![]() |
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 2, Number 61. 14 September 1899 |
![]() |
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE. TE TIUPIRI MAORI NEWSPAPER NO 61 VOL 2. WANGANUI, 14th HEPETEMA, 1899. TATINI KEI RAWAHI MAI O TE WHARE PUREI E mahi ana e au i konei nga Toroa, nga Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki, me nga mahi katoa e tika ana, mo nga whakapaipai Whare. Me nga hanga Kawena tupapuku ka mahia paita e au i runga i nga tohutohu. Haere mai tirohia nga rawa o taku haapu. HEMI TEINA ME TE KAMUPANE. Noku tonu te Haapu Hokoho Rino i te pita o Whanganui Piriti. Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me nga hae ana hanga whare, nga waea hanga taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi. Kamura NGA TUURU MAHI WHAKAIRO. Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana mo te moni iti nei te utu. Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te titiro i ta te kanohi i pai ai.
![]() |
2 contents |
▲back to top |
![]() |
3 1 |
▲back to top |
![]() |
4 2 |
▲back to top |
![]() |
5 3 |
▲back to top |
![]() |
6 4 |
▲back to top |
TE TUPIRI. RANANA, 14 Hepetema 1899. Kia W. W. Hipango, Etita o te Tiupiri. Tena koe te noho maina irunga inga mahi nunui i waiho ake ai e to tatou matua aroha e Meiha Keepa Terangi- hiwinui Te pu o tekawakirangitaawhi, hei tiaki i ana mahi hei tiaki hoki i te iwi Whanganui puta noa ona rohe, hei whaka- marama hoki kia ratou i te huarahi, e puta ai te iwi ki waho i nga mahanga o nga ture a te kawanatanga e kaupehi nei irunga io tatou morehu whenua. Ehoa utaina atu e nei whakaaro e mau ake i raro iho nei hei rui haere ma to tatou taonga ma te Tiupiri, ki nga marae o Taitoko puta noa puta noa Ao- tearo a whiti noa, kite moana nui akiwa ki te Waipounamu. Me ona rohe katoa, hei mataki taki iho mate ngakau i te pai raua kote he, i te tika raua kote pono, ia matou whakaaro i muri i to tatou matua ia Tahoka Kiteuru. Ara mo tenei taonga mo te mema I tu tetahi Huihuinga Rangatira i Whanga- nui ki Putiki wharanui 16th o Mei 1899, ki te ata whiriwhiri inga mema o Whanganui ia Waata Hipango, ia Taka- rangi, ia Te Aohau; kua whakahua nei ia ratou hei mema mote koroni, te wha- kaaro, a te iwi kia kotahi tonu te mea o ratou hei mema kia rite ai te whakaaro, a nga hapu katoa, o Whanganui kite pooti ki tetahi o ratou. Ka tu mai a Takarangi ka mea: —E whakaatu ana au kia koutou e te iwi, ka whakahua au i toku ingoa a tenei turanga mema e haere mai nei. Waata Hipango, na te iwi ahau i karanga hei mema, kua tae mai te piti- hana angatirangi e 38 tangata kei roto i te Tiupiri, Tuarua—He mea tono na Kingi Teherekiekie; Te Aohau, E pai ana ta te iwi, i whakaaro ai kia kotahi te mema ma Whanganui katoa hei pooti, a tenei pooti tanga mema e haere mai nei, mehemea kite tuku tetahi o aku taokete ki raro; Heoi ka tuku au i au ki raro mehemea kite tu raua to korua; ka tu atu ano au hei tokotoru a ka ki atu au homai ki au. Heoi henui tenara, muri mai i tenei, ka tonoa e te iwi kia whakae mai ratou ma te iwi e titiro, ko wai o ratou ta te iwi e pai ai. Ko Waata Hipango e pai ana au ki tena, ma te iwi matou e titiro, Takarangi, kaore i te marama te Aohau, mehemea ka rite i te iwi taha i pai ai heoi ano ka tuku au ki raro heroa te iwi, e ata whakahaere aria kaore hoki i rite ki ta ratou i mohio ai, ka tu ahau ka mea, whakarongo e te: iwi, kaore nei i rite te whakaaro aenei tangata; ka whakahokia e au toku whakaaro ki Waenganui ki toku iwi ia Ngatiruakau pehea ranei o ratou whakaaro; Whatarangi Teka, e penei ana taku kupu me ta Raihania no te mea kei te ngaro o maua hapu, Tohiora Pirato, e pai ana ma tatou e karanga e huihuinga monga hapu, o Whanganui. Kua kite mai nei koutou enga iwi kua taia ki te Tiupiri No 59 wharangi 9 tera i whakataua ai e matou hei tunga mo taua hui ki Hiruharama Whanganui hei te 29, 30, 31 he ra hei e kenga monga hapu o Whanganui me ana rohe katoa. Whakarapopototanga. Hiruharama 1 Hepetema 1899. Raihania Takapa—Ka mea konga take . tenei hei whiriwhiri mate iwi katoa o Whanganui ka whakatakotoria atu nei ki o koutou aroaro. 1: Kia kotahi te whakaaro a Whanga- nui katoa. 2: Me whakatu he komiti whiriwhiri me whai tiamana me nga karaka. 3: Me tuhituhi mai nga whakaaro o nga mema nei ana take ana take i mohio ai 4: Me haere taki tahi mai ia mema ki
![]() |
7 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. te aroaro o te komiti kite whaka marama ia na whakaaro me ana take katoa. 5: Me patai e te komiti ana take, me a ratou mahi i Waenganui i te iwi. Ka mutu nga take hei mahi mate komiti; whakahaere a ana enei take, paahitia ana te take tuatahi. Mo te take tua rua me waiho tenei take me komiti aiwinui tonu konga take kua takoto mai nei kaati ano, koenei anake o nga- take nei ara me komiti a iwi. 6: Heoi whakae katoa ana te iwi Whanganui. E maha nga mahi o tenei ra. Nuku hia ana te korero hei te turei 2nd o Hepetema, 1899. Hei taua ra whaka- takoto mai ai nga take a nga mema nei, me a ratou whakamarama mai ki te iwi ko Wiremu Kiriwehi te tiamana ko te Weri Teuira, te karaka, ko Katera Poni, te Pirihimana. Ao ake ka huihui ki te whare ka timata tenei i nga take a Waata Hipango i roto i tana pukapuka ara, whakaatu i ana take. Nga mahi a Waata Hipango. 1: Mereti nga whenua koia nei te tino take. 2: Nga mate o te iwi maori. 3: Me Apira te 2 i ngatau i roto i nga taitara. 4? E kanohi ano toku kite taha pakeha koia nei te tahi o nga tino take. 5: Ngakura maori 6: Terori mo Whanganui. 7: Nga patuna (o Whanganui. ) 8: E whakatutuki i nga tono a etahi hapu e noho mate ana kihai uru kinga whenua. 9: E whenua mo te hunga kore whenua. 10: E whakakore inga hoko ka mupane me te hunga paraiweti. 11: Kote tiriti o Waitangi. 12: Aku mahi i whakahaere ki i roto i te iwi Whanganui, Konga take tenei a Te Aohau me ana whakaaro i tuhi mai ai ki te pukapuka: 1: Nga take mate o te takiwa Pooti o te Hau auru. a: Kei te takiwa o Whanganui ki Taupo kia ngati maniapoto kia Waikato kote rohe potae o te tau 1883. 3: Te ture hoki whenua a te karauna. 4: Te ture taone maori. 5: Te ture o nga mahi nunui. 6: Te ture riihi whakatikatika o te tau 1895 e pa ana tenei ture kingi wahi katoa o te hauauru. 7: Teture whakanohonoho epa ana tenei kinga wahi o te tai hauauru. 8: Tekai tiaki mote katoa, mote tai hau auru me tahi atu wahi e whakaetia a muriake nei. 9: Te ture reiti kei nga wahi katoa. tenei. 10: Te awa Whanganui. 11: Te Kooti whenua maori, kei nga wahi katoa tenei. Nga take e o ra ai o tatou mate. 12; Me hanga ete paremata e ture hei whaka rapopoto inga ture katoa e pa ana ki te iwi maori, ara kia tukua kia tatou nga mana e penei ai koia ano tona ariki ki tona whenua penei ano me te mana o te pakeha ki tona. 13: Me hanga e ture e te paremata whaka mana i roto i te rohe potae kite riihi i ratou whenua kia hanga e rori mo Whanganui kite taone. 14: Me whakatikatika nga tikanga mo Te Kooti Whenua Maori. 15: Te tikanga pai mote Kai Tiaki. 16: Ta aku whakaaro mote Pire Poari. 17: Ka korero au mote Tiriti me nga Raupatu. 18: Ka. korero au mote ture o fee tau 1873-1874. 19: Ka korero au mo te ture a Te Paranihi:
![]() |
8 6 |
▲back to top |
TE TlUPIRI. Konga take tenei a Takarangi, Me ana whakaaro i tuhituhia mai e ia ki te pukapuka: — 1: E rapu i te mate raua ko te ora. 2: E titiro inga mate o Whanganui meera atu iwi o te hauauru, 3: Ka tau toko ahau i te pire a te kai tiaki mo Hotu ina rite ta te iwi whakaaro e pai ai. 4: Ka tautoko ahau i te Tiriti. 5: Ka tautoko ahau i nga mahi a te iwi i runga i nga mate e pa ana ki te taihauauru. Nga whaka marama a Waata i ana take me ana mahi i Waenganui i te iwi Whanganui puta noa me nga patai a te. iwi kia ia i te 4 o Hepetema 99. Ka kauhau a Waata Hipango. E te tiamana me te iwi nui he koanga ngakau tenei ka karangatia tuatahitia ahau e koutou ki a koutou aroaro, e hara i te mea taku tu naku, me aku mahara i roto iahau ka whakapuakina atu nei e au ki a koutou, engari na tatou matua kua ngaro atu nei ki te, po ora ake ko koutou, koia te tika o ta koutou karanga ko ahau hei matamua ara hei whakaruruhau ina pea kua maha o tatou tau e wehewehe ana, a, tera pea kua warewaretia nga korero a o tatou kau- matua i whakatakotoria ai e ratou he mahi hei ora mo tenei iwi mo Whanganui ara mo o ratou whenua. Note tau 1880 ka whakaturia he Kaunihera, hei pupuri i nga whenua kia whakahaerea nga whenua i runga i nga tikanga reti me nga hoko tika, ka korerotia hoki taitoko he tima mo te awa o Whanganui, me whakaputa. nga rori kia haere i runga i nga whenua, me te huarahi mo te tereina, me nga taone maori; ko te pupuri i te whenua kia mau, ma runga hoki i enei tikanga nunui, e puta ai he painga kia tatou me o tatou Whenua. Me te korero hoki a Taitoko e kore koutou e waiho puihitia e au ma te nui o te noho ote pakeha ki runga ki nga whenua, e puto ai he painga* ki nga iwi e rua a ka rite ta koutou wai u ki te puna e totoo ana, ka inumia ka totoo mai ano. He maha ake ana korero i whakatakoto ai ana, take pai kei warewaretia me hoki atu" Ki te titiro i ena take, "notemea he ora kei roto. Enei whakaaro katoa a Taitoko, he mea kua te whakatakito ki te aroaro o te Paramihi, te pirimia, kua o ti hoki te whakapaipera o a raua korero. Mai ano o era tau takoto tonu ahau ki raro i tena tikanga, a, toputia iho e tatou kia mau ki ana tikanga, I te tau 1888 kote hui ki Putiki wharanui, he maha nga rangatira o nga iwi i tae mai, ki taua ra, oti iho ia ratou to ratou Kotahitanga ki te kimi ki te rapu i te mate me te ora mo te iwi maori, Naku i whakarapopoto nga- take o taua hui ara o a nga Iwi, haunga ta Ngapuhi take ara te Tiriti, koia ano tetahi o nga take o taua hui, a i tae ahau ki Poneke ko ahau tetahi o nga Hekeretari ko te Rawhiti tetahi. I runga 1 te hokinga mai ki Whanganui, ka hapainga e au ko te Aperira ki Whanganui ara ki Hiruharama hei pupuri i nga kupu a Ngarangatira i wha- kaoti ai i to ratou kotahitanga, tino pumau rawa tenei mahi ia tatou, me o tatou kaumatua, whakaotia ana te kupu kia kohi a Whanganui i te rua hereni i te tau, hei kohatu hei whakahaere i te ora mo te iwi maori Tuarua: me mutu te hoko engari te riihi i nga whenua Tuatoru: he unui nga Apiha kowanatanga ia ratou o tenei iwi o Whanganui; me era atu tikanga i whakaritea e te komiti Nui o te Aperira, kia taea ai he tikanga te whaka- haere hei ora mo tenei iwi, a heoi ko ahau rawa i tino tuturu te ropine i nga whakaaro a tatou mahi a tae noa mai kia tatou I te tau 1892 kote Hui ki Pari- kino he maha nga iwi i tae mai ki taua hui naku i mahi tetahi Pire Maori hei whakahaere i nga whenua maori mo te riihi anake, me nga ritenga o nga kohatu utu nui i tino tautokona taua pire e nga
![]() |
9 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. iwi, a i tino whakapaingia e nga mema o te komiti whiriwhiri me te Tiamana me te Heuheu a ko ahau ano hoki te Hekere- tari; no taua tau ano kote hui ki te Waipatu a i tino kowhiria au e te iwi kia haere ki taua hui, heoi i unuhia ahau e Taitoko i roto i te nohoanga mema a • tukua ana au hei hekeretari mo te Runanga Ariki, a tonoa ana hoki kia hau e taua runanga, kia mahia e au tetahi Pire mo te iwi maori, I oti iahau, pahitia ana, a tukua ana ki te whare o Raro naku ano i whakamarama nga take katoa o taua Pire, i tino marama ai te kawana- tanga maori me era mema. I korerotia nuitia i reira kia turakina Te Kooti whenua maori, a i oti te whakaaro mo tena take, a i korero ahau engari nga Ateha maori hei rihania kia pai ai te turaki i Te Kooti, i runga i tena take • rihaina ana au i runga, i enei take o te mamae u te motu, e noho nei au i runga i enei kupu e here nei i toku tinana, a wehe noa to tatou kauma- tua, I runga i nga putanga Pire mai a te kawana- tanga mo te iwi maori, ko ahau rawa to tatou kanohi ki tu matakitaki me te. whakatakoto he piti- hana hei turaki heoi ano ta te iwi he tautoko mai, me ti i i e ote whakaaro e noho ana ko Taitoko ki Poneke, tatou i te iwi maori na kona tenei ture katu, He mahi maina taua ture i nga whenua o te Tai Rawhiti ara ko etahi o aua whenua kei te toe, kaore i te tonoa e aua pakeha kia whakawakia i roto i tana ture na reira e tika ana kia whakakorea ana Kirimina. He rite tonu ki au te rangatira me te rawakore e kaha ana au ki te tohutohu a ki te awhina, i runga i nga mahi ki te taha ki te ture me au kite kite au he tangata rawa kore he mate i pa ki a ia i runga i nga mahi a Te Kooti whenua ka tino awhina au i ena tu tangata, kaore ano au kia tono utu noa ki te tangata mo runga i aku awhina i te tangata i te hapu i te iwi ranei. A i oti hoki i au te whenua me te kainga o Wereta Rawiri raua ko Tarete Pohe me te iwi, (ara a Ohakato) hei kainga tuturu maori ekore e taea te hoko, te riihi. Naku i mau at te here o Marae- kowhai me Koiro Poraka. Ko ahau te tangata i tino whakahe ki te ture kaporeihana kia mahia e tenei iwi e Whanganui, a kore ake i pa tana ture ki konei, Taku mahi mutunga ia Akuhata nei ko te mate o etahi o nga hapu o Ngatirangi i runga i te whakatau a Te Kooti. Mo te take tuarua me (Reti nga whenua, Hei tino take te nei e hara i te mea he take hou. He tino tai toko "ana au ite pire mo Ohotu ara te take o toku tino tautoko, he tikanga na o tatou matua i whakaae me pera to ratou whenua, no reira au ka ki. me takahi ranei e tatou a ratou whakaaro nui, ina hoki ratou kua mate- mate ko tatou tenei, a he tohu nui tenei na ratou, kia tatou, kia mate ake te mate na ratou ano i hanga, kia ora te ora na ratou ano hei painga ano kia tatou ina te he he whakaae noatu ki nga ture mo era iwi me o ratou whenua. I haria mai te Ture Kaporeihana mo tenei whenua, ko ahau rawa te tangata i tino wha- kahe ki tena ture kia pa ki tenei whenua; He take tenei ara te reti kaore e hanga kino i te whenua raua ko te tangata e kore ai e kiia kua rawa koretia te tangata maori, he mana mau roa tenei kia tatou, ma tenei take e maunu ai nga miho o te Ture Hoko a te Karauna 1892 i roto i te rohe potae e rere atu nei i Parikino ki Taupo ki Waikato rere mai i reira ki Urapu tika mai i roto i te awa o Whanganui ki Parikino, kote porohita tenei a te Karauna e tau nei tona hoko mo te kotahi hereni mo te eka, ko waho o tenei rohe e rereke ana nga huarahi, na reira he mea tika kia mataki taki tatou ki roto o tenei rohe potae, me nga iwi e noho ana i roto, koia nei nga iwi o tamia ana e tenei raupatu kei te whakahe nui hoki tatou ki taua mahi hoko he i o tatou whenua. A me te turaki hoki i taua Ture koia au i tino ki ai ka kaha au ki te mahi pire hei whaka- haere i tenei tikanga, hei patu i nga hoko a te Karauna. Te mea nui me ata titiro, tatou, ko te hia- hia i tenei wa kia kaua he waiho mangere nga whenua, ko tu hiahia hoki kia nohia nga whenua e te pakeha,
![]() |
10 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. ma te maha ote tangata te noho e puta ai he painga ki te koroni, E kore au e tono atu ki te kawanatanga kia mahia mai he piro i runga i tenei huarahi engari ka tono atu ahau awhinatia ahau mo tena pire i runga i nga tikanga rihi. Tera etahi o koutou kei te penei kaore e pai, engari roe mahi paamu rae penei he ture he whakapai ana au ki te tangata kei te motuhake tona whenua ki a ia he pai hoki ki nga tangata wha- kaaro pera ma toua kaha ki te puta atu ki wahi, ko taku korero mo nga tangata kuare, mo nga koroheke mo nga kuia, ma nga Tamariki e ropu ia ratou ki te wahi ora, mehemea ki te ki te iwi be ture pai te mahi paamu hei ture, tena kakaha ranei te tangata ki te mahi ki ona urunga e toru ki roto ki nga poraka? E kore. Koia au i ki ai e hara tena i te huarahi pai, e hiahia ana tena whakaaro kia maranga katoa, nga ngarara kino. Engari te riihi, ma to kaha ki te mahi i to paamu takoto mai ana era wahi e uru ana koe, hei whakakaha ia koe ara nga moni e puta mai ana i te reti he nui ake ona whakamarama mo tenei take. Take tuatoru, nga mate ote Iwi Maori. E toru nga ahua takiwa e tokoto ana tenei take. 1: Konga whenua ote Raupatu. 2: Konga whenua i roto i te Rohe potae. 3: Me nga whenua i waho o te rohe potae. Kaore he mate i roto i nga whakahaerenga reti o nga whenua o te Tai Hauauru heoi ano te mate kei te mau i te tinana o te tangata, e pai ana te reti hei arai inga hiahia hoko, kote hiahia ia ki te kimi i te tino ora e hoki mai ai nga whenua katoa i riro i te Raupatu, e pai ana tena hei titiro i enei ra a i nga tau e mutu ai nga reti ko nga tikanga reti whenua kei waho ote rohe potae. Kei te ahua pai ora ratou, na kahei ratou ki te mokete, ki te hoko, ki nga tikanga e paingia aua e ratou, no te mea e tirohia ana e nga* kai wariu te ritenga o te utu mo te whenua engari ko taku hiahia nui kia whakamanaa he ture kia purutia kotahi waru o nga eka, hei oranga tuturu, e kore e taea te muru i runga i nga mate ara hoko aha ranei o te tangata o te wahine ranei; otira kote tino huarahi ko te riihi. Tetahi mate nui na te huhua o nga ture e whakahaere ana e te Paremata ki runga ki te iwi maori, no kona ka tau papatu haere nga tikanga i tena takiwa i tena takiwa, na kona kaore e rite nga hiahia o nga iwi ki runga ki nga huarahi o nga ture e tonoa ana e whakaaetia ana e etahi o nga iwi, heoi ko te roia anake te iwi i whakatupuria mo tenei huarahi, kaore tatou, ina hoki etahi kupu kei te mau i nga karaati, he tenata kamana, he Tiota tenata ko tetahi o enei mana e whakaae ana kia heke ki nga uri, ko tetahi e whakaae ana ko te paanga o te tangata i mate, ka heke ki ona hoa i te Karaati, He nui atu toua whakamarama mo tenei take ara nga mate wira nga tamaiti whangai, nga ora mo nga pouauru, me era atu tikanga. Me Apira te 21 tau i roto i nga taitara. E mau aua tenei take i roto i nga whakamananga a Te Kooti i nga whenua, I runga i taku whakaaro kia patua tenei 21 tau, kia hapainga nga ritenga riihi kia 60 nga tau, mo runga, i • te hiahiatanga ki nga whakahaere riihi, notemea e kore e kitea he tino painga i te 21 tau, notemea ma te roa o nga tau, e puta ai nga whakapainga, a, e neke ai hoki nga painga mo te whenua, me nga utu reti e puta ana i nga whakapainga, i runga i nga tikanga wariu, he pai tenei hei mutunga, kote Ture hoki o naianei i runga i nga Ture Riihi a te Karauna ko tenei kupu " kahei te komihana" e kore tena kupu e mutu mai i nga mano tau. Tuarua: Mehemea ki te mokete te tangata te kau tau ki te kore e ea nga moai. Na toe mai ana era tau hei riihitanga, hei whakaea i aua moni ko nga painga tena o te roa. Tuatoru: Mo nga whenua e tatataua ki nga taone a hei. taone ranei ka whaka- haerea ena tu whenua i runga i nga tikanga mahi whare. He Kanohi ano au mo te Taka (Pakeha. He tino take tenei ki te huarahi e korerotia nei otira waiho noake tenei ma katoa e titiro. Nga Kura Maori. Toku hiahia kia tino whakakahaa nga huarahi o tenei mea o te kura, a ko ahau rawa te tangata kaha ki te hapai i enei mahi, me toku hiahia kia whaka- puputia te tu o nga kura maori i runga i te matara rawa o nga kainga maori na e kore e taea, te whiu nga matua e kaiponu ana i a ratou tamariki te tuku ki te kura. Te tahi kia whakapumautia he mahi e te Kawanatanga ma nga tamariki i puta i nga kura kia whai oranga ai ratou. Me taku tautoko i tetahi kura kia tu ki te Tai-Hauauru nei hei ako i nga tamariki ki nga mahi nunui tera atu te maha o nga korero He whakatutuki i nga tono a etahi hapu e noho mate ana kihei i urn ki nga whenua. He maha o tatou tangata a hapu ranei kei te penei a me tenei iwi hoki me Whanganui, e tino mohio ana tatou tera etahi whenua e kootitia ana, ko nga tuakana ko nga teina ko nga matua ko nga whanaunga i uru tere, ata ano o ratou whanaunga tuakana teina matua pea, me era atu tangata e tika ana kia uru, penei me te Kere me tona iwi kei te noho mate, penei me te poraka o Whakaihuiwaka kua
![]() |
11 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. mohiotia tera. ano nga mea tika kua mahue ki waho. He take tika ena hei mahi. Te (Rori o Whanganui. He take tenei e tika ana mo te tahi huarahi mo te iwi maori e noho ana i te awa o Whanganui, mehe- mea he kainga pakeha kua puta ke he rori, i runga i te taimaha o nga utu o nga tima titiro ki nga pakeha o Raetihi na e mahia mai na to ratou rori, i runga i to ratou mate i te tima. Heaha hoki i te kore ai tatou e tono, ina hoki o tatou kara kua tutu haere, ara hoki te ture e tika ana mo tenei huarahi ko te tango i nga reiti i runga i nga whenua maori. Nga Patunu. I takoto he pakanga ma Whanganui mo tenei take i runga i te hiahia o te Poari ote awa ki te tukituki i nga Pataua, oti ana i te komiti nui o Whanganui kia Hamenetia ki te Hupirimi Kooti kia tirohia me- hemea kaore he take onga maori ki aua taonga heoi ha- painga ana e maua ko Taitoko te Hamene, i runga i tena huarahi ka tino haere mai ko te Pirimia ki o tatou aroaro, a oti ana ko nga pa kei te huanui o te tima me unu era, ko nga pa kei te watea kaati tonu kia tu, a mea ana hoki te pirimia ki te hiahia kou- tou me utu nga pa i tukitukia e whakaae ana au kia utua e kore e pai kia pakaruhia noatanga iho, kei a koutou te whakaaro oti aua tena take, engari ko ahau e ki ana, kia hanga e te Pirimia he rarangi whakauru ki roto ki te Pire mo te awa o Whanganui me mama aua take ra i koreratia e te Pirimia mo te kore e pakaruhia nga pa tuna i whakaritea i wae- nganui ote iwi. E whakakore i nga hoko Kamupane me te hunga paraiweti. No te ture 1874. He Mimoria te karaati i whaka- putaina mo nga whenua e Kootitia ana puta ana i roto i tena ture, e kore e taea te hoko te mokete, ma te hoko o katoa e mana ai taua hoko; he maha nga whenua kei Whanganui i uru ki roto ki taua ture, me te hokonga hoki, he maha hoki nga whenua kaore i taea te whakarite, i runga i tenei takahi a te iwi nei a te pakeha i ana ture Naku i pakai u te Mimoria i runga i taku tono ki te Hupirimi kooti kaore au me taku iwi i uru ki roto, he hunga ke i roto heoi tau ana tena tika, koia nei tonu te whenua, na ana te te ngakau o te pakeha i whakanoho e ka mate tatou ite iwi maori koia te ture whakamana ka mahia mai na e te pakeha, koia taku mahara kia whakamutua aua tikanga kia hoki mai nga whenua kaore i taea te whakaoti e aua pakeha Tiriti o Waitangi. Kaore aku whakahe mo tenei take, notemea kei raro tonu ai i nga parirau o tenei mana nui me taku whakarite i ona mana i korerotia, me rihana nga po- nonga Kawanatanga kia marama ai te whakaaro ki nga mate o te iwi maori. Kaati i runga i taku take kaore rawa he mate ka pa atu ki te Tiriti a ki te tangata maori ranei i runga i tenei huarahi me riihi, nga whenua katoa, ko nga mate ma nga whakahaere- nga e titiro. Kaati kia ora e te Tiamana, me te iwi tenei ahau kei roto i o koutou ringaringa, e korero ana ahau i nga tikanga i korerotia mai e o tatou matua tae mai kia tatou. Ko taku tu na te iwi ki te ki mai koutou ki ahau kia noho, pai tonu ahau, kaore aku awa nga wanga a ka mea ranei ka whakarere ahau ia koutou, kaore; kia ora. Nga patai ate Iwi. Raihania. Tena kei te pehea te ahua o nga moni £502 pauna ko koutou nga kaitiaki kotahi rau £100 pauna i riro i te haerenga o Taitoko ki Waikato ua koutou i whakaae, ko au ano te kai tiaki o nga kaute, henui atu nga patai a te iwi, a me etahi moni i utua i runga i nga whakaaetanga a te komiti. I tono te komiti o Whanganui kia whakaputa e au he Nupepa, a i puta i au he reo pakeha e ono marama e haere ana kiore au i awhinatia mai e te iwi maori, mutu atu tena, no runga i te Tiupiri ka hapainga e an hei taonga mo te motu, ua te iwi tenei taonga hei rapu i nga kupu a o tatou mataa. Mereana (o Taiwiri). E tautoko ana koe i nga komiti wahine ae. I tino tau- toko au, a tae atu i au ki Papawai, me te Paremata o Poneke o ratou ingoa e mau mai ana. Nga Whakamarama a te Aohau i ana take. Te Rohe potae o te tau 1883. Eherea ana o tatou whenua mate kawana anake e hoki e mate nui tenei me hanga he ture kia tukua mai nga mana ki raro kinga ture o mua me hanga e ture hei riiwhi ara me riihi nga whenua i roto ite rohe potae. Me wehewehe nga whenua kia, hapu kia, whanau kia, tangata mana mate atu aua hapu, taua whanau taua tangata ranei, na ratou ano te whakaaro, kia kotahi te ture mo te maori, me te pakeha, taka whakaaro kaua tatou e wehewehea te maori me te pakeha me kohi e moni kia 5000 pauna hei whaka- haerenga inga whenua i riro i te rau patu ka kawe ai ki te tino Hupirimi kooti Ingarangi, tera e taea, te ture monga mahi nunui ko tatou whenua e tangohia aua monga rori me nga rerewe a kaore e utua aua, kongo whenua kei raro i te mana o nga karauna e utua aua ture taone, e riro ana nga paanga nui o tetahi tangata me o na whare me aua mahinga i etahi atu tangata o taua taone kaore nei tona panga i rite ki to te rapanga tenui, ara o nga wahi i wehea hei rahui, monga patuna me hanga e ture kia utu atau te Kawanatanga te poari ranei te ture riihi o te tau 1894-95 e whakaiti ana i nga eka o te whenua hei riihi, ara kia 640 anake nga eka hei riihi, kua uru a kai whaiki ki roto ki taua ture e mate nui tenei. Kua oti tetahi ture i te Kawanatanga ka tangohia noa tia atu o tatou whenua ahakoa kore te maori e
![]() |
12 10 |
▲back to top |
![]() |
13 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. Raihania Takapa Ranana Te Whatarangi Teka Apera Te Keunga Te Hoko Haami Teke Karatia Parete Wereta Maehe Ranginui Poihipi Wikahi Koriniti ' Haimona Tikiti Terei Paetaha Parikino Pateriki Haami Tarera, " Aterea Te Whetu Raorikia Terou Matiaha Raukaanga Matakatea Kauwhaiki Wi Pauro Makirikiri Hori Pukehika Putiki Kemara. „ Erueti Taraua Parapara Tahu Paetaha Te Pohonui Wiari Pupanua Te Ruanui Whiriwhiria ana ko Wiremu Te Kiriwehi te tia- mana. Teweri, Tauira, Tekaraka. Kote whiriwhiringa tenei a te komiti ara inga pu- take me nga mahi a Waata he nui te whakaaro o te komiti mo nga putake me nga mahi a Waata i runga i te mate rana kote ora i te kino rana ko te pai he nui hoki nga tangata o te komiti i whakapai ki ana putake me ana mahi pai i Waenganui o te iwi. Tokorua nga tangata i whakatene ki aua take me aua mahi. Tuatahi: Ro Maehe Ranginui i whakatu katoa ia inga mahi a Waata me ana patake engari kaore i taea e ia te whakamarama kihai hoki i marama i te katoa o te komiti te titiro atu aua whakamarama. Tua- rua: Wikahi e whakahe katoa ana ia inga putake a Waata me ana mahi heoi kaore i marama atu i te katoa te titiro ana whakahe. Kote whiriwhiringa tenei a te komiti ara inga putake a te Aohau me aua mahi heoi whaka; ai katoa ana te komiti ki etahi o aua putake ko etahi o te komiti i whakahe ki aua putake. Tuatahi: O aua putake i whakahengia kia kotahi te ture mo te maori me te pakeha. Tuarua: te ture whakanohonoho o te tai hauauru no te mea he nui nga tangata kua wehe & ratou whenua kua ahei kia peera Tuatoru; te ture onga mahi nui he mea tenei e pakangatia ana enga mema o mua a ko te manawa tonu hoki tenei o te kawanatanga. Kaore i kitea e te iwi ana mahi pai i waenganui o te iwi me te kotahitanga ta aua mahi ateha kaore i unuhia e ia. Kote whiriwhiringa tenei a te komiti inga putake a Takarangi, me ana mahi heoi i whakapai te komiti engari ki ta te komiti, titiro ki hai i rite kinga putake i whakaaro ai te iwi, nui tona, ara kia pau katoa tona maramatanga ki te whakatakoto i ana putake ki roto ki tana pukapuka, heoi ano te mea, i kitea ete iwi, e whakahau mai ana te aronga o ana take ma te iwi, e mahi, he tikanga mana. Anamahi: Kihai rawa i kitea ana mahi i waenganui i te iwi, ake o Whanganui timata mai i te tau 1880, tae mai ki te tau 1891 haere mai nei, Kote mutunga tenei o te whiriwhiringa a te komiti whakataua ana me whakangawari, ara me haere te tia mana, ki te whakapuaki i te whakaaro o te komiti, ara kia ata tukuna nga mea takorua, kia ko- tahi hei whakatu o ratou, kia tau rite ai te iwi, me nga hapu katoa o Whanganui kite pooti, kite mea kotahi, mehemea kite kore e tau, ia ratou, Heoi ano kua whakatau, te komiti, i tana i ki te ai, o e nei tangata tokorua hei mema, paahitia ake tenei, haere ana te tia maua, no te ata a tae noa, ki te ahi ahi ka mutu. I te ata te 8 o Hepetema 1899. Ka huihui ano te komiti ki to ratou whare Wiremu kiriwehi tia mana, kua tae atu au kite kaweatu, i te honore o te komiti kia Takarangi kia Te Aohau kia Waata Hipango. Mehemea e pai ana te komiti, kia korerotia atu e au a ratou whakaaro e pai ana, Rai- hania e mea ana au, kaua e korerotia, e ngari te mea ai tukua atu ai koe ara ki te oti mai ia ratou heoi ano, kua tau ki taratou i whaka rite ai, mehemea, kaore i tau ia ratou heoi ano, kua whaka taua, e tatou, henui te tau tohe, o etahi o te komiti, kia korerotia, tau ana ki ta te nuinga me korero, (kiriwehi) ka mea tae atu au kapau i au nga korero i tukua ai au e koutou ka tu ate Aohau ka mea, whakarongo mai e aku taoke te kei waenganui au ia ko rua, kite tuku tetahi o korua ki raro heoi ano, kua tuku au i au ki raro Takarangi ko au te tamaiti a to taua papa e haara aua e ia kinga mahi o waho, kokoe e Waata, i waiho koe hei tiaki, i te iwi, me nga mahi, katoa, (Waata) etika ana ko au te kai tiaki i te iwi, menga mahi, na te iwi ano au i whaka noho ki runga ki nga mahi nunui na te iwi, ano hoki au i karanga hei mema otira e whakae ana au, engari me hoki atu kinga hapu nana au i whaka hua hei mema e kore au e kaha ki tetaki i te whakaaro a te iwi. Takarangi kua mohio noa atu ai kei a koe katoa te whakaaro a te iwi, (Aohau) ko ahau e aku taokete ka tuku ki raro, i tenei kupu ano kua riri a Wikahi, ka mea ia ko au ka puta ki waho, putarawa, muri mai ko Maehe ka mea hoki tenei ka puta au ki waho putarawa muri mai ko pateriki, Wipauro, Rangiwhakateka, kote poi. hipi, i ruuri i tenei ka kitea kua haere noatu etahi o te komiti nei ara awiki moa nga manako. Ate Rei Paetaha Aerueti Taraua A Mata Katea A Te Pakaru A Terea Tewhetu Arau Kanga Toe iho erua 25. Tekau 13 i puta atu ki waho o te whare o te komiti. Hoe tonu atu i runga inga
![]() |
14 12 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. waka, ki tai o Whanganui, nae te aohau ano hoki. Heoi ata mahi ana te komiti i taratau i kite ai, penei tia ana taratou whakataunga me penei me te pooti mema, me tuhinga nga ingoa, o nga mema ki roto kinga pukapuka, ko te mema e paingia ana e te tangata me waiho tona ingoa, kia tuana, me tapahi nga mea tokorua, i te ahiahi pouri ka huihui te ko- miti, me te iwi nui tonu ki te Wharenui whiritaunako ki tonu i te tangata, panuitia ana e te tia mana te inaha o nga tangata i tuhi kia mema, kia mema ia: — Waata Hipango...... 16 Takarangi........ 5 Te Aohau......... 4 Henui nga tangata i tu mai ki te whakamoemiti, kia Waata mo runga i te manaaki nui o nga hapu o Whanganui kia ia henui hokinga mahinga pai a Wata i korerotia e te iwi, mehemea ka tupono mai ko Waata Hipango hei mema mo te koroni kapera ano ana mahi tiaki i toua iwi maori me ana mahi o mua. Heoi enga iwi, o te Tai Hauauru kua tuturu nei te whakaaro o nga hapu o Whanganui kia Waata Hipango hei mema mo te Paremata e tu mai nei, ma koutou e titiro inga mahi a tenei tangata kua korero- tia i runga ake nei, no te mea Hoki enga iwi. He mea ata rapu marire, nga mahi ae nei tangata ma nga hua hold ka mohiotia at te rakau Kaati nga mea hei tuhi atu kei kore he ruma mo te pepa. Heoi ano na to koutou hoa i te wahi ngaro. Na RAIHANIA TAKAPA TERANGIPOPO. Ehoa e te Etita kia pau katoa nga tikanga kua tuhituhia nei e au hei titiro mai ma nga hapu o te taiauru mehemea e kore e taea e ratou te whakarite he tikanga e pai ai ta ratou titiro ki te tangata hei pooti ma ratou hei mema. Mau e ata whakatika te takoto ranga o nga reta. He kore pepa aku i kore ai e ata wehewehea e au te takoto ranga. Ki nga hoa Tono Pepa. Tairua Wiremu Te Horo, Whangarei A ponga Kamo, Whangarei W. Hapimana. Bay of Island Whakangaro Makahua, Kopua- whaoa, Mahia -...... 2 G P. K. Taare Potini, Maori Kaika, Otago... O 8 P K. Whariki K. H Taha, Greytown.. 2 6 P K. Hakopa Kahungunu, Whanganui... 2 6 P. K. Karepa Te Whetu, Whangarae, Croxville Nelson Hirini Haekau, Parihaka, Hoekau Henui Paparua,, Hokianga 2 G P. K. Putu Pooro, I tu he purei putu pooro. Ki Kaikohe nei, mo nga moni e £20 pauna. E 4 nga tiima, i purei mo. taua moni, (1) Kaikohe, (2) Kariwai, hekana, o Kaikohe, (3) Ngawha, (4) Parihaka, e £5 pauna i runga i te tiima kotahi, Hurae 1, 1899 na te Ngawha, me Kariwai, i timata, na te Ngawha, i wiini, Hurae 8, na Kaikohe, me Parihaka, na Kaikohe, i wiini. Hurae 15 Ngawha, me Kariwai, na te Ngawha, i wiini, Hurae 22, na Kaikohe, me Parihaka, na Kaikohe, i wiini, kua tuturu a Kaikohe, me te Ngawha ki te whawhai ki nga moni. He nui nga peti a nga tangata. Rewara moni mo te Ngawha, e 6s mo te kotahi, mo Kaikohe. Akuhata 5 Kaikohe 3 paina Ngawha 3 paina, Torona keemu, Akuhata 12. Kaikohe and Ngawha, Kaikohe 3 paina Ngawhi, heki. Ka riro mai nga moni ia Kai- kohe, I te tau, 1898, ia Kaikohe ano nga moni £20 pauna. Ehoa ma i puruki noa, te riro mai i au o te moni; a te Hamupiana tiima Whutu pooro o te Ngawha, e ai ta tana Panui, i Kaikohe nei e iri ana, i mua atu o to raua tati mo te purei. Hoi ano • NA AKARIPA Pou Kapene o Kaikohe Tiima. E kore e tau te he ki te Etita, mo nga whakaaro, a nga rangatira, e tukua mai ana ia ratou reta kia panui tia. KAIKOHE, BAY OP ISLANDS, Akuhata 1899. Kite Etita o te Tiupiri rae ona kaihautu katoa. Tena koutou katoa. Kia ora tatou tahi, I runga i taku mahara tonu ki nga korero o te Hui o Pariroa Patea ia Mei 10, 1898 No, 48 o te Tiupiri Rar. 3, 4 5 6. I runga i taku ata titiro i nga korero o taua hui, kite ana ahau he hui whaitikanga. I taea e ratou te titiro nga koiero a o ratou matua o mua. Nga ahua o nga take i pa mai ai nga mate i nga ra o mua, me te hurihuri i te ahua o nga kingi me nga Rangatira- tanga, me te titiro i te ahuatanga o te whakapono ki te Atua o te Rangi me te titiro ki te ahua o Tohu raua ko te Whiti me era atu poropiti e whakararu- raru nei i nga tikanga, me te titiro ki te kawanatanga me nga ora mo tenei wa, me te whakatau, i te kupu mo Taiporohenui. Ehoa, e Tutange Waionui, tena koe, me tau hui katoa. Kia ora koutou katoa, ma te Atua koutou e manaaki e tiaki, mo koutou whaka- maiangi ake i nga kupu ohaki a o koutou matua.
![]() |
15 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI, Hei kona ra, tenei au kei te matakitaki ki Taiporo- henui, he kainga pea tera, a ko tetahi mea nui, i mahia ki taua kainga me Otakou, pai atu aua mea kia kitea i roto i te Tiupiri. I runga i taku mihi kia koutou, be maha nga tau e koia ana te taonga a o tatou matua te whakapono, e te anu matao, a. he wa tenei i whakamahanatia ai e a koutou, kupu, nareira, taku raihi mo koutou, ture Atua, ture tangata, e pahure. Ko te ture Atua, me ture tangata. Kotahi tonu te waha o te Atua i kauhautia iho ai maunga Hinai Ekoruhe 20. Tekau nga Upoko o te ture, wehea ake, kia rua nga papa kowhatu, i tuhia ai, 1, 2, 8, 4. He ture whakahaere mo whakapono ki te Atua 5, 6, 7, 8, 9, 10. He ture whakatupu i te pai mo te tinana mo tenei oranga. Ka pona te Hahi me nga Kawanatanga ki runga ana wahanga nareira ahakoa maha nga take hei rapu- rapu ma tatou, hopukia i ena, ko ena nga pou turanga. mo tatou mo nga oranga o tenei wa. He kupu mutunga, ehara te taonga a o tatou matua te whaka- pono, i te taonga tikanga kore Tirohia Ihaia xi, 6-9, 1 Timoti iv, 8. Koia tana hanga, e hipoki nei te Rongo mau ki runga ki o tatou tinana, me te huihui- nga o nga iwi ki te Ropu kotahi. Na MATIU KAPA. He me Tango mai no te Pihiwharauroa, Hukarere. Kia Te Pipiwharauroa, E Manu, tena koe! I te hawhe tuatahi o tenei tau e 61 nga tamariki i te kura o Hukarere. No Ngatikahungunu e 22; no Ngatiporou 18; no Ngapuhi hui atu ki te Rarawa e 7; no te Arawa e 6; no Turanga e 8; no Waikato e 3; no Ngatiraukawa e 2; no Wharekauri 1. Ko nga tino kai-whakahaere o tenei kura ko nga tamahine a Te Wiremu, Pihopa tuatahi o Waiapu. Ko te kai-whakahaere o raro iho ia ratou ko Miss Bulstrode; ona hoa, ko Miss Baker, ko Miss A. Gage, ko Miss Brown. Ea kite iho nga tamariki tawhito o o Hukarere kua ngaro nga ingoa o nga kai-whakaako o te takiwa i a ratou e kura ana, ara, nga ingoa o Miss Down, raua ko Miss Minton. Ko Miss Down kua marena kiu Mr J. Hope. Kei Nepia tonu raua ko tona hoa e noho ana. Ko Miss Minton no tenei tau i mutu ia tona noho ki Hukarere; kei Akarana ia inaianei. Kei te mahara tonu nga tamariki o te kura ki to raua pai, ki to raua atawhai kia ratou i mua, Ko Miss Bulstrode i haere mai i Ingarangi he wahine . mihinare. E nga tamariki o Hukarere i te kainga, tena kou- tou katoa—tena koutou ia koutou na mahi i o koutou na haringa, pouritanga ranei. Kia tumanako, kia hari. E mea ana te Ariki: "Ko ahau ko Ihowa ko tou Atua kei te pupuri i tou ringaringa matau, te mea atu nei kia koe, kauae wehi; ko ahau hei whaka- ahuru mou, " Kaati e ' Te Pipi' ka hoki to tono. Heoiano. Ka Hukarere Whakautu, KAIKOHE, Hepetema 2th 1899, Kite Etita o te Tiupiri W. W. Hipango. Kia ora koe ehoa tukua atu enei kupu mote Panui a taku hoa a Matiu kapa o kaikohe nei, Mo nga kupu o taua Panui i ahu mai kia maua ko taku etita. Ehoa e Matiu kapa kahore rawa ahau i marama ki te anganuitanga atu o nga kupu kia koe i tuhia nei e taku etita ki te Panui ina hoki e ki nei to Panui ite Tiupiri nama 59, wharangi 14 and 15 o te 14 o Hurae 1899. E tae koe kite Tiriti hoi riro ke ana mau e utu mai nga kupu mo nga tangata kihai nei matou i tae atu ki te Tiriti. Ehoa timata mai i te Hawhe o Kaikohe tautoro tae noa mai ki au nei tokorua ano nga tangata i tae atu ko Iraia kuao ko Wiremu Heremaia ko te nuinga o nga tangata i noho ki te kupu e ki na i te Panui he whakahawea ki te hui o te Tiriti te haere atu ai kihai i mea te panui mo koutou mo te hunga i tae te whakahawea, e kore te hunga i noho nei e. kaha kite ki mai ki au ka he taka Panui mo ratou kati tena. Mo te marae kei a koe ano tou marae i na hoki i nga tau maha kua huri ake nei e tika tonu mai ana ano nga Pire o te Tiriti ki au nei tae noa mai ki tenei Puaretanga kei au nei nga Pire ko matou ano hei whakatikatika i runga ano i o matou nei marae, e hara ite mea mau atu ki to marae whakatikatika ai kaati tena mo te karakia kite Atua i Peheatia i ahu keai koe ki to whare karakia korero ai ? Ehoa ko ahau e matau ana kite timatanga o te hahi ki Kai- kohe, me ona he anga ia te Rewiti ka Pakaru, e hara i oka hapu i Pakaru ai. Na nga rangatira ano o te hahi. E tu mai na koe. Muri iho ka tu ano tango hanga ake ko te ripi na te ringa tonu o te hahi e rewa ua nga toto tenei toto hore ano i horoia noa tia e te hahi tae noa noa mai ki tenei ra ka Pakaru ano ka tae mai ko koe hore ou he e inoi pono ana koe kite Atua, E rangi ko nga kanohi o te Atua e titiro ke ana ki nga toto e mau na i raro i to whare kara- kia pai e tu na koe, enei kupu aku e kore e taea e koe te pare ki tahaki tu ai na te ringa pu hoki o te hahi tena toto i whaka heke, kaati tena. Mo to whare kura e pouri nei koe mo aku tamariki mokopuna me u wi atu ahau ki a koe he aha to ruihi i a ratou ? Me he mea hore o ruihi he aha koe i
![]() |
16 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI, Mo te Tiriti o Waitangi ka tahi ano ahau ka mohio na to Panui kua tomo koe hei mahi i nga tikanga me nga whaka aro ina hoki ko koe tetahi o te hunga i whiriwhiri ia hei mahi i nga tikanga o te Tiriti. Ehoa no te tuunga mai o tena whare. Ko ahau te tangata mahi nui ki te whaka haere i ona mahi ko ahau tetahi i uru ki te hanganga o nga ture inoi rawa ki te Atua, kia kaua e takahia e nga Ranga- tiratanga nga whaka otinga a te hiinga i whiriwhiri ia hei whaka tatu i o ratou raruraru ka tu ko ahau hei heamana mo te hawhe o kaikohe i runga i oku hapu tino kaha taku mahi tae noa mai ki te tau i mate ai a Heta te Haara. Ka mutu ahau na reira ka mahara ahau mo matou ke mo nga ware ana ture ra ka kiia atu koutou nga rangatira e be ana koe, i te ahua o nga ture e kore koutou e whaka ae. Na enei tikanga e whaka omoomokia haeretia nei te Tiriti me uwi atu kia koe. Na te nui koia o te ora o te Tiriti i riro ai ki runga ? Ki au nate nui o te mate, He aha te mate ? He rangatira nou he ware noku, he nui nou he iti noku. Ko te Tiriti o Waitangi i tukua mai hei tohu aroha hei rangimare hei pai hei aroha ki tetahi ki tetahi Nate nunui o a koutou whakaaro na te rangitira e kore e taea te peehi e nga ware ki nga kupu tika marama ka mate te Tiriti o waitangi ki a uwi ake ano ahau mate nui i anei o te hau ka marino ai te moana ? ki au mate iti o te hau ka marino ai te -moana. E kore ra e puta he pai i a koutou whakaaro nunui kua oti ke to koutou rarangi te tuhituhi. Ehara nga rangatira ite whakawehi mo nga mahi pai e rangi mo nga mahi kino. Kati tena mo to ako ki a maua ko taku etita ehoa e kore au e tupato ki te tuku i aku kupu e hara ite tangata i whaka rite taku Tiupiri hei utanga i aku kupu ki a whaka toi ra ano ahau ki te tangata ka tupato ahau ko nga kupu ke i anga nui kia koe na tamahau Mahupuku ina ko koe tetahi o nga kai hoatu kupu mo te tai rawhiti kahore ano ahau i kite noa kua whaka utu koe. Hoi maku e whaka utu mo toku kitenga ano i tana panui ehoa e tamahau. Mahupuku. Tena koe e noho maina i tena taha o to tatou motu ite tai Rawhiti ki a ora koe me o Iwi me o hapu i tukua mai nei kia kite i nga marae katoa. Ehoa aha koa iti taka kupu hei whaka utu i to Panui e mau nei ite Tiupiri nama 54 wharangi 7 and 8, E ki nei koe mau ano e pooti tou mema e hara ma ngapuhi, tika atu tena korero au ara nga kupu o to panui i runga a putu noa ki raro ina hoki a Ngapuhi e kore e pai ma etahi takiwa e homai he mema mona hei ta ratou ano i pai ai koia taka whakatika mo to Panui. Ehoa e tamahau pootitia tou mema i tau ano i pai ai kana i nga whaka haunga ate tangata mau ano e rapu tou mate me tou ora kapai ka whaka- tauki koe. Kia koe ano e naku ano ahau i ora ai e naku ano ahau i mate ai ki taku mahara ka ea to Panui i end kupu kei a Matiu kapa ma ano ia nga kupu nunui ki a koe e rangi kite neke atu nga kupu i ena e anga ana mo te kino te mutunga iho he titaha no te ngakau puta ake ki nga ngutu he wehe- wehe i nga tikanga me nga tinana ka ngaro te aroha. Hoi ano. Na to koutou hoa HEREMAIA HIKU. Tiamana o te komiti o te Tiupiri. Kaikohe. AKUHATA 25th, 1899. Kia W. W. Hipango Etita o Te Tiupiri. Ehoa kia ora tena koe ara koutou katoa i raro i te maru o to tatou Matua i te Rangi e hohou nei i te rongo ki runga ki te rangimarie ki a u ai ki te pupuri ite aroha kia mahaki te ngakau o Nga teina o nga tuakana i runga ite whakaaro kotahi ite mahi pai me te tika. Me te wehi ano ki te aroaro o te Atua ora e noho iho nei i runga rawa o ki nei te Paipera tapu o te Atua kei nga waiata 133, ano te Pai ano te ahuareka o te nohoanga o nga teina o nga tuakana i runga i te whakaro ko tahi. No reira ka pumau taku mihi i runga i te aronga nunui o nga karaipiture e tohutohu nei i nga kapu tika katoa hei arahi katoa i nga tangata kia haere tu tohu ite aroaro o te atua ora ite rangi a tae noa ki te ra mutunga o nga whaka tupuranga katoa e Piki ata ana e heke iho ana Na reira tenei Rini. Ete iwi ete iwi kia ora kia ora i raro i te maru o te kai hanga e au. Na reira e nga tuakana e nga teina e nga tuahine kia ora ra tena hoki ko koutou i roto i to tatou ariki atawhai i a Ihu Karaiti. Ki a kaha ki te kimi i nga karaipiture o te Atua rae kore e kitea te Takotoranga tika o te Paipera me kore tatou e whiwhi ki te okio- kinga e kiia mai nei Haere mai ki au e koutou katoa e mauwiuwi ana e taimaha ana a maku koutou katoa e whakaokioki Matiu upoko xi, r, 28, 29. Ko taku ake i kite ai i roto i Nga Papa tuhituhinga o namata ko te Iriiri a Hoani ki te awa hei murunga hara. Ko te iriiri hoki i Iriiria ai ate karaiti e mau na tirohia ia Matiu upoko iii, r 13, 16, whaka pumau- tia ana taua Iriiri a Hoani e te Karaiti tirohia kei a Hoani upoko 3, 3, 4, 5.
![]() |
17 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI. Ka whakahokia mai e Ihu he Pono he Pono Taku e mea atu nei ki a koe ki te kahore to tangata e whanau i te wai, i te wairua hoki e kora ia e ahei te tomo ki roto ki te rangatiratanga o te Atua. Na Hore rawa e taea te Pohehe nga karaipiture tapu o to Atua i te anganui o nga kupu marama ara te nui noa atu o a nga karaipiture korero marama hei arahi i tona iwi inga tamariki o te whare o Ihara- ira koia kei runga i te Huhi o Ihu karaiti o te Hunga tapu o nga ra o muri nei. E hua ina he tianei he moromona ki etahi te momona. Na aha koa e oku tuakana teina iti te mihi e pai ana i iti atu ki runga ki te kupu kotahi ki te arotia. Hei kona ra ka Huriti tenehi ka huri ake ki te Panui mihi a taku matua a Matiu kapa minimihinare kau. matua Pai mohio i tino a kona ia kia mohio Id nga karaipiturie me nga ture o te Atua ora ite rangi ki a , kia ora tena koe. mate wairua o te ataa koe e manaki e tiaki e tohutohu ki runga ki nga huarahi e tika ana ki tana titiro ki u takoto topu ai hoki enei rarangi o to Paipera nui kua tae mai nei ki au ki tau tamaiti iti rawa i raro i te maru o to taua ariki o Ihu Karaiti e mau nei o mihi moku i te Tiupiri nama 59 wharangi 14 ana 15, o te 14 o ngara o Hurae 1899. Kaati ma nga mihi i konei me korero Potopoto Haere ahau i konei ki a marama ai o taua kai korero nui pepa he pono ano he tangata korero Parau ano In ki te minita kauwhau o te atua ina ra ka rima aku hounga, ki roto ki to whare karakia pai e £600, ono MU pauna te utu a e ki ana koe. kahore ano koe i kite i au i a Wiremu Heremaia i roto i taua whare utu nui pai hoki tenei te kupu e Horo ai nga iwi titiro pepa te mohio kite tangata o taua kei te korero pono. Ko au ranei ko koe ranei koia tenei, ka wha aku tamariki kei roto kei te Pukapuka rehita a Matiu kupa. - Ko nga ingoa enei o aua tamariki ra whana. 1. Horima Awarua, Akuhata 18th 1888. 2. Wairangihaere te tangeo, Tihema 7th 1890. 3. Marereira te whakaatarangi, Noema 10th 1891. 4. Nga Putiputi Wiremu, Tihema 28th 1894. Ko enei tamariki naku ano i mau ki roto ki te whare karakia e ono nei rau panui te utu ko ano i te Iriiri i ana tamariki naku ano i korero ki te rehitatanga te ingoa ote Tamaiti te ra te tau te kainga te ingoa o te whaea te ingoa o te matua Taane na Matiu kapa i tuhi ka mutu haina iho tona ingoa ki raro. Na reira ka i runga i te Panui a taku matua e arohatia nei e toku hinengaro i roto i nga tau ka wehe tae mai ki enei ra ka pa te mamae ki au i au e titiro iho nei kite upoko o nga mihi a taku matua ki au a kia matou hoki ki nga Etita, e taku matua he kupu taimaha tau i whaka hua ai koe mo nga etita e hara nga etita ite mea whiriwhiri e koe e koutou ranei e wha i kiko ai tau tuku i au i a matou ranei kite Parahitangi, kahore ano he etita o te Tiupiri i kite noa ahau i rongo ranei e ki ana nau ia i he ai a e kino ana ranei ki a koe na reira kanui te raruraru o enei kupu he kore tikanga hoki, ki au i Puta Pera ai ai tau kupu hoi ano te whai kiko o kupu i kitea e au he whaka kino kino ingoa ngakau tinana tangata he patu i nga whakaaro o nga tamariki penei i au nei kei puta a ka tupu ka whai hua kia rite ai ki to mihi tena koia me uwi atu au. Ka hia Purapura kua whakatupuru, ko te tuatahi hua ai ko muri ka whakatokia ? Kati tena e ki aua tetahi o kupu i kite koe i tetahi o aku panui e penei ana i haere ia ki nga marae o ngapuhi korero ai mehemea i haere a ngapuhi ki taua hui, kati me uwi atu ahau he aha te ingoa o tena nupepa? Ina te rereke o nga kupu i tuhia e au ki roto 5 te Tiupiri i riro ke ai ko te patai ki au, naka me ki e au hore ano ahau i tuku korero ki tetahi nupepa i tua atu ite Tiupiri ki a pai at te titiro iho ki a ku korero i pena ranei me nga kupu kau whau a matiu kapa kia au tera atu ranei kati ra e mau na tetahi o aua kupu aku i te Tiupiri nama 53, 7. Kahore au i haere kite tono ki a haere kite Hui ite Tiriti e rangi i rongo au i e ra tangata e korero ana ka uwi mai ki au ko te Tiriti koe ? Ka utua e au ae—na ka tae e mauna nga korero, i nga pepa katahi ka hoki to ngakau ka titiro kei hea te Pukenga i pupu ai nga mihi tawai a toku matua ki a au kati ka kiia peneitia e au ko matiu kua kimi take kore ki au mehe mea ra kei te pono aku i hamumu ake nei kati ra kei te takoto anga nui aku korero kei te ora katoa ano hoki nga tinana me nga putake o aku kupu. Hei whaka tutuki kia kitea ai te pono e meinga nei he korero pono. Na e ki ana tetahi o rarangi korero ki au he kore pea noku e mohio he kai kau whau koe i te huarahi ki te Atua ora ite rangi, penei te kupu poto mo tena patai au ki au ae, ina ka 25 o tau e kauwhau ana ite huarahi ki te atua ora ite rangi ka hore ano ahau i kite i rongo ranei kua Iriiria a matiu kapa ki awa nui o wairoro. Kaikohe kia pera me te karaiti i Iriiria nei e hoani ki te awa o Horano e mau na kei a matiu upoko m, 13, 16. Kahore ano ahau i kite i rongo ranei kua tu nga waewae o matiu kapa ki nga Parenga o wairoro he awa wai nui tenei kei kaikohe nei kite Iriiri i nga tangata hei murunga, hara ki a pera ai me te Iriiringa a Hoani e mau na, nga upoko i roto i te Paipera tapu o te Atua e kore e taea te Pohehe, he marama hoki nga upoko me nga rarangi me nga reta Tirohia iho ra e mauna. Matiu m, G, 13, 16; Maka 1, 4, 5, 9; Ruka ra, 3; Hoani III, 23; Mahi vIII, 86, 38. A whakapumautia aua e te karaiti taua hiiri a Hoani a tae noa mai ki tenei ra ua e manna tirohia kei a Hoani upoko 3-3, 4, 5 i mea a te karaiti kia Nikorima kite kahore te tangata e whanau hou e koro ia e ahei te kite ite rangatiratanga o te rangi. Na ka pohehe a Nikorima oti ra ma koutou e titiro ana kupu e mau nui ana ua ka ea pai tau patai e toku matua i nga kupu torutoru a tau tamaiti e hara
![]() |
18 16 |
▲back to top |
![]() |
19 17 |
▲back to top |
Paora me Ona Hoa (PAUL & Co. ) HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE PIRITI. Kei au nga tino kakahu mo ia ahua mo ia ahua, Te Hu- ru Kaingara, Paraikete, Ho- ro, nga hutu kakahu, nga haate. Nga kakahu Wahine, o ia ahua. E meiha ana au i nga hutu tino pai rawa. Haeremai ko nga po tenei o te Kakama me te powhiri- whiri ano ki te ringaringa kia whiwhi ai koe.