NAMA IO.
HE KUPU
WHAKAMARAMA

HE KUPU WHAKAMARAMA,
Nama 10.NELSON,                                  TIHEMA, 1898.
EDITOR -REV. F. A. BENNETT.
TE KIRIHIMETE ME TE  TAU HOU.
Ei nga iwi ki nga hapu o te Aotearoa me
te Waipounamu, tae atu hoki ki Whare-
kauri, me era atu motu. —Tena koutou i
raro i te manaakitanga a to tatou Ariki a
Ihu Karaiti.
He mihi atu tenei na te Kupu Whaka-
marama ki a koutou e te iwi i roto i tenei
Ra Whanautanga o ta tatou * Ariki, me te
Tau Hou.  Ma te Atua tatou katoa e
awhina, e tiaki, e arataki ki runga ki nga
huarahi pai katoa. Mana tatou e whaka-
kaha ki te mahi i nga mahi katoa e tupu
haere ai tona kingitanga ki nga marae katoa
o nga iwi, o nga hapu, e noho nei i enei
moutere, tae atu hoki ki o tatou hoa tangata
ki o tatou whanaunga e noho mai nei i nga
wahi mamao, i nga wahi kaore nei i te
whitingia e nga tihi o te Ra Whakamarama.
He tau hou tenei.    Kua tata haere tatou
ki to tatou kainga pumautanga.     He tira
haere tenei.    E ki ana a Paora  " Kahore
hoki he pa tumau mo tatou i konei; engari
e rapu ana tatou i tetahi i roto i nga wa a
muri nei" (Hiperu xiii, 14.)    E te whanau
e! heaha te o mo tatou ki taua kainga? He
aha nga taonga kua purangatia e tatou ki
taua wahi " e kore nei e whakakino te huhu
te waikura ; ki te wahi hoki e kore ai e keri
nga tahae, tahae ai."   (Matiu vi, 19, 20.)
Me pewhea te puranga o enei taonga ?   Me
takahi i nga maihi a, te kikokiko, me whai
ki nga hua o te Wairua, ara, "he aroha, he
hari,   he   rangimarie, he manawanui, he
ngawari, he ngakau pai, he whakapono, he
ngakau mahaki, he ngakau kua taea te pehi."
(Karatia v, 22, 23.)   Konga taonga enei hei
whawhao ma tatou ki roto ki a tatou kete,
hei o mo o tatou hinengaro, kia tae pai atu
ai ki to tatou kainga tuturu, ki te aroaro  o
to tatou Kai Whakaora,     He tau hou tenei
Eia kaha e te iwi ki te rapu i nga tikanga e
tupu pai ai to tatou iwi Maori.
He maha nga tikanga pohehe kei te mau
. tonu i a tatou i te iwi Maori.     Ko aua mea
me whakakore atu, ara te  kai-waipiro,   te
puremu,  te mahi makutu me   nga   mahi
tohunga katoa.     No te ao pouri enei mahi,
he hua no te kikokiko (Karatia v. 19-21. )
Hapainga i tenei tau hou nga mahi nunui.
Kia kaha e te iwi ki te whakahaere tikanga
mo a tatou tamariki. Tukuna katoatia nga
tamariki ki te kura. I te mea e iti ana ano
te rakau e taea te whakatika; tena ki te
waiho kia kaumatuatia, kua piko tonu, e
kore hoki e tika. Kia pai te whakatupu i
nga uri, ko ratou hoki hei Kai-arahi mo te
iwi i nga ra e haere mai nei i mua i a tatou.
Kia mau ki te whakapono Ko te haramu
tenei mo to tatou waka Kaua hei waiho i
be whakapono a ngutu noaiho, engari ko te
ngakau kia tapaea atu hei nohanga tuturu-
tanga mo te Wairua Tapu. Eo te kupu nui
rawa tenei, kia mau, kia u tonu ki to tatou
whakapono, ki to tatou Hahi, ki te whaea
nana tatou i whakangote ki te u i tupu ake
ai tatou hei tangata hei wahine i raro i te
maru o te whakapono. Awhinatia to tatou
whaea nana nei tatou i tiki atu i roto i nga
wa o te pouritanga, i nga wa i kai-tangata
ai o tatou tipuna. Eia aroha ki to koutou
whaea nana nei koutou i tiaki i arahi a taea
noatia te wa i pakeketia ai koutou. Kaore
he kino o to koutou whaea. Ma te tangata
ano e whakakino ka kino ai. Hapainga
nuitia to koutou Hahi. Hoki mai i roto i
te ao pouri, ki te ao marama. "E kore
hoki e whakakawea te Atua ki te ngakau
maru, ki te ngakau iro."
I tenei tau hou kia whakaaro nui tatou ki
te tuku i te Rongo Pai kia toha haere ki
nga wahi o te ao e noho ana i roto i te pouri-
tanga. Whakaarohia te ahua o o tatou
whanaunga e noho mai nei i nga Moutere o
Meranihia Tukuna to koutou aroha kia
puta mo ratou, ara a koutou ohaoha me a
koutou inoi.
1 tenei tau hou kia nui ta koutou awhina
i o koutou minita. Kaua hei waiho ma
ratou anake nga mahi e hapai. Eia tere
atu ki te awhina i a ratou. Manaakitia o
koutou minita hei Matua hei Hepara mo
koutou. Ma te ngahau mai hoki o nga
tangata ki o ratou Minita e ngahau ai hoki
te mahi a nga Minita i o ratou takiwa.
Whakariteritea nga Kai-karakia mo ia
kainga kia mau tonu ai te Karakia i nga wa
katoa.
Whakatuheratia he kura Ratapu i nga
takiwa katoa hei ako i nga tamariki ki nga
mea katoa e tika ana hei ako ma ratou kia

HE KUPU WHAKAMARAMA.
mohio ai ratou ki nga mahi ki te Atua, ki te
tangata ano hoki.    Kaati era kupu.
Mo te taha ki te tinana. I tenei tau hou
kia kaha ki te ako i nga mahi katoa e puta
ai he painga ki te tinana o te tangata. Ara,
kia kaha ki te mahi. E ki ana hoki a
Paora " Ki te kore tetahi e pai ki te mahi
kei kai ia " (2 Teharonika iii, 10). Kaua
hei noho mangere. Eo nga tangata ma-
ngere nga mea e whakawaia nuitia ana e
Hatana. He tikanga honore rawa tenei
mea te mahi. Eia kaha ki te mahi i o
katou whenua, kia pai ai te takoto, kia puta
ai he oranga ki a koutou.
Eo nga mea e whai rawa ana, kia pai ta
koutou tiaki i ena taonga i homai ai e te Atua
kia koutou. E ki ana hoki a Hakai poropiti,
" Naku te hiriwa, naku hoki te koura e ai
ta Ihowa" (Hakai ii. 8). I te mea na
Ihowa ena taonga i a koe na, kei wareware
koe ki a Ia. I haere kau mai koe ki te ao
nei. Ea haere kau ata ano hoki koe. I a
koe e ora ana, whakahokia atu ano e koe
tetahi wahi o ta te Atua i homai ai ki a koe
hei whakanui i tona Kingitanga, hei o, e
toha haere ai te Rongo Pai. Kaua hei
maumauria a katou rawa, engari whakapaua
ki nga mahi e puta ai he painga
ki te tangata ki te Atua. He taranata te
moni kua tukua mai e te Atua ki te tangata,
me tana ki mai ano, " Whakamahia enei
kia tae mai ra no Ahau " (Ruka 19, 13).
Kaati ake i konei nga kupu hei tirohanga
iho ma tatou i tenei tau hou.
E te iwi e ! he tangi atu tenei ki a koutou
i tenei tau hou. Kia kaha, kia maia, kia
toa, " Whakatangata, kia kaha.' E ki ana
o tatou tipuna, " Te upoko i takaia ki te
akatea, e kore e ngawhere." " Kei whaka-
hawea ki te iti o tama; He iti tangata he
rongo kua hau e."
Heoi ano Kia ora, kia ora, e te iwi.
Na te Etita o te Kupu Whakamarama.
WHAI-KORERO A TE PIHOPA KI TE
HUI O TE HAHI MAORI I TU KI
WHAKAPAU WAIROA.
28 Nowema, 1898.
E hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai
o te iwi:—
Me whakawhetai tenei ki te Atua mo tana
whakaora i a tatou i enei wa ka mahue ake
nei i huihui ai ano tatou inaianei ki te rapu
i nga mea e tupu pai ai tenei wahi o tana
mara. He nui ano nga mea e hapa nei.
Na tatou hoki aua mea i hapa ai, ara na to
tatou mangere, na to tatou ngakau-kore.
Ko to tatau Mataa i te Rangi kei te anga
tonu mai ki te whakakaha, ki te whakanga-
hau i a tatou: no tatou te whakaaro-kore ki
te tiki atu i te kaha o tona Wairua i runga
i te inoi i tenei ra, i tenei ra.
I etahi take mo a tatou whakawhetai
inaianei ko te Ropu kawe i te Rongo-pai ki
nga tauiwi, e kiia nei ko te "Church
Missionary Society," ka tutuki ki te 100 ona
tau. Ko ta te Atua karere tena ki tenei
motu i rongo wawe ai te tangata Maori ki
te Rongo-pai o Te Karaiti i mutu ai nga
raru o te wa o te pouritanga, i timata ai te
iwi Maori te uru ki te Hahi a Te Karaiti.
Tenei ano taua mahi te mahia nei i nga
 wahi pouri katoa o te ao. Kua whakatu-
wheratia e te Atua inaianei he huarahi e
taea ai etahi wahi kihai nei i taea i mua ;
he karanga hoki tena nana ki te Hahi, ara
ki a tatou, Ma whakatika ki te mahi; kei te
mana tonu nei hoki tana whakahau kia kua-
whautia te Rongo-pai ki nga tangata katoa
o te ao. Te huarahi e puta ai ta tatou
whakawhetai mo aua mea pai ka riro
utu-kore mai nei i a tatou, ko aua mea ano
kia whakawhiwhia e tatou ki etahi. Me
kohikohi pea he moni e te Hahi Maori, ka
tuku ai ki te Ropu nana nei i homai te
Rongo-pai ki te iwi Maori i te tuatahi, hei
whakangahau i ta ratou mahi ki etahi wahi
o te ao. Kaua ano ia tatou e wareware ki
te mahi pera e takoto mai nei ki to tatou
aroaro, ara ki te kukume mai ki 4 Te Karaiti
i nga iwi Maori e anga ke nei, ki te kawe
hoki i te Rongo-pai ki nga mota o tenei
moana. Ma konei ka kitea ai te ahua ora
o te Hahi o Niu Tirani nei, ma te kakama
ki te whakarite i te whakahau a Te Karaiti,
me te hono tonu o te inoi mo te Kupu a te
Atua kia tere te haere puta noa i te ao.
Tokowha nga tangata i motuhia hei
Rikona i te 25 o nga ra o Hepetema ka
pahure ake nei. Tokorua o enei, ko Apera-
hama Tamihere, raua ko Tapeta Timutimu,
kua oti te whakarite hei haere ki roto ki a
Te Urewera mahi ai, me kore taua iwi e
taea te whakahoki mai ki te huarahi o te
Rongo pai o te Karaiti, ka mahue nei i a
ratou. Eia hono tonu tatou te inoi mo raua,
kia tohutohungia raua e te Wairua Tapu,
kia whakamanaa hoki ta raua mahi hei mea
e whai kororia ai te Atua, e nui haere ai
hoki te Kingitanga o Te Karaiti ki tera
wahi o Niu Tirani. Tetahi tokorua, ko Te
Katene Pukerua, raua ko Hemi Pititi Huata,
kei roto i a tatou inaianei hei whakakapi i
te tunga o nga mea kua mate atu, ara o
Manahi Te Aro, o Hoani Te Wainohu. Kua
roa te takiwa i kore ai he minita tuturu mo
era wahi. Mate Atua e manaaki ta raua
mahi, e whai hua ai ki o raua ake takiwa, e

HE KUPU WHAKAMARAMA.
whiwhi ai hoki te Hahi ki te pai.
I te tunga o te Hinota Nui i a Pepuere ka
mahue ake nei ki Christchurch, ka takoto
tetahi tikanga mo etahi tangata Maori kia
tukua ake ki roto ki te Hinota o te Pihopa-
tanga, mo nga tangata o te Takiwa o te
Hui o te Hahi Maori e tuku ake. Kua
whakaritea hoki e te Hinota o te Pihopa-
tanga kia takikotahi e tukua ake e nga
Takiwa e toru e tu nei ki reira he Hui no
te Hahi Maori.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
perehi. Kanui taku koa i taku kitenga iho
i roto i a te " Tiupiri " o Whanganui. • He
kupu atu naku ki a koe kia tukua mai nga
" Kupu Whakamarama " ki a au, kia mohio
ai au ; hei tuku maku ki Rotorua, ki Make-
tu, ki te Puke. Katahi nei ano au ka tae
mai ki konei, ki Nepia nei, no te Raumati i
mahue ake nei. Me tuku mai e koe nga
tikanga o to pepa i te reta perehi ano, kia
marama ai te tautoko atu i tena taonga.
E taku mokopuna, waha o tupuna ki te
ao, i runga i tena taonga nui whai ingoa.
Mehemea ko nga tikanga anake o te Karai-
piture tana mauranga, he aha te he; he
pai tonu. A, mehemea mo nga korero
katoa, he pai rawa tera. A, he kawekawe
mai hoki i o tawhiti korero, a he pai tonu.
E tama tena koe. Heoi ake nga mihi a
to tupuna ki a koe. Heoi ano.
Na to tupuna i roto i te whakapono
ki to tatou Ariki.
HOHAIA TARAKAWA.
Te Whaiti,
Noema 28, 1898.
Rev. Peneti.
Tena koe, te manga kua mana-
kohia e te Matua, hai putanga mo enei hua
e whai painga ai Tona Hahi Maori, te hunga
ia e noho tonu ana i roto i te atarangi o te
mate. Rev. Peneti i tono koe ki a whaka-
aturia atu te ahua o nga tangata.
Kai te tangi atu nga wairua o koutou
taina e noho nei i roto o Te Urewera ki te
maramatanga.
Na Te Kooti te hahi me nga whakahaere
o konei, kati ko koe e mohio ana ki te tino
mea hai tuku mai e whiwhi ai ratau i te
maramatanga. Tetehi mea kia tino marama
ko te timatanga mai me nga tikanga o te
Ra-tapu.
Kaore he hepara tuturu o e nei wharua,
a ki te taea te tuku mai ki a maha, o nga
pepa nei kia Mr. F. Wykes, ma maua e
toha haere.
Tenei kakano iti hai o mai.
Ma te Atua tatau katoa e wawao.
Na to tuahine i roto i te Ariki.
TIRITA TE AWEKOTUKU.
Kia Tame Erihana, Poneke. Kua tae
mai to reta me nga kakano ano i roto, hei o
atu mo ta tatou manu. Kia ora tonu koe
mo o kupu mihi mai, me to aroha.
Joseph G. Baker, Gisborne. Kua tae
mai to reta me te kakano a Anaru Ratapu i
roto. Tenei ka tukuna atu nga pepa ki o
hoa i tono mai nei. Kanui te whakamoe-
miti atu ki. a koe mo to kaha ki te whaka-
haere i nga tikanga mo ta tatou taonga i
ena takiwa.
Moses Edwin, Matata. Tenei to reta. Ka
tukuna atu he pepa ki a koe. Kia kaha, kia
u ki nga mahi pai katoa.
Akapita Tahitangata, Awahuri. Kua tae
mai to tono mo nga Kupu Whakamarama.
Tenei ka tukuna atu ki a koe i roto i nga
marama katoa. Mo to kupu mo te oranga,
kei a koe tena.
Henare Roera, Muhunoa, Ohau. Kua tae
mai to reta me to aroha. Ka tukuna atu ki
i a koe te-pepa nei i roto i nga marama katoa.
RUNANGA A HATANA.
(He Moemoea.)
I KITE a moemoea tetahi tangata i te
tunga o te runanga a Hatana, ratou ko ana
toa. Te take o tana hui he whakatakoto
tikanga e ngaro ai te whakapono. I uiuia
e ia ana tangata mo nga mahi i oti ia
ratou, hei kukume i te wairua o te tangata
ki te po. Koia nei te whakahoki a te
tuatahi o aua marohirohi ki to ratou ariki,
" E toku ariki i kite ahau i nga kaipuke e
hari ana i nga tangata kauwhau i te Rongo-
pai ki a whenua, ki a whenua. Katahi ka
whakaputaina e ahau tetahi hau tino nui,
a tahuri iho aua kaipuke, ko nga tangata o
runga mate katoa. Ka whakahokia mai e
Hatana ' Ko tau i mahi ai ehara i te mea
mohio rawa. Katahi ka koha rawa te haere
a te tangata ki te kauwhau i te Rongopai
inaianei. E kore rawa te mahi a Te Atua
e mutu i tena tikanga. I muri iho i tenei
ka puaki te mangai o te tuarua. Ko ana
kupu enei. E toku ariki he nui nga puka-
puka kua tuhituhia e ahau, hei whakatahuri
ke i nga whakaaro o te tangata i te Atua, i
nga mahi pai katoa, i nga mea tapu. Ka
mea atu a Hatana kia ia. Nui atu tou
mohio i to te tuatahi, otira, ekore te nuinga o te
tangata e korero i o pukapuka, e kore hoki e
whakarongo mai ki o korero. Ko te ono mano
tenei o nga tau i tohe ai ahau ki te tangata
kia mutu ta ratou whakapono tera ano he
Atua, he Rangi, he Reinga ranei, a kahore
ano ratou kia whakarongo noa mai kia
ahau." No muri rawa ko te tino toa, ko
tona ahua he wehi rawa. Ko ana kupu
enei, " Anana! e toku ariki o te ao pouri,
whakarongo mai ki ta to pononga i mea ai.
I tomokia e ahau nga whare katoa i kau-
whautia ai te Rongopai. Ko taku korero

HE KUPU WHAKAMARAMA.
tenei ki te tangata.    " Kahore rawa tetahi
kupu he a te kai-kauwhau, he tika e aroha
ana te Atua kia koutou, i mate a Te Karaiti
mo koutou ;  e tohe ana te Wairua Tapu kia
koutou, he tino nui hoki te rangimarie e
puta mai ki o koutou ngakau "; engari i te
mutunga o te karakia, i te whakaminenga
e haere ana ki waho, ka kohimuhimu atu
ahau ki roto i o ratou taringa, kamea atu
"Taihoa, hei apopo, kaua e tahuri ki a Te
Karaiti inaianei, taria hei apopo."   Nui atu
te hari, o Hatana i tenei, karanga ana ia,
mea ana "Ka tau taku manakitanga kia
koe nui ke atu tou mohio i o enei katoa,
hei turaki i te whakaaro me te tikanga a Te
Atua, Ma ora ai te tangata,"
E te hoa, whakaarohia te tikanga o tenei
korero, Rua rongo koe i te karanga kia
tahuri kia Te Karaiti, kia ripeneta, otira
kei te mea pea to ngakau " Taihoa hei
apopo." E mea ana te Atua "Nana te wa
manakohanga mai, nana te ra o te whakao-
ranga." Whakarongo inaianei ano, tahuri,
kei kore apopo e taea atu e koe.
TE AUTE ME HUKARERE.
•
I TE tono a te Atirikona raua ko Mihi
Wiremu, haere ana nga tamariki o Hukarere
ki Te Aute i te tahi o nga ra o Tihema.    E
ono tekau matahi nga tamariki, hui atu ki o
ratou kai-whakaako ka eke ki te whitu-
tekau.   I te taenga atu kahore i roa te
okiokinga  ka   haere ki te ngahere, ki te
hakari, ki te takaro. Ka ahiahi ka hoki mai
ki te kainga, ki te hakau ano, ki te ngahau
me era atu mahi ahuareka.    I mua atu i te
ti, ka huaki te ope o nga tamariki o Te Aute,
ano he taua.    O ratou kahu rite tonu, ara
he kahu hoia, me a ratou pu ano me nga
peneti.   I te otinga o te whaka ahuatanga
ka whakatutu ratou.   Tino pai atu ta ratou
mahi,   whakamihi ana o ratou tuahine o
Hukarere, me nga .tangata matakitaki.    I
huihui te kai   i   te   ti,   nga   tamariki   o
Hukarere, me o Te Aute. Me o ratou hoa,
me nga kai-whakaako ;  ko nga tamariki
tane nga tuari.     Nga mahi whakamutunga
he waiata  he himene, he whakaahua.    1
haere katoa nga tamariki o Te Aute ki te
tuku atu i ta ratou manuhiri.     I te tatanga
mai o te tereina, ka hapainga te himene  e
katoa.
" Kia noho tonu Te Atua ki a koutou."
PITO-PITO KORERO.
1. " Meri Kirihimete me te Hape Na Ia '
(e ki ana te Pakeha), ki nga iwi me nga
Hapu katoa.
2. E tino whakawhetai atu ana te Etita
ote Kupu Whakamarama kia koutou katoa,
mo te nui rawa o ta koutou awhina mai i ta
tatou pepa. Kei te nui rawa nga tona a nga
tangata kia tukuna atu he pepa ki a ratou.
I naianei e whitu rau (700) nga kape o te
pepa nei kei te perehitia, me.te tae tonu mai
hoki o nga tono kia tukuna atu ano etahi
pepa. Kia mohio mai koutou ko tenei pepa
e perehitia aua i roto i nga. marama katoa.
Kaore he utu mo nga kai-mahi o tenei pepa
engari ko nga moni e tukuna mai nei, e pau
ana hei utu i te Kai-ta, hei utu hoki i nga
pane kuini. Ko nga moni e pau ana hei utu
i nga raruraru o te pepa nei i te tau e tata
ana ki te £40. Kaati, ma koutou e titiro
mai. Kei wareware ki te tuku kakano mai
i tenei tau hou hei oranga mo ta tatou
manu.
3. Kua oti te whakaahua mo waho o te
pepa nei. Engari ko te utu tera e tae ki te
wha pauna (£4) mo te hanganga. E nga
rangatira e kore ranei tetahi o koutou e tuku
mai i tenei moni kia ea ai te whakaahua nei
i mua o te perehitanga. E nga minita, e
kore ranei koutou e whakaae ki tetahi kohi-
kohi i o koutou takiwa, hei utu mo ta tatou
taonga.
NGA KOHIKOHI O TENEI MARAMA.
s   d
Tirita Te Awekotuku, Te Whaiti  ...    2   O
Pirimona, Whangarae        ...       ...    5   O
Renata         ...        ...        ...        ...    5   O
T. Ellison, Wellington       ...       ... 10   O
Henare Te Koera, Ohau     ...        ...    2   O
Anaru Ratapu, Gisborne    ...        ...    2   6
Takaanui Te Ipututu, Takapau ... 1 O
Nga moni katoa kua tukuna mai i tenei
tau timata mai i a Maehe £27 7s. Nga
moni kua utua atu mo nga raruraru
£25 8s 8d. Te toenga £1 I8s 4d. Te utu
mo te perehitanga o nga kape 700 me nga
pane kuini, i te marama kotahi £3 7s 6d.
Heoi ano
Kia tata te Atua ki a tatou katoa.
< Na to koutou matua.
                        REV. P. PENETI, Etita,
Nelson.
Bond, Finney & Co., Printers, Nelson.