|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 45. 22 December 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Paper.
TE TIUPIRI
WHANGANUI, 22ND TIHEMA, 1898.
— TATINI, —
KEI RAWAHI MAI O TE WHARE
PUREI.
E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga
Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki,
me nga mahi katoa e tika ana, mo nga
whakapaipai Whare.
Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia
paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere
mai tirohia nga rawa o taku haapu.
HEMI TEINA me te KAMUPENE.
NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te
pito o Whanganui Piriti.
Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me
nga hae ana hanga whare, nga waea hanga
taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi
Kamura—NGA TUURU MAHI WHAKAIRO
Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana
mo te moni iti nei te utu.
Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te
titiro i ta te kanohi i pai ai.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
VOL. 1. ] TAITE, 22nd TIHEMA, 1898. [ No. 45.
Panuitanga,
Ki te tutuki te hawhe, a te tau ranei o te rere a te
pepa ki a tangata, ki a wahine ranei, ka takaia ki
te takai puru. Kia noho marama ai, kua tutaki te
tau, a te hawhe tau ranei.
Ko te utu mo te Pepa nei, te 12s. 6d. mo te tau; e
7s. 6d. mo te hawhe tau.
Ki te kore he moni mo a taihoa utu ai tukua mai he
pane kuini kia taea ai te poohi atu. Ho te tau e
4o kapa; mo te hawhe tau e 30 kapa. Taihoa ia e
utu mai te toenga.
Me tuku mai ma te Poutapeta, ko te tuhi me penei.
WAATA HIPANGO,
Etita o te Tiupiri.
Box 93, Wanganui.
He Mere Kirihimete me
te Hape Nu Ia.
————————
KOIA nei ra te mihi nui e te iwi,
kei te mangai o te tane me te
wahine, he mihi nui ake i roto i
te ngakau mo tona kitenga i te ra whaka-
maharatanga i whanau ai to tatou Ariki a
Ihu Karaiti. Kei te mihi mihi kei te
koakoa noa iho nga iwi katoa o te Ao;
ara, nga iwi e huaina ana he Karaitiana.
Koia nei te mihi nui " He mere Kirihim-
ete".
TUARUA. —Onga mihi nui ko te " Hape
Nu ia" mo te putanga o te tinana, me te
huringa i te tau tawhito ki te tau hou.
Ka mahuetia te tau tawhito, me ona ait-
ua, me ona taumahatanga, kei te timatat-
anga atu tenei inaianei i te ra tuatahi, a
tae atu ki ona ngahurutanga, a kei roto i
tenei kaute, te pewheatanga ranei o te
tinana e mau ai ranei ki roto ki nga mek-
ameka a te rewera, a, a te tangata ranei.
Na e hoa ma e nga tane me nga wahine,
me nga tamariki me mihi atu koutu e
ahau i konei i runga i nga oha o tenei
matauranga e whakahuatia nei, " He
Kihimete haringa me tau Tau Hou,
ahakoa maha nga pae maunga, nga awa
awa, me te moana nui akiwa e takoto nei,
na ana tatou i arai, i kore ai e riro ma te
mangai e whakapuaki atu kia koutou.
Tera ano to tatou manu e kaha te topa
haere atu kia kite ia koutou, ano ko te kite
ate tinana tangata, ko te korero a te mangai
tangata. Ahakoa te nui o enei kupu, ko te
kai whakatika ko te kai whakamarama.
Ko te kai whaora mo tatou me a tatou
mahi, ko te whakapono kite Atua, ko te
whakahonore ki taua tama kia Ihu Kara-
iti, ki te kai whakamarie i nga hiahia taikaha
me te kai whakaora ia tatou i tenei ao, a
a tae atu ki tera ao.
He tino taonga te Kirihimete na o tat-
ou tupuna matua, Kuia whaea i roto i o
ratou nei ra, I nui ke atu to ratou whaka-
pono, e kaha ana te haere ki nga wahi e
karangatia ai he ra Kirihimete, kaore ano
he tereina he kooti e haere ana i roto i aua
ra, ko te kai kawe ia ratou ko o ratou
waewae tonu me to ratou whakapono ki
te kawe ia ratou. Tena i roto i tenei ra
he mea uaua rawa ki te ngakau o te tan-
ata te haere irunga i tenei huarahi; e taea
hoki te aha, i runga i to tena hiahia ki
|
|
4 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
tana huarahi i pai ai. Heaha koa kore
e rite tenei huarahi, ko te whakapono ki au,
ko te take tena ko te whitiki tapu tenei na
ana te Tiriti o Waitangi i paihere, i
nui ai te mana me te tapu kaore e
huarahi ke atu na ana tenei taonga nui i
whitiki ki Nui Tireni nei. Koia nei na te
whakapono ki te Atua i oti ai taua mana
nui e korerotia nei i roto i tenei ra, kote
Tiriti o Waitangi.
Nga Apiha mo te Tiupiri.
Nga Mema mo te Tiupiri:
POROKORU PATAPU APERA TE KEUNGA
HORI PUKEHIKA WAATA WIREMU HIPANGO
Te Ripoata mo te Tiupiri inaianei:
TE KORONEHO, WAIRARAPA.
He Raro Etita mo tera takiwa katoa, o Moawhango
me Taupo:
HENARE PENETI.
Nga Etita o te Reiri Karamu:
NINIWA I TE RANGI, MARTINBOROUGH
MERI H. MANGAKAHIA, WHANGAPOUA.
He Etita mo nga tikanga katoa e pa ana ki nga,
whakahaere tupuna:
HAAMI TE RIAKI, WHANGANUI.
Te Kai Perehi:
WAINA ME WAINA, WHANGANUI.
NO MOAWHANGO.
Te Hua o te Kotahitanga
I panuitia ki roto i te nama 44 o te Tiupiri
korenga o tetahi mahi i oti i nga mema o
te Kotahitanga i Hui atu ra ki Poneke. Ka-
ti hei whakaroanga atu tenei mo taua reta.
i te wa ka mutu te tu a te Paremata, a
ka whakanekehia te Pire Poari a te Piri-
mia mo tera tau, ka tonoa e Paratene
Ngata he tikanga kia tukua mai mo
tona taha, ara mote Tai Rawhiti, hei pu-
puri i nga morehu whenua mo te wa e tata-
ri ana ki te Pire o tera tau. No te mea
kei te wareware pea etahi tangata e whai
mana ana te Pirimia ki te arai i te hoko
ate Kawanatanga i tahi whenua maori.
I haere te tono a Paratene i raro i tenei
mana o te Pirimia, kia whakatuturia he
komiti mo nga rohe o Te Tairawhiti hei
whakahaere a hei arai rawa atu ranei i te
hoko.
Heoi whakaaetia ana e te Pirimia.
Koia tenei: —
1. Me whakatu he tangata hei tumuaki
komiti moia takiwa, moia takiwa, o nga
waahi katoa e uru ana ki te ingoa o te Tai
Rawhiti.
2. Ma ia tumuaki e karanga he komiti
mona, o ia wahi, o ia wahi, hei whakaha-
ere i nga tikanga hoko, oratou nei waahi.
3. Ko nga tangata katoa e hiahia ana
ki te hoko i o ratou whenua, a e tae ana
ki te kawanatanga tono ai, ka whakahokia e
te kawanatanga aua tangata ki te komiti o
te wahi no reira ra te whenua e tono ra
taua tangata kia hokona, ma taua komiti
e whiriwhiri te tika te he ranei o te tono
hoko a taua tangata.
4. Ma aua komiti e whiriwhiri, mehe-
-mea e. pai ana kia whakamutua te koko a
te kawanatanga i nga whenua kaore ano
kia pau atu te hoko, mehemea ranei e pai
ana kia whakaotia te hoko o aua poraka;
a ki te ki te komiti me mutu te hoko, ka
ahei ratou ki te tono ki te kawanatanga
kia tapahia atu ta ratou a kia wehea mai
te toenga o a nga maori.
5. Ma aua komiti e whiriwhiri nga ta-
ngata o roto i te waahi e whai mana ana
ia komiti e noho kore whenua ana, a ka
tuku atu i o ratou ingoa ki te kawanata-
nga. Ko te tikanga o tenei mahi mo Te
Ture whakawhiwhi i nga maori kore whe-
nua ki te tahi mo ratou.
Heoi kua oti tenei tikanga inaianei mo
tenei wa a tae atu kite wa e paahitia ai
|
|
5 3 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
te tahi Pire te Pire Poari ranei mo nga
whenua maori, kua oti hoki te whakarite-
rite inga tangata hei tumuaki komiti mo
ia waahi, mo ia waahi, a e tata ana te
panuitia o nga ingoa o aua tangata.
Heaha ia nei e hoa ma te kino o tenei
kaore ranei he pai e puta mai i tenei tika-
nga mehemea i rato ki te iwi maori katoa.
Ki taku mohio mehemea i rite te whak-
aaro o nga tangata e kiia nei he mangai
no ia iwi no ia iwi, ki te whakarite tikanga
penei. Kua toe nga whenua o te Taira-
whiti ka riro nei i te hoko i tenei tau, ina
hoki kao te mui tonu te tangata ki Poneke
ki te hoko whenua kite Kawanatanga a
ko Horowhenua te papa inga tangata ano
e turaki nei i te Pire Poari.
Heoi no muri noa nei, ara no te otinga
o ta Paratene ka kite a Topia Turoa i te
pai, ka tonoa hoki e ia he tikanga penei
mo tona takiwa ara mo Whanganui, heoi
whakaaetia aua e te Pirimia tana tono a
kei te mahi taua kaumatua i nga tikanga
mo tona waahi.
Kei te whakarapopototia e te kawanat-
anga nga korero a nga tangata katoa i
korero i roto ite komiti whiriwhiri i te
Pire Poari i te wa e tu ana te Paremata.
Kia oti tenei ka taia ki te reo maori, kei
reira ka kite tatou inga korero papai me
nga korero kuare a ia tangata a ia tangata.
RUI o PUANGO,
Dec. 6th, 1898. Moawhango.
Panuitanga.
Ko te hui ki te Tiriti o Waitangi kua
tuturu ki te 15 onga ra o Maehe 1899. I
runga i te whakaaetanga a Tamahau
Mahupuku, me nga rangatira, me tuturu
kitaua ra.
RORE RANAPARE TE
KAWANA.
I te Wenerei te 14 onga ra ka tae mai te Kawana
ki Whanganui i ma runga mai i te Tereina, ki Ara-
moho Teihana, he mea arahi mai i runga i te paki
ko nga turupa hoia ki mua tae mai ki te taone, i ko-
nei nga mano pakeha e whakatau ana; ko te taone
hoki kua oti ke te whakapaipai putiputi rawa kaore
he mea i toe atu i te iwi pakeha, o nga rakau o te
ngahere, me nga putiputi o roto i nga kaari, me nga
mano hoki e rere aua i runga i nga whare, me nga
tima ko te Atamira hei tunga mo te Kawana i hanga
tonutia ki te pito ote haapu i ko atu o te piriti ara o
Teina. Katu te Kawana ki reira, katahi ano ka
haere i runga i a te pakeha mihi, ka mutu katahi ka
aratakina e nga hoia, me te mano pakeha ki ona
Tiriti tae noa ki nga Ropu tamariki ka mutu, katahi
ano ka huri ki ona Tiriti a tae nui ki te paparakauta
hei nohoanga mo te Kawana ara te Ratarani Hotera
ka mutu i konei era whakahaere.
Mo te taka Maori.
I runga i nga rongo tera te Kawana ka tae mai ki
Whanganui nei ka tahi ka tukua ta matou tono ta
nga tangata o Putiki karanga ia te Kawana kia tae
ake ki reira. Patua tonutia mai e te Kawana tona
waea whakaae mai ki ta matou tono, kaati, ka whaka-
ritea te ra he Paraire hei taenga ake mona; Na e
rua nga ra i nga pakeha, he Wenerei he Taite. I te
Taite ka tahuri ngai maua ki te whakapai i te kainga
ara i te Whare Puni o nga kaumatua i te Paku o te
rangi me te marae, ka oti a reira pai rawa, katahi ka
whakaputiputi i nga pou hei hounga haerenga mai
mo te Kawana whakaputiputi rawa, e toru nga toro-
whiti, he mea whakapiri ki te nikau whakapaipai Te
Tuatahi. Nga torowhiti i waho mai o te whare o
Ripeka Te Mawai, te tua rua i waho mai ote whare
o Wikitoria Keepa, e mau ana tuhituhi " Haere mai, ''
e rua nga haki u rere ana ko Tanenuiarangi, ko Te
Weraroa, haere ki te Keeti i te paku i reira tera Te-
rawhiti na nga tamariki ote Kura o Putiki tenei i
mahi, ka oti rawa nga rawake o enei, katahi ka ta-
|
|
6 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
huri ki te whakapai i te whare ko Takarangi te ra-
ngatira o tera Kanatoraka me te hora i te marae.
Heoi ka oti katoa enei raruraru i tenei rangi.
Paraire te 16.
I te ata ano ka huihui nga wanga o Putiki, tane
wahine me nga tamariki ki te marae e te Paku, wha-
nga ana i to haora hei taenga mai mo te Kawana.
I te tekau o nga haora ka whakatika mai te matua
wahine hei porohiri, ka tan ki raro iho i te papa tuhi-
tuhi. Kei te haere to iwi nei te pakeha, nawai a ka
kiki te marae, katahi ka whakapurutia ki te raa
whiro hei powhiri, ka huatau ano hoki nga pakeha
ka maranga a nga maori, ki runga ka whai ano a nga-
pakeha, e tia he maori katoa nga i maua.
[tu hawhe paahi tekau karaka kua puta rawa te
Kawana, me ona hoa pakeha, ka riro na te matua
wahine i karanga, katahi ka "toia mai te waka"
pora tonu to mahi, aue te arataki haere ia te Kawana,
Ko nga rau tangata maori pakeha, kei te ngaro i roto
i to Marae, mea ano ka mararu te Kawana ki roto i
te marae, ka tahi ano ka maranga ta ngai maua ma-
tua ka mutu te powhiri ka hariru, kamutu ka arata-
kina ki to nohoanga mona i te tomokanga ote Paku.
Te Pukapuka Aumihi.
Ka hapainga atu e Wikitoria. Taitoko ta matou
pukapuka mihi, he mea ata hanga marire tana Puka-
puka mihi, he mea ata tuhituhi marire e te tangata
mohio, ko nga wharangi he kirihipi he reo maori te
tahi taha, he reo pakeha tetahi taha, ko te piki huia
e mau ana i roto, ko te kawa he kiri Moroko ko nga
kupu enei o.
Te Pukapuka.
Kia Rore Ranapare Kawana o Nui Tireni. Tena
koe. He powhiri atu tenei na matou na nga
Iwi maori o Whanganui kia koe, ki te mangai o to
tatou Kuini atawhai. Haere mai e te Ka-
wana! Haere mai, Haere mai ki Whanganui, kia
kite i o iwi maori, ara inga morehu, kua riro atu ki
Io po o matou kaumatua, i karangatia ai nga Kawana
o mua atu ia koe, ara a Meiha Keepa, a Mete Kingi,
a Kawana Paipai, a Haimona Te Ao-oterangi, a
Hoori Kingi te Anana Hoani Wiremu Hipango rae e-
tuhi atu ko nga pae maunga anake e tu nei hei kara-
nga atu kia koe. Ko nga morehu o karanga atu nei
kia koe, kei te mau ano. ki nga oha aki a o matou
matua ara kei te piri pono tonu ki raro i te mana o
to tatou Kuini atawhai. A e tino whakamoemiti
ana matau mou i manaki ki te haere, ki te tirotiro
haere i o matou takiwa katoa kia kite a tinana ai te •
tane, te wahine, me te tamariki ia koe.
Ko tenei haere mai, haere mai. Kia ora tonu
korua ko to Hoa wahine Rangatira me a korua
Tamariki.
Na Ra Reweti i panui te reo maori, na Kaawhe i
korero te reo pakeha ka mutu ta raua panui, ka riro
ano ia Wiki katahi ka kuhuna e Wiki ki roto i te
kete Kiwi, katahi ka hoatu ki te ringaringa o te Ka-
waua, i muri iho ko whakatakotonga iho ko te kakahu
kiwi, ua Ru ko te Korowai Kahuri ki reira.
WIKI TAITOKO: Haere mai e te Kawana haere mai
kia kite ia matou. He nui te koa o toku ngakau
mou i tae mai ki te whakamana i ta matou karanga
atu i a koe kia tae mat ki konei kia ora tonu koe, korua
tahi ko to hoa wahine rangatira me a koma tamariki.
Ko enei taonga ko te kiwi me te kete kiwi ma Reiri
Ranapare.
1 e whai Korero.
Etu ana a Wiari Turoa e tapahia ana e te Were.
roa ma aua te whai korero ka mutu tera tana whai
korero.
Kei runga ko WIARI TUROA: Haere mai e te Ka-
wana kia kete i nga morehu o tenei iwi Epono ana
taku ki e piri pono aua ahau ki raro i te maru o Kuini
Wikitoria.
Ka takoto taua kakahu koroai me te au pounamu.
Etu aua Arepeta Haeretutirangi e tapahia ana e
NEPIA TE TAURI: Heoi te karanga haere mai e Ka-
wana ko te ingoa o te Meawae i mahue ki waho o te
pukapuka, ka mutu tana
Kei runga ko AROPETA: Kotahi te kau matua ka ta-
kapau i te taonga ka mutu ka takoto taua kahu
huruhuru.
Kei runga ko te TE TUA he karakia: He
manawa ara he whakapiki mouri ka takoto tana he
teki whakairo.
HORI KEREI: Haere mai e kawana kia kite i nga
morehu o Whanganui, katoa nga Kawana i tae katoa
mai ki Whanganui, Ko Kawana Hopiona anake te
Kawana kaore i tae mai heoi ka takoto taua e patu
paraoa.
|
|
7 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
TAKARANGI METE KINGI: Haere mai e te Kawana,
haere mai kia kite ia matou, i tenei iwi o Whanganui
kua mate o matou matua na ana i pupuri te mana o
. te Kuini ki tenei wahi, me matou hoki kei te pupuri
i aua kupu. Tenei te tohu a aku wahine hei, tohu
ki a koe ka takoto e huruhuru e whakairo te renui.
POROKORU PATAPU: He karakia maori. Hihiri
matao taonga ki te whai ano ki te ao maramatera atu
te roanga. He tau toko ana au i nga korero a atu
• hoa kua tu atu i mua atu nei i au, ka mutu ka takoto
taua kahu e koroa: whakairo.
WAATA HIPANGO: Ka mate, ka mate, ka ora, ka
ora, ka mate, ka mate, ka ora, ka ora, tenei te tanga-
ta puhuruhuru na ana i tika mai whakawhiti te ra
Upane, hupane, hupane kau ana whiti te ra. Haere
mai e te Kawana kia kite i nga morehu o tenei iwi o
Whanganui, kua mate o matou matua na ana i pu-
puri tenei mea te " Pire Pono. " Ko matou a ratou
waiho tanga ake, e kaha ana au ki te ki atu o te
• rerenga tae noa ki ona kopounga e ingoatia ana ko
Whanganui, kei te piri pono ki raro ki te maru o to
. -tatou Kuini o Wikitoria, ina te iri nei te mana o tenei
iwi o Whanganui ko moutoa ko te haki e tu nei, he
mea tuku mai na te Kuini. Haere mai e Kawana i
runga i nga tapuae o era Kawana, he mea hoki ra te
Tiriti o Waitangi i runga i te whakaaetanga a nga
. rangatira ia te Kuini hei mana mo ratou. Koia tera
ko Kawana Hopihona to Kawana tuatahi nei ana i
whakapumau tana Tiriti i te tau 1840. I muri o
tena ko pitiroi. ko Hori Kerei, ko Paraone, a tae mai
ki a koe ko etahi kua mate, kei te ora ano etahi.
Tera pea era kawana i kite i te tokomaha o te tangata
maori, i to ratou nei whakakupu ranga, me te tu kaha
me te tu toa o ratou tinana, I roto i tou ra, ina te
ahua o te tangata maori he pakeha.
He Haka.
"E toia te waka e, e toia te waka e. " I tenei
ngari katahi ka toia mai taku waka whakairo, ko
Aotea te ingoa, ka tae ki te aroaro o te Kawana.
Ka whakamarama ano au. He tauira tenei, ko
Aotea te ingoa tapa iho nei ki tenei motu ki Aotearoa
Turi te rangatira, ko Meiha Keepa u Te uri, ka tae au
ki puipui maori i he tauira tenei mo nga kakahu o mua.
Taimana Tiupiri.
I te ra Hupiri nui o te ao mo to tatou Kuini, i tae
ano to iwi maori ki te whakanui i tana ra, he tino
tohu nui tena i te piri pono o te iwi kia te Kuini.
Kaati taua ra kua hanga e nga iwi nunui he kohatu
whakapakoko hei tohu whakamaharatanga. Kaati
ko to iwi Whanganui i hanga tohu mo ratou hei
whakamaharatanga ki taua ra, ko tenei taonga no
Meiha Keepa me tona iwi. Ka hapainga e Hori
Pukehika te pukapuka te pukapuka Kawenata, he
mea ata hanga marire, ko te kawa, he kiri kauri
kotingotingo, ko te tuhituhi he mea mahi ki te koura,
penei nga korero " Kia Te Kawana Ranapare he
tohu aroha ra W. W. Hipango. "
Te Aupouri.
Tenei ano te tahi mea i ohorere i roto i te ngakau
ko Wiwi raua ko Ingarangi, mehemea tenei pakanga
i tupono te puta, tera ano koe e kite i o pononga e
kori aua.
E pa e te Kawana, kei te kaha au ki te ki atu aha-
koa tenei iwi a Whanganui kei te ngaro i o kanohi kei
te piripono ratou kiraro i te maru o Kuini Wikitoria.
Te Kawana.
Karanga e aku hoa tenei te haere nei ki te whaka-
tutuki i nga naahi a to tatou Ariki a Kuini Wikitoria.
Kei te whakamoemiti ahau te mangai ote Kuini mo
to koutou koha ki te karanga ia au kia tae mai
ki konei. Konga ingoa i nga tangata ingoa imuri
i roto i ta koutou pukapuka powhiri mai ki au kua,
riro atu ratou ki te wahi kua rite mai mo ratou kei roto
hoki nga ingoa o aua tangata whai ingoa, i era tangata
whai ingoa nunui ra ratou nei i hapai te mana o te
Kuini ki nga wahi katoa o te ao nei a kaore rawa te
Kuini i te wareware kia ratou, a kei te tangi tonu
hoki ia ki a ratou I penei mai ano te Kuini kia ahau,
kia whakaatuatu ano ahau kia koutou i tona whaka-
aro nui ki tona iwi maori o Nui Tireni. A he koa-
nga ngakau tenei mo toku kitenga ia koutou e noho
tahi ana me o koutou tuakana pakeha, i runga i te
rangi marie me te ata noho, me te whiwhi ano hold
ki nga painga e puta mai ana i te iwi pakeha, i raro
i te maru ote Kuini, a mo ake ake tenei whakarite-
nga ara te noho pai. te rangimarie, me te whiwhi ki
nga oranga pai o tenei ao.
|
|
8 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Kaati, mo ta koutou powhiri i an, me ta koutou
" Pukapuka Mihi, " me ki ake au i konei kia ora kou-
tou. Kanui toku koa mo toku rangonga ata ia kou-
tou e whakahuahua mai ana i o koutou Kaumatua kaa
ngaro ata ki te po, e penei ana ano hoki taku kainga a
lngarangi kei te tangi ano ki o ratou kaumatua toa taua
kua riro atu nei; na ratou, me nga rangatira maori
i mohiotia ai te Emepaia o Ingarangi, otira na te toto
heke ki te whenua i mau ai te maua o Ingarangi.
Moutoa.
He koanga ngakau noku, no toku kitenga i te ko-
hatu i whakaarahia nei, hei whakamaharatanga
mo nga kaumatua i hinga ki Moutoa, me toku kiten-
ga atu hoki ite haki e ingoatia nei ko Moutoa ara
kite mana o tenei iwi o Whanganui, note mea hoki i
tino toa nga maori ki te whawhai i ora ai nga pakeha
u kahore he iwi i tua atu o tenei iwi o Whanganui
kia penei rawa te kaha kite hapai i te mana ote Ture
ura ki te pehi i nga kino me nga raruraru i tupu i roto i
enei takiwa. Kanui toku pori mo te korenga o tae mai
taku hoa wahine kia kite ia koutou i tenei ra, heaha
koa kei te ngaro tona tinana, ko tona wairua kei
roto ia tatou, i te mea hoki he kotahi ano
o maua whakaaro ki te iwi maori. Ki te tae au
ki Poneke ka panuitia atu e au ki a ia nga mahi o
tenei ra nui, a ka hoatu hoki e au ki a ia nga taonga
me nga kahu maori i tukua mai nei e koutou ki ahau.
Na i runga i te whai korero a Waata Hipango mo
runga i te raruraru o Wiwi raua ko Ingarangi i
ano te iwi maori. E tino mohio aua an, mehemea i
tupono taua ra e kore o kore te whai ingoa toa o kou-
tou o te iwi maori. Ko tenei Karanga e hoa ma
Karanga; Kia Kaha te Karanga; ahakoa aku haere
ki nga takiwa kua tae nei au, kahore he powhiri i
rite ki tenei ki te powhiri a te iwi o Whanganui. E
hiahia nui ana ahau kia aratakina ahau e koutou ki
te urupa o Meiha Keepa kia puta ai taku mihi ki te
rangatira toa taua i Whakahonoretia e toku ariki e
Wikitoria kia ahei ai ahau te ki atu kua tae a tinana
kua kite a kanohi i taua tamaiti ia Meiha Keepa.
Kia whakatakotoria e ahau tenei mamae ki runga ki
tona takotoranga.
Te Waiata mo te Komiti.
E mutu aua te whai korero a te Kawana, ka wai-
atatia e nga tamariki o te Kura o Putiki ta ratou
waiata koia tenei.
E te Atua pai,
Tahungia te Kuini,
Atawhaitia.
Mo tona ingoa pai,
E miru haere nei,
Tae rai ki Aotearoa,
Tona ingoa nui.
Te Haerenga o te Kawana.
Katahi ka arahina fee Kawana e nga rangatira o te
Kainga ki te urupa, i takoto ai a Meiha Keepa.
Ka tomo te Kawana ki te urupu, i konei ka
maunu te potae, katahi ka whakatakotoria e ia te
"torowhiti Puawai a te Kuini, " katahi ia ka whaka-
puaki i tona kupu, " He whakamaharatanga tenei na
te Kuini mo te tehi o ana hoia toa taua kua ngaro
atu ki te po. "
I konei ka mutu, kua tata hoki te haora hei hoki-
nga mai mona. Tae mai ki te taone katahi ka haere
ki te tari o Kaawhe Komihana, i konei e pukai ana
nga taonga a nga tupuna a i puta te whakamoemiti
a te Kawana mona, mo te tiaki i aua taonga.
Te Raera Oki Hotera.
E mohio ana nga tangata maori e tae ana ki Poneke
ki te tahi paparakauta nui kei te tata tonu kite Aro,
ko taua whare kua pau i te ahi, kaore tunu i tae,
tokorua nga pakeha i pau i te ahi. Kotahi te mema
i rokohanga ki roto o taua whare ko O'Rikena.
Ko etahi o nga pakeha i rere iho ite puro o runga
ki te whenua, whati iho nga waewae, u ringa hoki.
Pupuhi Takete.
Ko a te rua 23 o ngara o Pepuere ka timata te
purei pupuhi a nga hoia, ko nga moni he whakapona,
mo taua mahi £1, 100. Tera ano hoki e tu he purei
pupuhi ma nga wahine.
Te Whare (Paremata.
Ko nga tangata ma ana e hanga te whare Parema-
ta ko I Wilson ko nga moni hei utu i te mahinga
£12, 983.
Komiti Whakahere Paipera.
1 te huihui o te komiti o Whanganui whakahaere-
Paipera, hei tuha ki nga iwi katoa o te ao. Koia
nei nga mema, ko nga minita o te taone ko Pateti
Pitini, Taiki, Pere, Waata Hipango, Ru Reweti,
' Te Peneha, Hawea me te toko maha atu onga pakeha.
Nga Mema.
Konga mema mo te Reihi Paitika maori, ko Kaw-
he Komihana, Teone Peeti, Waata Hipango.
Ope Whakaora.
He nui te powhiri a te iwi Raukawa o Otaki ia
Puutu. Tumuaki o te ope whakaora, i taenga atu ki rei-
ra, mo te oha a ihu hoki a taua pakeha ki nga maori.
|
|
9 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
I roto i tenei ropu tangata, kaore nga kaumatua o Whanganui i ngaro, kei kona
katoa, no nga rangi whakaaraara matua, tenei ahua Ko Haimona
Te Ao Oterangi te kaumatua o roto.
|
|
10 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Heoi Ano Nato Koutou Hoa Aroha Na,
W. W. HIPANGO.
Ko ahau tenei ko te Etita o te Tiupiri. He mihi atu nei naku kia koutou ki te mihi
e mihia nei i roto i tenei ra, ara, " He Mere Kirihimete " kia koutou, tane wahine,
tae noa ki nga tamariki, kia ora koutou i roto i te aroha noa o to tatou Ariki o
Ihu Karaiti Amene.
He mea hoki kia whakatoputia o tatou tinana, me o tatou wairua e te wairua Tapu
kia aroha tetahi ki tetahi, kia penei hoki te aroha me te aroha o to tatou Ariki.
" Me Hariru atu e ahau koutou i konei "
|
|
11 9 |
▲back to top |
1899.
HANUERE
PEPUERE
MAEHE
APERIRA
MEI
HUNE
HURAE
AKUHATA
HEPETEMA
OKETOPA
NOWEMA
TIHEMA
|
|
12 10 |
▲back to top |
Tenei whakaahua ko te haerenga mai kei te ngaro atu nga mano tangata.
I roto i te Nama 44, Peiti 8, ka kitea i kona nga mema tuturu whakahaere o
taua ra i whakanuia ai te Tiamana Tiupiri o to tatou Kuini. Heoi i roto i tenei pu-
tanga ka whakapaua atu etahi o nga mahi i whakahaere ai i taua ra, hei whakamaha-
ratanga mo taua ra. Ko ahau ko te Etita te Hekeretari o taua ra. He mea tika he
mea pai hoki, kia whakamana enei tohu nunui ki roto ki te Tiupiri. Ina hoki e ma
nga taonga a nga rangatira maori i tukua kia te Kuini i roto i taua ra.
TUATAHI. —Ko te mihi.
TUARUA. —Ko nga hoia maori. Ko te ohaki whakamutunga tenei mo enei whakatu-
puranga.
|
|
13 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
I runga i te whakahau a Tianara Kitini
kua kohia he moni kia kotahi rau mano
pauna, hei utu hanganga i te tahi Kareti
(Kura) hei ako i nga tamariki o Katuma,
ara te taone i kohurutia nei a Tianara
Kotana, a kotana ano hei ingoa. Tino
tautokona ana taua tono, ko nga moni kua
takoto inaianei e £91, 000. Na Kuini
Wikitoria £250.
Nga Rangatira Manuao.
Kua whakaaro a Ingarangi kia whaka
tungia etahi atu tangata hei kai whakaha-
ere mo nga manuao, ara, kia tekau marua
nga atimara kia wha tekau ma waru nga
kapene, kia whitu tekau matoru, nga kai
whakahaere, kia rua rau e waru tekau
mawaru nga Rewheteneti.
Katanga Monga Pawhara
Kua whakaaro te Kaunihera Taone o
Ranana Ingarangi ki te hoko whenua hei
hanga whare mo nga rawa kore o reira.
Kua tae mai nga rongo korero o Poneke
he mea ta ki te Nupepa, kua noho te
kawana i roto i tona kaunihera a kitea
ana e taua huihuinga me whakamutu
nga Tiati tokorua o te kooti whenua
maori, a paahitia ana me mutu a Te
Waari me te Wikihana i te mahi kooti
whenua maori. Ka hoki a te Waari ki
tana tunga tawhito, ara kite tunga kai-
whakawa hara, he nui te pouri o te Tiup-
iri mo te whakakorenga i to tatou kauma-
tua i a te Waari, i te mea hoki kua
roa ia e mahi ana i enei takiwa
a, kua mate mate atu hoki ona hoa kaum-
tua o Whanganui nei, ara Meiha Keepa;
a Haimona, Mei Hunia, a Paori Ngawaka
me e tahi atu. Heoi koto matou oranga
kaumatua tenei o tenei takiwa, enanga no
. nei ko o matou matua kua ngaro ake nei
ki te poo.
He Ora! He Ora!
I PUTA MAI I ROTO I TE MATE.
Tera etahi tangata i haere ki te hii i
Opunake, toko rima nga tangata i runga
i tetahi o nga poti kotahi anake te tangata
o runga o tetahi he kaumatua ko Hamiona
te Wawe te ingoa muku atu o ona tau i te
70 ko te oranga kaumatua tenei o Tara-
naki, ka tae ratou ki te wahi hei taunga
mo ratou poti a ka hii i te Ika ka roa e
hii ana ka karanga atu te hunga toko-
tokorima nei ki te kaumatua ra me hoki
tatau ki te kainga, ka tata te puta tetahi
hau kahore koki te " Tupua " nei i wha-
karongo, hii tonu, ka hoki ana hoa i ti
mataku ki taua hau, kahore i roa te wehe-
nga atu o ona hoa, ka puta mai ta mara-
ngai me te ngaru o te moana tutu ana
tera te puehu, katahi ka kawhakakina te
kaumatua nei e toru nga ra e tonu nga
po e haere ana i te au o te moana, to hoa
ra e te Ika o te moana, i te mea e puhia
haere tia ana e te marangai ka tata ki te
Waipounamu, ka puta mai ano tetahi hau,
he tonga, ka ata whakahokia mai ano te
tohunga nei ki tenei motu, uu rawa mai e
Turakina. E hara i te mea na tana kaha
tinana i ora mai ai ia i roto i te puku o te
Tohora; engari he mea karanga karanga
nana ki ona Tupuna kia te Pakake kia
Mangoururoa ara ki nga Taniwha o te
moana.
Panuitanga.
Note Tenei te 20 i haere ai a Waata
Hipango ki Pipiriki ko a te 23 ka hoki
mai ki te Hui ki Koriniti kia hoki mai au.
ka tahi ka tukutuku atu nga pepa o te
putanga tuarua o tenei marama.
|
|
14 12 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Komiti mo te Pepa.
Raetihi, Nowema 21, 1898.
Ki te Etita o te Tiupiri.
E hoa tena koutou koto komiti. Kia o
ra koutou mate Atua koutou e ata whai
Mana hoki e homai terangi marie tanga
ki a koutou kia kaha ai koutou kite hapai
mai i tota tou taonga ara i te taonga oho
tatou matua, kua ru peke atu nei ratou
kite po, kua Waihotia ake nei kia tatou
kite hunga o ra kinga hapu menga iwi
onga motu e rua nei. Heoi ena kupu. No
te rua te rau matahi onoema nei kahui
hui matou ki Raetihi ki te ata whiriwhiri
inga kupu i tuku mai nei.
1. Konga pepa itiria nei kinga hapu
onga motu e rua nei kote hiahia otenei
komiti kia whaka hokia i ho nga utu mote
pepa kia 10s. tekau hereni mote tau kia
5s. ri ma hereni i te ono marama kei roto
• i enei moni nga mea hei tukuatu kikona
ara ko 1/6 mate Tiupiri ara kia mahue
ake kinga ringa onga komiti kote 8/6 waru
hereni mete hiki pene kote whaka tau tenei
a tenei komiti.
2. Kote whakaaro atenei komiti konga
moni kua whaka taua e tenei, komiti hei
nga ra otihemu katuku atu ai ara kote 1/6
mate Tiupiri i te ingoa te tangata.
3. Kote whakaaro otenei: komiti kia
whaka rahia nga wharangi otenei pepa
kia (24) nga wharangi (4) tuawha kua oti
i tenei komiti te whaka tau to ratou Etita
ara ko te ini ata te kakahi.
4. Konga Tiupiri monga takiwa kei raro
i temana otenei komiti me panara kia rua
nga panara kia kotahi mo Pipiriki kia ko-
tahi mo Raetihi tae atu ki Manganui ate
ao.
Kaati nga kupu hei tuku atu i na ia nei
kia koutou kua waiho e tahi tai hoa hoki
e tuku atu.
Heoi kia o ra koutou mate Atua koutou
e mana aki.
Kia pai hoki ta koutou ata whai mai i
ta tatou tamaiti te tangata mama hei kawe
kawe haere inga rongo nunui ote ao ki o
tatou marae.
Kaati ma nga mo rehu o enei taki.
WINIATA TE KAKAHI
TEORO KAIRAKAU
TAIPOTO TE HUATARE
\_\_\_\_\_\_\_\_\_TEPEEHI OPETINI.:. • •
He Panui.
Kua tukua mai e te Kamupene hanga
Paitikara o Whanganui nei te tahi Koura
Mera mo te purei a nga maori, he mea
tino atahua rawa taua mera, ka kitea i te
haapu o Nettleship and Thompson, waati-
meka i runga o te Awenue.
Kia kakama ra e hoa ma e nga tai tam-
ariki mohio kite haere paki kara, ki te wi-
ni i te tahi o koutou ka mau tenei tohu
nui ki te tohi o koutou. Tukua mai o
koutou ingoa. Tukua mai o koutou ingoa.
Na Te Marae.
Ha paura hei whakaranu mo nga mahi purini, me
nga mahi keeke: Hawhe pauna houra, hawhe pauna
|
|
15 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Reihi Paitikara.
Kia noho mataara; ko a to 28 me te 27 Tihema,
te Roihi Paitikara.
RANGI TUATAHI.
˝ maero. E rua nga rauna.
1 maero. E wha nga raima.
He apiti ano mo te karamu i oti ra i te Nama 43,
Peiti 10.
Epai ana enei rongoa hei tango, ma tango mai i
nga whare kemiti i o koutou taone, engari me tupato
ano, kaua hei tangohia mai aua rongoa ina kaore i
to hiiri; ara, he penei aua rongoa, ko te takotoranga
kei roto kei te rakau, a pukapuka ranei, engari he
mea mahi kia rite tonu ki te patara ko te utu mo
te patara kotahi te hereni.
Ko te tino ingoa o aua rongoa he Homiopatiki
(Homoeopathic) kei wareware ki te ingoa rongoa ina
tonoa atu. Ko te rongoa hei tiaki koia tenei: —
Aconite (Akanaiti), Belladonna (Peretona), Phos-
phorus (Potoraihi), Nux Vomica (Naka Vomika),
Byronia,
WHAKAMARAMATANGA
Kote Akanaiti mo nga mate piwa katoa ara kirika,
he wera no te kiri.
Peretona: —Monga mate ngaruru e pa ana kite
Upoko. Potaraihi: —Mo nga mate e pa ana kite uma
me nga kaokao, ara mehemea ki te nui te maremare
ka whero nga kaokao ano he naihi kei te wero.
Naki Pomika: —Ki te ngau te puku, a kite ahua
whakakinokino ake ranei a roto o te puku koia nei te
rongoa.
Ahakoa erua nga ahua mate, he ngaruru
a he kirika he maremare, e tika ana kia rua nga
rongoa, kua o ti ra whakamarama mai i te pepa
Nama 43.
Ki te tango rongoa koutou matua tono atu ki te
kemiti kia tuhituhia nga ingoa maori kia rongoa kia
rongoa.
Te Matauranga Maori.
Haami Te Riaki, o Whanganui, kua
tu ia hei tino Etita mo nga tikanga, me
nga whakahaere mai o nga tupuna e pa
ana kia tatou whaka te maori.
He Tupapaku.
No te 19 o nga ra o Tihema nei i mate
ai a Te Rewanga Wi Rangitauira ki
Putiki; ki te mohio tera e haria ki
Whangaehu e tona kuia e Mere-hira
Paerau ki reira nehu ai.
|
|
16 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
Panuitanga.
Kua tino whakapumautia te Komiti o
Te Aupouri, Tekao, Muriwhenua.
Tekao, Tihema 3, 1898.
Kite Etita o te Tiupiri mete Komiti,
kia ora, kia ora.
Tukua atu enei kupu ruarua, ma te
Tiupiri e tiri, atu kinga marae onga
matu e rua Aotearoa mete Waipounamu
ara: —Notenei ra Tihema 3, 1898, i noho
ai te iwi nui tonu ote Aupouri, kite whiri-
whiri, ite tahi komiti takiwa, hei awhina
ite taonga anga Iwi, puta noa te motu, kua
tapaa, nei te ingoa, ko Niu Tireni, ara ia
te Tiupiri, i whakahaerea ano ia, inga
kupu i roto i te Tiupiri nama 42, wharangi
2. Ae ra tino pumau rawa te tu otenei
Komiti. E te Etita, he patai.
1, Ka ahei ranei te Komiti kite tono
Pepa, aua he moni e tukua atu, i te mea
kei konei ano nga moni, ara kei te upoko i
Me whakamarama tenei patai.
2. Epeheitia ana te tukunga atu onga
moni ? Kati iho taku whakaatu, i te kupu
ate komiti, me nga Patai.
Te ingoa ote komiti ko te
Komiti ote Aupouri Tekao Muriwhenua,
NA M. T. TAURERE.
WHAKAUTU.
Kia ora koutou mo tenei take nui ka
whakahaerea nei e koutou. Ma te Atua
rawa koutou e awhina e tiaki i roto inga
taumaha. Mo te patai tuatahi: —Ae e
ahei ana he panekuini hei tuku mai.
mote patai tuarua: —Kaore e tuku mai
nga moni, heoi ano te moni hei titiro mate
motu, ko te utu ma te kai perehi I runga
i aua huarahi ma te panui e whakaatu ma
nga komiti i whakaritea mana e whiri-
whiri ki ta ratou i kite ai he mea pai he
mea tika. Whakaaturia te tino tiamana
o te komiti.
Naku na ta koutou pononga.
WAATA HIPANGO.
E kore e tau te he ki te Etita, mo nga whakaaro, a
nga rangatira e tukua mai ana ia ratou reta kia panu-
itia.
HE RU, HE RU.
Nuhaka, Tihema 8, 1898.
Ki te Etita o te Tiupiri.
Tena koe.
Mau e atu atu enei kupu raruraru hei pikau tanga
atu mate Tiupiri kinga marae otaua whanaunga tenei
te tahi mate nui ipa ki tenei takiwa oto tatau motu
taua mate he ru pukaru katoa nga tumere onga whare,
matata ana te whenua, kahore he ru hei rite te kaha
mai imua katahi ano te ru kaha ki tenei whenua.
Ehoa ma ka rima ngara ana ite ono karaka ote
ahiahi ote wiki iti mata ai ua he taite tenei ra, kei te
mahi tonu apiti iho hoki te awa. Ko te wahi tenei
i tino kaha ite Wairoa, i mutu ki te mahanga kaore
i nui ki Tauranga kaore hoki i kaha ki Nepia ka ti he
wahi ihuaiha ete kai hanga kia nui heoi nga kupu.
TARE METE.
[Ae kua kitea i roto i nga Nupepa pakeha i nui
taua ru ki koua; i pena ano hoki te paanga ki Wha-
nganui nei. ]
Takapau, Tihema 12, 1898.
Ki te Etita o te Tiupiri, Waata Wiremu Hipango.
|
|
17 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
nei ki a whakamana atu e koe kia te Tiupiri o to
. tatou Kuini Atawhai,
He korero i kitea iho e an i roto ia te Tiupiri mo
Turakina taua reta nei, na taku iramutu mokopuna
ranei, e whakahe ana i te tahi korero i puta ia te Pu-
. kekihikurangi e whakaatu una ite waka, me te tanga-
ta ote waka, a, ka taki i ona ara whakapapa i aua
' waka e rima nga waka E penei ana e hara i Toroa te-
nei waka a matatua erangi no Poupoto ke.
Tuarua: O nga whakahe e hara ia Hamua tenei waka
a Tokomaru, engari no Toroa ke. Ka mutu nei nga
take i ai taku whanaunga iramutu a mokop-
una ranei.
E Hika noku ana whakapapa, naku aua tamariki i
mate i roto i aua whakapapa. He mihinga na te
ngakau; ke tangi, koia i tukua ai kia Te Pukukihi
urangi; nau i mea kia riro atu ki tan te tika.
E hika ki taku nei mahara kia papaku noa te mahara
kia poto noa mai te whakaatu i te mohiotanga; ko o
kupu i mau ia te Puke, nama 18; he kupu whakama
enei kupu ma taua, kaati tonu koe inga korero o
Rangiatea, o wharekura; me ena o tatou waka me
Aotea, O mamari, Kaati konga iwi o nga tupuna, o
nga waka nei, kei te tahurihuri noa kito korero, a kua
tae mai ta ratou whaatu kei te haere ta ratou whaka-
marama ki te pepa, kaati naku ake tenei kupu kaua e
. whakahe pokanoa a te tahi o tatou whanaunga,
mau tonu e whakaatu i au korero i ton mohiotanga,
kaua e utu noa ki ta tetehi hei ara korero, ko te
whakahe hei take, e kore au e penei kei ki au he kore
mohiotanga i pera ai, kaati tera taua e kite i nga
Whakamaramatanga mo to korero i roto ia te Tiupiri
ia Te Pukekihikurangi ranei, a, ia Te Karere Maori
ranei kaati ikonei nga kupu kia uru ai.
Na to kou rou pononga i roto i te whakapono kia
Karaiti Ihu, tama ora tonu ute a te Atua.
P. H. TEIPUTUTU.
Pipiriki, Tihema 16, 1898.
Ki te Etita o Te Tiupiri.
Tena koutou. E hoa ma me panui atu e koutou
enei kupu i raro nei, kia kite mai o tatou hoa e noho
maira i era wahi e noho ngaro nei i te, tirohanga atu a
nga kanohi.
E hoa ma. Kanui te kaha o te koa o tooku ngakau
me tooku iwi me Ngatikura, e noho atu nei mo te
whakaaetanga mai i ta ma ou tono i Putiki ki te, aroa-
aro o te heoi kua tae mai te kooti whenua
maori ki to matou kainga tonu kei te whakaotioti i
a Tiati Waari. Engari i whaka haerea
ano taua Poraka nei i Whanganui Taone i ngara o
Hanuere 1898 i whaka mutua i ngara o Mei he mea
ata titiro na matou irunga i te haerenga o te keehi o
te Poraka nei i Whanganui atu te kaha o te hun-
ga kaore nei o ratou Tupuna matua tae mai kia ratou,
i mahi kite ki i pa tonu ratou me te mahi ki Whakaihu-
aka Poraka me to matou mohio korera wa ana iwi i
wahi nokonei o matou ngakau i tino kaha ai ki te
tono kite Pirimia me tae tonu te kooti ki runga ki te
whenua ara ki Whakaihuwaka hei konei ui atu ai te
hunga kaore nei matou i kite i te mahinga kia whaka-
atu mai inga wahi i mahi ai ia me ona matua
Tupuna, kia mohio ai te kooti ki te tika ki te he
kaati e hoa ma ko te hunga i tu mai nei ki te
whakatete ki o matou aroaro i Whanganui taone
kore rawa aua tangata i tae mai ia matou e noho
atu nei. Heoi kua ra popoto katoa nga rarangi
Ingoa me te whakahekenga Hea, ki te hunga tika
i kitea i roto ite Tiwhikete i paahitia nei i ngara
o Pepuere 1886 tino pai te haere o kooti inaianei.
Kaati ehoa ma. Ko o matou whenua, kei te
toe kei muri o Whakaihuwaka, ka whakawakia ko
Murikau ko Waharangi ko Tawhitinui ka penei
tia ano te mahinga ina tae mai ki te whakatete ki te
Hunga whai paanga ka uiuia te Paanga me nga mahi-
nga aua tangata Paanga kore, i penei ai o matou
whakaaro nui atu o tatou whenua e whaka haerea
ana ki nga Taone katoa e te kooti kei reira nga Hu-
nga tinihanga e noho ana kei te tatari ki te tuhera
tanga o nga kooti ka haere tanu Hunga ki te Patu
i te Hunga nona no ratou ranei te whenua Heai mate
kauiho
No konei ka penei tia e matou me kawe tonu ki
runga ki te whenua kooti ai.
Heoi Aku Kupu,
NA [. REREKURA TE RANGIWHAKAEKEA.
Katu te Kirihimete ki Koriniti nei a te
25, ongara o Tihema 1898. Ko nga purei
omaoma me etahi atu purei a nga Tama-
riki o te Kura o Koriniti nei katu a te 26
ongara o Tihema i raro i te mana o Te
Kerehi Mahita o te Kura o Koriniti
nei, a hemea atu tena kinga matua o nga
Tamariki e noho nei ite kura i Koriniti nei.
Me era atu tangata whenua hoki, kia tae
mai kite Kirihimete kua kia ake a te 24 o
ongara o Tihema tera hei taenga mai mo
koutou ki Koriniti nei.
Eoi ano,
WIKAHI TAIRAPANGA
HONE KAIPARO
Me te AWE. TIAMANA,
O te Komiti o te Kura o Koroniti.
|
|
18 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
NGA WHAKAPONO.
TE HUARAHI O TE MANENE.
HE MEA WHAKARITE AI TE ATUA O TE MOEMOEA.
Ka haere tonu te korero.
KARAITIANA: E koro, taumaha rawa atu te
pikaunga i toku nei tuara i nga mea katoa kua whaka-
huatia mai na e koe a heiaha maku nga aitua o te
huarahi ki te maunu tenei pikaunga.
TANGATA MOHIO: I pehea i tau ai te pikaunga
na ki to tuara ?
KARAITIANA: Na taku i korero i te pukapuka nei.
TANGATA MOHIO: I pena toku whakaaro, a
kua pa taua mea kia koe, e pa ana ki nga tangata
ngakau iti pena me koe, he pokonoa no ratou ki nga
mea tiketike, i taka ai ratou ki taua poka, ko aua tu
whakaaro, he mea whakaiwikore i te ngakau, a e a
ana i a ratou ki te haere ki nga huarahi aitua kia
whiwhi ai ratou i etahi mea, a kei te kuware nei ratou
ki aua mea.
KARAITIANA: Kei te mohio ahau ki taku e rapu
nei; ko taku hoki e hiahia ana kia watea ahau i tenei
pikaunga taimaha.
TANGATA MOHIO: Engari he aha koe e rapu ai
ki tenei i tenei haurahi, he maha hoki nga aitua o
tenei huarahi ? A, ki te whakarongo koe ki taku, ka
whakaakona koe e ahau ki te tikanga e watea ai koe,
a, kaore he aitua i taku e whakaatu ai. A tenei kei
a tatou tonu nei te ora, a kaore hoki he mea whaka-
mataku, engari ka kite koe i te ora, i nga hoa aroha
me te whiwhi ano ki nga mea pai.
KARAITIANA: E Mara, whakaaturia mai tenei
ki au.
TANGATA MOHIO: Tera i te kainga ra (ko te
ingoa o taua kainga ko Mahipai) tetahi tangata, ko
tona ingoa ko Whakariteture, he tangata ngakau nga-
rahu, he tangata e korerotia paitia aua, e matau ana
ia ki te tango i nga pikaunga pena me tau, i nga poko-
hiwi o nga tangata. A e mohio ana ahau ki te nui o
ona mahi whakaora i tena tu ahua, a ka taea ano e
ia te whakaora i nga tangata kua rorirori i te whaka-
aro ki o ratou pikaunga. Ki te pai koe ka tae noa atu
koe ki aia i naianei ka ora koe. Kaore i tae ki te ma-
ero te mamaotanga o tona kainga i konei, a mehe
mea kaore koe e tupono ki aia, ka kite koe i tona
taina, i a Arerongawari, a e rite ana tona mana ki
to tona matua, a ka riro to pikaunga i a ia; a ki te
kore koe e hiahia ki te hoki ki to kainga (he mea kino
ki au te hoki), me tono koe ki to wahine me o tamariki,
kia noho ai koutou ki tana kainga, a tera e tu watea
ana etahi whare, a, mau ra tetahi, a he ngawari te
utu, a kei te ngawari te utu mo nga kai, he kai pai
hoki; a ko te mea e tino ora ai koa, he pai no nga
tangata o tana kainga. He ataahua no a ratou
tikanga.
Kua raruraru te whakaaro o Karaitiana i enei
kupu, i mea hoki ki aia ake, mehemea he pono
nga kupu o te koroua nei, ko te mea tika moku he
whai i ona whakaatu. A ka ki atu ia ki aia.
KARAITIANA E Mara, mahea te ara ki tona
whare ?
TANGATA MOHIO: E kite ana koe i te hiwi
tiketike ra?
KARAITIANA: Ae, e marama ana.
TANGATA MOHIO: Ma reira to huarahi, a nona
te whare tuatahi i te huarahi.
A ka whakarere a Karaitiana i te huarahi i haere
ra ia, a kotiti haere ana ki te whare o Whakariteture kia
whakaorangia ia; a, ka tata ia ki te hiwi, aue te tike-
tike, a ko te ahua o te taha e piri ana ki te huaraha
mehemea nei ka tanuku, a ka wehi a Karaitiana ki te
haere kei tanuku te hiwi ki tona mahunga, na reira
ka tu ia, ka awangawanga ki tana e mea ai. A kua
taumaha haere tona pikaunga kua tiaho nga mura
ahi. Ekoruhe xix. 16, 18. he mea puta mai i te hiwi
a ka wehi a Karaitiana kei pau ia e te ahi, na reira
ka putu tona werawera, a ka tuwiri. Hiperu xii, 21.
A ka timata tona pouri mona ra i whakaronga ki a
Tangata mohio ki te ao. A ka kite ano ia i Te Kai-
kauwhau e ahu mai ana ki a ia, a ka whakama ia, A
ka tata haere mai a Kaikauwhau, a ka te ki aia ka
titiro, he titiro riri, maro, a ka penei tona korero ki
aia.
KAIWHAUWHAU: Kei te aha koe i konei
Karaitiana ?
(Tenei ake te tino roanga o tenei korero. )
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mana o te Komiti
Nui o Whanganui.
TIHEMA 22, 1898.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.
|
|
19 17 |
▲back to top |
|
|
20 18 |
▲back to top |
TE TIUPIRI Tihema 22nd 1898
Paora me Ona Hoa
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO
O TE PIRITI.
Kei au nga tino kakahu mo
ia ahua mo ia ahua, Te Hu-
ru Kaingaru, Paraikete, Ho-
ro, nga hutu kakahu, nga
haate.
Nga kakahu Wahine, o ia
ahua. E meiha ana au i nga
hutu tino pai rawa.
Haeremai ko nga po tenei o
te Takarua me te powhiri-
whiri ano ki te ringaringa
kia whiwhi ai koe.
Hui Paraki,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Rini Taimana, me
era ata ringi, nga wati koura me
nga wati hiriwha, mo te moni
rawa.
Toku haapu kei runga rawa atu o te
Poutapeta,.
Kurumupiriti,
KAI HANGA ROHI, KEKE.
E mohio ana nga Maori ki toku
haapu kei te taha ki Putiki.
Timi Huru,
PARAKUMETE.
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaka, Kai Haeana Hoiho Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI
F. W. Iua,
ME ONA HOA.
KAI WHAKAEMI TAONGA
He hutu mo nga tane me nga tama-
riki. He nui te paraikete o ia ahua.
Nga hooro papai. Nga piwhi, me
nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahine, me nga Kotiro o ia
ahua. nga potae o ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu
Pataia, He tino pono tenei korero ?
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite
kite haere o tenei wa, me tango koe
i nga hu o.
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o Whanganui.
If you want to march with the
times wear
CRICHTON & NEWMAN'S
BOOTS.
Avenue Wanganui.
Tamarana Me Te Tama,
TE WHARE RINO I RARO
MAI O TE POUTAPETA.
Ki te hanga Whare koe! Tenei
nga mea e rite ana.
Ki te hanga taiepa koe ! Tenei
nga mea e rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe!
Tenei nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe!
Tenei nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti
ana te utu mo te moni.
J. H. Tenetini,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te
utu iti rawa, he pena ano hoki mo
te tupeka He Tikareti te 15 mo te
6d. naku ano i mahi.
SPECIAL NOTICE
TO
ADVERTISERS.
On and after 1st Decem-
ber, 1898, the Advertising
Rights in this Paper are the
Property of Messrs. Vine &
Vine, from whom all infor-
mation regarding rates, etc.,
may be obtained, and to
whom payment for all Ad-
vertisements now running
must be made.
W. W. HIPANGO,
Editor.
On behalf of the Committee