|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 2, Number 47. 19 January 1899 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Nga Apiha mo te Tiupiri.
Nga Mema mo te Tiupiri:
POROKORU PATAPU APERA TE KEUNGA
HORI PUKEHIKA RAIHANIA TAKAPA
TE HIRA MATIU, KAIPAKA.
Nga Komiti mo te Tiupiri:
KOMITI O TE AUPOURI, TEKAO MURIWHENUA.
M, T. TAURERE, TIAMANA.
KOMITI O NGATIKURA, PIPIRIKI.
IHAKA REREKURA, TIAMANA.
KOMITI O TE HAUKE, HERETAUNGA.
TE HAPUKU, TIAMANA.
KOMITI O RAETIHI. WINIATA TE KAKAHI, TIAMANA.
Te Ripoata mo te Tiupiri:
TE KORONEHO, WAIRARAPA.
He Raro Etita mo tera takiwa katoa, o Moawhango
me Taupo:
HENARE PENETI.
Nga Etita o te Reiri Karamu:
NINIWA I TE RANGI, MARTINBOROUGH
MERI H. MANGAKAHIA, WHANGAPOUA.
He Etita mo nga tikanga katoa e pa ana ki nga
whakahaere tupuna:
HAAMI TE RIAKI, WHANGANUI.
Raro Etita mo nga Takiwa ki Raetihi Manganuioteao
MARAEA TAMATEA.
Koia te Kai whakahaere mo te Tiupiri mo nga
Takiwa ki Harataunga:
MOHI TE ATAHIKOIA, WAIMARAMA.
Raro Etita mo nga Takiwa kia Ngatiapa:
EPARAIMA PAKI, TURAKINA.
Hei Raro Etita mo te Tiupiri mo te Takiwa o
Ngatiraukawa:
WIREMU KIRIWEHI, OTAKI.
Hei Raro Etita mo Ranana:
PERETINI REWI, RANANA, WHANGANUI.
Raro Etita mo Heretaunga, Waipatu:
PARAIRE HENARE TOMOANA.
Raro Etita mo Tokaanu:
RENATA NGAHANA.
Etita mo nga Rongoa Homiopatiki:
TE MIRATANA (MILSON), FEILDING.
Nga moni a Ingarangi.
Ko nga moni e puta mai ana ma Ingarangi i runga
i nga tikanga reiti, pane Kuini. Katimauta, taake,
me era atu huarahi, tae mai kia Tihema nei, e rua
tekau ma waru miriona, e ono rau e toru tekau ma
rua mano pauna. No nga mahi a te Katimauta, e rima
miriona, e iwa rau e whitu tekau ma rima mano
pauna; no nga taaka o tona Kingitangi tekau miri-
ona e iwa tekau mano pauna.
He Arai i nga Iwi Ke.
Kua puta te kupu a te Pirimia o Ataria, ki te mahi
arai tonu a Ruhia i ona tangata te noho i reira, ka
peratia hoki nga Ruhiana e noho ana i roto i ona
takiwa.
I runga i te arai a Tiamana i te noho a nga Ruhia i
roto i ona takiwa, ka puta hoki te kupu a te Kawana-
tanga o Ruhia ka pera hoki ia ki nga tangata o Tia-
mana e noho ana i roto i ona Takiwa.
Taranawaara.
Te Whakaaro o te Nupepa.
E kii ana te Nupepa ki te ara he pakanga ma In-
garangi raua ko nga iwi o tenei whenua kia kotahi te
ra hei whakaaturanga hei putanga mo nga wahine
me a ratou tamariki ki waho o tara taone. (Kote
whenua nei kei Awhirika ki te pito whakatekau raro,
kei te taha whakatetonga o te Keepa, kei raro ia Tia-
mana te mana ko te ingoa o taua iwi he Pooa, ko te
tino taone ko Teohauatipaaka; engari ia he ingarihi
kei reira e noho ana, he whenua kari maina; i runga
i te rereke ote whakahaere a te Perihitini ki te iwi
Ingarihi, na kona ka kore e tau te whakaaro o te
Ingarihi ki tena mahi).
Piripaina..
Ko nga paniora e noho ana i te taone o Iroiti i
i Painaina kua oma atu i te wehi ki nga repara (ara
nga awhekaihe e whawhai nei ki a ratou, a kua riro
atu te Rewheteneti Mora me nga hoia Marikena ki
ki taua taone.
Kua mahuetia te noho e nga panioro nga wahi o
te taha whakatetonga o Piripaina, i mua atu o te
taenga o nga Marikena hei noho i aua wahi. Ko te
whakaaro ki te take i penei ai kia puta ai he raru-
raru i waenganui o Ngapiripaina me Marika.
Ite taenga o Marika ki tana taone, ka puta te kupu a
Amarika ki te kore taua iwi e puta atu ki waho, ka
puhia ratou ki nga pu Mihini.
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Te kupu a taua iwi e kore ratou e rongo, engari kia
puta ra ano he kupu ma to ratou tino kai whaka-
haere ma Akuirano.
Nga Tainamana..
I runga i te Kirimina a te Kawanatanga o Taina
kia Ruhia i whakaurua atu nga taonga o nga iwi o
Ingarangi ki roto ki taua whakaaetanga. Kaore a
Ingarangi i te whakaae ki a riro ona rawa he iwi ke
ma ana e whakahaere he kupu tuturu tenei na
Ingarangi.
Nga Moni ma Kereiti Piritana.
Konga hua moni e puta mai ana ma Ingarangi i
runga i nga mahi, i roto i te koata tae mai ki
Tihema nei, e rua tekau ma waru miriana, e ono rau
e toru tekau marua, mano pauna. No nga mahi a
te Katimauta, e rima miriona, e rua rau e whitu
tekau ma rima mano pauna, no era atu nga mahi,
tekau miriona e wha rau e waru tekau marua mano
pauna. No nga Pane Kuini kotahi miriona, e iwa
rau e iwa tekau maono pauna.
Te Raruraru i Hamoa.
Kua tae mai nga rongo o Hamoa i te
24 o nga ra o Tihema nei kei te whaka-
haere inaianei te Hupirimi Kooti, kowai o
nga tangata tokotoru nei hei Kingi, ara ko
Matawha, Mariatoa, ko Tanu.
Kua mutu te taha kia Matawha te
korero.
. I te tahi wiki kaputa te kupu a te tahi o
nga rangatira o te taha kia Matawha kia
kohurutia te Tumuaki o te Hupirimi
Kooti, me te kai whakahaere o te taha kia
Marietoa. tino oati ana i te aroaro o tona
whanau, i runga i tenei korero katahi ka
whakatungia e Marietoa nga hoia hei
tiaki i te whare o te Tumuaki.
. Hui hui ana nga kanatera (ara nga kai
whakahaere o nga iwi) a mea ana ratou
kia awhina ratou ia te Tumuaki, i muri
iho puta atu ana nga kai whakahaere o
Tiamana ki waho.
Puta ana te Panui a Ingarangi raua ko
Marika ki te pa he aitua ki te Tumuaki e
takahi tena i to raua mana.
Kote tino whakaaro ko Marietoa kei te
tino tau tokona hei Kingi.
Te Parukupere.
E mohio ana koutou ki nga tataramoa e
toro haere nei, a e hua ana hoki aua tara-
moa, e kainga ana e te tangata e te manu
hoki, ko taua tara kino nei, kua tino kino
atu te tupu haere ki runga ki te whenua.
Na e hoa ma e te hunga korero i tenei
Tiupiri he whakaatu tenei kia koutou me
whakamatau e koutou te patu i taua taru
kino nei ki te rongoa nei Cooper Dipping
Powder he kupa he rongoa hipi, ka ranu
ki te wai, ka tauhiuhi taua wai ki runga
ki taua taramoa, he pai atu kia kaha te
rongoa, ka maroke rawa te taramoaka
kainga iho i runga tae noa ki raro. I
runga i te taenga o Hori Pukehika ki
Hiruharama, ka whakaaturia e Peretini
Tairua te taramoa i kainga e taua rongoa,
no te taenga mai ki konei, ka tono ia kia
panuitia e au, ka ki atu au kaore au e
whakapono engari me whakamatau ano e
au kia kito au i tona ritenga. Na e hoa i
whakamatauria e au. I kite ahau i te pu
maroketanga o runga tae noa ki raro, ka
tino maroki rawa i taua rongoa, engari ko
nga take kaore ano au i mohio noa kia
tapahia nga toro ka titiro ai te putake.
He raumati te ra pai mo taua mahi, kia
whiti te ra kaua he maina i nga rangi ua. —
W. W. H.
Panuitanga.
Ko te hui ki U; Tiriti o Waitangi kua
tuturu ki te 15 onga ra o Maehe 1899. 1
runga i te whakaaetanga a Tamahau
Mahupuku, me nga rangitira, me tuturu
kitaua ra, ka puare i taua ra i te 2 onga
haora i te awatea.
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
He Aitua,
NO MOAWHANGO.
Moawhango, Hanuere 9th, 1899.
He mara mara paku korero note taha whakauta
nei; noreira me panui rawa ki te nupepa.
Na ehoa e te Etita ote Tiupiri tena koutou ko ou
hoa haapai inga tikanga o te Tiupiri • e awhinatia
maina e koutou; heoi e hoa ma kia ora kia ora tatou
katoa iroto ite Tau Hoou nei; I raro i te manaaki
tanga ato tatou Ariki i te rangi; kaati te mihi.
Ehoa ma, ho panui tanga tenei i etahi korero rua-
ruanei hei matakitaki ma otatau whanaunga, e noho
maira i era atu marae o Aoteame te Waipounamu,
tooku hiahia kauaka ratou e whakaparahako, kei te
titiro iho kei raro iho nei ka mohio koutou ki nga
tikanga i whakaatu nui ai ahaau ki te tuku atu i ena
korero. Koia tenei ite 10, onga haora ite ata ote
ratapu Inanahi tonu akenei ara te 8 Hanuere. 1899.
Ka whakawhiti atu tetahi kotiro rangatira no enei
hapu e rua, ara no Ngaati Tama me Ngaati Whiti,
ko Tumeke Weretaa Pikirangi, Toona ingoa; ite
taha ratoo ote awa o Moawhango ki te taha rawhiti.
Kua tae nga tau o te kotiro nei ki te 17. Ko te
wahi i whakawhiti ai te kotiro nei kei raro iti mai ite
ngutu awa o Moawhango iti e rere ai ki Moawhango
nui ite poraka o Motukawa No 2. A, ko toona hua-
rahi i whakawhiti he waea kotahi rawa nei, otira kote
rahi ote waea nei i penei me nga taura ahua ririki e
herea nei e te tangata ki te hoiho, ua ko taua waea i
hangaia hai whakawhitiwhitinga tapu tapu mai i te-
tahi taha atu ki tetahi taha, inga tau maha kua hori
ake nei; engari haeereerea ai ano a runga Uaua waea
e te tangata imua akenei. ara, ko te noho a te tangata
irunga i taua waea ina haeerea; he mea pihere te
taura tuararo ite tangata ka whakamau ake ai ki te
huuka ote poraka kei runga ano e Tarewarewa ana
katahi ai ka morere haere i runga otira kei reira ano
nga taura e mau ana hai kurae kumetanga, e ka
whakawhiti whiti. Na o hoama ko nga paretua
ote awa nei he paretuu maunga tonu a ka tae iho ai
ki nga paretuu tuturu ote awa he pari Tihore hore
tonu tetahi taha me tetahi taha, ko te wai auaiho
kiraro, ko te whanui tanga ote awa nei kaaore itae
ki te Haawhe Tiini ko te whanui tanga atu o te awa
he haupapa kohatu katoa, ko te tiketike ake ote waea
e whakawhiti atu nei ki taawaahi kaore ahau i mohio
engari ko te whakaaro ake a te ngakau itae ki te 80
putu. Heoi inamata kaauru pea aaitua ki roto ito
kotiro nei. Aka tae hoki ki te haora ite ata ote
ratapu, kua tuhia irunga akonei, katahi te kotiro nei
ka haere atu ito ratau whare ki te nanakia waea kua
whaka maraua tia irunga ake nei. Na ka tae te
kotiro nei ki te taha ote waea, heoi kihai hold laata
Tiro tiro hopu tonu te ringaringa ki te poraka kaore
hoki i piiherea te taura marare ki a ia; engari i hopu
tonu atu te ringaringa, katahi ka whakamaangi ake
nga waewae na ko te rerenga irere ai, akaore itae ki
waenganui ote awa. Ka puta te apahau kaore hoki
ia rikarika; heoi, ehoama ko te makere tanga tenei
ote kotiro nei itakaai kote tino putake imakoha ai ona
ringaringa ioho mauri ia itaua hau. Na ko nga ta-
ngati katoa ote kainga i haere maira te kotiro nei
kei waho tonu e noho ana ara kei te marae, enoho
taupahi una a e hangai tonu ana mai hoki taratau
titiro mai ki te waahi ka taka nei te. kotiro ia; heoi,
ito ratau kitenga atu ano e kua taka te kotiro nei heoi
koto ratau hinganga tapapa iho ki raro aue ai patuki
tukiai ki o ratau uma,. he rite te karanga anga
waahi ne ote kaainga ra; aue e hika kiaau, ee; heoi
roa rawa ratau e taukiri ana, katahi a te Hoka o
terangi ka oma atu ki te taha ote paretu ote awa
titiro iho ai ki te awa ehara kote kotiro itakara kua
tata te umai kiuta e kauhoe ana mai kiuta kihai hoki
i taro kua umai ki runga ite haupapa heoi; ko te
patai roangaiho ate Hoka, ehine keite pehea koe?
Katahi ia ka kuranga ake e koro kei te ora ahau kei
te ora rawa atu, e rua anake oku waahi imamae, tua-
tahi ko tooku potae kua tere ite wai, tuarua kota
maaku tanga oaku kakaha ite wai, ka mutu rawa nei
ooku waahi imamae, tena kota aku tinana ia keite ora
katoa; heoi kote karangata nga ate Hoka ki nga
tangata ote kainga. Ehoama ee; kei teora te kotiro
nei, haeremai, haeremai haria mai hoki he taura hei
hu tiaka, e rua anake nga waahi ote kotironei imamae,
kotoona potae kua riro ite wai me te maku tanga
hoki oona ka kahu itewai. Heoi kote haerenga atu
onga tangata me te hari atu ano hoki ite tuuru. Na
ite taenga atu o nga tangata ki te taha ote awa, ire-
ira ka koromahanga tia te taura, a tukua iho ana ki
te kotiro ra, otira ko te whakautu tuatara ake a te
kotiro nei i te. paatai tuatahi iho ra a te hoka, he kata.
ipenei, taaua kata—Hehe; hehe; Hahaa; hahaa;
Na e hoa ma kote putake ia ata tuhi tuhia ai te ahua
otaua kata hei tohu raa kia koutou ite manawanui
tangata ote tarunei ote rangatira, mehe mea hoki He
Waterehe noaiho kua riro rawaatu te Wairua ki
mooria, nuku, heoi ko te kuumemenga ake iaia ki
ki runga heoi kei te pai rawa atu ia inaianei ara kei
te Harakoa koa. Na e whitu haora imuri iho itoona
Takaangara kamutu hoki te pokaikaha onga tangata
mo toona aitua tanga katahi ka ata pataitia e nga
tangata. Tena ehine korero mai kia matua i pehea
toou whaka aro iakoe tonu i taka ihoana; heoi ko taana
mea tanga mai iana, ite wa tonu i makere atu ai te
waea i ooku ringaringa ka makere atu hooki tooku
wairua i roto i tooku tinana a ka roa pea te wa otaku
toremi tanga iho ki raro ite kare o te wai, katahi ka
hoki mai tooku wairua. Na ko te mea tuatahi i
whakamahara tia ki tooku ngakau koia tenei; tuatahi
he inoi whakahari naaku ki tooku ariki ite rangi
moona i tohu ia hau kia ora i tenei aitua nui. Tua-
rua ongamea i whakamaharatia kia hau ara ko tooku
whaea me ooku tungaane hoki ite mate me ooku tip-
una kua riro noa atu ra kite po heoi ko taaku kokiri
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
tanga ake whakarunga. Aka kauu taahoe mai ahau
kiuta. Na i tenei kupu ana katahi a Tupara Mani-
apoto ka patui atu. Tena ehine heaha koe i whaka
utu kata ake ai i te patai iho a te Hoka kia koe; heoi
ko taana mea tanga mai ae kia mohio iana koutou ko
te putake i peraka ai ahau he mahara nooku me kata
taaku whakautu kia wawe ai toona ngakau pouri te
marama naa tupono tonu nataua whakautu kata aaku
i hohoro ai to koutou ngakau pouri mooku te maara-
ma; kamutu tena. Kote rua o ana kupu i penei
whakarongo mai e te iwi ka waiho eau te inoi whaka-
hari ki tooku Ariki ite Rangi hei hepeta tuturu mo
tooku ngakau a ake a ake tonu atu ka mutu i konei
ana korero. Na naaku enei korero ka tuhia iraro
iho nei. Whakarongo mai e te iwi e mohio tuturu
ana ahau ki te kotiro i aitua nei ara i toona whaanau
tanga mai a pakeke noa nei e tino mohio ana hoki
ahau ki oona maatua me oona tupuna katoa hoki,
otira e tino mohio ana ahau ki toona whare katoa.
Na ehoa ma ko te kotiro nei he tino kotiro tino nga-
kau pai rawa i toona whanau tanga mai a pakekenoa
nei. E mohio ana ahau ekore rawa e kitea e tetahi
tangata te maku maku hea tanga o te kotiro nei aha
kou i toona ngaakau aha koa hoki i toona toto, kia
mohio mai ano iana koutou ka taea e ahau te whaka
atu kia koutou nga whakapapa otenei kotiro ara oona
whakapapa katoa ia tupuna ia tupuna e rangona a
kenei ko kahuhunu ko Raukawa ko Tuwharetoa ko
Maniapoto ko Awanuiarangi korongo whakaata ko te
Rangi Hou whiri meetahi atu hei tohu tena mo te nai
o taaku mohio tanga kia ia hei tohu hoki kia koutou
i te tika o taaku kupu e ki nei i runga ake nei he
tamaiti tino rangatira tenei no e nei haapuu kaati
tena. E hoa ma ki taaku mohio na runga i te nga-
akau pai me te ata noho hoki o te kotiro nei i Tohu-
ngia ai ia e te atua i tenei aitua nui no reira e pama
e whae ma me tahuri koutou ki te whakaako i a kou-
tou tamariki kia tahuri hoki ki te whakapono me ki
tuturu tonu atu hoki koutou kia ratau he tino painga
mo ratou te whakarongo mai ki nga tohutohu kaati
tena. Ehoa ma he waimarie tino nui te oranga o te
kotiro nei me penei, taaku kupu whakatauaaki mo
toona oranga i tenei mate koia tenei kotahi anake te
paina ora i roto i nga paina aitua
e 99 kaati ena kupu katoa ko te rua o aku
kupu hei whaka atu kia koutou. Ehoa ma kua
tini rawa atu nga tangata kua mate rawa atu nei
ki roto i tenei awa ara i Moawhango ara he mate
taku i runga i te hoiho i te whakawhitiwhitinga
nate aha i tini ai te mate o te Tangata ki roto i te
awa nanakia nei hua atu na te korenga piriti hoki
heoi kanui a matou Tononga piriti kia hangaia e te
kawanatanga no reira ehoa ma tenei ake ano pea
te waa e tukua ai e matou he pitihana Inoi piriti mo
matou. Na tooku hiahia me tautoko mai hoki kou-
e te iwi ite hiahia o a koutou mokai kia hangaia he
piriti mo te ngarara awa nei koina hoki te putake i
aitua ai te kotiro kua whakaaturia kia koutou i runga
O
ake nei otira ko te putake i ngakau nui ai ahau ki te
panui i toona oraiti tanga he ngakau pouri hoki
nooku no te mea kua moomoo hanga tia nga uri ranga-
tira o te iwi maori ina ianei heoi ano.
Na Takoutou Mokai
ERUETI ARANI.
Ki nga Kai utu Pepa.
Na, J. M. Jury he moni i tukua mai mo: —
Katarina Kingi, Papawai...... 7 G
Meri Turi, Greytown...... 7 6
Meri Whariki Tuari, Papawai... 7 G
J. M. Jury, Greytown...... 7 6
Whakarua, Waitotara, mo te tau 1893 6 O
Ta Haho, Turakina......... 5 O
Nga Tona Pepa mai.
Wiremu Ngapaki, Whenuakura... 5 O P. K.
Reweti Haumapu, Hiruharama... 3 O P K.
Himu Materoa, Hiruharama... 2 O P. K.
Piripi Tutawha, Hiruharama... 1 O P. K.
Rangitauira Rerekura, Pipiriki... 8 O P. K..
Whatarangi Teka, Ranana...... 2 O P. K.
Ohaka Rerekura, Pipiriki... 18 kapa P. K.
Hoani Mete Kingi, Putiki...... 1 O P. K.
Hod Turanga, Pipiriki...... 3 O P. K.
Kingi Te Rangi whakaatea, Hiruharama 2 6 P. K.
Erueti Rangituhiata, Pipiriki... o 6 P. K.
Henare Keremete, Pipiriki...... 3 O P. K.
Takuira Te Kaaho, Pipiriki...... 3 6 P. K.
Aterea Taiwhati, Hiruharama... 1 2 P. K.
Merania Tinirau, Otamakaka, Whakatane4 O P. K.
Ngarino Reone, Pipiriki...... 3 O P. K.
Reone Moungaroa, Pipiriki...... 3 O P. K.
Ihaka Rerekura, Pipiriki...... 3 O P. K.
Horima Te Oranga, Kai Iwi... 2 O P. K.
Raukaanga Matiaha Parihauhau, Upokongaro
Ratima Pakaiahi, Te Aute, H. B.
Hamana H. Arapeta, Mangamuka
Whakataane Tirirangi, Te Ante, H. B.
Me timata koutou i te Namu 46.
Penihana mo nga
Kaumatua.
Kotahi rau e rua tekau nga kaumatua pakeha o
Whanganui kua tono penihana, kaore ano kia mohio-
tia, e whia ranei kua whakaaetia he penihana mo
ratou.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
E kore e tau te he ki te Etita, mo nga whakaaro, a
nga rangatira e tukua mai ana ia ratou reta kia panu-
itia.
Whenuakura, Tihema 27th, 1893
Kia Waata Hipango, Etita.
He kupu i kitea iho, ite Rima wharangi ote Tiu-
piri, i panuitia mai noi e te Whatahoro tiamana ote
kotahitanga ote Tiriti o Waitangi, ite wa e ora ana a
Meiha Keepa te pou ote haki ote Tiriti o Waitangi,
tini paihere ote kotahitanga onga motu e rua, inenga
iwi e rua, kia ora te Whatahoro. Mo enei kupu pai
ewha, i panuitia nei kite Tiupiri hei titiro manga iwi
meo ratou Rangatira matau tane, wahine, koia tenei,
te tuatahi kote komiti Rangatira i ko whiria ote tai
rawhiti hei komiti, whakahaere Pupuri inga whenua
ote Rawhiti, ka pai tuarua kote Tiriti o Waitangi
ite mea kua tangohia maori tia ata e Hamiora me
ngapuhi inga iwi ote motu, ite mea kaore i tika te
Raunatanga o taua Hoiho i tana papa purei i aoteroa
mete Waipounamu, kua tae rawa kite winitanga, kai
hea ra te ara i haere ai, ka mutu ai te whakaaro atu
ki taua tiriti, ite mea kote tae nga Rangatira o ngati
kahungunu ki reira whakamarama atu ai kia ngapuhi
i ata tirohia tuatoru kote kotahitanga ote iwi onga
iwi e rua, kua utaina e nga kaumatua ote taha kite-
upoke ote motu nei, ki runga kite ra nui, Tiupiri
Taimana o Kuini Wikitoria o Ingarangi, kai te pai
4 tuawha konga Hahi, e maha nei, e karakia tia nei
e tatou kai te tika, kei te hangai, ranei te tu onga
Hahi ki ta te atua ake ture i waiho ai ite ao nei hei
huarahi mote tangata mote Hapu mote iwi kite ora-
nga, kei hea ranei kai te kotiti noa atu pea kia hatana
late atua ote iwi maori, i tenei mahara a koutou ka
mahia he whare hei huihuinga monga Hahi, kite ata
rapu ite tikanga o a tatou whakapono kia whakatikaia
tena koutou.
Ehoa ma pai rawa a koutou take ko tenei hapainga
mai to tatou ra mihi kia te Kuini kia puta te piro,
mete kakara note mea e mohio ana ahau e rua nga
mea kai tu nuiarangi e kaha ai e mana ai, tenei ano
etahi e kore e taea te tutara i naianei.
I tohe au kia tu te tiriti ki Wanganui he kupu i
oti i maua ko taitoko, heoi kaore Wanganui e pai ito
mea e whai ana ratou inga ritenga o Parihaka e kore
ai e oti taua ra.
Kaati ra ianei kote iwi, kote waka, kia ora tatou.
NA RAUMATI POMAKARIRI
Whenuakura.
Wahia, Tihema 14th. 1898.
Mr. W. Hipango, Etita o te Tiupiri, Putiki.
E aroha tia nei. E mara tena koe e taku hoa pai
Henui te aroha i au kia koe tena koe; heoi, e mara
tena koe te tangata whaka pai ite tunga waewae atu
ote iti me terahi te wakoe e te kapene ko koe te kai-
nga tira, karanga; karanga; karanga tenei te haere
nei kite whakarite i te pohiri; kati kia ora koe
te mangai ote potiki. Kia whakamarama au ite take
ipenei ai au te mihi kia koe, topai tena he kohua kai
mate manuhiri i tae atu kitou whare, he karanga
hoki no towaha kite tangata, hepai no kupu korero
kite manuwhiri; kamutu taku whaka marama ite taha
kia koe. Konga whakarite tena mou, karanga;
karanga ete marae tenei au katae mai kirunga kia
koe, e manaaki nei koe i au meau hoki etangi nei kia
koe. E haere nei au kite whakarite ite tono kia tae
mai kitau wahi; tena koe, taupai te na kawhaka-
marama au nau hoki itika ai te whare kite kore koe e
kore etika nga kai whakahaere i a koe tena iana,
waiho nga mea kino ite wahi kia koe, kite kino tema-
rae ka waiho tonu irunga ite ngutu mau ai, kite pai
hoki kapai, ki te pai terangi kamahi te waewae itana.
mahi ite whaka mihi kia koe, koi ana tonu nga kai
whaka pai i a koe, kote ka nohi hoki tetahi koi aua
ou pai, epai na koe, karanga; karanga; karanga ete
whare tenei au tehaere nei kite whakarite ito pohiri
tenei aute mihi nei kito whakaaro pai kia ora koe e
to whare te kai whakaora ite pani ite rawakore; nui
atu toku hari mo u ikaranga ia matau kia peka mai
ki kona. "Katahi ano tenei kupu te aroha
kai akoe" taku mahi he rongo kite nei mea kite aroha,
toku rongo kai te tangata te nei mea te aroha, kaore
kai te whare ke, ka kite au i topai, nau kaoti nga
whakaaro ate tangata mohio, kapo tera nau katika
ano te whakaaro ate. tangata; tenei mea te mohio.
K nau katika inga rangi ua nau katoa itika ai nga
whakaaroha nga nunui ate nei hanga ate tangata,
kao re ihangai kite whea wahi engari ko koe anake
tekai whakatau inga ture imahi kitou aroaro, kokoe
ikite i te mate ite ora i taua ara. E taea hoki e koe
teaha koianei aku whakapai mo koutou mea koutou
ritenga. Tenei mea te tangata tenei mea tewhare
kua oti katoa iau ona ritenga. Tena koe, kia ora koe,
NA Tu HANARETE.
Mo Nga Matauranga.
Tenei taku whaka aro Monga Matauranga; enga.
iwi matau tenei au kua kite ia koutou whakamarama
mote ora ote iwi, kaore koutou ipenei hemate kai
runga itena whakaaro tuturu, ta koutou kupu mote
ora ana ke tenei aau whakarite emau ake irunga ake-
nei. E toru ngatake kotahi ano tetake nui oroto,
ana mahi hepai katoa. Ma aku hoa rangatira e
whakamarama rama ko nga rautau ranga, me nga
|
|
7 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
iwi nunui ote nei motu; kai penei koutou e whakahe
taku engari e whakarite ana au ite kupu ate Wairua,
kite kore ite Wairua mate tinana tonu ranei. Koia
aku whakaaro i putake nei korero noa akenei. Ehoa
ma kei awangawanga te ngakau kite nei engari matou
tonu e ata whiriwhiri tona ritenga. Kite kore tekai
awhina otenei iwi ote rangatira, e kore ia e rapa ite
tahi ritenga pai kino ranei, tetangata matau kite kore
tona hoa, e ko te ia o mahi ite tahi mahi kino, kotahi
tonu tekai arahi ite rangatira raua kote matauranga,
kite koro e mauria taua huarahi katika amuri ia raua
kite kore heoi mo kai anake tepainga otera.
Kaati koia katupato haere te ngakau o tenei ite iti
nei. Tenei kua kite katoa au inga painga o a kou-
tou kupu tepai te momona. Mote ki mehere nga
whenua he kupu pai te nei ote pire irongo au kia kou-
tou kupu nate Kuini taua kupu, mehemea he tika tenei
kupu mate pirimia ratau koana minita 0 whakaaro te-
tono ate iwi maori, e kore rawa e whakaaetia atu kite
penei aua kupu. Na ehoa ma katika tenei ma tatau
ehoatu he pire kia haere i runga ite tauira ihomai ai,
kara koutou e whakahaere inga rite nga ote aroha
note mea ko au kai te titiro tonu au kite nei kupu
mo whakaae koutou te maori kite nei ture heture
pai hei arai atu ite ture kino. Tena kote nei
kaore e o ra motatau mote maori he kupu pai ranei tenei,
na me ata whakaatu mai tewhakaaro ipu mai kiau
i te nei wa iti nei. We nei kupu kote ture tino pai
tenei, taku utu tenei ehia ta na ranei Mai maha o
nga ture kua hori ake nei, natehea i mohioti ai enei
kua taha ake nei he kino era kote nei te mea pai. He
aha tetake e kaha nei te kawana kia whakaae rawa
tatau, taku mohio kite whakaae tatou kaore hehua-
rahi motatau imuri atu itenei kua katia katoatia nga-
huarahi ite mohio ote pakeha, heture kaha te tiriti ka
kaha atu ratau kite hanga kia rereke, na ite putanga
ake ote wahi itinei ku a hara mai kua patipati haere
kai hoki tuarua ano ki reira kati ena e tika, ana kia
rua tunga mote ture rereke mote maori, kia rereke
mote pakeha, kite penei kaki au katahi ano te mea
pai mataua ehoatu tepire maana e amine mai; hepai
kiau tenei taha; Monga take kata nei ki Waitangi,
taku kote pire tono ite mana kaore au e paatu ki etahi
take tepai ki tenei Herite kitoku ake whakaaro pai
tonu, kote nei mana kia riro mai kia whai mana kite
hanga inga ture ote taha maori karite katuku atu kia
pahitia mai, e hara ite penei, mana he, penei menei
kua taha ake nei ka ti ikonei o tatau mate, koe nei
ture e utu nei tatau hekore noku kaore emohio kote
hoa te huarahi mai oenei tumahi kati iho engaiwi
enga hapu nui atu te pouri ote ngakau titiro tatau
kinga whenua kaora heture ka ore ano kia ranga-
tira noa ko te pai kei te iwi mana imahi aua ture ki-
reira, makoutou e titiro atu ki era takiwa koia au ka-
pouri mai amua iau Heoi e nei kupu aku mau epanui atu
Tu HANARETE.
Reiha Paitikara
Kei Aperira te 30 nga ra katu ano he
Reiha Paitikara ki Whanganui, ka nui ke
atu ki Whanganui, ka nui ke atu hoki nga
reihi ma nga maori. Konga whakahaere
katoa mo tenei huarahi me katae mai kia
Kaawhe kia Waata Hipango a ki te Heke-
retari ranei ote Korapu.
Wuuru.
——————————•
Te whakaatu mai ate waea o Ranana,
ko nga huruhuru marino i piki te utu.
He Mihimi Hou.
————————
Tenei etahi mihimi hou, he mea tuku
mai i Ingarangi ko aua mihini kei nga
whare ta Nupepa o Whanganui. Ko aua
mihini tonu ki te wharewa i nga mataa.
me te rerenga onga reta, kotahi tonu te
tangata patupatu haere i nga korero, he
pena tonu me te wati, he nui atu te tere o
taua mahi, engari ia he nui te utu mo aua
mihini,, ko te utu £1, 500.
Nga Rongo o Taina.
Ko nga repara (hauhau) o Taina na
ana nei i hopu a Peremingi he minita kato-
rika hei herehere kua tukua kia haere.
Ko Ta Makitonore kai whakahaere o
Ingarangi kei Pikini e noho ana i Taina,
kua tono ki te Kawanatanga o Taina kia
utua te kohurutanga a nga Tainamana ia
Peremingi, he minita Katorika,
He Waipuke.
He Waipuke nui ote awa o Hauko i
Taina kotahi rau nga whare i riro i te wai
kotahi mano tangata i mate i te wai,
|
|
8 8 |
▲back to top |
Hiruharama.
He mea tuaa na nga minita tenei ingoa Hiru-
harama ko tona ingoa o mua ko Patiarero; te ingoa
o tona ripo ko te Ruakakahi, tona tupuna ko Tama-
kehu, ka puta i roto i a ia nga hapu nunui o tenei
iwi o Whanganui te ingoa o te iwi kei tenei
kainga ko Ngatihau. Kua mate katoa nga
kaumatua ara, Toma Taiwhati, Pauro Tu-
tawha, " Hohaia, Paora Poutini, Te Aheihei, heoi
e ora nei ko nga tai tamariki, he Hahi katorika kei
tenei kainga, kote whare karakia tuatahi i hanga e
Hoani Papita minita i pau i te ahi, muri mai ka
mahia ano ua e tu na i runga i te hiwi. He whare
kura kei konei, he whare atawhai tamariki a nga ra-
wakore, he whare no nga None, ko te whaea o ratou
katoa ko Meri Hohepa, he none tino rangatira ia, e
pau ana ona moni mo nga tikanga atawhai rawakore,
he paamunui tana kei te taha whakauta o tenei kainga
|
|
9 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
kia whitu rau pea nga eka, he mea hoko ua ana, ua
kua kapi katoa taua whenua te whakatupu ki te
huarakau oia ahua, o ia ahua, kei reira ano hoki te
te tahi whare nui hei nohoanga mo nga None. Kote
ingoa ote whare maori kei konei ko te Whiritaunoka.
Itupu te Aperira a Whanganui ki tenei kainga, ara
hei whakahaere i nga tikanga o te kimi i te oranga
mo tenei iwi mo Whanganui ka huaina i konei ko te
Komiti Whakaora Iwi Maori, i ura katoa nga kaumat-
ua o tenei iwi o Whanganui, tae noa ki nga tai tama-
riki, a e hui aua ia Aperira, ki tenei kainga, ko te
Tumuaki ko Meiha Keepa, ko te Tiamana ko Meiha
Topia, te hekeretari, Waata Hipango i timata te
whakapumau i tenei tikanga i te tau 1890. A tao
mai ki enei tau, I runga i te pumautanga o tenei
whakahaere katahi a Meiha Keepa ka puta ki waho
te toro haere i runga i nga iwi, timata mai ki runga
kia Ngapuhi, ara ka riro mai nei te Tiriti, na ka
rauna haere nei i te motu, a tae noa nei ki tona
wehenga atu, me ratou katoa me nga kaumatua.
No taua ra e kiia ake nei he Apirira tenei taonga e
perehi nei i ta koutou Tiupiri, e kore ai e mahara-
hara nga iwi ki te whakamaori i tenei ingoa i runga
ia Whanganui " Komiti Whakaora Iwi Maori. " Nga
kupu a o tatou tupuna matua, kuia whaea, e iri katoa
ana ki roto ki taua kupu. E Paremata ano kua
hanga mo taua komiti whakaora kei reira e tu ana,
engari kaore ana kia whakatuwheratia i runga i te
nai o nga raruraru e pa aua ki runga ki te iwi. Na
ka marama mai koutou ko te putake tenei i whakara-
popotia ai e nga kaumatua me nga tai tamariki
koia tenei ko Hiruharama atu ano o te rere-
nga tae noa ki tuhua na konei te tino kaha o Taitoko
te puta atu ki waho te rauna haere i te motu nei te
hapai i nga tikanga, te tou haere i te kohatu, kia hua
mai hei ora mote iti ko te rahi koia ano te
Tiupiri e whakahau atu nei; whakataungia o koutou
komiti, hei tino whakapumau i te ora mo te iti raua
ko te rahi, i ranga i te huarahi i oti nei te whaka-
takoto e Meiha Keepa. Tenei whenua e toru tekau
mano nga eka, e noho topu ana toua iwi, no te 9
enga ra o Hanuere i kootitia ai ki Pipiriki, ko ona eka
rahui ote kainga e rima mano tekau.
He Tupapaku.
Ko Te Rangiwhetuki. ko te tahi kaumatua ranga-
tira o Ngatiruanui i mate ki Taiporohenui. E ki
ana te Nupepa o te Hawera kua pahika atu ona tau i
te kotahi rau. Inga ra o mua he tangata kaha ia ki
te tautoko i te Kingi Maori, luru ano ia ki nga pa-
kanga o Kaitake, Otapawa. Te Ngutuatemanu. Pokai-
kai, Papatihakahake, ara.. Moturoa, Okotuku me
Taurangaaika. E toru nga mataa i tu ki a ia. Ho
nui to whenua o taua kaumatua, mahue katoa ako
mu ana, tamariki tokorua, mo te Ngaruru me te tua-
hine me te Rahurumai
Te Wirihana Ngariki i mate i te 8 o Hanuere, ki
roto ki te wai i te awa o Whanganui, i toko atu i
runga i tona waka ki te kawe kai ma ona pakeha, ia
ia ka u ki tahaki titiro rawa mai kua tere tona waka,
katahi ka kau mai, ho totohu anake, i kitea iho e nga
tangata i te kainga i Paetawa Parikino e tere ana
tona waka katahi ka tikina ka rapua, rokohina atu ko
ona kakahu e pukai ana i te tauranga i u ai tona
waka, rapu noa kihei i kitea no te Taite te 12 o Ha-
nuere nei katahi ka kitea e pae ano i te takutai i
whakaurauwaka. He uri hekenga taua tangata, tona
hapu ko Ngapaerangi ki Kauihinihi, rae Ngatirauka,
KM tetahi tenei o nga tamariki a Taitoko i roto i nga
ra o tutengauahua. (He nui te mihi o tona tuakana
o Hipango mo nga tamariki awhina i ngu marae, ka
rupeke nei ki te po koia tona whare ko Te Aohou, te
iwi ko to Iharaira).
Wainuiarapa, Hanuere 3rd 1898.
He panui atu tena kia rongo kua mate tu
Koutou uri a te Watene
Wainuiarapa nei i te 31 o Tihema, nui atu te pouri
me to tumatatenga o te ngakau Ko nga matua •)
tenei tamaiti ko tu Rangitohitu ko Ani.
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Hemaima
Ani Kanara
Ani Terangitohitu
Watene Terangitohitu.
Ko Nukanoa
Teora
Hineuturangi
Kaheke
Hemaima
Ani Kanara
Ani Terangitohitu
Tewatene Terangitohitu.
Ko Keke
Terakau
Tengooi
Kaperehe
Tewatene
Ani Kanara
Ani Terangitohitu
Watene Terangitohitu
Tewawahanga
Terangikawhiua
Temauawakawa
Temaruaha
Tamaitohia
Hemaima
Ani Kanara
Ani Terangitohitu
Watene Terangitohitu
Enga whanaunga o tenei tamaiti enoho maira i
Whanganui mihi mai koutou i tena waahi. He mo-
mo rangatira ano tenei tamaiti no nga whakapapa o
te iwi maori; e taea koa te aha e kore hoki te tangata
e mohio ko ahea ra te wa e tangohia ai tona tinana.
E Waata Hipango mihi mai i kona ki to uri tenei kua
wehe ake i a matau heoi te whakaatu " Waiata
tangi" e wate i te moe maranga maiki runga, tenei o
matua, kau keiuta ei. Euia mai koe, kei a Waira to
take iraruai ma ue kiatu ei. Kei nga rauha naa a-
whiro iraruai ra koe koia ra tenei e takoto ake nei ei.
Heoi mate atua tatau kaore ai.
Na to koutou hoa
AREPA MAKI.
E tama haere korua ko to tupuna ko Taitoko ki te
nuinga o te tangata. E ai te whakatauki a Kingi
Rawiri mo tuna tamaiti. " Koia, e kore e hoki mai
ki au ko au ia ka whai atu i a ia. "—Na W. W. H.
Teaute, Tihema 21st, 1898.
E kui e te Tiupiri tena koe kua mate a Te (Huna te
Hira Hatua he tamaiti ra ngatira kona tau 15 no te
tekau marima o tihema nei i mate ai he mokopuna
na te Hira Tuteata o Ngati teupokoiri. Tona koka ko
Riria Waipu tama bine a te Hira tona pepa ko Hatua,
nui atu te pouri ona matua me tona iwi ite ta tanga
ki te mate ka ka Ranga mai te turoro kia hui atu ona
tuahine me tona kuia me to na taoke e katahi ka kara-
nga mai tukua ahau kia haere ki mua whangamai ai
kia koutou. No tenei wa ka tahi ka karanga mai
kainoi aia ki te Atua. E te Atua e inoi aua a hau kia
koe i tika to riro me to whakamate i au i runga i a
ku mahi kino tutu korero kino koia a hau kawhinatia,
nei e koe e kore ano hoki koe e whakaora i toku tin-
ana me tuku toku tinana ki te oneone mo toku Hara
me mau e koe te Wairua ki te rangi ki te waahi i
tukua mai ai e koe ki aroha koe ki toku Wairua heoi
ano te painga o te inoi i au e ora nei tukua ake nei
kore ai e hamumu te waha e whakamaroai ngaringa
me nga waahi katoa kia aroha mai koe ki taku inoi i
roto i te ingoa o Ihu Karaiti, Amene, ikonei ka kapo
mai tona ringa ki te tahi ona tuahine kia Poaha Ma-
tenga ka mate, heoira e ona whanaunga mihi mai i
kona whakapapa tenei kei raro nei timata mai
ia ranginui raua ko papatuanuku.
Ko Tane Nuiarangi Ko Maheau
Te Papotanga Maheawha
Hine Titama Murirangawhenua
Rupoponuku Taranga
Rupoporangi Whariukura
Te Piere Uhenga
Te Matata Poutama
Apiapi Whiarangimamao
Uekiki Hinu
Rarotimu Haumeataumata
Rarotake Paikuha
Raropehiake Tuteihonga
Raropehiiho Rumakina
Patu Kearoa
Pohaere Turauwha
Powhakataka Rakaitekura
Poaniwaniwa Hineiao
Te Huhuti
Hikawera
Te Kereru
Te Puku
Te Aria
Tuteata
Te Hira
Riria Waipu
Teotuna Tehira
Heoi te whakaatu a te kai tuhi,
A AREPA MAKI.
|
|
11 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Pooti Mema Maori.
——————————
Akarana 25.
Ite hui maori ki Tauwhare Waikato, he
nui nga take korero i korerotia, a e kiia
ana i roto i taua huihui, tenei ake a Kingi
Mahuta ka tono kia pootitia ia hei mema
mote tahi onga takiwa maori.
Na te Ture.
Kua whainatia ano nga tangata o Rae-
tihi mo ta ratou arataki kaata kau, ara e
whanui rawa no nga weira i runga i te
Ture.
Te Kitenga i te Koura,
Akarana Hanuere 24.
Irunga i te whakaaetanga ote Heuheu
ki te kai titiro koura ki ana te Kawana-
tanga kia tirohia te whenua i Taupo i kitea
nei te koura.
Ko makei, tangata ate Kawanatanga,
ka tae ki reira ina hoki mai ia i Rotorua.
Te Raina mo te Reriwe.
Ko Hemi Tuari, Kai Ruri, Kei Mau-
ngapohatu i te takiwa o te Urewera, kei
te whakahaere i te raina mote reriwe mai
Akarana ki Kihipane.
He Rongo Mau.
E ki ana te Emepara o Ruhia, ko tona
whakaaro me mau te rongo, ara, me mutu
te haere nui o nga manuao whawhai.
Hamataua Taketi.
Ka purei mai te Takete nei ki Matene e
korerotia ana tino pai atu nga hoiho, he
mohio ki nga tikanga, me nga kai eke.
Tetahi mea pai hoki ko nga Tiapanihi,
nui atu to ratou mohio, kaore ano nei e
kitea ana i enei takiwa. Tetahi mea nui
hoki ko nga kirehe mohoao, ara he taika,
he rapeti, he arewhana, he maki, he
pea, nga kau o Inia, me etahi ahua kara-
rehe; engari ia ko enei kararehe, kei roto
i te tahi teneti e hono mai ana ki te teneti
nui.
Kua purei inaianei ki Whanganui.
He Purei Kirikiti.
I te purei kirikiti ki Raetihi, a te timi a
Pipiriki me Raetihi; na Raetihi i wini, e
toru te pahikatanga ake ote kaute.
Hehui ki Purangi.
Waitara.
Kia te Etita o te Tiupiri.
Tukua atu nga korero o tenei hui kia
kite ngahoa i ngamotu e rua nei, ara, i
Aoteroa mete Waipounamu.
Note 20 o Tihema ka huihui katoa te
iwi o Ngatimaru ki purangi waahi o Wai-
tara taiawa o Taranaki, kotetake otaua
hui he whenua ko Purengi te ingoa, keite
murua ete kawanatanga e 200 ngaeka,
notetau 1877 ka Rahuitia a Purangi mehe
tahi atu rahui hei oranga mo ratou, note
tau 1881 ka kiia etc kawanatanga metango
noaiho eia taua whenua irunga, ite rau
patu; I hokona katoatia tenuinga otaua
whenua e Ngatimaru kite kawanatanga ko
Purangi mehe tahi atu Rahui i waiho hei
oranga mo ratou, hekainga ano hoki no
mua heurupa tupapaku; tenei tetake
imurua ai taua kainga eta kawangatanga
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
hehiahia note kawanatanga hei taone,
hepai hoki ara koianei ngapainga hetika
notewhenua katahi. Tuarua—Kei reira
tetutakitaki tanga ongarori. Tuatoru—
Kei reira te potapeta mete piriti hoki ote
awa o Waitara.
Heoi notetau 1885 katukua ete kawana-
tanga he kairurui kite weawea inga teki-
hana otaua whenua hei taone note taenga
atu ote kairuuri ki taua kainga katahi ka
aruarumia mai e Uira Wehikore e Kapo-
hanga Wehikore me taraua mokopuna me
Hinga kitemanoai koianei nga wahine
rangatira otenei iwi o Ngatimaru imoe
tetamahine a Uira Wehikore ia Wiremu
Kauika ara a Ngarongo Wehikore ko Kau-
ika koia tetahi tino Rangatira o Ngurauru
o Ngaatiruanui naana ko Hinga Kite-
manoai.
Heoi katahi ka unu unuhia ngapou
peeke nga perohuka ngamea katoa anga
kaiwea ka pangapangaia kiroto kitewai
heoi kahoki nga kairuuru kaore iwea heoi
kapouri te kawanatanga katahi katu kua
mai ano koana komihana hei aru aru ihaua
wahine korerawa atu aua wahine irongo
kakaranga atu haua wahine e korerawa
tekawau ehiki ke irunga itoona tumutu
heoi kaki nga komihana kia hopukia kite
whare herehere haua wahine kakiatu a
Uira meaha ekore ratou ehikike notemea
kei konei aku tipuna aku matua e tanu-
tanu ana heoi hearuaru tonu temahi ate
kawanatanga itaua wahine kore rawa
irongo.
Heoi note tau 1896 katahi kahaere nga
tamariki toko rua ataua wahine ki Poneke
ara a Tutanuku, a Ngarongo Kauika,
me Kauika hoki kite kawe ite pitihana o
taua wahine kite Paaremata heoi kariro
na (Wi Pere) imahi taua pitihana ara he
arohamai otaua mema kitaua pitihana
note Rawhiti kehoki taua mema ko Ro-
pata teao keia temema tika hei mahi itaua
pitihana heoi ka mahia nei e Wipere heoi
note tau 1898 kaoti penei teoti ka kiia ete
kawanatanga mehomai eia kia 3414 nga-
eka hei tuapu mo Purangi he koata maero
tematara tangaatu otaua whenua Purangi
heoi ihuhui katoa teiwi otaua wahine ki
Purangi itaua ra ara ite 20 o Tihema nei
i nekeatu ite 100 tangata ngaoranga otaua
iwi itaemai ano etahi Rangatira o ngaati
tuwharetoa kitaua hui ara ate (moana pa-
paku) ate heuheu tinirangi teakau mehe
tahi atu heoi no 23 kahui katoa kite
marae katu taua wahine kirunga kaki
whaka rongo ake engatimaru taku kupu
kua ngengeau ite ma hinga ito koutou
whenua ko tenei ka whaka haetia eau te
3414 eka iho mai nei ete kawanatanga hei
riiwhi mo Purangi heoi whakahae tia ana
engari iriri ano etahi o ana tamariki kia
kaati ano i Purangi heiaha mataua wahine
heoi note 24 ka haere katoa taua iwi kite
matakitaki itaua whenua heoi nuiatu tepai
nekeatu atu ite 300 eka tewaahi kua paa-
mutia otaua whenua kotetahi onga take
otaua hui he karanga naratou ia Wipere
kiatae atu ki Purangi heoi kuatau tekupu
a Ngatimaru katoa kia karangatia a Wi
pere kiatae atu ki reira tenei ake tera e
tukua atu ai te reta Powhiri atu ia Wipere
kia tae atinana tonuatu ki Purangi heoti
enei note 18 o Tihema ano kamate tetahi
rangatira o tauaiwi.
(Ko Teuira Haaretuterangi) teingoa ka
60 ngatau henui ngaiwi ngarangatira keite
mohio kitaua tangata kotetahi tenei onga
tino rangatira ongatimaru ko taua tangata
i haere atu i Whanganui e hoki ana ki
Purangi e 30 ratou heoi note taenga ki
waenganui ote huarahi i roto ite ngahere-
here kamate taua tangata ipena temate
otaua tangata mete mate ate paitini heoi
kahana enga meaora ki Purangi tanuai e
23 maero te matara tanga ote waahi i iharia
ai taua tupapaku katae ki purangi hemea
uta mai kirunga kite koneke henui teata-
whai onga pakeha otaua takiwa kia ratou
mete pouaru menga tamariki hoki ataua
tangata nate pakeha imahi tekawhena
menga parahi menga mea katoa mote tupa-
paku mete haringa kaore heutu menga kai
hoki mate hungaora koteingoa ote Teipi
ara ote pakeha naana i whakahaere nga-
|
|
13 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
ritenga mote tupapaku Mr. J. McCluggage
heoi note taenga kite kainga ara ki
Purangi kahui katoa kitetangi karoa eta-
ngiana ka whaka huatia teapakura etana
iwi koia tenei.
Teraia ngaku urae ki kauaera rehure-
huana; enanga koe i kaia atia, itootauranga
i tau ai koe, eharamai ana koe eharamai
ana koe kuku rawai aau, kei noho hoki aui
teao whakapau mateai teuira ia au.
Kati nei te waiho kia au koho otaura
whakama aro i herea koe kinga aka hariki
kiamau ai kitera akau koia ai koe itu uki
no ai waihote miro miroi au. Heoi nga
korero otenei hui hotiara engaiwinei titiro
kite aroha nui otenei tangata kenei ki
tenei iwi ara o Wi Pere naana nei imahi
a Purangi kaputa heora motenei iwi kote-
nei kiaora ngaiwi ote motu tena koutou
heoi nato koutou karanga pae.
NA TUTANUKU TURUE.
Tihema 28th 1898.
E kore e tau te he ki nga Etita, mo nga whakaaro a nga
Wahine e tuku mai ana ia ratou reta kia panuitia
NINIWA I TE RANGI
MERI H. MANGAKAHIA, NGA ETITA
Matenepara, Hanuere 7th 1899.
Kia te Etita o te Tiupiri,
Tuku atu aku kupu tua tahi. E whakawhetai atu
ana ahau ki to kaha me to komiti ki te tukutuku i
tena taonga o tatau ki runga ki nga Iwi onga motu
e rua nei.
Kua kite iho ahau i te Tiupiri kaa whakaturia
maua ko Meri Mangakahia hei Etita mote taha ki
nga wahine. Na, e Hoa ma e nga wahine ranga-
tira matau, ko te tahi waahi tenei onga mahi iwawa-
tatia nei e tatau ku tu tahi me nga tane heoi kua
whaka matau ratau kia kitea to tatau kaha kite
Awhina atu i to tatau taonga i te Puke ki Hikurangi,
me te Tiupiri.
E nei Nupepa note wa kua tu nga komiti wahine
oia takiwa oia takiwa no reira kia mataara te nga
kau; heoi ano taaku Awhina o mohio ake ana meenei
Kia Mereana Huaki.
Ehoa tena koe, iroto i te tau Hau oto tatau matua
i te Rangi; kia ora koe.
Ehoa kanui te mihi mihi iho o toku ngakau
mo au kupu mihi mai kia ahau iroto ite
Tiupiri kei te pai o kupu i na taaku " he puha nga
Koia tenei ki Pepeha. —Moe ara ara, moe ara ara,
ka tau te manu ki runga kite pae, ko Heri; ko Hera;
ka tiritiria ka rearea, " hei konei mutuai Ehoa kei
te pai to kupu koia tena ka kite ite kupu tukua ki
roto i to tatau taonga hei titiro iho mae tahi wahine
hei awhina mai ma ratau a hei whakakahore ranei
ina hoki ko koe ana ke taaku e kite iho nei i au ko
rero, ko aku korero tonu na i te nama 43 ote Tiupiri,
me ona whaka marama katoa; kote mea kei te toe
ko ta au e tono mai nei kei te pai e nui ana te taima
titiro atu taua kite Hui a Ngapuhi mehemea ka
wehewehe tonu nga take ka ore e oti, hei reira tatau
mahi ai i te tahi ritenga mo tatau heoi e hoa ete
mema ote taiwiri tenakoe me ou hoa rangatira
wahine.
NINIWA I TE RANGI.
Kia Matarena.
Kei te pai to panui e Matarena Paroto whaka
Heirangi.
I roa taaku whakautu i to panui, no tooku kite nga
iho i te nama 43 o te Tiupiri e noho tahi ana a taua
korero Ara Mote mahi i noho ai matau i Poneke mo
taaku Awhina ia te Heuheu me ona hoa, ko Mohi te
Atahikoia to te takiwa ki Heretaunga. Ehoa ko
taua panui aku i whakaritea e ahau te Pire Poari
ate Pirimia ki te Pi kei muri tona wero e mau ana he
utu naaku ite panui a te Tai Rawhiti mo matau.
Heoi kua kite ahau ite Pire Poari ate Pirimia kei
runga tonu ite mihi kia te Kuini Anga rangatira
onga motu e rua nei ko nga kupu i taka ki waho ka
ore i maha nate matauranga ote tangata i kume-
kume no reira ka takoto ki te tahi ahua kite titiro atu
kei konei te take i mau ai te Tai Tawhiti ki taua Pire
Poari ate Pirimia; kaati kua pai Inaianei kua
whai taima koe me on, hoa Rangatira wahine kite
rapu mai i te tahi tikanga mo tatau kaati hoki ma-
aku me oku hoa kote tau tohe atu kia nuku te Pire
Poari mote ra tau; otira ehoa kaore aku kupu mo
kupu mo matau ko aku matua note moa he riri i to
|
|
14 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
awatea he iwi nui tonu i raro ia te Heuheu i te tunga
ote hui ki konei, ehoa moto kupu mote Pirimia kia
kotahi taaku kupu nga mau nga nunui kei tenei motu •
kua riro i te Kawanatanga ko Tongariro kei kona ko
Ao Rangi kei konei koia nei taua tangata mahi i aua
mahi ko te Pirimia no reira ka mohio ahau he tua-
kana te Pirimia nei no te iwi maori katoa; ka ati nei
taaku kupu.
Mo to mihi kia te Heuheu Epai aua kua puta Hoki
taaku mihi kia ia me ona hoa engari tahuri atu ki
mua titiro ai ka ore ano i tatu noa otatau ngakau kei
te takoto mai ano he pakanga ki o tatau morehu
whenua. Ehoa tena koe, meou hoa Rangatira wahine
kia ora iroto i te Tau Hou,
NA NINIWA I TE RANGI.
(Tenei kua tae mai o Pane Kuini te kau marima
hereni, hei tukutukunga atu i to Tuipiri ki era atu
wahine e ngaro ana i to Tiupiri, kia ora koe i roto i
te tau Hou. ma te Atua koe e tiaki, tae atu ki nga
morehu o Wairarapa Moana. —NA TE ETITA.
Mo Haami te Riaki.
Matenepara, Hanuere 7th, 1899.
Kite Etita monga tikanga maori.
Kia Haami te Riaki, Whanganui tena koe iroto i
te Tau Hou o to tatau Matua ite Rangi kia ora koe
heoi te mihi.
Tenei kei te whakamoemiti atu ahau kia koe kua tu
mai na hei Etita monga tikanga maori e tika ana he
mea nui tenei e Hiahiatia ana e nga tai tamariki
enga tai tamahine o tenei whakatipuranga kia mohio
ratau ki nga korero anga kau matua mohio, kia mara-
ma ai te takoto iroto inga pukapukapuka whakapai-
peratia ana hei tiaki ma ratau; kaati tena.
mo Nga Waka.
Tenei kua kite iho ahau ite Pukekihiku Rangi.
I te Tiupiri kanui te tau tohetohe mo nga waka i
haere mai ai o tatau tipuna i Hawaiki ki tenei motu
konga tangata otena takiwa e whakahe ana kinga
korero a nga tangata o tenei takiwa, no reira kaore
ahau e mohio ko tawai te mea tika.
Irunga i tenei ahua he mea tika me patai atu ahau
kia koe mo tenei waka.
TUATAHI. — Ko wai te tangata orunga ia Taki-
timu?
TUARUA. —Ehia nga ingoa o tenei waka 1
TUATORU. —Ko te whea waka i mahue atu ki muri
i nga waka katoa ite haere nga mai ki te nei motu'?
Kaati tena Patai mote waka ka Patai ano ahua
kia koe note mea e tau tohe tia ana tenei korero
ko wai te tangata nona ake tenei Toki Ate Awhio-
rangi.
Ka mutu aku Patui kiu koe kei pouri mai.
NINIWA I TE RANGI.
Pukengaki, Tihema 21st, 1898.
Kia te Tiupiri.
E kui tena koe, kia ora koutou i roto i nga ra o te
Kirihime te ekiia nei ho 25 o nga ra o Tihema, a tae
atu hoki ki te ra o te Nu Ia. E huia ai te karanga,
ara te mihi " He Mere kirihimete me te Hape Nu
Ia; " ahakoa i tuhia atu e au i tenei ra kei te pai
tonu, ka rite tonu aku kupu kia koe, ina tae ki taua
ra. E kui e; kia ora, kia kaha to tinana, kia ora to
Wairua, ma te kaha rawa koe e tiaki e awhina e
manaaki i tenei ao, mo nga tau maha e heke iho nei,
ake, ake, ake, tonu atu, Amine. He nui te hari o
toku ngakau mo o kupu e whakamarama nei ki o
Iwi. tane, waahine. he nui ra te pai ki taku titiro iho, -
ma kona hoki ka kaha ai te ngakau, ki te kimi ki te
rapu ki te patuki i te tatau; ki te kore he matua hei
tohutohu, kaore ra ahau e mohio, ki te kimi oranga
mo taua mo nga tamariki hold. Tenei hoki te tahi
haka e rite aua mo tera kupu " Taku aroha me wahi
kia toru, mo u, mo oku, mona nei na ra e kui. "
Heoi ra na to hoa wahine. He nui taku mihi mo
toku hoa mo Niniwaiterangi, mo ana korero i roto i
te whare e whakaata nei te Tiupiri, E Hine kia ora
tonu koe, ma te Atua koe e tiaki ake, ake, ake,
Amine..
Mo tera Paremata kia kaha tonu koe ki te kakari
atu i nga Ture e patu nei ia tatou, ma to kaha pea e
puta ai tatou ki te ora. Ki te aroha te kai hanga
kahomai ano te utu. koia ahau i titiro iho ki nga
tuhituhi i te 20 o nga upoko ote Rongo pai o Matiu
i te 7 onga rarangi i ki nei " Inoia a ka hoatu kia
koutou, rapua a ka kitea e koutou patukia ka hua-
kina te tatau " Notemea ka whiwhi nga tangata ina
inoi, ka kite ina rapu. " E tika ana o kupu mo
runga ra i to kaha, kaore a taea e toku hinengaro te
whakahe o korero notemea he tika tonu, ki te
whakahe te tahi atu i waho ma ana anake atu kaore
au e pai; kaati iho na tohoa pono i te ora.
Ki taku whaiaipo ara kia Waata Wiremu Hipango,
tena koe me o hoa i roto i to koutou whare wananga
i to tatou taonga, ia te Tiupiri; kia ora tonu koutou
nga kai whakahaere, hei painga mo tatou tane, wa-
hine i runga i o tatou motu e rua koia taku mihi kia
koutou kia kaha, ma te Atua koutou e awhina e
whakakaha i roto i nga tau maha e takoto mai nei.
He haka aroha: —" He aroha ra taku kai tuturu,
he roimata ra toku wai u e au. " " Tenei to reta kua
kite iho au; kua ringitia ki te roimata e au. " E
wa nui atu te aroha, kei taku ngakau e mau ana eau "
" Ko aku roimata ra te tuhituhi, ko toku koi-
kara taku tira pene e au. "
Na to hoa pono,
MERE K. H. TAHA.
|
|
15 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Whakaaturanga mo
te tau 1899.
Tenei kua tutuki te tau o to tatou Tiu-
piri, i timata mai i te wha o Hanuere 1898
ki te rima onga ra o Hanuere 1899.
TUATAHI—Kote hunga i timata mai ia
Hanuere, Pepuere, Maehe, te utu ma
ratou te kau marua hereni me te hikipere
timata mai ia Aperira, Mei, Hune, Hurae;
te kau hereni; timata mai ia Akuhata,
Noema, Tihema; e rima hereni.
TUARUA—Me whakaputa atu a koutou
moni ki o koutou komiti, mehemea ia kua
tu, ki te kore me tuku tonu mai ki ahau
Kia wawe te mutu nga raruraru o te
tau tawhito.
TUATORU—Ko te marama hei timata-
tanga ko te 5 ongara, Hanuere 1899. Ko
te utu mo to tatou pepa te Kau hereni i
te tau he kupu tuturu tena.
TUAWHA—Ko te tango a te tangata a
te wahine, mo te tau anake, kaore mo te
hawhe tau kua mutu tena ritenga i te tau
kua mahue ake nei. He kupu tuturu
tena.
TUARIMA—Me timata katoa koutou i
te 5 onga ra o Hanuere, koina te timata-
tanga tika, ki te waiho mo Pepuere, mo
Maehe, Aperira me era atu marama tango
pepa ai, ka whakahokia ano ki te timata-
tanga ote tango pepa ki a kore ai o tatou
raruraru ki te mahi haere me tiaki haere.
TUAONO—Ki te tu nga komiti o ia wahi,
o ia wahi, koi na te hunga mana ki te
whakahaere i to tatou pepa, me ona Etita.
TUAONO—Me awhina mai koutou i to
koutou Etita kia waiho nga mahi maana
ko te whakahaere i nga tikanga ote pepa
kia pai, ai, kote kohikohi korero, ko te
titiro i nga reta e tukua mai ana, me te
tukutukunga atu i o koutou pepa. Na ko
ena mahi kaore he ruihitanga mo tatou,
heoi ano te utu ko te kai ta anake. Na
ki te neke atu nga moni a nga kai tango
pepa i te £110 ka toe ena ki o koutou
ringaringa, ki te kore e puta mai tenei
moni i runga i te ngakau kore o te hunga
tango pepa ki te utu ia ratou pepa, me te
kore hoki o te iwi e tango pepa. Na ka
pa ki a matou mana e utu. Ko tona ritenga
ia e te iwi, kei te noho rangatira katoa te
motu ki tenei taonga, he kai mahi matou
ko a koutou mokai, koia i tangihia ake ai
te reo o tatou maatua: "E Ihu whaka-
orangia ahau i tenei mate nui. " A ki
te ora ahau ki a koe te kororia nui te hari
te pai. "
Na to koutou mokai,
Na W. W. HIPANGO
Me te Komiti.
Nga Niu o nga Takiwa
maori.
He mea Ripoata mai e Tu Hanarete o Te
Mahia: —
Kua mutu te Kirihimete ki Mohaka, ko nga moni
i kohia i taua ra e £67 ko taua moni hei hanga whare
Karakia mo ratou ki reira.
Ko te Keeke Marema o te Kirihimete, i riro i te
Iwi o Nuhaka, ko te take he tapui na ratou mo te
Kirihimete o tenei tau katu ki a ratou.
Ko nga moni kohikohia i te ra Kirihimete ki Nu-
haka e £30 pauna, ko aua moni hei whakatonga i to
ratou whare puni.
Kanui te pai ote tupu o nga kai o reira engari
kaore e rite ki nga tupu kai o enei tau kua mahue
ake nei.
Ko tenei akau moana kei te patu weera, e rua rawa
ki te matenga. I te raatitanga i te tahi o nga weera,
ka rere te weera, he pa anake ote taura ki te tahi o
nga Kuru, taka tonu atu ki te wai, katahi ka tapahia
te taura, ka hoki mai te poti ki te tiki mai i te tangata
i taka ki roto i te wai. Katahi ano ka hoe, kihei i
roa ka pautu nga weera, ko te tahi rawa o nga weera
i ratitia ra, ka Werohia ano. ka mat".
I te Nu Ia nei ka tae mai te tahi tima nui ki te
Mahanga nei, e hari pakeha mai ki te pikiniki, e rua
mu tangata, he peene ano ta ratou. Ko nga toenga
o nga kai, mahue katoa iho ma nga maori, me nga
pakeha.
He Karanga
Ko te Kirihimete otenei tau 1899 katu ki Nuhaka
i runga i te whakaatu mai a Taare Mete ko ngu take
o taua ra, tenei ake ka tukua mai kia panuitia.
|
|
16 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
He Rongo no nga Kura Maori.
Tokoanu Taupo, 18 Tihema 1898.
Kia W, W. Hipango, Etita o te Tiupiri.
Ehoa tena koe, me ou hoa mema kua oti net te ata
wehe wehe, hei hoa whakahaere tahi mou i nga tika-
nga o to tatou taonga nui whakaharahara. Ara, e
whakaaturia mai nei hoki e to tatou pepa No 43, ka
huaina ratou katoa ko nga Apiha whakahaere o te
Tiupiri. Mo koutou tenei raihi aku, kia ora koutou
katoa. Mate Runga rawa koutou e manaaki e tiaki
kia roa ai hoki koutou e ata whakahaere ana i nga
tikanga o pumau ai to tatou taonga.
Tenei he tirohanga iho ki te panui a te komiti o te
kura o Koriniti Wanganui, e whakaatu ana i nga
mahi ma a ratou tamariki, mo te ra Whanautanga
o to tatou ariki. Ka mahara ahau tera pea hoki
taku, ka manaaki tia mai e koe. He mahara noku
ma te penei, ka mohiotia ai te ahua u a tatou (kura
maori) ahakoa i whea waahi o te Motu nei. E rua
nga mea hei titiro (kote Ngakau nui, kote ngakau
kore). Na kei te mohio ahau, ko te kura i Koriniti
he kura hou, no tenei tau ano i whakatuheratia ai e
(C. W. Grace). Kite tikanga i rokohanga atu nga
tangata o tera kainga e noho puihi ana, i Haia nei, kua
whiti te maramatanga ki waenga ia ratou. Kei te
whakaritea e ratou tetahi o nga kupu ra ara, te nga-
kau nui.
Penei ano hoki te alma o Tokaanu nei. otira o Taupo
katoa. J. rokohanga mai e taua mahira ano e noho
kuare noa iho ana nga tamariki o enei Takiwa.
Kihai rawa i mohiotia tera o tere te tu ho kura mo
Tokaanu nei.
Heoi no tona taenga mai. ka whakatuheratia, ia
Tihema tau 1895. Ka manaaki tia e nga Rangatira
o konei, ara e T. Te Heuheu Tukino, Parati Paurini,
H. Hapi, Keepa Puataata, W. Tamaira &c. No tenei
Tihema i mahue akenei, ka haere atu mua ko tona
hoa wahine ki Koriniti. Whakarerea iho e ia, kua
whiwhi etahi o a matou tamariki, ki te mohiotanga o
nga tamariki mo te (4th Standard). I muai ia ia, ka
tae mai a (Mr A. G. Hamilton) me tona whanau, hei
riiwhi mo (Mr. C. W, Grace). He kura mahita ano
ia no ta takiwa o Ngapuhi, tae atu ki nga moutere o
Rarotonga.
Timata mai tona ako ia matou tamariki ia Pepuere
1898. Ko te tokomaha onga tamariki nuku atu i te
80. No te po o te Paraire te 25 onga ra o Noema
nei, ka tu te purei Waiata (Concert) a nga tamariki
ki te whare kuru. He tokomaha nga maori me nga
pakeha i haere ki te matakitaki. Kote tikanga o
taua purei (Concert) he kohi moni mo nga purei
(Sports) meake nei ka whakaaturia e au. He nui
nga kupu whakamihi a nga pakeha mo te mohio o nga
tamariki ki te waiata me etahi atu tikanga a te pakeha.
Ko nga hua i puta mai i ta ratou purei (Concert e £4.
No te Paraire nei te 16th o Tihema 98. Ka tu
nga purei oma omu ko te mahi tuatahi i taua ra, he
pooti i nga mema hou mo te komiti o te kura hei ti-
aki i te kura mo tenei tan e haere ake nei.
Tu ana ko Parati Paurini, Chairman; Honata
Ngahana, Secretary; nga mema Araroa Karaati, W.
Moetuterangi, Rangitekatu Taranui.
I te 11 a. m. ka timata nga purei a tae noa ki te
tiua. I muri i te tina ka purei ano a ahiahi noa,
kihai i pau nga purei.
No te 10 a. m. i ao ake ka purei, a, no muri i te tina
katahi ano ka rupeke nga purei.
He nui nga purei whakamiharo—Otiia, ko nga
mea i hipa ake te pai (koinei).
TUATAHI. —Kote purei whika (Sum Race). Ko te
tikanga o tenei purei, ka whakararangitia nga tama-
riki wahine kotahi tekau, ki te waahi hei timatatanga.
Katahi ka whakatu ria mai nga tamariki taane kotahi
tekau kia 50 yds. te matara atu i nga wahine.
Katahi ka whakaritea tena tamaiti wahine ki tona
hoa taane. Ka rite, katahi ka hoatu nga pukapuka
whika ki tena ki tena onga tamariki wahine, me nga
pene. Katahi ka whakahautia kia oma atu ki nga
tamariki taane e tu mai ru. Ka tae atu ka hoatu ia
ratou pukapuka whika. Katahi ka mahia e nga
taane. Ka mutu te mahi, ka oma mai te kotiro me
tona pukapuka whika ki te (winning post), Ko te
mea i tae wawe mai kite (winning post). A, i tika
huki te whika a tona hoa taane, ma era te Wiini.
Ki te kitea kihai i tika tona whika, ka riro ma to
muri mai te wiini, mehemea ra i tika tana whika.
TUARUA. —Kote purei he piu (skipping).
Ko tenei, na nga kotiro, he mua kia kitea te maha
onga kaute ko te mea naana i wiini ko. 1st. Noti
Kahuhunu 478; 2nd. Erenora P. Te Whataaiwi
476; ko enei tamariki wahine kei raro iho i te 13
tau te pakeke.
TUATORU. —Kote purei ngira (Needle Race). Ko
tenei, he ahua pera ano me te purei whika.
I te mutunga o nga purei ka hoatu nga (prizes) ma
nga mea i wiini me nga mea i Tekena.
I te ahiahi, ka waiata e tika ana mo nga (holidays).
A, muri rawa, ka waiata tia ko te waiata mo te
Kumi "God Save the Queen. "
Me mutu i konei.
I have the honor, Sir, to be
Your obedient Servant
RENATA NGAHANA.
Sec. of the Native School Committee, Tokaanu.
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mana o te Komiti
Nui o Whanganui.
HANUERE 19, 1899.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.
|
|
17 17 |
▲back to top |
|
|
18 18 |
▲back to top |
TE TIUPIRI Hanuere 19th 1899
Paora me Ona Hoa
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO
O TE PIRITI.
Kei au nga tino kakahu mo
ia ahua mo ia ahua, Te Hu-
ru Kaingaru, Paraikete, Ho-
ro, nga hutu kakahu, nga
haate.
Nga kakahu Wahine, o ia
ahua. E meiha ana au i nga
hutu tino pai rawa.
Haeremai ko nga po tenei o
te Takarua me te powhiri-
whiri ano ki te ringaringa
kia whiwhi ai koe.
Hui Paraki,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Rini Taimana, me
era ata ringi, nga wati koura me
nga wati hiriwha, mo te moni
rawa.
Toku haapu kei runga rawa atu o te
Poutapeta,.
Kurumupiriti,
KAI HANGA ROHI, KEKE.
E mohio ana nga Maori ki toku
haapu kei te taha ki Putiki.
Timi Huru,
PARAKUMETE.
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaka, Kai Haeana Hoiho Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI
F. W. Iua,
ME ONA HOA.
KAI WHAKAEMI TAONGA
He hutu mo nga tane me nga tama-
riki. He nui te paraikete o ia ahua.
Nga hooro papai. Nga piwhi, me
nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahine, me nga Kotiro o ia
ahua. nga potae o ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu
Pataia, He tino pono tenei korero ?
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite
kite haere o tenei wa, me tango koe
i nga hu o.
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o Whanganui.
If you want to march with the
times wear
CRICHTON & NEWMAN'S
BOOTS.
Avenue Wanganui.
Tamarana Me Te Tama,
TE WHARE RINO I RARO
MAI O TE POUTAPETA.
Ki te hanga Whare koe! Tenei
nga mea e rite ana.
Ki te hanga taiepa koe ! Tenei
nga mea e rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe!
Tenei nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe!
Tenei nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti
ana te utu mo te moni.
J. H. Tenetini,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te
utu iti rawa, he pena ano hoki mo
te tupeka He Tikareti te 15 mo te
6d. naku ano i mahi.
SPECIAL NOTICE
TO
ADVERTISERS.
On and after 1st Decem-
ber, 1898, the Advertising
Rights in this Paper are the
Property of Messrs. Vine &
Vine, from whom all infor-
mation regarding rates, etc.,
may be obtained, and to
whom payment for all Ad-
vertisements now running
must be made.
W. W. HIPANGO,
Editor.
On behalf of the Committee