi i au ....
Hei kona i au mahi. Ma te Ariki tatau
e awhina e whakapakari.
Na to tuakana aroha,
APIRANA T. NGATA.
(E te Tuipiri, e te Puke-ki-Hikurangi,
me te Paki-o-Matariki kapea tenei reta, me
era atu reta hoki a to tatou hoa a Apirana
Ngata, e rapu nei i te ora mo te Maori. E
kore e taea te tuhi a-ringa atu, i te nai o te
raruraru ki a Apirana ki au hoki Na to
koutou hoa aroha.—Reweti T. Kohere.)
KO TE MANU KO TE HEEKI RANEI ?
I HUIHUI etahi tangata i te ahiahi ki te
whare o to ratou hoa, tokotoru o taua hunga
he tamariki, ara tokorua nga mea wahine,
kotahi te mea taane. Ko nga tamariki
wahine e titiro ana ki te Paipera Ea
whakatata mai te mea tane, katahi ka ui,
" He aha ta korua e korero na ?" Ka
whakahokia atu e te mea pakeke o nga
tamariki wahine, " E korero ana maua i te
Paipera; he aha to ui ?" Te katanga o te
tamaiti tane, " Ha ! ha ! ha ! i mua i au e
tamariki-ana i korero au i te Paipera, i
whakapono hoki ahau ki ana korero, otira
inaianei, kua pakeke nei au, kua tae hoki
ki te kareti, kua mutu rawa atu taku whaka-
pono ki nga korero o te Paipera; e mohio
ana au kahore kau he Atua ; ko nga korero
mo te Atua he maminga noaiho na te tan-
gata." Kahore rawa nga kotiro ra i wehi
mai i te matau o tenei tangata kareti, mea
atu ana ano te mea pakeke, "E ki, i te
nui o to matauranga, e mea ana koe kahore
kau he Atua; kaati mau ma te tangata
mohio ki nga mea katoa e whakaatu mai
kia maua kuare nei, ' Ko te hea i puta mai
i te tuatahi o te heihei raua ko te heeki, ko
te heki ranei ?" Hohoro tonu te whakahoki
mai a taua tamaiti taane, "Koiana noa ta
korua patai, ma te tamaiti kai-u e whaka-
utu tena patai hauwarea. Ko te heihei ra i
whanau mai i te tuatahi; kaore ano ia korua
na kia mohio noa ?" Ka mea mai ano tetahi
o nga kotiro, " Kaati ra e ki ana koe, tera

HE KUPU WHAKAMARAMA.
ano ia tetahi manu i te ao nei kahore kaa i
paopao mai i roto i te heeki."     " Aue !   he
pohehe noku, ko te heeki no te tuatahi i
puta mai ai!"    " Kaati ra e ki ana koe tera
ano ia tetahi heeki i te ao nei kahore kau i
whanatu mai i roto i  te manu.''     I  te
hanenga .o te tamaiti whakahihi nei, i te
kotiro, ka whakapeka tona korero, ka mea
"Katahi ano te wairangi o a korua patai;
he tangata whakatipu pikaokao au kia mohio
au ki te ahua o tenei mea o te manu, a kia
ui mai hoki korua ki au i ena patai ?"   I te
ka o te ngakau o te kotiro ra i tona rongo-
nga e taunutia ana te Ingoa o te Atua e te
tangata whakahi, ka wiri tona reo, a rahi
ana tana karanga,   "E ta, nau i ki he tan-
gata mohio koe, i tae koe ki te kareti, na
reira ka ina atu e au tenei patai kia koe.
Inaianei ki taku titiro atu kei te poauau
noaiho koe, kaore rawa i hoki i a koe taku
patai, ' Eo te hea i puta mai i te tuatahi ko
te heihei ko te heeki ranei.'   Kia mohio koe
inaianei, he wairangi koe.    Maku ano e
whakahoki taku patai.-    Kahore  kau   he
tikanga, mehemea ko te manu ko te heeki
ranei i puta mai i te tuatahi.    Eo te manu
tuatahi, ko te heeki tuatahi ranei, na Te Atua
i hanga."
"E mea ana te wairangi i roto i tona
ngakau, Kahore he Atua." (Waiata 14, 1.)
TE PIPIWHARAUROA.
" Kui ! Kui ! whitiwhitiora !" Kia ora
koutou e nga hoa kia ora koutou e te iwi !
Eia tau te manaakitanga a te Rungarawa
kia tatou koutou ! Huri ake te mihi.
Kua pakari haere nei ta tatou manu, na
reira i hiki ake ai te ngakau, ki te tono atu
kia koutou katoa kia kaha ta koutou manaki
i ta tatou taonga; manakitia i runga i te kaka-
ma o te ngakau ki te pohiri ina tau atu ia
ki o koutou marae ; manakitia i runga i te
ata korero, i te ata whakarongo, me te ata
whiriwhiri ano o te ngakau ki te ahua o
tana kupu ; manakitia hoki i runga i te
ngawari o te ngakau ki te homai i etahi hua
kareao hei whakakaha i tona tinana hau-
warea. Ei te korero koutou i ana kupu
kaua e meinga hei mea whakaahuareka kau,
engari hei whakaako, hei tohutohu. Wha-
kaarohia te tika,, me te he ranei o ana kupu.
Mehemea he tika puritia e to ngakau, kaua
e rukea atu ki te tahataha hei kainga kino.
I whakatakotoria te nuinga o ana korero i
runga, i te raruraru, i runga i te ngoikore-
tanga, i runga i te mauiuitanga. Kahore
kau he utu mo ta matou etitatanga, tuhinga
ranei i nga korero.    Heoi ano to tino utu
kia matou ko te rongo atu kei te manakitia
e koutou o matou mamaetanga.    Kei man-
gere te ngakau ki te korero ; i nui ai tenei
iwi te Pakeha na te pukapuka.    I matau ai
te tangata na te pukapuka.    E nga kai-tau-
toko,   e   nga kai-korero,   e o matou hoa
whakahaere kia kaha te panui i a te " Pipi-
wharauroa "  ki te tangata ; kia kaha te
whakaatu.   Kaua e hunaia to rama ki raro
ote puhera.   Ea mutu   ta koutou  korero,
hoatu ki o koutou hoa, ki te kore ma koutou
ranei e korero ki nga nohoanga tangata. -
Tonoa o koutou hoa ki a tona kia tukua mai
te " Pipiwharauroa " kia ratou.    E nga kai
whakahaere tukua mai nga korero o koutou
na   takiwa ; nga korero hui, kohi   moni,
whakaatu   mai   i te   ahua   o  koutou na
whenua, o nga   tangata, i  o   koutou na
whakaaro ranei, i nga whakatauki ranei a
tana a te Maori, me te tini o era atu korero
e tika ana mo ta tatou pepa.   Kaua e tatari
kia wharona rawa te korero ka tuku mai ai.
Tukuna mai nga pito-pito korero.   Kaua e
roa rawa te korero.   I ki tetahi tangata
Maori kaore ia e pai ki nga nupepa whaka-
pono,   te   take he mohio tona ia ki nga
karaipiture,   ki te whakapono.   Mehemea
he whakapono tou, he aha te whakaneke ai ?
He aha te inoi ai i te inoi a nga Akonga a
te Karaiti " E te Ariki, whakanuia to matou
whakapono ? "   Nga Pakeha whakapono he
nupepa whakapono tonu a ratou.   E hoa
ma, te wahi e tutuki ai te whakapono ko te
rangi.   Mehemea  he  tino  nui   to   tatou
whakapono, whakaakona etahi atu ki   te
whakapono,  kia whiwhi hoa ai tatou ki te
rangi, kei haere mokemoke tatou.   Ina ta
Horomona i waiho iho ai ki muri nei, ". Ta
tetahi he rui, heoi e tapiritia mai ana, ta
tetahi he kaiponu i te mea tika, a rawa kore
noa iho.    Te wairua ohaoha ka momona,
te tangata e whakamakuku ana ka whaka-
makukuria ano ia ."    (Whakatauki 11, 24,
25).   Maranga e te iwi, ka tata te po e kore
ai te tangata e ahei te mahi! [Maranga!
Maranga ! maranga ra ki runga ! " Kui,
kui, whitiwhitiora I"
TE MANA O INGARANGI.
I te karaunatanga o te kuini ka hoatu kia
ia tetahi Paipera, me te ki atu ano o te
Atipihopa o Kanatipere, '' Ina te mea nui
atu i te ao katoa ka hoatu nei kia koe."  A
mehemea ki te ui tetahi tangata ki te kuini

HE   KUPU   WHAKAMARAMA.
i te mea i rahi ai a Ingarangi, tera ia e
whakahoki mai " Ko te Paipera." I te
hakari a nga tangata o Kihipane hei "whaka-
nuinga mo te taenga mai o te Kawana ki to
ratou kainga, he nui nga tangata i tu ki te
whaikorero. I puta nga korero mo te nui
me te kaha o Ingarangi. I taua hakari te
kapene o tetahi manuao me ona apiha, me
te Kanara hoki o nga hoia katoa o Niu
Tireni. I te whaikorero a te Kawana, ara a
Rore Renewhare (Ranfurly) i penei etahi
ona kupu, " He nui nga kupu i puta- mo
nga hoia, mo nga kaipuke whawhai, me te
moni, hei whakanui i te mana o Ingarangi.
Otira kei te hoki whakamuri aku whakaaro
mo tetahi tangata (ko te kuini taua tangata)
i ina, mehemea ko te aha te mea nana i
hapai te Ingirihi ki runga rawa. Ko tana
whakahoki peto tenei " Ko te Paipera.'' He
tika ano, na nga mahi, mahi whenua, mahi
taonga, na reira i piki ai te mana o Inga-
rangi, otira ehara i enei anake i nui ai to
tatou mana, ehari hoki i te mea ma enei
anake e tuturu tonu ai to tatou mana i
runga i nga mana katoa, engari ma te pono,
ma te tika, ma te whakapono, ma te tapu,
tapiritia atu ki enei ko te aroha ki to tatou
kuini hei whakapawera i nga toto o te
Ingirihi, ma tenei ra e pumau tonu ai te
nui, te rahi o to tatou mana i te ao
katoa."
Kaore te kawana i wehi ki te whakaputa i
tona whakaaro mo te Whakapono. I rereke
te nuinga o te rangatira Maori Pau katoa
atu te nuinga o ratou whakaaro mo te korero
whenua, me nga korero Paremete. Kaore
au i te whakaparahako ki enei korero, en-
gari ko te taha ki te wairua i te tuatahi, ara
kia penei te tutira : (1) Wairua, (2) tinana,
(8) hinengaro. Ko te tangata i te tuatahi
hei muri noa atu te whenua i hangaia te
whenua mo te tangata, ehara i te mea ko te
tangata i hangaia mo te whenua. Ehara
hoki i te mea, na te he o nga ture whenua i
ngaro haere ai tenei iwi te Maori, engari na
te kuare ki nga ture o te oranga mo te
tinana. No tenei ahiahi ano i korero ai
maua ko tetahi rangatira Maori. Mohio
atu ia ki nga korero Paremete, engari ko te
taha whakapono, e ki ana ia he mohio ia ki
nga Karaipiture, ki te whakapono, na reira
e kore e nui ona whakaaro mo era mea.
Nona matua te whakapono iho a tae mai
kia ia. He tangata whakapono ranei taua
tangata he tangata tinihanga ranei. Mehe-
mea he tangata whakapono e kore pea e
pera ona kupu. Kia mohio tatou e aku hoa,
ko te whakapono ehara i te mohio ki nga
Karaipiture, ki nga himene, ki nga inoi
ranei, engari ko te tahuritanga o te ngakau
i runga i te mamae mo nga hara, ki te Atua
marunga atu i a Te Karaiti. Kia matau
hoki tatou e kore tatou e ora i te Whaka-
pono o tatou matua. Heoi ano te mea e
tau iho ki runga i a tatou ko o ratou hara
anake. Kei te mana tonu nga kupu a te
Karaiti i mea ra ia " Engari matua rapua
te rangatiratanga o Te Atua, me ana mea
tika ; a ka tapiritia mai enei mea katoa ma
koutou," (Matiu 6.33) ara nga mea hei
oranga mo te tinana. Ki te nuinga o te
tangata ko nga mea mo te tinana i te tua-
tahi, a hei muri atu pea ko nga mea mo te
wairua, kore noa ranei. I mate noa te
tangata ! i te he ki te takahi i nga kapu
tapu a te Atua !
REWETI T. KOHERE.

"PIPIWHARAUROA"

E nga iwi e nga hapu, he whakamahara
tenei i a koutou ki nga tikanga mo ta tatou
pepa.
Ka kotahi tau tuturu me nga marama e
rua, ta tatou manu e rere haere ana. Kaore
i te whakaritea he utu tuturu mona, engari
kei te waiho noaiho ma te aroha o te tangata
e tuku mai tana i hiahia ai. Kati He tau
hou tenei. He karanga atu tenei ki a kou-
tou katoa, katoa, ki a mahara mai ki ta
tatou manu. Ahakoa he iti, a he rahi ranei,
tukuna mai, kia momona ake ai ta tatou
mokai. Kanui to matou hiahia kia waiho
ma nga iwi, ma nga hapu katoa o nga motu
e rua nei tenei taonga e tiaki. Kua puta te
whakaaro inainei ki a whakanuia ake ta
tatou pepa. Ki te maha mai nga kakano,
ka maha ai hoki nga wharangi o te pepa
nei.
E te iwi, kua huri te tau o ta tatou pepa.
Kati Kei wareware mai ki tenei taonga a
te iwi. Kei te tokomaha rawa nga tangata
e kite ana, engari na te pohehe pea ki nga
tikanga e ora ai te pepa, i kore ai e tuku
kakano mai.
E whakamihi ana te Pipi-wharauroa ki
nga tangata o te whare karakia i Wairau
mo ta ratou kohikohi i tukuna mai nei hei
oranga mo ta ratou mokai, ara £1 4s 6d.
Kia ora. Kapai ta koutou tikanga. Kia
mahara hoki etahi kainga ki tenei tikanga
pai e ora ai ta tatou manu.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE AO KATOA.
I TE tienga o te Kawana ki Turanga
nana i hoatu nga tohu metara (medals) ki
nga tamariki o nga kura katoa o taua takiwa.
Kotahi te tamaiti Maori na te Kawana
ra. ano i whakapiri te tohu ki tona poho. I
pakipaki te mano o te tangata ki tana
tamaiti. Tona ingoa ko Tawera Taipiha,
no te Muriwai.
I te pakarutanga o nga tereina ki Rakaia
ora tonu atu te turi o nga taringa o tetaha
tangata. Ka rima ona tau ka pa ona tar-
inga, otira i te ohonga pea i te kaha rawa o
te tutakitanga o nga tereina ora tonu ata.
He tino rongoa kaha tenei, engari kaua e
whakamatauria e te tangata.
I te whawhai reehi poti a nga kareti nunui
atu i te ao nei ara a Kamureti raua ko
Okiwhata, mate ana a Okiwhata. Katahi
ano a Okiwhata ka mate o ngu tau e iwa.
O nga reehitanga o mua tae mat ki tenei
tau ka 32 nga putanga o Okiwhata ka 23 o
Kamureti.
I te whakaputanga a te Kawana i a Hone
Toia ratou ko ona hoa ki waho o te whare -
he rehere, e mea ana nga nupepa Pakeha, i ki
a Hone Toia, mehemea ana ia i mohio ki
te kino o te whareherehere kua tarona ia i a 
ia. Aata !
Kua oti i etahi Tiamani tetahi mihini hei
whakaahua i roto o te puku o te tangata,
kia mohiotia ai nga mate. Whaoria ai taua
mihini ki roto o te waha, katahi ka tukua
iho he paipa ma te korokoro. Koia nei ano
tetahi o nga " mihini whakamiharo " kua
panuitia ake ra. Ta te Pakeha pai!
I mate te mea (mayor) o tetahi taona i
Amerika, a nehua aua. Otira i te korenga
he tiwhikete hei whakaatu i tona matenga
katahi ka hahua ano te tinana. Kitea ana
i tapukea oratia taua tangata. I mohiotia
ai ko te pakarutanga o te karaihe o te tau-
poki o te kawhena, me te ngaunga hoki a
ona niho i roto o te kawhena.
1 tukia tetahi wahine e te tia i Tokaanu,
Taupo. E kiia ana e kore ia e ora. Tona
ingoa ko Mrs Teko. He taru pea te tia ki
tera kainga !
Kei te riri tonu nga Marikena me nga
tangata o Piripaina, engari kanui te mate o
nga Piripaina. Ko era moutere ko Piri-
paina i riro i a Amerika, no te Paniora, i te
mutunga o ta raua kakari. Ko nga Piri-
paini i awhina i a Amerika, otira inaianei
kei te momotu Kawanatanga ke ratou mo i
ratou, kaore ratou e whakaae ki te mana o
Amerika. Ko tenei iwi he ahua rite ki nga
Tiainamana, ko o ratou moutere e tata ana
hoki ki Haina.
Ko te korero tuatahi kua oti i te mihini
panga korero, i te mea kahore kau he waea,
kua panuitia ki roto ki te " Times,'' te
tino nupepa o Ingarangi. I tukua mai taua
korero e tetahi mihini i te whenua o te
Wiwi, whakawhiti mai i te moana, ka hopu-
kia atu e te mihini i Ingarangi. Ka kino te
haere a te Pakeha !
E mea ana etahi Pakeha he he te hoatu
nui o te penihana ma nga kaumatua
Maori. No te mea, kaore rawa e nui ana
nga mea. e hiahiatia ana e nga kaumatua
Maori ; a tetahi ko te nuinga o nga peni-
hana a nga kaumatua Maori e tangohia ana
e a ratou tamariki mokopuna. He tika tenei
korero. E nga kaumatua kei hoatu rawa tetahi
hikipene o koutou oranga, ma nga tamariki,
kei mutu te hoatu e te Kawanatanga. He
kaha nga tamariki ki te mea oranga mo
ratou ; kaua e whakaakona ki te mangere.
Kei Niu Tireni nei te upoko o Te Ope
Whakaora, ara te Haraweihana. Kua tino
kaumatua rawa taua tangata. He haramai
ia ki te whakahaere i nga mahi a tona ope.
He tangata rongonui tenei. Nana i timata
Te Ope Whakaora, a koia e karangatia ana
ko " Tianara " Puutu. Naumai e koro!
Kei te whawhai a Hamoa. E toru nga
manuao i reira, nana i pupuhi te pa o nga
Maori. E rua nga kingi o taua motu, ko
Marietoa, me Mataawha, he tauwhainga
tonu ta raua mahi. Eo Marietoa te mea e
paingia ana e nga Pakeha, ko Mataawha he
takahi ture noaiho tana mahi.
E. T. M. K.
Maehe 31, 1899.
NGA KAKANO MA TA TATOU MANU.
£ s. a.
Te Rau Students...        ......O   9   O
Rev. H. Huata   ...        .......O   5   O
Te Aniwaniwa Tatana  ......O   5   O
Mr H. V. Gully ...        ......O   5   O
Rawei, Taumarere       ......O    5   O
Ra o te Aranga,   Kohikohii te
whare karakia i Wairau...1    4   6
Mrs Duckworth ...        ......O 10   O
Hemi Matenga  ...        ......1    O   O
Mr F. A. Bamford       ......O   5   O
Mrs Taylor, Wanganui......O 10    O
Rev. F. H. Spencer      ......050
Bond, Finney & Co., Printer Nelson