![]() |
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 2, Number 65. 09 November 1899 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
![]() |
2 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. He Panuitanga. Na e panuitanga tenei kia mohio nga iwi ote Waipounamu me Aotearoa. Ka tuturu te karanga atu a Taare Mete me ona iwi kia tae a tinana mai koutou ki te whakatuhera tanga i te whare ki tahae- nui, ate 25 o Tihema kote ra hei taenga mai mo nga iwi 23 haere mai enga iwi kia kite kohiwi kei rongo korero ki tenei ko- tiro atahua e hua ina nei tona ingoa kote Poho ote Manutai. Haere mai! Haere mai!! Haere mai!!! He Rongo pai kia koutou, Taputapu rawa kia whakapaingia te in- goa onga hunga toko toru kote matua me- te tamaiti mete Wairua Tapu Amene e Maria Takakau inoi ki tau tamaiti kia Hehu Kerito to matou Ariki Amene mana e whakakaha e whakapumau o matou nga- kau ki te ara tika e kore ai e mate o matou uri i muri nei i te hunga mahi kino kohuru te tahi kia taka te painga kia ia anake ote whenua me ona hua katoa hoi kota matou whakaro tenei kia kaua e puta he mahi kino mote nei whenua ake ake tonu atu hoi ano te mea kia tupu i tenei iwi kote aroha kite Atua mete aroha kite whaka- ritenga ko enei e rua kia kau a e pahuhu ake ake tonu atu ko nga ture mote whe- nua katoa timata nei. 1. Waihou, 2. Whakakarapa 3. Motuti, 4. Whanga- patiki, 5. Kaitara, 6. Oruangongoto kara- poti noa iona rohe katoa kei eke te hoko kite pakeha mete kooti whenua maori ate pakeha kaua rawa ake ake tonu atu kei mate tenei iwi ite pakeha tatemea e kore ratou e kaha kite mau inga ture pakeha me waiho ano he mana mo ratou ite mana o te Atua mete mana o ratou, tupuna ma- ori tuiho kite Tiriti o Waitangi i whaka- ae tia e ratou hei tiaki ia ratou kei peka mai tetahi iwi kohuru Itenei motu konga ture monga tangata e noho ana irunga ienei whenua e mau nei nga ingoa Itenei reta hei nga ture ote Hahi o Rooma tate mea kua whakae ratou kote Hahi tenei moratou Wairua tinana koki konga ture e korero tiana ite karakia ote Ata. 1, Atorahio koo kite Atua anake tino aroha hoki koe kia ia. 2. Aua koe e hurameta noa kite ingoa ote Atua kite ta hi mea ke atu hoki tae noa kite tekau onga ture o te Atua. NA HENI H. TE WAKE. He Panuitanga, HIRUHARAMA, Hepetema 13th, 1899, Kia Waata, Kia Aitua, Kia Hori Ehoa ma tena ra koutou he whakaatu tena kia mohio mai koutou, mo te take i whakahaerea nei mo te whakatuheratanga ote whare nei. Ara mo te Paremata o Whanganui kia rongo mai koutou kia mohio hoki kite whakataunga a o koutou hapu mo taua take kei te 15 o te Aperira e tu mai nei 1900 koia tenei nga hapu nana i whakatau Ngatihau, Ngatikura, Ngati Rangi me Ngati Ruaka. Ko te ra nei kaore e pa atu ki era atu iwi me era atu hapu engari mo Whanganui anake no te Rerenga ki te kopounga. Heoi nga kupu HIMU MATEROA, Kei te tau toko tonu te Tiupiri,
![]() |
3 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. Na te Raro Etita o Horo- whenua. Oketopa 28th, 1899. Ki te Tiupiri. Me hari e koe enei kupu aku i tae mai a Wiki Keepa raua kote tungaane ko Waata Wiremu Hipango, i runga ite ahuatanga onga mate kua weho atu inga ra i mahue ake nei koia nei te take o ta rau a peka mai ki konei tetahi kia kite raua inga marae o Taitoko i waiho ake ai e ia ana kupu kia takoto inga marae menga whare i roto o Horowhenua i tae mai raua kite whare nui o Ngatipariri i kouturoako Nga- tipariri te ingoa o taua whare, he mihi anake kinga mate nga kupu o tenei Po, ite 29 onga ra ito Po ote Wiki ka korerotia te ahua monga mema hei Pooti inga ra eheke mai nei, heoi konga tangata katoa iroto i pariri tuku katoa i o ratou ingoa ki raro i a Waata Hipango, i runga ano ite marama o ana putake korero, note 30 onga ra katae mai te reta anga morehu o te- tahi taha o Horowhenua moana, kia haere katoa atu matou kite kawe atu ia Wiki Keepa raua kote tunga" aue ko Waata Hipango, ite ata ote turei ite 31 nga ra ka haere katoa matou i runga ite waka rahi ia to Hamaria kau matou ki Pipiriki kite whare nui onga ate wirihana meto ratou taokate me taare po- rotene, katae atu matou ka tangi ka mutu te tangi katu ko raniera te whata hu mihi tonu monga mate o mua ake nei e rua ana waiata ka heke ia katu ko noa tauaki pera tonu te ahua nga kupu, me tana waiata kotahi menga kupu ano e hoki ana kite a huaranga o Taitoko kamutu a noa, katu no matou ko Hoani Puihi koi ara ano to ahua tanga onga kupu koto mate mo- nga oha ki, ite mutunga ona katu ko Waata Hipango, tana timatanga korero he karakia he nui rawa aua kupu i runga, i nga ritenga o nga aitua kamutu tana korero ka whiu te kai, kaore he kai ingaro ate pakeha ate maori, kamutu te kai ka piki matou ki runga ite pa i Pipiriki he pa whawhai inga ra o mua ko Hoani puihi te kai tohutohu inga mania menga pukepuke menga roto, ite ahiahi ka kai ano kamutu te kai ka hui mai nga morehu ki roto ite whare kote mahi ta- mariki te ingoa ote Whare nei, katu kote Rangimai- rehau mote mate ano nga kupu mete karanga i a wiki raua kote tungaane moto raua taenga mai ki enei marae mete ki atu kia Waata Hipango kua tae mai nei koe. kua a hoki koe e mutu te hoki mai ki konei, kamutu ana kupu katu ko Waata Muruahi hokotahi tonu te rerenga onga kupu kamutu tana katu ano ko raniera te whata e rua ana pao me ana kupu kotohi tonu te ahua onga kupu katu ano ko hoa kam- utu nga kupu a noa katu no matou ko hoani puihi maha noahu nga rerenga kupu ana kamutu ia katu ko Marenare ka mihi mai ano kia matou mote mate anake ana kupu, katu koau ka mihi au kinga mate katahi au ka ki atu katika nga karanga me taku whaka- marama ano i runga i toku mohio tanga kia Hipango me ona whakaaro i ki ai au ko taku tenei kua tae a tinana mai nei. Kamutu au, katu ko Hipango ka korero ia i ana korero mote mate mete ora ote maori he tino roa ia e korero ana karatiti: ia katu ko wiki Keepa mote mate ano aua kupu tuatahi katahi ka korero mote mate ote moana o Horowhenua tera epa enei ra e takoto mai nei kia kaua a mua upoko e moe engari me kimi ite ora mote moana heoi katahi katu ko Hema, kamea ki a riro tonu ma raua kote tunga- ane e mahi tau a mate ara e whakamarama kamutu nga kupu katu ano ko Waata Hipango kite korero ite take e ora ai te moana, katahi ka mahia e Hipango nga ture hei whakahaere ma Muaupoko pai ana te takoto katu ko Te Raraku he tautoko tonu, a mo tona kaha ki te whakahaere i nga tikanga mo te roto ka whakamihi a Muaupoko ka pooti katoa ratou kia Hipango, konga Iharaira i whakapai kia Waata Hipango. I tu ano a Makere ki te mihi, a te Kiri, ho nui nga mihi a Muaupoko ite 2 onga ra nei ka roki atu a Wiki rana ko Hipango ki Wanganui. Heoi nei nga kupu o konei, Na to Pononga EPARAIMA PAKI, Raro Etita. He Tautoko. . Mo nga Mema. PAREWANUI, Oketopa 30th 1899. Kia W. W. Hipango, Etita. Ehoa tena koe me to komiti whakahaere i to tatou taonga ara i te taonga o to tatou papa o Taitoko kua wehea atu nei ia tatou. Ehoa utaina atu aku kupu ruarua nei hei pikau atu ma te tamaiti na, ki nga marae o nga iwi ara mo nga mema e whakahuatia net mo to Paremata, ara Takarangi, Hipango, Te Aohau, Ngapaki, Ngarangi, Kaihau, Te Kahu, Ropata te Ao, Te Heuheu. \_ Ehoa ma tena koutou kua nama neihana nei koutou ia kou- tou mo te Paremata, na e rite ana koutou ki nga hoi-
![]() |
4 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI, ho e purei nei. Na ka tukua atu e au toku ingoa kia Hipango raua ko Takarangi, ko au me etahi atu kei te tahi o enei. E Waata Hipango kua kite au i au powhiri mo nga iwi kia pooti kia koe me au take hoki i whakapuaki ai ki te iwi Whanganui koia taku titiro ki au kupu au he tika hoki no aua kupu. He pao "Takarangi Hipango kia ora kia ora te hunga tautoko i nga kupu kei hinga e au. Koi ara hold taku e whai nei, kia poto katoa ki te tautoko e au. Na to korua karanga rua TIAKI TE KAHU. WAINUIARAPA, Noema 16th, 1899. E kui e te Tiupiri. Kua kite ahau i te panui a Waata Hipango e kau- hau nei i nga tika metehe e whakaatu nei i ona ma- hara mo era tuunga o karangatia nei he mema, whakarongo ra e nga iwi nga tamariki i kawea e o ratau nei matua ki te whare wananga, te pai o te tangi o te reo, ano ko nga kokako tokohi wera a hine- teomoa e tangi ana ite ata hapara, me (e Pipiwharau- roa e tangi ana i te poutu marotanga o te ra e kara- nga nei kuikui kumea te paenga, o nga iwi o te hau auru to tatau reo awhinatia, tau tokona manaakitia, kua kite tatou i te tuhi tangata e korero ana kei roto i nga hua ka mohiotia ai te rakau, kua kite koutou inga hua kua mahiti e Waata ki te Tai Hauauru he matau hoki a Waata kite reo pakeha ki to tuhituhi pakeha ki te titiro pukapuka pakeha, o nga ture hoki kua oti te whakakawenata mete mohio ano kite whaka marama inga tikanga maori, aha koa e Hipango me- nga iwi o te Tai Hauauru kei te nei taha ahau e mihi atu nei, ara matau ko oku hoa e aroha aua ki nga mahia Hipango, no te Tai Rawhiti nei matau ka mi- hi noa atu nei ki te marama o te tangi o te reo mehe- mea ea hei ana nga tangata o tenei pito ki te pooti ia Hipango, enga iwi o te Tai Hauauru ta koutou mokai whitiki tia aha koa kei tawhiti toku tinana kei kona toku wairua e mohi o ana ahau kia Waata he tangata kaha ki te tautohe heoi nei aku kupu mihi ma te Atua o nga poropiti tapu, a Hipango e tiaki e manaaki e whakakaha, i runga i te ingoa o Ihu Karaiti, Amene. Na ta koutou pononga iti rawa i roto i te ariki. NA TE APEPA MAKI, Etita o Te Tiupiri o Te Aute, Heretaunga. He mema. \_\_\_\_——— Tenei ahau a Waata Wiremu Hipango ka whakaae i runga i te tono a toku iwi a Whanganui kia karangatia ahau hei mema mo te Paremata o te Koroni mo te Tai-Hauauru. Tenei ahau a Te Heuheu Tukino ka whakaae i runga i te tono a Ngatituwhare- toa kia tu ahau hei mema mo te Paremata o te Koroni mo te Tai Hauauru. Whakahe mo nga Mema, Kia te Etita o te Tiupiri. Ehoa tena koe tukua atu nga kupu e whai ake nei, hei titiro iho manga hoa e noho ana i tena wahi i tena wahi oto tatou motu. Tenei matou kua ata whiriwhiri kua ata whakaaro kinga putake anga ta- ngata e tohe nei kia pootitia ratou hei mema mo te Tai Hauauru ki te Paremata ete Koroni. A kitea iho e matou pai atu kia hapainga e nga iwi enga hapu e nga rangatira, wahine tane, ko Eruera whakaahu te kahu hei mema mo te Tai Hauauru, kati tenei ano nga whakamarama a taua tamaiti ite kiko koretanga onga putake a Waata Hipango a Takarangi a Te Ao- hau, kua oti nei te panui ki roto ite Tiupiri ote 14th o Hepetema i mahue ake noi, 1. emea ana te kupu a Waata Hipango he kanohi ano ia kite taha pakeha, me penei atu ae engari kaore hoki nga kanohi io matou ngakau i kite ite maramatanga he aha nga kupa nei, Taitara, Apira, otiia na Eruera i whaka- marama kia matou i mohio ai matou he ahuatanga note take ote tangata kite whenua te kupu nei Tai- tara, ko te kapu nei Apira he ahuatanga tono tuarua no te mahi tuarua i tetahi ture tikanga ranei, ko te kupu hoki a Waata, i mea ko tetahi o aua tino tako ko te reti whenua. Ehara te paamu he mea te ra e maranga mai ai nga ngarara kino. Na e tino wha- kahe ana a Eruera mo tenei putake a Waata, notemea kaite mohiotia kotahi tonu te tino take ote reti me to mahi paamu ko moni anake, kati ko te nui ake ote moni to mea nui e whaia aua e tenei whakatupura- nga etc ao hoki, ma te moni hoki ka rite ai nga hia- hia ote tangata ite ao, koi ara tenei me korero ake ta
![]() |
5 7 |
▲back to top |
Whanganui Waata Eruera E. Ngahina e Ngawini e Ta- huata Te Hauatawa, E Te ngaruru e Tutange e Nga- rangi katitia e Kerei Kaihau e Nganeko, E Tomo tukua mai o koutou pooti, he aha koa kai roto etahi o koutou ite tikanga a tohu, engari ko te kupu ao tatou tupuna kia ma nga aho a te tangata, ko te aho pou- pou kote aho korewa, na e ngatitama e ngatihauiti
![]() |
6 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. e ngatipikiahu, e ngatiwaewae, e Ngatimaniapoto e ngati pare waha waha, e kauhata, e rangitane, e ngatituranga e ngati wehiwehi, e ngatiraukawa, ngatitoa, e te atiawa tukua mai o koutou pooti kia. Eruera. NA TETOKO TAHUNIAURANGI, MA TE WlNIATAPUTAKI, Kauangaroa. He Whakamarama, E tika ana te etita kia whai kupu ake mo nga pepeha a nga kaumatua kua tu- kua mai nei kia panuitia ete Tiupiri e koro ma tena korua me ena putea whakairoi whakakorokoroa mai nei i tenei ra, mehe- mea pea na te mangai ake ota korua tamaiti o tekahu tera pea ka maramatia ngawha- kahekehekenga mahara o tenei ra ki runga ake ki ona whakaaro te korenga o ena, hurirapa ana hei ngau tuara, kaore nei i tika ma korua E whakamangai nga whakahe mo nga kupu e wha- kahe neikorua. E tirohia iho nei no Ehau nga ringaringa ko te reo ia no Hakopa. E aku papa ata whakarongo mai kaua hei pouri kia marama, te whaka- rongo mai, kaore i taea e korua te hapa hapai te karihi o te kupenga kei nga taura ano o korua ringaringa e pupuri ana, wha- kamate kau atu ki te toimaha ote kupenga. Me hangai atu te whakautu mo te taha ki au. E koro ma kei te kii ranei au kia kotahi he ture mo te maori me te pakeha, a kia whakapakeha tia taua te maori; koi ana te he o korua, no te wa i hiahia ai ko- rua ki te tuku whakaaro ki roto ki nga Nupepa, ka tahi hoki korua ka tango pepa; na ka pahuhu ia korua te maha o nga ku- pu e whakahetia na e korua, ata hoki iho ano ka ata titiro ki te Tiupiri nama 63 wharangi 12, 13, 14, 15, 16 kei kona katoa te putea whakairo nei, to kimi e ropu na, me to whakaaro tuturu e takoto na i roto i tou ngakau koia tena whawhatia ka ata matakitaki, hei kona korua marama ai na korua aua tikanga, me to korua taina tua- kana me Taitoko, no te tau 1880 na Winiata Te Puhaki, no te tau 1881 ko Te Ikaroa na Aperahama Tahunuiarangi, ka tomokia e Taitoko raua ko Te Puhaki, ka oti ena kupu e iri na, ka hoki ake ano o korua kanohi ka titiro mehemea kei te ta- huhu ano e iri ana o te Ikaroa. Ka pai Ne ka riro ma ta korua tamaiti e hura atu kia korua. Kaore ano au i tapepa atu ki waho atu io korua aroaro, me tetahi o koutou kua ngaro atu nei, kei te tu tonu ahau i o koutou aroaro. Taku mo te reti i runga i toku ngakau tuturu, koia net he huarahi pai, hei whakahe i te mahi a te Karauna e raupatu nei i nga iwi i roto i te rohe potae; haunga hoki koutou. Na mo te mahi paamu, kaore au i te whakahe mo tena huarahi, ko te rapu atu tena i te ora raua ko te mate, na reira ma te mana- wanui anake tena huarahi. Mo te kupu ka ara mai nga nga rara, ae titiro atu ki te ahua ote paanga o te tangata ki te whenua ko etahi e ao, 10, 5 nga paanga ki te whenua, ko nga hea e mau ana ki te tangata, 1, 2, 3, 4, 5, me te nui atu. Koia nei te ahua o nga paanga mo te tangata ia whenua ia whenua. Kaati mehemea e rua tekau nga whenua i pa ai te tangata, ka taea ranei e ia aua paanga ona te mahi paamu ?
![]() |
7 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. E kore, he kupu tuturu tena. Koia i tika ai kotahi mo te paamu tekau maiwa mo te riihi, hei whakapiki ano mo te mahi paamu ka mau tena hei ora tuturu mo te tangata. Mehemea i ki taku taina a Te Kahu, i roto i ana take, ka taea e ia te whakarapopoto he ture hei whakakotahitanga i nga paanga o te tangata e rua tekau nei, katahi au ka mohio he korero tana, mo te mahi paamu, i akuakuna mai nei, kowai kei te kuare ki tena huarahi, kaati kua kite au i te tahi tamaiti no Ngatiapa, hei tamaiti maku ko Wiremu Ratana, kua mahi paama, kua tu tona tei- hana ko Ratana te ingoa, me tona poutapeta, kua pa- nuitia nei ki nga pepa maori pakeha hoki. Engari tena ano te ture e huaina ano he Ture whakawhiti hei whakarapopototanga i nga paanga o te tangata kia kotahi; maku e ki atu kaore e taea i te mea he moni te huarahi. Mehemea i ki taku taina a Te Kaha ka taea e ia te hanga be ture me riro ko nga whenua o te Karauna hei whakatoputanga i nga paanga e rua tekau nei o te tangata, ka kii atu au Taikiu, ara hei ahuatanga mo te Ture whakawhiti. E koro ma he aha te he o nga reti i roto i te rohe potae nei o te Ruanui, o Murimotu, rae Rangipo, me era atu whenua e riihi ana. He aha te mate o te reti, na taua ano na te maori ano i hoko aua riihi ka- ore nei i whakaaro iho kua rite aua riihi ki te puna wai e toto ana, hoko atu ano. Koia ta korua tamaiti e pakanga nei kia mate te hoko, kia mau te tangata ki nga mea e rua e korero mai na korua, ki te mahi paamu me te reti. Mo te kupu e ki nei a Te Kahu -me tono ki te Kawana me tona Kaunihera te hiahia ote tangata ki te reti, E koro ma kote whea hoki te mea e tonoa nei kia rite ai te whakaaro mo katoa. Kaore au i te korero mo nga rori katoa, engari e korero ana au mo te rori o te awa o Whanganui, kaore nei te whaka- ao o te kahu i te awhina mai mo tenei take. Mo nga moni e £7, 000 i whakaritea nei e te Kuini ma nga maori, kaore taku ngakau i te wareware mo tena take kua oti i au tena take ki rito i ta Tiupiri mo runga i te panui a te pirimia mo nga tohunga maori, na reira ka ara takina e au toku whakaaro mo taua moni. Mo te raupatu o te taihauauru me era atu whenua e tino mara ma ana taku whakaatu mo tena take, ka- ore aku kupu whakawai kia riro mai ai he patene ia hau, ara he tangata. . Mo te tiriti o Waitangi, e kiia mai nei kei te toitu nga mahara o Ingarangi me nga iwi i raro i tona haki. He tika kei te noho toitu engari ko nga kupu kihei i rite mo te taha ki te iwi maori, ina tatou e pakanga nei i te tau i te tau. Mo nga kura e kiia mai nei kua oti ano i te kawa- natanga ana ture. He tika ata titiro atu hoki ki nga ture, erua ma- ero te mutunga ote kaha o te ture, pena me nga ture taone kura, ka titiro ki te ahua o nga kainga maori, kei te rima kei te tekau marima maero te matara tanga o nga kainga i te whare kura, e kore ai e ahei nga ture taone te hari atu ki nga kainga maori, i ru- nga i tenei ahua i runga ake nei, na reira taku hiahia kia puputu nga kura ki te kore e ea me hanga he ture motuhake mo nga kura maori, kia kore ai e taea e nga matua te tango pokanoa i tona tamaiti kei pera me nga kura kua mutu ake nei. Ko te tino hiahia nui ko te whakakaha hei pai- nga ano mo a tatou tamariki. E koro ma kaore au i te korero kooti whenua maori, i rito i aku take, engari tirohia e korua aku whakaaro i roto i te Tiupiri mo tena take, e hara hoki au i te tangata tango waiu o roto i nga mahi kooti whenua maori. Ko te whea te iwi e hiahiatia nei e koe hei whaka- haere matau, ina hoki nga koroheke nga kuia, me nga ta- mariki rorirori kua pangaia nei e koe ki te ringaringa o te tangata ke ma ana e whakahaere. E koro ma e, e, e, ka he tenei, kua rua rangatira, kua ngaro hoki te iwi hei pooti. Kaati era kupu, tenei ano etahi kupu ruarua hei whiu atu ano maku kia korua. I tu te hui a Eruera te kahu ki kauangaroa i te 12 Oketopa nei. I tu a te kahu i muri o toku haere nga mai i ki a ia ka tuku ia ki raro, a tono aua te taha kia Te Aohau, kia tukua atu tona pooti ki a Te Aohau, kaore i utua, ko te taha ki au kaore i hamumu. Na e koro ma kaua ra hei reo tutua, engari reo rangatira, he rangatira nei hoki korua. Kaati iho na ta korua tamaiti pono. WAATA W. HIPANGO. Whakaatu, Ko W. W Hipango. Kua riro kei roto ote awa o Whanganui tae atu ki taumarunui me ona rohe ki te korero inga ritenga i tonoa ai ia e tona iwi kia tu hei mema mote Pare- meta ote koroanu e 3 pea wiki engaro atu ana ka ho- ki mai. Ko H. Pakehika kei te tiaki i nga arahi ote hari ote Tiupiri
![]() |
8 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. He Panuitanga. E whakaatu tena kata te hui ki Putiki wharanui i te 22 o Noema nei kua karanga tia atu o tatou tanga- ta kua whaka ingoa nei i a ratou hei mema me o ra- tou kai tau toko, kia tae mai ki taua hui haere mai. WERAROA KINGI, HORI KIREI PAIPAI, NEPIA TAURA, ERUETI TARANA, Mete Komiti. Piritani me Taranawaara. ——————————————— Tehinga o te Ingarihi ki Reirimete. 1, 500 i riro herehere, he nui te hinganga. No Tianara Waiti taua he. Ko te rongo i tae mai he nui te hingan- ga i te Ingarihi. He kokiritanga no ia ropu no ia ropu hoia o te Ingarihi ki te whakaaeke i te Poa. I tika ano te kokiri, a nga matua, no te kokiri nui a nga matua o waenganui, katahi ka mahue nga ropu e rua, ka tauporina nei e te Poa ka mau; e rua tekau marua nga apiha, 1, 500 nga hoia. Kua riro mai ano i Ingarangi e hoia hei riiwhi ano mo nga hoia i mau nei. Kei te aki tonu te Poa ki Reirimete (he taone no te Ingarihi kei waho noa mai o te whenua o te Poa) kei te hanga parepare mo ratau. I te ata tu katahi ka riringi te mata punui a te Poa ki taua taone. Ka mahi atu hoki nga pumui a te Ingarihi ki te Poa, he pu, he pu, wahangu ana nga mangai o nga punui a te Poa. Kua katia e nga Poa nga wai e rere ana ki Rerimete, otira he nui nga puna wai kei tana taone. Kotahi mano miuru o te Ingarihi kua riro ia te Poa, mo te maha atu onga kara- rehe. Ho nui ano te whawhai i te 31 Akuhata nei, e waru tekau ki te rau o te taha Inga- rihi i mate, kote Poa he nui atute mate- nga. OKETOPA. 27. • Eono, mano Poa kei te noho i runga i te matau kaha, o te huanui e haere ai o. Ite mea ano ka noho, puku nga pa nui i te Ingarihi, katahi ano ka kokiritia, taea rawatia a runga i te hiwi te tura nga o te hoa riri e ono tekau mawha i mate. Na nga turapa i whakaekea muri o te Poa, engari na nga tohunga pupuhi o te, Poa i arai taua whakaeke na nga raiwhara tenei mahi nui, otira i tino kitea hoki te taunga- tanga o nga hoia o te koroni ki te pupuhi, imuri katahi ka hui te Ingarihi me te kor- oni katahi ka whakaekea te hoa riri. Whati atu ana ki to ratou nuinga, i Matawanakupo, mau tonu nga punui, a te Ingarihi, a horo noa te pa. Ka riro na nga turupa i nga koikoi i whai haere, a he nui te hinganga. Kua tae ano he ropu hoia me nga pu repo hei tiaki i Reirimete. Ite taenga, o te rongo "ki te whare Pare mata i Ranana kua mate a Tianara Hai mona unu katoa nga mema i o ratou potae, he mihi na ratou mo taua tangata Ite Turei ka utaina e 500 hoia Ingarihi ki runga ki te Tereina whawhai ka rere mai i ki miri, ka riri raua ko te Poa, he maha o te Poa i hinga, no te" Ingarihi i, mate e 3, i tu kaiakiri 21 Ko te korero a te Poa, i te whakaekenga nei a. te Kotarani ia ratou i runga i te hiwi, e kii ana i mate nui ratou i taua iwi, me ta ratou, korero hoki he hoia popoto nga kakahu, he wa- hine te tahu, he tane tetahi taha. OKETOPA 28 I te matenga o Tiamara Haimona, tuku atu ana te tino tiamara o nga hoia, o te Poa i tona aumihi ki te Pouauru a Hai- mona.
![]() |
9 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. E wha nga tino haora e whawhai ana, e whitu maero i. ko mai o Kimiri. Kotahi mano Poa i tukua mai hei patoitoi i te Ingarihi kia riro ma a ratou tainamaiti e patu. Pupuhi tonu nga punui, mea ano ka noho puku nga pu a te Poa, ka tahi ka whakaekea, na te mata tonu o te Peneti i hapai, ka horotera. He Rere Rangi. Kua riro inaianei ma te Puruunu e ti- tiro iho i te rangi te haere a te Poa he pe- nei te mea na ana i titiro haere i Reiri- mete. Te kitenga o te Kapa (maori) wehi ana tuturi ana nga turi, karakia ana ki taua Puruunu i ki he atua. Ko te tahi mataa hou na te Ingarihi, ki te pakaru taua mataa he nui atu te kaha i nga kaha o nga mata penei. Ko Kapene Waari oare kia Te Kawana kua riro ki Taranawaara, ka uru ano ia ki tona ropu hoia o Ingarangi Roera Atiriri. 20 Noema. Kua tae mai te kupu kote take ote mate ote Inga- rihi i hinga nei te 1500 i Pau i a ratou paura heoi e taea hoki e ratou te aha i te nui hoki ote iwi nei ote Poa 18000, kite 1500 ote Ingarihi kaore e tino kore- ro o muri atu ote 9 onga ra nei. Heoi ano te mahi ate Ingarihi enoho i roto itona, pa i rerimete kaore hoki eputanga korero mai kua tapahia nga waea ete Poa. 9th onga ra nei te tahi whawhai nui e whaka eke- nga na te Poa ite Ingarihi ki kereneko, e 6 Haora mete Haawhe e whawhai ana konga Poa i runga i to maunga kotapara te ingoa, ara. he pa, note Poa i waenga nui o nga haora e ono nei ka tae mai te kupu ate Poa ki nga Ingarihi kia whakata taraua whawhai mo etahi haora ka utua ete Ingarihi o pai aua e nga- ri kaua enuku atu koe i to waahi enoho maina koe whakahaeana te tahi tetahi, noho mai te tahi noho atu tetahi. Karoa e whakataaua ka tohi kaputa te mahara i roto ite Ingarihi e whakaaro ano kei roto i to iwi enoho maira, ka tehi te tahi o te Ingarihi, ka whakamanu ia ia katehi karere whakarunga mea ano ka eke ki runga ake o te pa, ote iwi enoho maira ti- tiro rawa iho e haere ana nga matua ate iwi ra ate Poa hoki tonu mai te tangata e whakamanu ra ia ia ara ite taonga ra ote iwi nei ote pakeha e kia nei e. Purimu, tae mai ki te nuinga ko Rere Rawa ake e he tinihanga te mahi ate iwi ra. Pera ano me ta ratou mahi i tinihanga nei ia tatou i te whawha i ki kere- niko, kua mahue ake nei i Hiwira nei taratou haki ma, katehi kaputa te whakataka riri i te Ingarihi ka tehi nei ka tino whakaekea ete Ingarihi kote waha ote pu kote waha ote tangata koto Haruru ote tapuae o nga mano, tau Poki ana te Pa, hinga iho te iwi haua rea nei 1000 mate rawa 2000 i riro parau mai. 11th: O ngara noi koi to maringi tonu te heke o- nga ingarihi ki taranawaara, 1100 eke ana ite ra ite ra. Kua tino whakaaro nga Ingarihi kia whakaekea e ana ope te tino taone o nga Poa, ara a Pitoria. Kote mahi anga tereina ote Poa e hari tangata mato tonu ki tora tou tino taone ki Pitooria i. tera, i tera, Kei taua taone to ratou tino rangatira a kuruka, e kai ana i tana Paipa me tana ki penei e taea hoki te aha kei te ringaringa tonu ote Atua tenei mahi. Kua tae mai te rongo e tata ana te whawhai ote ruhia raua kotipene ara kote iwi iwinui nei i taraua whawhai ko te taina maua i nga tau e wha kahori ake nei. Tenei kua oti ite iwi nei i te Ingarihi te tahi pu, tino kaha atahua hoki te kaha ote rere ote mata, ina pu hia atu i towa, i te taone o Ingarangi e hangai atu ana ki kareti taone ote wiwi te Pamamao 21 maero he puhou enei na te Ingarihi ko aua pu 450 ko 150 kua oti ina ia nei ko te utu mo aua pu katoa £4, 500, 000 kote whanui o te ngutu ote pu kotahi 12 inihi kote rauna tanga 36 inihi kote ingoa o aua pu, e tiira waeakanana. 12th: Kua whawhai ano te Ingarihi mete Poa ki Mawhikiingi 64 ote Poa i mate toko iti rawa nga Ingarihi i mate. 12: Ano kapuhia ano a Rerimete enga punui a te Poa ara ki nga mata whakapapa noi 670 aua mata i puhia ki roto ite taone kotahi ano te tangata i mate e mangumangu. 12 th: Tenei tetehi matauranga hou kua kite a enga tangata matau o Ingarangi ara he waea engari kotaua matau ranga nei kaore e waea hei kawe i te korero o haere ana i runga i te ha ote moana me te takiwa. Penei mete uwira noi te ahua o roro aua ite takiwa ka mohio tia mai nga korero i te tahi waahi i te tihi waahi aha, koa rau maero to mamao katao te korero e kore e penei mo enei waea hari korero noi ki te motu e kore e puta to korero kote noi waea hou kaore e a wanga- wanga mote hoa riri kei tapahia eta ta ana te tae te tao- nga hou net ki tarana waara, ki te whenua ra e wha- whai inainei. Ko mekenekehei minita o nga whenua i haere nei ki ingarangi i runga itona ahua mato, tenai ano kua tae mai ite 14 Noema noi e kia ana kua pai tona mate i tapahia enga takuta o Ingarangi.
![]() |
10 12 |
▲back to top |
![]() |
11 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. ia me noho tonu nga mema. Heoi te mema e tu ana ki te karo haere i roto i nga ture pakeha ko Hone Heke, na te aha na tona mohio ki te reo pakeha, ka- ua hei penei ko nga kai whakamaori kei te utua, na reira ko nga kai whakamaori tonu hei whakamaori. Kaati ki taku mohio rae tahuri nga mema nei ki te whakahuihui ia ratou kia tokowha nga kai tautoko mo te mema kotahi. Ka rite ko ratou tonu te komiti hei uiui i o ratou mohiotanga, ko te mea i kitea e taua komiti te mohio, ko tera tonu hei tautoko hei pooti. Na to koutou hoa RERE NEKITINI. Tupapaku. WAINUIARAPA, Noema 5th, 1899. Kua mate a te kahakaha ara ai kaore te whare pouri he wahine rangatira no nga. whakapapa ote motu nei ara iheke iho ia mahinarangi nananei ko rau- kawa naana nei ko rereahu naana ko te kawa kaati tena waahi Ko Puharangi Homairangi Taunga Tuamatua Houmaitawhiti Tamatekapua Houmatamomoe Tawakemoetahanga Uenuku mai Rarotonga Rangitihi Kawatapuarangi Pikiao Hekemaru Mahuta, Uerata Tapaue Kati tena waahi mo te taha Kia Kahungunu Ko Kahukuranui Rakahikuroa Hine Raraku Rangimatakoha Rakaimaori Kahukuramango Humane Tataiaho Tu Wairau Rakapa Hikawera Tewhatuiapiti Te Wawahanga Oterangi. Rangikawhiua Te Mona Wakawa Te Rangikoi Anake He wahine tino rangatira tenei, he wahine mana- aki tangata he wairua ngohengohe he Wairua ma- haki, no ngai Te rangi koi anake i mate ki te hauke Heretaunga henui to tangi i tangi hia ai tenei wahine nui atu te pouri me te aroha e kore pea ona hikoi tanga e mau i ona uri i muri iaia, whakarongo mai e nga whanaunga o te tai whakararo ara e Waikato, tangi mai i kona mihi mai i kona mihi mai. Heoi hei konara koutou NA TE AREPA MAKI, Etita o te Tiupiri, Te Aute. Na Te Tiupiri Ake, —————————————— E HENI H. TAWAKE: —E tika ana to whakaatu mai i to kore o ho pepa e haere tika atu, engari ia o he Poutapeta kei whakaaturia mai i te wa tuatahi ko na inaianei ko Rawene Hokianga, heoi ka mau ki tenei ' ingoa. Kua tukua to panui. —————o————— E TAARE METE: —E tika ana to pouri mo to pa- nui whakaatu mo te Kawanga i to whare, kaore nei i panuitia e to manu; kaati kua whakamaramatia atu e Hori Pukehika kia koe, \_\_\_\_\_———— E RANGITAURU ORANGIMEA: —Kua oti to kupu te whakarite, kua tukua atu nga pepa mo koutou. \_\_\_\_\_————— K TIOIRANGI: —E tumanako tonu ana kia tao atu to manu, kaati kua panuitia nga. rarurarunga, a ma. koutou e whakatika. E NIKOKIMA POUTOTARA: —Kua tae atu na te whakaatu a II. Pukehika whakamarama i aua raru- raru i to tatou pepa. Tora pea i mau tonu te tuku- tuku ki Taupo ia koe i reira. ————————— Ehoa o Sidney Hoekau o Paihaka o tika ana to whakaatu mai, kua whakaaturia atu nei nga raruraru i pa i runga i te mahi a nga kai tuhituhi. E taku tamaiti e Huirua kua tae mai to reta, kua utua atu na e to matua e Hori Pukehika te whaka- maramatanga kaati kia tino marama koe, ko te taonga. nei i te wa tuatahi i kaihoratia ai o au, ma nga iwi katoa o to motu, ara te muna o Tohu raua ko To Whiti to Kingitanga maori To Ringatu, te Kotahi- tanga, i oti katoa i au tena huarahi, he kai mahi kau
![]() |
12 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. au i runga i nga mahara a to tupuna a Taitoko, ko te mea wairua tenei i mahue ake ia ia hei honohono i nga pitopito mahara a nga iwi. i muri ona kei mahara mai koe me te iwi, me Taranaki maunga he taonga na tenei matawaka ou, kaore engari na to iti raua ko te rahi, kua oti ano enei tuke te whakamarama i roto i nga Tiupiri, ————o———— £ taku Honore Reiri e Mere Whariki K. Taha e tika ana to whakaatu mai, kotahi ano to reta ote 21 Akuhata ka kitea, na reira te panui kua panuitia ra he nui te raruraru. Na reira e Mere he nui rawa tenei pouri i au mo to koutou taonga i te mahi he o te kai tuhituhi tuatahi, kaati kua mutu ia. Na enei ra he mahinga nui ki te whakatika haere, heoi ki taku mohio ka tika haere inaianei Ko nga heanga o muri ma koutou tena e whakatika mai. TE IWI WHANGANUI: —Tenei kua tuhera ano te whare o to koutou hoa o Meld Hokena kei te whare Teera o Paane tuatahi, ka hoko iu i te wuru, me ora atu taonga. Haere mai te iwi, nga tane nga wahine nga tamariki. —————o———— E MOHI WIKITAHI: tenei to reta i tukua mai noi hei panui, otira ki taku mahara e kore e pai kia pa- nuitia, engari te mea pai me tuku ma to Komiti maori e whakahaere hei kona tika ai kia panuitia, e kore e pai ma to pepa e hapai tena raruraru nui notemea e toru nga take kei roto. E kore e tau te he ki te Etita, mo nga whakaaro, a nga rangatira e tukua mai ana ia ratou reta kia panui tia. Whakautu, Kite Etita o te Tiupiri. Ehoa tena koe. Te kai whakaatu inga matau- ranga menga mohiotanga ote ao. Menga pai, me- nga kino e hipoki nei i runga ia Aotearoa, mete Wai- pounamu kia ora tonu koe, ko te ariki hei okioki atu monga whakaaro i roto, i te nei ao raruraru. Kahoro ia aku tino mea i tuhi atu ai ahau kia koe ete Tiupiri heoi ano he kitenga iho i te panui a to taua hoa o Kaikohe i te nama 56, whr. 11. Eld ana tirohia atu i tetahi taha ote Paipera puta noa i tetahi taha, e kore rawa e kitea te iriiringa ki roto i te whare: engari kei te awa anake. Na ehoa he mea whakama rawa tenei; ki au kia tuku panui nga ta- ngata kuare ki te Paipera kia waiho hei katanga manga tangata mohio ma konei ka kitea kahore ano te nei tangata i titiro noa ki te paipera mai ano o tona mohiotanga ki te tiro reta tae noa mai ki te wa o tana panui: mo konei pea, te ahua ote kupu ate poropiti a Ihaia. " Kua oti te whakamoe nga kanohi kei kite nga kanohi kei rongo nga Taringa a Katahuri ano ka whakaorangia e ahau. " Notemea kua pakeke te ngakau ki runga i nga whakaako ranga pohehe: ko ia i matapo ai nga kanohi ote ngakau ki te titiro inga. tikanga ote Paipera. Ina hoki ko etahi onga tangata e korerotia mai ana ete Paipera me te mea Iriiria tonutia ki rowhare: inahoki a Haora wh.. 9, 17, 18. A koroni ia menga tangata katoa otona whare, wh, s, 25, 29, 47, 48. Mete rangatira ote wharo here- hore i te haronika menga tangata katoa o tona whare wh xvi. 32, 33, ho tino marama tenei kei roto i to wharo kaore he wahi ote paipera e ki ana i puta ki waho a haere ana ki te awanui Iriiri ai ko ia ahau ka mea kia koe waiho mai i runga i tenei he okiokinga- mahara, Kaua e waiho i ranga i te Rumaki o kore e tatu ou mahara ki te whai koe kia tika tau i roto i te paipera e kore e kitea e koe e ngari kakitea koe he hoa whawhai kite paipera kite Atua. Note mea e whakaputa ke ana inga tikanga ote Karaipi- ture whkk. xxii, 18 19. Nou ano note maori te reo i taia ai te paipera. Nou ake me taua kupu e kiia nei enga rongopai. " Na tika tonu ake ia ite wai ko- te rangi kua tuhera kia ia wh. iii, 16. Ekiana tetahi onga rongopai " ia ia ehaere oke ana, i te wai wk. 1, 10. Eki ana katahi rongopai" Akapoto te iwi te Iriiri, ia Ihu ano hoki kua Iriiria rk. 8, 21. I roto i enei ahua Iriiringa o Ihu, kihai rawa tetahi i whaka- 'marama i ki, i puea ake a Ihu; ekiana i tika tonu ake i te wai maku e whakamarama kia koe ma ruka. Na ko te Iriiri rumaki. Kahore he wahi mo- na i roto i enei rarangi, inga wahi katoa ote paipera ka tika mo te Iriiri to korero heoi kei pouri to nga- kau. Engari waiho mai i au te pouri ina hold te panui a tenei o taua a maki i te nama 59, whr 15, ko taku whakautu ano te nei mo to panui, mo to kupu whakarite ae. Ki te horoia to hate kia ma, kakahu ai koe, erua e toru ranei ngara. Kaa kite koe kua ki ite kutu ma tena koe e mohio ai kua paru ano taku hate. Waihoki he pena ano to ahua i rumakina koe ki te wai, me to mohio ano kua ma
![]() |
13 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. to tinana ehia ake ra kua riro koe kua kanga ki ou hoa na kua kii to ngakau i te kutu ote hara: ki ana to panui e he ana tei ruri ki te rae, a ki te hoki mai ate karaiti kamauria kote mahunga anake ki tera ngi ka mahue te tinana katoa: kahore ia nei koe e kite ki tate Karaipiture ekiana kote upoko te maua te kororia me te ahua ote Atua. (( 1. Kor. 11. 3. —7.,, Eki- ana te poropiti " I runga i oratau mahunga kote har- inga e kore emutu ka whiwhi ratou ki te koa ki te hari a rere ana te pouri me te aue. " Th. 85. 10. & 51. 11. " Tera pea koe he tangata whai kau whai hoiho: maku e ui itahuna katoatia ranei e koe te kiri o to hoiho, o to kau, hei parani mau hei mea erite ai hoki ki tou tinana i maku katoa i te wai ? Ki te peneitia e koe to hoiho to kau: ehoa ka mate koe i to ture. Tena ko te paratu ote hoiho kau etoru ano inihi te roa onga waewae he wahi ite te wahi i mau aite parani, e kore ekiia te wahi kore parani na te- tahi tangata ke, engari nau ano to hoiho to kau. Waihoki he pena ano ta matau hiri ahakoa ko ta rae i paranitia ki te maturu wai mete tohu ote ripeko e kore te tinana katoa e kia ehara ia te karaiti, en- gari nana katoa mai te upoko taenoa ki raro kinga waewae. Note mea ko te. iriringa he rironga tena no te tangata hei wahi note karaiti. Hei tamaiti mate Atua hei kai noho i te rangatiratanga ote Rangi. Ko te hiirita nga tenei ki roto kia te Karaiti, Eph. 4. 30. Tetahi tikanga ote hiiri he taimaha mo te kainga kua whakaritea mai mo te hunga kua ote te iriiri. Tetahi tikanga he parani: kua paranitia te tangata i tona iriiringa. Ki te ingoa ote matua te tama me te Wairua Tapu: i parani tia ai te kuao a te hoiho i te itinga mo te noho rawa ake i te parae e koae e riro i te whanako note mea he paratu ko ia hoki te ahua o te iriiringa mo te haere rawa mai a Hatana e mau ana ko tate karaiti parani i runga ki te parani ano a ha taua i tana ki runga ake katika mona te kapura ote reinga: kota te wai i maturutia ai ki te rae he hiiri- tanga i ana pononga. Whkk. 7. 3. Kote maaka tanga, tenei ia tatou e mau nei i o ta- tou rae ara taua maaka ko te ingoa ote matua, wekk. 14. 1. Ko ia te tikanga o ta matou iriiai he mea i tangohia mat i roto i te paipera i ta te karaiti hold i tohutohu mai ai tena ko te rumaki. Kahore ona wahi ona taunga i roto i te paipera: kia penei te rarangi one whakatakoto i te tauira katika kia waiho hei ta- putapu tena ki te parori te tauira tera ekiia he taonga kaore tona mutunga he panga atu ki tahataha kati e tino mohio ana ahau tera ano korua e ki. Ehoa etika ana nga korere a te koroke nei kaati e mea ana ahau kia kaua e waiho ia korua anake engari kia kite era atu ano hold e noho ana i roto i te maramatanga ote rongopai ote karaiti. Heoi ano na to pononga iti. NA T. W, TOHERIRI Hepetema 20. 1899, PIPIRIKI, Hepetema 25th, 1899. Kite Etita o te Tiupiri. Ehoa nga ora me nga kaha katoa kia koe me to komiti ehoa ma tenei taaku Honae Hokeke he mea kohikohi naaku no waenga i nga kotai i nga Pare- parenga o te ngutu awa o kawaora. Utaina atu e koe ki runga ki te waka o to tatou kuia kia te Tiupiri mana e hari atu ki runga ki te marae i noho ai a Paraire Tomoana, koi ana te ta- ngata nana i tatari mai a matou kupu ko oku hoa. Ara ko maremare me Urikore kotahi nei ano te ahuatanga o a matou kupu mo nga Tohunga Maori. Kaati ko te waahi kia au hei whakahoki atu maaku ko te waahi ia ki oku hoa kei a raua ano te whakaaro. Ehoa e Paraire. I kite au i te puke nama 14 wharangi i o tenei tau i nga kupu o roto e penei ana i puta koe i nga muinga matauranga i tenei mea i te kura kareti o Te Aute. Heoi ehoa kua tika koe o taua kua whiwhi koe ki tena taonga nui ki te matauranga. Koia tena te taonga i tonoa ai e Kingi Horomona ki ta Atua heoi whiwhi ana kia Horomona to Matauranga koia i whai ai nga K uiui tanga o • runga i te mata o te whenua me te Ao. Ko au ia e te hoa kua he i te aha koia i te kore no o tooku ngakau e hihiko ki aua taonga ki te kura kia koro ai e awangawanga ki te tuku i te matauranga haere i nga waahi katoa kia pena ai ia koe. Hotira tenei te whakatauki e penei ana. Heaha koa, apunga aruhe tia to whanaunga tena e whaka- taua no koe ki te mata rakau. Ta erihu i te upoko o Hopa e penei aua otira he wairua ano to te tangata na te manawa ano o te ka- ha rawa ratou i whai mahara ai. E penei to kupu tuatahi. Enoho ana nga Ngarara ki roto i nga hua o nga Rakaua a te pakeha e kainga nei e te tangata ko te ingoa o taua Ngarara he noke kei roto i te whenua te nohoanga ka piki ai ki nga Hua Rakau e te tamaiti ka noho taua Ngarara i roto i te tanaiti whakaiwi kore ai ko nga tohu o tana Nga- rara ina noho ki roto i te puku o te tamaiti he karo- karo i nga puta o te Ihu te 2 he turupeke o nga ma- na ki te poho ki te kitea aua tohu kia tere te haere ki te tiki takuta e penei ana me te ua ki to taka te Po, kia tere te haere ki te waahi e kore ai e tae te makuru. Ehoa tenei taaku utu mo enei kupu au e tu iho i runga ake nei e hara i te ritenga whakahawhea naku engari e kite iho no taaku ngakau i te ahua o kupu nei. Ara ka tika ranei ena katu mate he noke nei to ingoa o tana ngarara kia koutou ake notomea kaa
![]() |
14 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. penei o koutou ngakau me te wai, te kaha o te rere ki nga huarahi pakeha me te ora mo te mate o te tinana kua iti ki to tatou maori tanga kua tino penei koutou ko nga mate katoa e pa mai ana ki o koutou tinana i puta katoa mai i nga hua rakau i nga kai, ma te waha, i nga wai inu ko te takuta ta koutou whakaotinga, Ehoa ko au ia kaore i te whakatika kei te whaka- he au whakarongo mai iana kia korero atu au i tooku maramatanga. Mehemea hoki i penei te ahuatanga me o kupu e ki nei koe, i noho he ngarara whakamate tangata ki roto ki nga hua o nga rakau e kainga aua e te ta- ngata. Ehoa kaore ra he momo tangata e kitea kia haere i runga i tenei ao kua mate katoa ra te tai o te tangata ki te po ka ngau koia ki hea te pakangatanga a nga Ngarara nei ia tau ka hua nga rakau, ka noho nga ngarara ki roto tiaki tangata ai maratou ia tau ia tau, ka pehea ai he oranga mo te tangata, ma te kore rawa o te tangata e kai hua rakau ka ora. Tua 2 o aku maramatanga ka 42, nga tau e tupu ana e tahi rakau whakato i te awa o Wanganui nei e kainga ana nga hua i nga tau katou e hua ai aua rakau kei te kainga tonutia aua rakau ara nga hua, e matou me a matou uri inaianei kua nui hoki nga tau e tupu ana a matou ake rakau i whakato ai kei te kainga nga hua. Kaore ano i kitea ho tangata o konei kia mate heoi ano te rakau patu tangata ki nga takiwa he tutu ki te kainga nga hua ka nonia te tangata te 2 ko nga hua o nga karaka ki te maoa te tao ka kai ai ka nonia i kai werawera ko nga nga- rara e kitea ana e matou i te tinana o te aporo menga hua ko te ingoa he kutukutu, kaore e anga mai ki te tangata ka anga atu ano te ngau ki taana kai. Te 2. nga Ngarara i kite ai au ka 5. nuku atu ra- nei nga tau e kai ana i nga rau o nga pea o nga tere o nga Kuini e tupu ana i Wanganui nei penei te ahua o taua ngarara me te taretare te hanga o te tinana e ngari he mea ririki rawa e anga ana te pakanga a tena ngarara ki nga rau anake o nga rakau, kaore e anga mai ana ngarara ki te tangata, kaahu atu ano tana kai ki te rakau. Ko nga mate ia e kite ana matou he mate tupua no nga tupuna he mate mitara He Maremaae He Kiri kaa no te ao enei. Ma te tohunga e tango te mate tupua kaore tenei e taea e te rongoa mate rongoa e tango te Mate Mitara maremare kiri kaa, kaore enei e taea e tu Tohunga. Ehoa ki taaku whakaaro iho tino tika taaku kupu i ki nei au i roto i taku panui i te nama 50. wharangi 4. o te Tiupiri me taaku ki atu i naianei kanui tooku wehi ki te Takuta i te ara moni ka koa te ngakau me, hemea mo tera kotahi ranei e mahi ana te Taku- ta i te Turoro ki te wiki ki te marama ki te tau nuku atu ranei te roanga e mahirana te Tukuta, ka rawe i kona tawheta Pakarara a Tahaa. Kaore au i kite tikanga o to whakaatu mo te 60, 000000 eka e ki nei koe ko ana eka kua hokona e tatou ki te moni, ko ana moni kei te tiaki tonu ta- tou me ho atu aua moni mo nga mate ki te ringa o nga Takuta e ngari pea koe kei te tiaki. Engari e mahara pehea aua ranei koe e penei ana tenei mea te moni me te Ngarahu, e taia nei ki te wahine e mokoa nei ki te Taane, e piri tonu aua e kore ma ekore e ngahoro. Ko kupu mo nga Tahunga maori e ki ana koe ko a matou kupu i roto ia tatou pepa i kite ai koe, e penei ana he pai te Tohunga kaore he moni ko to utu e ki ana kua oti ke i nga Tohunga te ta a ratou kupenga hei hao moni ma ratou. Ehoa ko nga Tohunga ranei kei okoutou takiwa e waha ana ki tena tu mahi ki te ta Kupenga hei hao moni ma ratou. Ko nga Toeunga ia e noho aua ia matou takiwa kaore e mahi ana i te Kupenga hao moni ko te mam- ae aneke o te tinana tana e hao ai ki te riro taha ki tana tohunga ka tukua ki te inu rongoa ko tona mutu- nga ano tena eki ana te kupu i te upoko o Ekorewhe 23. —8. Kaua ano e tango i te utu whakapati he mea whakamataku hoki te utu whakapati i te kanohi he mea whakaparori ke hoki i ngakupu a te hunga tika. Ki te kitea te haere a te tounga e pona ana ki te mahi moni mana, no te ata i timata ai tana mahi, kei te ahiahi te taka ai ki te wai kari, maua kore tonu atu te mutunga he whakama. Kaore rawe atu o matau takuta e noho nei e hoko- na ana a matou rongoa ki te toa. Ehoa e Paraire. Taaku whakaaro ko te mahi tika mo koutou ma nga tamariki kua whiwi ki te mohio me haere taparua, ki te Huarahi pakeha me te ara maori. Eki ana te kupu i te upoko o Matiu 10, —53. Na ka whakatoia koutou i tenei pa rere atu ki tera atu pa e ngari he ki kau taaku e kore hoki e piri te uku ki te rino. Me mutu iho i konei aku kupu. Na to hoa NA I. REREKURA TE RANGIWHAKAEKEA. He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e Waata Wiremu Hipango. I raro i te mama o te Komiti Nui o Whanganui. NOWEMA 9, 1899. Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office, Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata Wiremu Hipango, under the authority of the General Maori Committee of Wanganui.