|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 3, Number 72. 16 February 1900 |
|
|
1 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
hoiho ratou i haere toko rima toko rua pakeha toko
torn maori katae nei kite wahi i noho ai nga hoiho
ka haere ko nga maori ite tuatahi ka kite tetahi o
nga pakeha nei katahi ka wakaomakia te hoiho.
Rokohanga atu ko te tahi pu tara moa i mua i aia
kihei rawa i taea te waka ko titi-kamea te tangata kia
peke te hoiho kaore i peke heoi e hinga ua ke te hoiho
mate tonu atu te tangata no te tukunga kite wai ka-
tahi kaoho ake katahi ka titiro nga maori kua kore
he waka hei kawe kite taone kotahi te poti no etahi
pakeha katahi ka kaungia kariro mai ka kawea kite
taone ka tirohia e te takuta katahi kakia e kore e ora
kua pakara te upoko.
Heoi kia ora ete Etita o te Tiupiri. Heoi hei konara
koutou wakahaere mai ai ite taonga i waiho ake e o
tatou matua,
Heoi
TE MATARA KAHUKURA.
He Hui.
RANANA, Maehe 6 1900.
No te 20 onga ra o Pepuere. i whakatuwheratia ai
tetahi whare nui i hanga ai e nga waihotanga ake
morehu tangata e Taitoko Te Puatekawa ki rangi ta-
whi. Ko tenei whare kei te kaupapa tuatahi ano ote
whare o Taitoko i hanga nei ki tona kainga ki R ina-
na, ko Huriwhenua te ingoa, heoi pirau atu tera
whare, hanga ake ano e ona uri he riwhi mo tera, hei
ritenga mo nga kupu nei" Te wehe i te matua no hea
e hoki mai ki ahau, te matua i te whare me rauhi mai e
te ringa, te matua i te waka me whakatangi, ki te wai
hoe, " koia tona ahuatanga o te whakaaro a ona pani.
Whakatu Wheratanga.
No te 20 o Pepuere i whakatu wheratia ai e Taito-
ko, he nui tona whakamihi ki nga hapu o tona matua
i tae mai ki te ra ote whakatu wheratanga, a he nui
hoki tona mihi ki ona tungaane kia. Raihania Takapa.
raua ko Toarangitahi me o rana tuahine whaea teina
tuakana tamaiti he huaina nei ko Ngatiruaka, mo to ra-
tou kaha ki te whakatu i te owhaki a to ratou matua kua
ngaro ata nei ki te po. I whakapai hoki ia kia Teeri Pa-
rakipane o Ngatirangi ki Karioi Murimotu mo tona kaha
me tona tohungatanga ki te mahi i taua whare maori.
I muringa iho ko te karakia ko Hoani Papita te minita,
te mutunga iho, katahi ka takotoko te tina whakapai mo
to na kamura me tona iwi.
Te Whare. •
Ko te roa ote whare e 50 putu ko te whanui e 20
putu ko nga heke he tuhi mareikura, ko te pou roto
he whakapakoko, ko te ingoa ko Hori Kingi Te An-
aua kote whakapakoko ote pou o waho ko Hamama.
Te Ingoa.
Ko te ingoa o taua whare ko " Te Morehu " arako
tona whakamaramatanga ko te kupu whakamutunga
a Meiha Keepa i tono ai kia Timi Kara raua ko te
Pirimia kia whakaaroha mai te Pirimia ki tona tono
mo nga whenua me te tangata kia katia rawatia te
hoko i nga whenua maori no te mei he morehu whe-
nua he morehu tangata koia tenei ingoa te morehu.
Te Hui.
No te 5 o Maehe katahi katu te hui ki roto ano ki
taua whare he mea powhiri na Taitoko kia huihui mai
tona iwi Whanganui ki te whiriwhiri i te tahi tika-
nga hei tuku ki te Hui a te Kotahitanga katu ki Ro-
torua.
Tiamana.
Ka tuwhera te korero i te 10 onga haora ote ata,
iu aua ko Eruera Hurutara hei taimana ko Reweti
Haumapu te heketari, ko nga mema ko te iwi nui.
Whakatakotoria ana nga take: —Tuatahi—Kote
hui ki Rotorua kia. tirohia he mema hei haere ki taua
hui, Tuarua—To tahi tikanga hei whiriwhiri ma te-
huihuinga hei pikau ma te tangata ma nga tangata
ranei i whakaturia e tenei-huihuinga hei pikau atu,
a heoi he nui te whiriwhiri u tenei huihuinga mo ngu
• take a oti ake ta ratou whakaaro hei tuku ki taua hui
i Rotorua. Tokotoru nga mema i whakaritea, ko
Tohiora tetahi tokorua atu hoki hei whiriwhiri ma te
iwi.
Tetahi take hoki i oti te whiriwhiri ko ta pitihana
ki te Kawanatanga mo te tahi takuta mo te iwi Wha-"
ganui.
I tino tautoko hold tenei huihuinga ko Waata Hi-
pango raua ko Taitoko hei tae ki te hui ki Rotorua
ina kore he raruraru i mua o raua aroaro.
Note Paraire te 9 nga ra ka pakaru te huihuinga.
Te Tima Hou.
Kua timata te mahi ote tima mote awa o Whanga-
nui ara to tima e panuitia nei ete Tiupiri note 12
ongara nei i hanga ai tekau papa note 14th ka timata
te honohono.
Heoi ehoa ma kaore kau he awangawangatanga
mote ngakau ina ia nei penei me te • awangawanga"
|
|
2 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
tanga oho tatou ngakau inga tau kua mahue ake nei
e penei, nei o tatou nga kau katae mai ranei kakore
a kapera ranei me ara whakaara hanga kamupane kohi
moni mo te tahi tima ara kua kore atura e ra kamu-
pene o tatou te whanautanga mai o era mate tonu
atu.
Ko tenei ete iwi te whanautanga mai o takoutou
tamaiti haere tu tonu nga waewae, ko tenei kia kaha
te makihere ite tamaiti nei kei hemo ite kai. Ko
tenei ete iwi whakaanga te titiro mai oho koutou
kanohi kia rehua ki te tangata ite whata akai.
Kia kana ki a maru.
Enga tangata no ona nei te waka noi hei ngara
mutunga o Aperira hei kona o kanohi ahu whakatai
mai ai ote awo o Whanganui kia kite mat koutou e
wha ka Purero ake ana te Pawa i roto inga pariapiti
ote awa o Whanganui a epiki atu ana inga ta
heke oto koutou awa otira ka panuitia ano e ta
koutou pepa te ra e maanu atu ai kite wai kaati
nga kupu.
He Kohuru.
Tera te tahi wahine i patua e taana taane kite toki
i o Maahu Nepia, 12 ongara o Maehe nei ko ARITI
TENI, te ingoa kote ingoa o te taane ko Ropata, te
paanga tua tahi ote toki ataua tangata ki taana wa-
hine i te ringa, muri mai ite mahunga. Kua hopu
kia tana Ropata e ona hoa maori ano hoatu ana kite
ringaringa o nga Pirihi. Ko nga korero a taua wahine
kua uiuia e te ture mo runga i taua kohuru; ko taua
wahine me taana taane kua noho wehe noa atu ingara
kua mahue ake nei, ehae pea te take, ko taua wahine
kei waenga nui ote mate wete ora.
He Kohuru ano.
Te tahi kohuru ano i a karana ite 12 ongara o
Maehe nei.
E pakeha ko Tiemi Perenana teingoa e kai mahi
Rerewe ite hokinga mai o Perenana i te ahiahi ote
iwa ite mutunga ote karakia katutaki ia Teone Toni-
hi, katahi kapuhia a Perenana katu ki te mahunga
nga hoote kaore i tino mate, kei te au e tonu inaianei
ite mamae tera pea e mate.
E ki ana te tupapaku kaore tahi aoana hara kia teone
tonohi, imua atu ote puhanga nei te hinganga ote
tupapaku ate tangata ra kaoma ki roto i tona whare
katu takina te toa kakaranga atu kinga tangata
kite hou mai tetahi tangata ki te hopu ia au kapu-
hia ano e au.
Katahi kamea te Pirihi mana kite tahi tangata
ko Arana, teingoa mehou koe koe ite wini i muri
ote whare ko au metu i konei whakawareware ai
i te kohuru nei,
Ka tika mai ARANA i muri ote whare ku mea
te kohuru kite pupuhi ite Pirihi, katahi ka Pakia,
e Arana kahinga ki raro, kapaku ano te pu ate
maiara ka ore e tangata i whara kapakihere u nga
ringaringa.
E ki ana nga tangata i muri mai, ote matenga
o te whaene ote tangata nei katahi kaputa mai e
ahua rereke moona koia pea te take i kohuru ai
otira kei te ringaringa ote ture ina ia nei.
He Mihi.
PIPIRIKI, Maehe 4th, 1900.
Kia W. Taitoko, Kia W. Hipango.
Tena korua me te iwi te kanohi oho tatou aitua.
kaati te mihi.
E kui e pa tena korua te hapai mai na
inga kupu me te ohaki ate hunga mate ara a to
korua papa a Taitoko.
Kaati tenei kupu he kupu whakamahara atu,
taku whakaaro kia nukuhia atu te ra mo te wha-
katuheratanga ite Paremata ote komiti whakaora
iwi maori o Whanganui i te mea kua tino mohio
au kaore e oti tana whare kaati kei a korua ko te
iwi te whakaaro ki ta koutou i whiriwhiri mo te
nuku atu mo te tu ano ranei o taua huihuinga i
te Aperira e tu mai nei.
Heoi nga kupu
' NA HIMU MATEROA.
He Panuitanga.
HIRUHARAMA, Maehe 8th, 1900.
Kia te Etita o te Tiupiri.
Ehoa panuitia atu e koe tenei panui a te iwi
kia rongo mai nga hapu o Whanganui, ko te pa-
nui i panuitia e Himu Materoa hei te 15 o Aperira
hei huihuinga mai mo koutou ki Hiruharama nei-
Na kia mohio mai koutou ko taua hui ka neke-
hia atu mo tera tau e whakatuheratia ai taua
whare, te take i nekehia ai he nui no te raruraru
o te iwi kaore ano hoki i ata oti te whare.
Heoi ano
Tohiora Pirato
Himu Materoa
Poma Haunui
Ria Poma
Me te iwi Ngatihau.
|
|
3 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Panuitanga,
Kaua he tangata nga tangata ranei e haere po-
kanoa i runga i te poraka- o.
Rangiwaea, e 3088 nga eka, me matua whaka-
aetia e Pita Makitonore ki ahei ai te haere i roto
i taua paraka, ki te haere pokanoa i muri iho o
tenei panui. Ka pa te whiu a te ture.
NAKU NA TARIHARA KERETI.
He Waea.
Te hui ki (Rotorua,
Kua tae mai te waea a te Keepa te Hurinui
whakaatu mai mo te Hui ki Rotorua a te Kotahi*
tanga timata i te 15 onga ra, tae noa ki te 20 o
Maehe te piki o te tangata. Haere ki te powhiri a to
koutou whanaunga, kawea nga mate me nga ra.
Wiki Taitoko.
Ko a te inane te 19 haere atu ai a Taitoko ki
Rotorua.
Whakamahara.
——
Kinga komiti taane wahine na ana nei
te taonga nei a te Tiupiri menga tangata
tono pepa taane wahine i runga i nga mo-
tu erua nei tena ra koutou katoa i raro ite
maru oto tatou ariki a mate kaha rawa
ano koutou e awhina me matou hoki e
poro keke nei i to tatou taonga i waihotia
ake nei e to tatou matua e Meiha
Keepa, te pu, ote kawa ki rangi tawhi.
Hei taonga mo tona iwi maori i muri ia
ia hei honohono ite nei mea ite aroha, hei
whakaatu hold i nga mahara i roto i tena
tamaiti matau, me tera atu tangata mohio
hapu ranei iwi ranei etu tataki ai a ratou
kupu me o ratou matau ranga e waiho at
enga whatu kura, pukainga mahara, hei
kupu, hei oranga mo ho tatou motu e rua
nei ara, e ora ana ano ia hangaia eia ana
mahi ki te motu nei e mohiotia nei enga
mana nunui oho tatou motu e rua nei e
Aotearoa mete Waipounamu ara ina te
kotahitanga meera atu ritenga ato tatou
matua, iwaiho ake ite ao nei. Hei tau te
mate hunga ora i muri ia ia me ona hoa
rangatira ka rupeke atu nei ratou kite poo-
kite pouriuri ki te po tangotango ki te po ioti
atu ki te waahi e kore nei a muri nei e
hokia mai e maharatia mai ranei e ratou a
kotatou kote hunga ora e whai i muri ia
ratou.
Ara enga hoa tuturu taone wahine
tamariki e tae atu nei te taonga ote motu
nei kia koutou e whakamahara atu ana
kote toru tenei onga tau e haere ana to
tatou pepa koetahi kei te mahara koetahi
kaore koia i whakamahara atu ai kia kou-
tou kia whakaaro mai ki to tatou taonga,
ite mea koe tahi ka toru tau kaone ano i
mahara koetahi ka rua tau koetahi ka
kotahi tau haunga hoki nga mea kei te
awhina tonu ko tenei enga iwi onga motu
e rua nei e tino nui rawa ana, te taimaha
tanga kei runga i te komiti tuturu o to
|
|
4 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
tatou pepa, mo nga kai mahi ote pepa ara
pakeha.
E tangi tonu ana ki te ora moona ara i
runga ano i ona ritenga utu mo tera tu-
mahi kua otira te whakarite ite wa tuatahi
kotahi, rau kotahi tekau pauna ite tau
heoi me pehea e whiwhi ai ki tenei
moni te komiti hei hoatu kinga kaimahi
ina kore e awhina mai nga tangata tango
pepa.
Konga moni hold anga tangata e tae
mai ana. ki te komiti mete etita menga
pane Kuini e tukua mai ana hei harihari
atu i o ratou pepa e pau katoa ana ite utu
nga pane Kuini hei harihari atu inga pepa
ate hunga kaore nei e whakaaro mai ki o
ratou nei pepa.
Enga hoa tuturu onga motu e rua nei,
kei te haere kite rua tau o te pepa nei ki-
runga kia tatou kinga komiti timata mai
ite 6 ongara Oketopa 1898 tae mai kite 28
ongara o Hepetema 1899 ka tuturu tena
tau timata atu nei a tae noa kite 14 o-
ngara o Hepetema 1900 e tu mai nei e
tuturu ai te rua tau kia tatou.
Heoi ko tenei tau ka Hori ake nei kua
utua te tahi taha kaore ano te tahi taha,
e haere ana tenei kite rua tau mete piki
haere ano onga moni manga kaimahi kote
Haawhe tonu hoki tenei o tenei tau hou
ko Maehe nei a Piti atura kite tau tawhito
kanuku atu ai nga nama ite rau pauna.
Kei runga tonu kei au me to tatou
etita te tahi taimaha nui ara kua haina
tia e maua te tahi pereme noti kotahi rau
pauna £100 mo runga i nga mahi ote
pepa timata mai e whakaaronga mo taua
moni ite tahi ongara Oketopa 1899 tae
noa kite tahi Oketopa 1900 e tumai nei
heoi konga kaki tonu o a koutou kai mahi
ka riro hei utu mo nga mahi a te motu
inara kore e whakaarohia mai ete iwi.
Haunga ia takoutou Perehi i tau naha
tiara mo nga moni £125 pauna kua
Hawhe tonu tena te riro atu inga nama
ote tau kua mahue ake nei me era atu
mahi whakaneke haere i te pepa-ara 15/-
ia rau ia rau e perehi tia ana ia Putanga.
ia putanga ote Pepa.
Enga rangatira honore wahine taane na
koutou nei te taonga ko koutou ia kei te
au te moe ko nga kai tiaki ota koutou ta-
onga kei te moe matatu, ite ao ite poo,
kinga ritenga e haere tika tonu ai to
tatou taonga irunga inga huarahi moni.
Kaati e aku rangatira wahine taane
kote mea nui i roto i o koutou nga kau
kote ta wai ki te he ote nohonoho anga
onga reta mete tureiti hoki ote putanga
ote pepa i etahi marama he tika tonu ta-
koutou kei te pena ano nga kai tiaki oto
koutou taonga kei te whakahe tonu kite
pakeha inga wa katoa e puta ai te pepa
heoi kite korerotia ata ki te pakeha te he
ote noho onga reta, kaore e whakarongo
mai he oi tonu te kupu, io mi tumati
moni heoi riri kau atu te maori, kei etahi
takiwa ka korero tia atu te pakeha, pake-
ha kanui tureiti te pepa, pakeha, maori
kapai homai Haawhe te moni, mote mahi
mi, maori taihoa kanui te moni, haere mai
oro, te maori Niu Tireni me nga komiti,
pakeha, nokuru mi wati te moni maori.
Heoi kaua hei kata kinga korero Haawhe
pakeha nei ko ate maori tu kihi ano, na
|
|
5 12 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
ehoa ma kore rawa e putanga mo te ko-
miti tiaki o takoutou pepa.
Ki taku tino mahara mehemea ki te
taea te utu atu nga nama katoa a te
pakeha perehi i tatatou niupepa
penei kua whakamutua atu taua
pakeha, tenei ano etahi perehi e ahua iti
iho ana te utu mote tau e rite ana kite
Haawhe o te utu a tenei pakeha e mahi
nei kia tatou ara kote herara tonu o Wha-
nganui mete karanikera. Heoi mepehea e
maunu mai ai ite ringaringa ote ra pakeha
tenei nga riri tenei nga whakahe kei au
tonu nei kei te tangata tuhi o te reta nei
meriri mepehea i to te iwi nei i tote pa-
keha tona ture.
Koia i mea atu ai kia whakaaro mai
koutou nga tangata kaore ano nei i whai
mahara mai ki tokoutou taonga e tino
mohio maina ano koutou ko au kote toru
tenei onga tau kaore ano iutu menga tau
rua menga tau tahi.
Heoi ehoa ma kia kakama mai koutou
ki te awhina mai i tenei taonga nui kei
ruhatia nga parirau o takoutou manu ite
kopikopiko tanga atu ki o koutou marae.
Henui te tangi ote nga kau mo runga
inga kupu ote panui ate ripoata ote reirii
koramu ara ate wahine rangatira nei a
Niniwa i te Rangi e kui, e kui tena ra koe
te ahua tanga ote hunga mate ka rupeke
atu nei kite kore mehemea pea e pena
katoa ana te mahara metou, e tau toko
tonu nei e awhina nei i o tatou taonga nui
atu te ora mete whanui tanga atu ki te
marae o tena tangata o tena tangata, o
tena wahine o tena wahine me tena ta-
maiti me tena tamaiti ina tonu ra koe e
whakaatu nei i roto i o panui karua i roto
ite Tiupiri. Mete Puke ki Hikurangi.
E whakamarama, nei kite nui o tenei
taonga ote nupepa hei whakaatu inga hua-
rahi katoa hei haerenga mote nei hanga
mote tangata ki nga huarahi ote ora mete
matau ranga, a i whawhatia rawa tia ano.
e o ringaringa i whakamatau ria a i kite
ano koe ite ora menga hua o tau mahi.
E tirohia iho nei ete kanohi e wawata tia
iho nei ete ngakau.
A hemea tika ano kia ahu atu nga ma-
hara ki te Atua oho tupuna ara kite Atua
o Aperahama kite Atua o Ihaka kite Atua
o Hakopa kia kumea ou ra kia roa hei
kaka, tarahae iroto ite pokai kura.
E mihi iho ana ano ki te tahi oho kupu
e kinei kia whiriwhiria nga taitamariki ma
tau o tenei takiwa hei mahi i to tatou ta-
onga kia whakakorea atu te pakeha mahi
kia takoto pai ai nga reta e kui ft tika kei
a koe mehemea e mahi moni tenei kanui
te hohoro ote hanga nei ote tamariki ko
tenei e taea hoki te aha. Kia ora tonu
koe mou i kaha kite whakawhanui ite ka-
apu, 6 tou ringaringa hei matakitaki mate
ao.
Ahakoa kua mahue ake nei ngara e
tika ana mo tenei mihi hape nuia kia koe
iro to ingara o tenei tau topu.
Enga komiti ote pepa nei ia takiwa ia
takiwa kia kakama ra ki te patoto atu
ki o tatou hoa kia whakaaro mai ki o
ratou komiti enoho tata ana kia ratou.
Heoi nei nga whakamarama atu kia
koutou na ta koutou pononga tiaki inga
mahi ote Tiupiri.
H. PUKEHIKA.,
|
|
6 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Mo Te Tiupiri,
Kerei te Panau... 10/- mo te tau 1899 to 1900
Piripi Meihana... 10/- „ „
W. Mahuri £12/6 „
Hapi Taki Moana... 5/- 1900 to 1901
Nga Rangikatia... 10/- „ 1898 to 1899
•... 10/- „ 1899 to 1900
Tawhairangi... 10/- „ 1899 to 1900
Peeti Tu Mango... 2/6 P. K.
Na te Tiupiri.
Ehoa ete manihera kauwhata o te nga wha tenei tau
reta o to 28 o Pepuere 1900 kua tae mai riri moto
kore oto pepa e tae atu ite nei tau ua ehea henui te
pouri onga kai tiaki otopepa mote kore e tae atu o au
pepa ite mea kei te tukua tonu tia atu ote ra tau
mai, a tae noa mai kite nei tau ema angi tonu atu
ana nga parirau oto manu, tera pea kei te noho kau
. mai koe i roto ite urupu o topae kei te kohia atu era
atu tangata.
Ehoa e a tana te haara tenei to reta ui mai mo
nga ota moni i tukua mai nei e e koe ae kua tae mai
te 2 hereni ota mote tau tawhito mete ota 3 hereni
mote tau hou kua uru katoa kei roto i nga harirau
oto manu aua ota poutapeta au mau e ata titiro kei.
roto ana inga Tiupiri,
Whakautu.
—
KAIKOHE, Pepuere 14th, 1900.
Kia Waata Hipango, Etita o te Tiupiri.
Tena koe. Ehoa tukua atu nga kupu mea a kenei
tuhia hei whakautu mote panui a Matiu Kapa o Kai-.
kohe nei ehoa e Matiu tena koe katahi ano au kautu
ito panui ote iwa Oketopa 1899 ite Tiupiri nama 64
eki nei ehoa ma kua korero pohehe a heremaia na-
te haki ipatu ate ripi ehoa e Matiu tuhia kito Tiupiri
au tangata i matau ai koe na, ratou ipatu a te ripi
katuhia nei o aku ikinei nate hahi i patu.
Ko Hare Hikairo
Witewhareumu
Ropata Kauhuna
Tuhirangi
Hemi Hake
Wikere Opa
Puke Te Awa
Ko enei tangata koia tenei konga tumuaki ote hahi
o Kaikohe etu na koe i korero ai ahau i taku Tiupiri
kia marama ai koe na taua hara ka ngoi kore te
whakaaro a oku hapu kite awhina ito hahi etuna koe
kati tena. Ehoa na nga tangata me ake na tuhia e
koe nga ingoa nga wahine itu hia nei e koe ki to
Tiupiri tuhia ano tenei.
Kia marama ai ahau kati tena, kotahi ano aka
wahine i matau ai ahau ko Matui te paoro
namatiaha tenei wahine kanui ate a matiaha
ka moea epuata ata te wahine a tona whanaunga me-
hemea mote nei ate ripi i patua ai tataia ahikairo,
ma kia tatai a matiaha maku etatai apu ataata koia
tenei tatai mania, kote tai, to mua muri iho, kotihe,
tate tai, ko wahi, ta wahi, ko piko, tana kopu ataata,
tatihe, kohu katere, tana kopakira, tana komatiaha,
kati tena hoi taku whakautu poto mo to panui.
Kahoki au kito kupu mutunga eki nei kanoho koe
kite tatari mai inga kupu maha iau ae tenei ngakupu
ehoa i mea au kito panui eki nei he kore pea no
Wiremu i matau ko koe te kai kauhau kite Atua-ote
rangi ehoa e matiu he aha otia whakarere i ai e koe
ngakupu nei konga hua ia ote wairua he aroha he
rangi mana henga kaupai he whakapono he ngakau
ma haki i peke kemai ai koe kia ate kikokiko koia
|
|
7 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
tenei he riri hetotohe he korero kino temutu nga ai
enei he mau ahara e pai ana e hara iau koe i tono
atu katimata atu nei moto tatari mai ehoa ko tena
whenua ko Kaikohe noku tuturu tena whenua me
oku hapu i riro atu mote Haurangi i patua e oku tu-
puna mo tana tahae ki nga ko. kopu ote wai itarona
ai toku tupuna a whakaita ko tenei patunga karua
pea rautau ina hoki kote wha whakatupu ranga au
kei roto au ite ono tekau tau ite witu tekau tau ite
ite nei ra note waru tekau matoru mawha nei ano ito
ai-ena iwi kia whakatuturu tia atu tena whenua kia
ratou mo taua toto kua oti ininga ake nei mataku
ringa pu i tuhi nga pukapuka ihaina ai oku iwi kia
tukua atu tena whenua mo taua toto i runga ite
rangimarie kei nga ringa onga rangatira enoho mai
na koe na ratou na i patu ate ripi aua pukapuka me
taua whenua me Kaikohe kati te whakamarama ehoa
ete Matiu kote nei whenua ka tono ae au kite Kawa-
natanga kia ruri tia maku euta ate ripi ki runga hei
korero tanga mataua katahi kamarama he tuhi nga
mau kio Tiupiri he tangata korero pohehe au ko Koe
o taua i matau ina hoki to marama ehara ate ripi ite
hahi i patu taku kupu kia koe kite tutuki.
Tenei mea kia kaha kei hinga koe iau to taua mea
nui matau hoki ko muri i tenei panui aku kapanui
au kinga rangatira pupuri whenua tikanga hoki 3-
noho nei inga takiwa onga puhi komuri atu i tena Ka
tono au ki te Kawanatanga mo tenei take e kore an
wehiwehi ki te uta i ate ripi hei take korero mataua
tomaua tatai tenei, Tahika korewha tomua. Muri iho
komo hiranga, Tarewha kotara nana ahau Tamohira-
ngi ko hone kingi nana ate ripi kamutu taku whaka-
utu ito panui.
NA HEREMAIA HIKU.
Hoia Maori.
—————————
Nga Whakaraua.
Pepuere 27th, 1900.
Kite Etita ote Tiupiri, kia Waata Hipango.
Tenara koutou koto komiti heoi te mihi panuitia
atu enei kupu marua kinga marae katoa ote Tiupiri
kia rongo kia mohio kaore e marama i taku whakaaro
nga maori o Niu Tireni e whawhai maira kite Poa
kaore he take ate Poa kite maori te waiho atu ai
te whawhai ate Ingarihi raua kote Poa e nga iwi o
enei maori whakahokia mai o tatou maori e whawhai
maira tuarua i rongo au ki Poneke ite kupu ate
Kawanatanga e kore pai kia haere te iwi maori ote
Kuini kite whawhai kite Poa koi nei te kupu kati i
konei.
Na to koutou hoa
WI MAHURI
Whakamarama.
Pepuere 18th, 1900,
Kia Waata Hipango, Etita o te Tiupiri.
Ehoa tena koe. Heoi nga mihi tau rangi e Hipa-
ngo me tuku atu e kae ena kupu ruarua ki e Tiupiri
hei whakahoki atu ite pohiri aha mi ora Mangakahia me
nga puhi tera rawa nati whatua i pohiri mai nei
nga iwi katoa o te motu nei whiti atu ki te Wai-
pounamu i pohiri kia hui kite Tiriti o Waitangi i
nga ra o Maehe e haere a ke nei.
Kia hamiora manga kahia me nga puhi me tera
rawa nati whatua nga iwi nga hapu o nga ranga-
tira o te tai toke ran te na koutou heoi te mihi
aroha kua tae mai ta koutou tono mai i nga a iwi
whiwhi whenua o te motu nei ko ahau ko tuhoe
teure wera kai te toi ti pu tonu oku whenua e
ngari katahi ano ka whakawakia enga ko mi
hana no te tua rima o Pepuere 5, 1900 iti mata
ai te whakawa o roto ote rohe potae-o tuhoe teure
wera he nui to matou raruraru i e nei marama ite
marama o Maehe kua tino uru nui enei iwi kite
nei pa kanga he nui te tau tohetohe o tenei iwi ki
o ratou piihi ahakoa hei wi kotahi tenei he nui
te tou tohe ki nga whenua na konei ra i kore ai
etae atu he tangata lute hui i wai ta ngi kite wha
kahaere tahi i te pire mo tatau whenua he ahakoa
he puku mohio koe manga kahia e nga puhi ma.
, koutou e mahi iho he ture mo tatau ka oti ua
koutou ka oti hoki a nga iwi i kore e taea tu ki
te kore e oti ia koutou kaore hold e oti.
Heoi
TIOPIRA TAMAI KOHA.
He Hui.
TAUERU, Pepueri 13th. 1900.
Kite Etita o te Tiupiri.
Tena koe, kia ora koe meo ou hoa i roto i tou ma-
na ma ate runga rawa e hoatu kia koe te kaha meete
mohiotanga, kite whakamarama inga kupu e tukua
atu ana ete hunga kei a ratou nei nga Tiupiri, ki
taaku titiro iho, kahore i te marama nga kupu, i roto
i te Tiupiri, o tama kia penei to mahi meete puke, ki
Hikurangi, te marama onga kupu, huia o kanohi e
kinei koe i roto ite Tiupiri, e rua ou kanohi, hei te
kanohi maori anake menga kupu ate maori pera tonu
mo ate pakeha kaua hei wehea te tahi, te tahi ina
hoki taaku panui tuatahi, kihi i tika kite tauira i tu-
kua atu ai e ahau, kei au tonu hoki te kape o aua
kupu aku, e tama kei whakawiri to ngakau, hei a ki
tou kaki tuhituhi a iho ki tou ngakau ano hei papa-
|
|
8 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
No Waipiro
He hui nakau i tu ki Taueru i te wara onga ra
Pepuere tau 1900. He hui whakakahore ite kai
waipiro, tuatahi ko Haimona Patete kua whakaka-
hore tia e ia tenei kai i roto i tona mangai, kote rua
tenei o ona taa, hei tauira kite hunga i roto i taana
whakahaere (tuarua) kote Ropu ote hunga iti ote
mohiotanga, i roto i te Ruuri-tua-whitu o-Ihowa, e
tino whakaae ana, matou kia whakamutua ta matou
kai ite waipiro, taane wahine, tamariki kuia korona
oia ahua, oia ahua, ote waipiro, kia tino rite ai ki
ote whakapono ritenga, hei tiaki i te tinana kei poke
ite ao, e whakamarama nei a, Heremaia xxxv 5-6 a
Ihaia xxviii 1 a Hapakuku te ii 14-16 e tohutohu nei.
e whakakahore nei, i taua wai whakakahore nei, i
taua wai whakahaurangi, he hanga whakamahoki,
te Ruaki runga ite Kororia o Ihowa, tuatoru, konga
tangata o waho o tenei Ruuri e haere haurangi ana
mai, e mau waipiri ana mai ranei ki tooku marae
kite mohiotanga te Ohuki Taueru, kahore ahau e
whakaae kia uru mai ki roto ki oku Tatau, kite, ki te iho
oku whanaunga, ahakoa i whea, i whea, ote ika a to
tatou tipuna a Maui, kana hei hoohia kite rama to
rana aroha ko oku uri kote ihu kote ringa kote tiho
aroha tena, i pai ai nga mea katoa, note iwa onga ra
i paahitia ai aua take.
NA TUHUA PATUNGA,
Whakaaroha a Ngati-
huia.
HOROWHENUA, 7 Pepuere 1900.
Kite Etita ote Tiupiri.
Kia Waata Hipango meto komiti i muri ia koe
tena koutou katoa kia pai koutou kite tuku atu i enei
kupu ruarua hei titiro iho manga iwi kaore ano i ma-
hara ki tenei tikanga ara kite kohi moni manga Pou-
aru ote Ingarihi menga pani, e whawhai mai nei kite
Poa e whakahoki nei nga iwi maha kai puta mai kia
tatou ki Niu Tireni nei, i runga ite aroha nui onga
morehu o Ngatihuia ara o Tatana Whataupoko me
Maihi Hangina mete Karaha menga tama, tuakana
tuahine meto ratou ruruhi me Topeora Tatana me-
nga kotiro otira mete nuinga ano o Ngatihuia menga
taitama i runga ano ito ratou aroha kinga pouaru ote
Ingarangi no reira tangohia ana e ratou te hooro o
Rewini hei whakaaturanga ma ratou take menga Poi
hei huarahi e riro mai ai i a ratou he moni hei aroha
ma ratou kinga Pouaru ote Ingarihi heoi karanga
tia ana e ratou ta ratou ra mo taua mahi a ratou tu
aua ite 8 onga ra i mahue ake nei ite nui ote whaka-
mihi anga pakeha o tenei taone mo taua tikanga a-
roha a tenei iwi, he tino nui nga pakeha rangitira i
uru ki taua Hooro ko Taraua Utiku to Ngatiapa i uru
ki roto i taua Hooro he nui hoki te maori i roto o
Horowhenua me etahi waahi atu i roto koto kai wha-
maori mo nga tikanga mo nga Poi menga haka koto
Tuiti Mc-Donald no Rawahi he maori kanui hoki te
whakapai onga pakeha kite marama o ana wha-
kamaori, kote utu ite toa ite tuuru o mua 2/- i muri
1/- ite timatanga otenei po he poi uanga wahine he
poi toko wara nga wahine No 2 he poi ano uanga
taane ko taua poi ano anga wahine nei, nama 3. to-
kowha nga wahine tokowha nga taane e haka tenei,
nama 4 e wha nga kotiro e 4 nga tamariki taane ko
taua haka ano kote kapene ote Poi ko Tatiana Hemi
Ohaia, kote kai whakatangi ote o kaua ara mouth
organ kote Heuheu Kiriona nama 5 e iwa nga kotiro
he pao e toru nga pao, muri mai nama 6 he kani-
kani pakeha he Step Dance, kote Heuheu Kiriona, ko
Hemi Ohaia e purei ana ite koriana muri nama 7 o
whitu nga kotiro e rua nga poi kite kotiro kotahi, ko
te mea tino pai rawa tenei a Ngatihuia, muri mai
nama 8 e rima nga taane kote heuheu kiriena kite
whakatangi ite ko au au, muri nama 9 e iwa nga ko-
tiro he poi ano ka mutu tenei ka whakahokia ano te
nama 7 poi hemea inoi na nga rangatira pakeha kia
tuaruatia ano, heoi ite mutunga rawatanga kote haka
nama 3 manga taane menga wahine katoa ote purei.
Ko tenei mahi nate iwi i tuku ki a mahi ano mo
ratou i raro ia te Karaha koia hoki to kapene onga
taane.
Ko tenei enga iwi kai waho ano i tenei tikanga
he tino mahi pai tenei na tenei iwi he tohu aroha ma
ratou ki to tatou hakui kia Kuini Wikitoria, kua
•uru hoki tenei iwi ki roto inga iwi maha kua tae nei
o ratou aroha kua kite kua rongo hold ia Wanganui
me. Ngatiapa kua kohikohi moni mo taua ahua
ano, kua tuku hoki ngatamariki rangatira kia haere
ki taua pakanga ate Ingarihi kite Poa kanui hoki to-
ku whakamihi kinga tamariki o Turakina kua tae nei
kite pakanga kua tukua ano hoki etahi i tenei
haerenga tuatoru.
Ma tenei tikanga ka mohiotia ai tatou kai te piri
pono tatou ki raro ito tatou Kuini atawhai e korero-
tia nei te kotahitanga ote Tiriti ki Waitangi ko tenei
enga iwi kai waho o tenei tikanga kia kaha katoa
tatou ki a rite katoa ai to tatou piri pono ki to tatou
Kuini, kaati kia ora katoa tatou kote ariki to tatou
piringa he kai awhina e tu tata ana inga wa ote he.
Ehoa ma kia kite a konohi koutou ka whakahehe ai
kia koutou ka pokaikaha noaiho i roto inga pepa.
PARAIMA PAKI
Levin,
|
|
9 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
He Whakaaro.
TINIWAITARA, Pepuere 12 1900.
Kite Etita o te •Tiupiri.
Ehoa tena ra koe mete komiti whakahaere ite tao-
nga onga iwi rangatira e noho ana i runga i enei mo-
tu i Aoteroa mete Waipounamu nate Atua nei te ko-
miti i whakamara ma i whakakaha i taea a i e to tatou
kuia to toro haere atua onga tai papa o nga moana e
hoa he kupu mama nei hei hari atu matotatou kuia
hei titiro iho manga iwi manga hapu menga huihui-
nga taane wahine e mataara ana te nga kau mete ho-
no mai ano te. aroha i roto i te whitu onga ra o tenei
marama ano i tu ai te tina i te po anga pakeha o
Turakina nei ara te tino tangata na na taua tina nei
na porokota na na nei te paparakauta i te taihana
otira te mahi tua tahi a te tangata nei be kohikohi
moni inga pakeha menga maori o Turakina o Wanga-
ehu ehara ite mea he nui rawa mate tangata engari
2/6 a 5/ a 10/ otira kote tino putake o taua tina hei
mihi nga hei poroporo aki tanga inga pakeha tokorua
o konei e haere ana i runga i te nga kau hikiko kite
hapai i te mana o Ingarangi meto tatou whaea ata
whai e noho maira i Ranana koia nei nga ingoa o aua
pakeha ko takana ratiko ko wire tei koianei tonu nga
mahi o taua po heoi kauru atu hoki matou nei nga
moori ka whakaputa hoki matou nei ia matou nei po
roporo aki heoi he nui te mihi o nga pakeha moa ma-
tou mihi mo raua otira onga pakeha katoa ta matou
kupu nui atu haere kia maia ko te Atua nei to korua
piringa meto korua kaha he kai awhina e tiro tata
ana inga wa otehe ko to matou wahine ko Waina
Waitere nanai timata ta matou tao. Kote Atua i
runga tou kai awhina ma ana e taurima i ngatau ma-
ha e au. Heoi te kupu nui a haua pakeha kinga
pakeha me matou ho ki kawhakaatu ria. e raua tenei
whakaaro nui o tenei huihuinga ki o raua rangatira
tae atu kia te Kuini ina tupono mai he wai ova mo •
rana heoi note 9 onga ra nei i haere mai ai Wanga-
nui me o raua hoa katoa e haere ai kiia taone e
maro ai te haere ki te whenua o te pakanga konga
moni i kohia nei ete tangata nei i tukua katoa tia ma
haua tangata heoi enga hoa rangatira taane wahine
he aroha noa ako kio tatou hoa o tenei kai nga Pena
Hoki me etahi atu takiwa. Heoi kia ora tatou me te
hunga i haere mate Ariki ratou atiaki unoa, ki te
whenua o Te Pakanga. Heoi ano
. MARE MARE RENGENA.
Haapu Hokohoko.
Konga moni ote toa a Ngatihuia Ł17 pea i riro
inga ruihi monga kakahu poi mete panuitanga kite
pepa mete moni mote hooro toe ana nga moni Ł10.
Koia nei nga moni kua tukua kite kai tiaki o au a
katu moni na Piripi i tuku ki Poneke,
E, PAKI,
Nga Apiha mo te Tiupiri.
Nga Mema mo te Tiupiri:
TOPIA TUROA
POROKORU PATAPU APERA TE KEUNGA
HORI PUKEHIKA RAIHANIA TAKAPA
RU REWETI TE HIRA MATIU, KAIPARA.
TE KOMITI O NGAPUHI, KAIKOHE.
HEREMAIA HIKU, Tiamana. WIREMU HEREMAIA, Etita.
KOMITI O NGATIKURA, PIPIRIKI.
IHAKA REKEKURA, Tiamana.
KOMITI O TE HAUKE, HERETAUNGA.
KEREAMA HUPITA, Tiamani* AREPA MAKI, Etita.
KOMITI O RAETIHI. WINIATA TE KAKAHI, Tiamana.
KOMITI O TANENUIARANGI.
HANEA KAWANA, Tiamana. RANGI MAWHETE, Etita.
KOMITI O TE AUPOURI, TEKAO MURIWHENUA.
E. M. KAPA, Tiamana. M. T. TAURERE, Raro Etita.
Te Ripoata mo te Tiupiri:
. TE KORONEHO, WAIRARAPA.
He Raro Etita mo tera takiwa katoa, o Moawhango
me Taupo:
HENARE PENETI.
Nga Etita o te Reiri Karamu:
NINIWA I TE RANGI, MARTINBOROUGH
MERI H. MANGAKAHIA, WHANGAPOUA.
He Etita mo nga tikanga katoa e pa ana ki nga
whakahaere tupuna:
HAAMI TE RIAKI, WHANGANUI.
Raro Etita mo nga Takiwa ki Raetihi Manganuiotea
MARAEA TAMATEA.
Koia U Kai whakahaere mo te Tiupiri mo nga
takiwa ki Heretaunga:
MOHI TE ATAHIKOIA, WAIMARAMA.
Raro Etita mo nga takiwa kia Muaupoko
EPARAIMA PAKI LEVIN,
Hei Raro Etita o te Tiupiri mo te Takiwa
Ngatiraukawa:
WIREMU KIRIWEHI, OTAKI,
Hei Raro Etita mo Ranana:
PERETINI REWI, RANANA, WHANGANUI.
Raro Etita mo Heretaunga, Waipatu
PARAIRE HENARE TOMOANA.
Raro Etita mo Tokaanu:
RENATA NGAHANA.
Raro Etita mo Kai taia:
EREPETI RAPIHANA.
Raro Etita mo te Takiwa ki te Reureu:
HUE TE HURI
Raro Etita mo Lower Mohaka:
REMUERA H. TE URUPU.
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mama o te Komiti
Nui o Whanganui.
PEPUERE 15th, 1900.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waati
Wiremu Hipango, under the authority oi the Genera
Maori Committee of Wanganui,