![]() |
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 33. 16 August 1898 |
![]() |
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE. Maori Newspaper No. 32 Vol 1 TE TIUPIRI AUGUST 16. 1898. WHANGANUI. AUGUST 16, 1898 SMITH & MILLWARD FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS AGENTS. COAL AND PRODUCE MERCHANTS TAUPO QUAY, WANGANUI. Telephone, No 96 P. O. Box 60 TE METE ME MIRIWATE, HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute Me te hoko nui i te waro, me era atua mea. TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI. Nama o te Terewhono, No 96. Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60. HEMI TEINA me te KAMUPENE. NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te pito o Whanganui Piriti. Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me nga hae ana hanga whare, nga waea hanga taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi Kamara NGA TUURU MAHI WHAKAIRO Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana mo te moni iti nei te utu. Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te titiro i ta te kanohi i pai ai.
![]() |
2 1 |
▲back to top |
Vol. 1. ] Tuesday, August 16,. 1898. August 16, 1898. [No. 33. TIUPIRI. TE mea ko te Ture Atua te Ture tuatahi o te ao nei, he mea tika ano kia whaka aturia i konei kia kite kia mohio hoki nga tangata nga Wahine nga Hapu o te iwi Maori ki te wa i ura ai nga tini iwi o te ao nei ki roto ki te Ture Atua i runga i te kau- whautanga o te Rongopai ki nga tini iwi o te ao. Me te maha o aua iwi i uru ki roto ki te Tare Atua, me nga iwi kihai i uru ki roto ki te Ture Atua. Na e tino marama ana tenei kia tatau ko te Karaiti te tama a te Atua ora o te rangi o te whenua. A e marama ana hoki tenei kia tatau, kua tuturu ko te Karaiti te tama a te Atua ora te Kingi o te ao katoa. Koia te kupu whakaatu i te putea whakairo o namata e mea ra a Ihaia i te Ix, 7. Na te Atua tonu ake i kiatu kia ia ko te Karaiti tonu ake hei Kingi, ka 750 nga tau o te whakaaturanga a Ihaia i nga kupu a te Atua tae mai ki te tau i whanau ai a te Karaiti. Na i te wa i tonoa ai nga kai kauwhau o te Rongopai e te Karaiti ia ia i meatu ra haere koutou kauwhautia te Rongopai ki Hiruharama katoa tae noa ki nga topito e wha o te ao, na 100 tau e Kauwhautiana te Rongopai ka tino rongo nga iwi katoa o Roma puta noa ona wahi katoa e patata ana ki te moana o te meretereniana, i taua wa kaore ano i whakaae noa tetahi Hapu, iwi katoa kia te Karaiti, engari e tango takitahi ana i roto i te Hapu i te iwi ranei. Na aha koa, he nui te mahi ki te kauwhau i te Rongopai o te Karaiti ki nga iwi, he nui hoki te whakamate matenga i o nga Karaitiana, u tonu te tipu haere o te Rongopai o te Karaiti ki te tini onga wahi o te ao i tae atu ai te Rongopai. I tae te Rongopai ki Ihapa ki Arapia Inia, Pahia, Parani, i Tiamana, ki Ingarangi a i te paunga onga tau e 300 o te Kauwhautanga ka tae te hunga Karaitiana ki te 5, 000, 000. I taua wa ka tahuri mai te kingi ko konatanatini te ingoa ki te whakapono, koia te Kingi o Roma i taua wa, ka tino tuturu te whakaae- tanga i te Rongopai o te Karaiti hei I Hahi mo Roma katoa. I taua wa ka whakaatu tetahi tangata kua pakuu noatu te rongo ki etahi wahi kaore nei e mau ana i te Ekara ara te tohu o te Haki o Roma na Huhu- tina Maata taua kupu, na he maha —KOTAHI PUTUNGA O TE PEPA I ROTO I TE WIKI. —
![]() |
3 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [2] Te Tiupiri, August 16. 1898 nga Poropiti teka i tu ake ki te whakapororaru i nga whakahaere o te Hahi i taua wa, ka mea e hara a te Karaiti i te Atua, a 100 tau e tipu ana taua Hahi o Eriuha. Ka hui nga Pihopa ki te whakaaro i te tikanga o taua mahi, ka tu a Atana- tiu ka mea ki te mea na te tangata na te Wairua kino ranei tenei whaka- haere tera e memeha noaiho, ko te mahi a taua Hahi he whakamatemate haere inga tangata e u ana ki te whakapono o te Karaiti. I taua wa ano ka timata te hoki haere mai onga tangata o taua Hahi ki te whakapono kia te Karaiti. Ko Ata- natiu te kaunihera o Nihia (Nice) na kingi Konatanatini taua Hui i karanga i tu ra a Atanatiu koia te tino hua ko te whakapono o taua Hui koia te kupu nei ko te ra o Nihia kei roto i te karakia o te Hapa a te Ariki. Tae noa mai ki nga ra ia Wikiriwhi, o Ingarangi a Matene Ruta o Tiamana kei taua wa ka tahi ano ka whiti mai te maramatanga, i taua wa hoki atu ki muri e kaiponu hia ana te Paipera i nga tangata katoa, ko nga Tohunga anake e akona ana ki matauranga o te Karai- piture. He maha hoki nga tangata i whakamatematea e te Hahi i aua wa mo te akonga a nga tangata i te paipera te take, me era atu take i aua tau. Kua pahure te hunga karaitiana i te 15 miriona, ka pahure nga tau 1000 ka tae ki te 50 miriona, ka puta mai ano tetahi titorehanga nui i nga kariki i mea ratau kaore a te karaiti i puta mai i te Atua i te Wairua, na ko nga karaitiana, e meana i puta mai a te karaiti i te matua, ka waiho tenei hei take pakarutanga mo nga kariki i te tau 1054, o reira mai i wehe ai tae mai ki tenei ra. Na i te tau 622 katu tetahi tangata ko Mohamete ka mea ia e he ana te arai i te moe i nga wahine maha ko tetahi o ana kupu kotahi tonu te atua kaore he atua ke atu, a koia anake te Poropiti a taua atua ko Mohameta, na ka hapainga e Mohameta me tona Hahi ki te kore te iwi e whakaae ki tana akoranga ka patua e ia, a ki te whakaaetia ka waiho tera iwi kia ora ana tera tangata ranei. I konei ka riro a Ihipa a Pahia Arapia a Ahia me nga takiwa o awherika tae noa ki te motu o Panioro me nga takiwa o te taha rawhiti o Oropi ko nga iwi i patua i whakaorangia e ratau nga kotiro hei wahine ma ratau, ko. nga taonga ka mauria hei taonga mo ratau. Na he ruarua nei nga Hahi ke kei te tu o aua Wahi, engari he tu ngokore nei te tu. I riro a Hiru- harama i te Mohameta, he maha nga taua i whawhaitia ai kia waiho a Hiruharama hei Pa tapu, a kaore i taea te tango mai i te ringa onga Mohameta, e mau nei ano i nga Mohameta i naia nei. I te tau 1500 ka tae te hunga karaitiana ki te 100 miriona te maha, ka timata te nui haere o te kaha onga Porohitani, ara nga Pero e kia nei. Na i nga ra ia Kingi Henare tuawaru i te tau 1517, ka tipu haere taua Hahi mai i Tiamana ki Parani ., • ki Ingarangi tae atu ki nga takiwa o
![]() |
4 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday August 16, 1898 3 Te Tiupiri, August 16, 1896. te Hauauru o te Nota hoki o Oropi katahi ka ara ake ano he pakanga na Roma ki era wahi kua kia ake nei, ko Ingarangi ko Tiamana ko Horona (Holland) i kaha tonu enei, ai naia nei kei enei te nuinga o te Hahi karaitiana me te nui haere tonu te kaha o te kauwhau haere i te kingi- o tanga o te karaiti tae mai ki te tau 1800 ka taenga karaitiana ki te 200 miriona i enei wa ka whakaaro nui te Hahi mihinare kia whakanuia te v . \_ kauwhautanga o te Rongopai o Ihu karaiti ki nga wahi katoa o te ao, ka tukuanga minita ki Inia ki Awherika ki Amerika ki Niu Tireni ki Haina me era atu wahi o te ao. Na i naia nei kua tae ki te 500 miriona karai- tiana ; na i naia nei kua rongo te ao katoa i te Rongopai o te Atua i naia nei, engari ko te whakapono mai kaore ano i tino rupeke mai; na i te i te tau 1786 ka tae nga tangata o te Hahi Porohitani kite 157 miriona i taua tau ano ka tae nga tangata o Roma ki te 154 miriona, e 30 miriona kei raro i te Hahi kariki i naia nei 520 miriona nga tangata karaitiana i te ao, e 243 miriona kei te tuturu ki raro i te Hahi o Roma 128 miriona kei raro i naia nei i te Hahi o kariki. Ko nga tangata katoa kei raro i te Hahi te reo o te Panioro. Na i te tau 1890 nga tangata e korero ana i te reo Ingarihi 111 miriona, e 75 miriona e Korero ana i te reo o Ruhia e 75 miriona e korero ana i te reo o Tia- mana, e 5 miriona e ana i te reo o Wiwi, 642 miriona e korero ana i te reo o Panioro. Na i naia nei e 30 miriona ake nga tangata o Ingarangi e 28 miriona o te kei te Hahi Poro- hitani, 1 miriona kei te Hahi o Roma ake. Na i konei ka kite tatau e kaha haere ana te kauwhau haere o te Rongopai o te karaiti ki nga wahi katoa o te ao, a e kaha haere ana te reo Ingirihi ki te tango mai inga tini "n o te ao ki roto i te reo Ingarihi, me te Hahi o te Ingarihi, me te horapa haere atu o te Ture o Ingarangi ki runga ki nga tini iwi nei, me te titiro nui mai onga iwi o te ao nei kia Ingarangi hei matua mo ratau i nga wa o te raruraru, na kua tata mai aua ra i naia nei e riro ai te maha onga iwi nei hei tamaiti hei iwi rao te Ingarihi i runga i enei tu o te whakahaere kua kia ake nei. Amerika me Peina. Ko TENEI KORERO NA TE KAPENE O TETAHI ONGA MANUAO o PANIORA. E ki ana te Kapene manuao o Paniora ite ra i whawhai ai i Tanatiriko koia te Kapene o Maria Terata manuao o Paniora.' Ko nga manuao o Mariki e rua e tu ana mai i tetaha hauauru Tihaki manuao ko puru Kirini manuao me era atu e rua onga manuao o Marika e tu mai ana i te taha ki waho. Na ka pupuhi atu o rauiti ake manuao o te Panioro katahi ano ka pupuhi mai te manuao Puru: Kirini o Marika ki to Atimara ko Tihaki manuao ki to matau, ka pena tonu
![]() |
5 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [4] Te Tiupiri, August 16, 1898 te tere onga mata me te huka rere kore rawa i taea te tu o te tangata i nga wahi turanga tangata kaore he takiwa watea o te rere mai a te mata, kaore i roa kua uru mai te mataa ki te ruma onga iniana pakaru katoa nga iniana tapu tonu iho nga iniana mate ka toa nga tangata o te iniana, ko e tahi onga manuao, kua Wera i te ahi, iniana ko etahi kua totohu ki te Wai. Ko etahi kua wera katoa nga Haeana o te manuao kua rere atu nga tangata ki te Wai i te Wehi i te wera, na aha koa te matotoru onga arai mataa onga manuao kore rawa i taea te arai atu te putaputa mui onga mataa o nga pu a te Marikena, e kiana te Kapene me te Ati- mara o Panioro e kore rawa e taea nga pu a Marika e nga pu a Panioro i te nunui onga pu i te kaha o te rere onga mataa, i te tere hoki o te pupuhi mai onga mataa. Kore rawa i roa e pupuhi ana mai te Marikena kua kore rawa e kitea nga mea o runga onga papa takatakahanga o te manuao, katahi ia te Kapene ka meatu ki te Tianara he mea pai ano kia tukua atu te manuao kia u ki uta kia ora ai etahi o nga tangata o te manuao Ka whakaae mai te tianara ka tukua iho te Haki ki raro, engari kaore o kitea mai ana e nga tangata onga manuao o te Marika, ki taua whakaaro mei kitea mai kua mutu te pupuhi mai a nga mamao o te Marika ia ratau, i kore ai e kitea kaore he wahi Watea o te moana i te pouri i te auhi onga puhanga onga manuao na konei i arai. Na ko tetahi mate onga Panioro e kau ana ki uta, e puhi- puhia ana mai e nga iwi Maori ake o reira he Hauhau era, na nga Marika i riri aua Hauhau i kore; ai matau e matemate katoa i nga Hauhau. Heaha koa te nui o to ratau matemate i te Marika u tonu ratau ki te whawhai a na te Wera rawa o ratau manuao ratau i kaukau ai ki uta, ko te tama ate Atimara o tetahi o matau manuao i Kau atu ia ki uta. Ko nga mea onga tangata onga manuao i kaha* ki te kau ki uta i tae ko etahi i mate iho ki te wai ko etahi i wera i te ahi ko etahi i totohu tonu atu ki te wai me te manuao ko etahi i puhipuhia e nga Hauhau o te tuawhenua ko etahi na nga pu a Marika onga manuao i ma e ai ki tetahi o matau Kapene te kitenga ano kua wera tana manuao pupuhi ana ia ia. Na Rongo mai tawhiti. Ko te Pirinihi Pihimaaka te tino tangata whakahaere i te Kingitanga o Tiamana i nga ra o Kingi Wiremu tuatahi o Tiamana, a e kia ana he tangata toa rawa taua tangata o mua mai tae noa ki te whawhai a Tiamana raua ko Wiwi, ko Pihimaaka i piri tonu ia kiraroite whakahaere a te Kingi Wiremu tuatahi a mate noa te Kingi, no te tunga ko te tamaiti a te Kingi hei Kingi i muri ia Kingi Wiremu tuatahi, ka mutu tana whakahaere i te ahua rereke onga whakahaere a te Kingi tamaiti nei. A he nui te ahua pouri o te iwi nui tonu o Tiamana ki te mutunga o taua kaumatua te whakahaere; a i tona matenga kanui te mihi o Tiamana ki to ratau tangata Piriniha Pihimaaka, ka whakaarotia he mea tika kia panuitia nga whakahaere katoa o tona oranga. Kaore te Kingi i pai kia panuitia. A kore ana e panuitia. E mea ana te Pepa, o Tapanihi e pai ana ma Marika raua ko Ingarangi e tiaki e whakahaere a Piripiana tetahi onga moutere o Panioro. He nui te whawhai onga Hapu ake o Inia i naia nei kia ratau ake ano. Kei te noho whakaaro a Tiaina i naia nei ki te whawhai kia ratau ano. Kotahi tetahi Wahine Maori no Waikato, e kia ana kua whanau ana tamariki tokotoru i te whanautanga kotahi. Nga Wahine whai moni o A marika ko Mata Rera na ko tona taane no Karaponia wahi o Amarika ko te Wahine tera kei aia nga kowhatu utu nui o te ao nei te Taimana te Rupi te Peeara me te Hapaira me era atu kowhatu utu nui tona maha noatu, I rite ki o te Kuini Wikitoria me te Emepara o Ruhia te papai te nui hoki e kore riro ona kowhatu utu nui i te £2, 000, 000. Henui tona manaki i te hunga rawakore i na wa katoa, he Wahine e whakapaingia ana e te iwi nui i: o o i tenei iwi i te Wahine.
![]() |
6 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [5] Te Tiupiri, August 16, 1898. Ko Mihini Karete o Paratamoa he Wahine nui tera te moni 15, 000, 000. A he atawhai i te hunga rawa kore hoki tenei. Ko Mihihi Mata Tiwini he Wahine nui te moni, me te paanga whenua o Amarika. Ko Mihihi Turia Raimarama he Wahine nui te moni £12, 000, 000. Mehihi Ereni tamahine a koura he maha nga miriona moni a tenei Wahine. Ko Mata Wi omu Wanapiriti he Wahine nui te moni. Ko Maata Heti Kirini he Wahine nui te moni e £30, 000, 000. Maata Kawhena £5, 000, 000. he Wahine ano tenei. Maata Himingwei he wahine ano he nui te moni £8, 000, 000. Mata Tooa he he Wahine nui te moni, ko te moni e puta ana kia ia i te tau he koata miriona. Mata Tiniri he Wahine nui te moni £20, 000, 000. Mihihi Wenewata he Wahine -ano he nui te moni, £8, 000, 000. Mata Miti- ara he Wahine he nui te moni, he maha nga miriona. Mata Mitiaia he Wahine he maha nga miriona. Mata Koti. Ko Mata Taonetene, Mata Mea, Mata Taone, Mata Hei, Mata Warihi, Mata Pire, Mihihi Ruri, Mihihi Karawera tona tama, Ninihi Arihi me tona taina he •tamahine enei na Riki ko enei Wahine e kia ake nei kaore tetahi mea kotahi o ratau i iti iho. i te £5, 000, 000. Ara atu tona nui o te Wahine, o Amarika kei te £4, 000, 000. Haere, iho ki raro kaore nei i te tauia ake i naia nei. HE PANUI. Kinga mema menga Rangatira tane Wahine, o te kotahitanga tena koutou, kia tae atinana mai koutou ki Waitangi, ka tuhera te Paremata o te kotahitanga, ara te Tiriti o Waitangi a te 13 Oketopa 1898 i te 2 karaka i te Awatea. E hoa ma haere mai, he mea tuku atu i raro i te mana o te Tumuaki. PENI TAUI. TE HUI O KAUANGAROA. I te 11 Akuwhata, 98, nei ka tu te Huihui. nga onga tohunga onga kaiwhakahaere, me te iwi nui tonu onga tangata o te Ringatu, ara te Hahi o te kooti Rikirangi kua mate ra- Ko te tino kupu i oti i taua Hui mo te i Hepetema, 98, ka haere taua Hahi ki Pari- ha a. No te 12 nei ka mutu nga mahi karakia whakahaere ake o te Hui. NGA TANGIHANGA MO HUNIA MEI. I te i Akuwhata, 98, nei ka Nehua a Hunia Mei mareata ki Aramoho ano. I muri o te Nehunga ka whakaritea te kupu kei nga ra o Hepetema ka haere te Iharaira ki te kawe inga mate ki Parihaka kia Tohu Kakahi. Ko te kupu a te tupapaku me noho tonu a Tairei tona tamaiti taane i Aramoho tiaki ai ia te Rewanui tona Wahine me tona tamaiti mutunga. KIA MAHARA KOUTOU. He tokomaha nga tangata e tuhi ana mai kaore e tae atu o ratau pepa i nga meera ki o ratau kainga, a ko etahi e tae tonu ana mai ki te tari nei korero mai ai. Na he nui te pouri ia matau mo te he, o aua pepa, pohitiana e matau nga pepa katoa, e ngari ki ta matau whakaaro ake kei te riro i te tahae a tetahi tangata, ki te kore kei te mauria ketia atu e te meera ki tetahi wahi poohi ke atu. na me haere atu koutou ki o ki o koutou Poutapeta ata whakariterite ai i te tikanga e ata takoto ai a koutou pepa, ki atu ai ranei kia rapua te take i he ai o koutou pepa ina hoki kua tae matau ki to Whanganui nei poohimahita ui ai ki te take i pera ai, kaore ia e mohio, na e hoama kia maia ki te rapu i te take, ingaro ai, a ka kitea he tahae whiua ki te ture kia mutu ai tenei mahi. —Etita.
![]() |
7 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [6] Te Tiupiri, August 16, 1898 MATAPARA, Akuwhata 3, 98. Ki te Etita tukua atu ena kupu aku ki runga i ta tatau tionga hei mau atu ki nga wahi e haere ai ia. Tenei ka kite iho inga korero a nga tini rangatira i tae atu nei kite Hui ki Wai rirapa i te 20 Mei tae mai nei ki te 5 onga ra o Hune; aha koa ngaro atu te nuinga, tae mai ranei ki au pai noatu, kua marama katoa i au te ahua o a ratau korero. Na taku kupu tuatahi ake, he mihi ake naku kia Tamahau Mahupuku me ona Hapu, e tautoko mai nei i taua Hui, i runga i te whakaaro ki nga tangata rangatira me te iwi Maori onga motu nei. E hoa e Tamahau tena koe tena koe te tangata manawanui ki te pupuri i te tika mo te iti, me te rahi, e pa kia ora kia ora koe me o Hapu i kona, ma te runga rawa koutou e ata whakariterite nga manakitanga mo ia tangata mo ia Wahine mo ia Tamaiti, i roto i te aroha i te pono me te hipoki ki te rangimarie, ko te koria o au mahi hei huarahi mou me ou Hapu, me nga iwi onga motu e rua nei kia ora kia ora e pa, huri ake, tu ake ano. Kua kite ahau inga korero a nga tini rangatira tangata matau hoki i hora ai ki te aroaro o te Tiamana me ona hoa awhina, heoi taku tino kupu moumou hui noa enei rau tangata ki te hui o Papawai whakapau kai ai, kaore he tino kupu i oti, e rapu ana te whakaaro he aha ra te take i pera ai: na nga iwi ranei i pae nei ki reira, na te kotahitanga ranei, ua nga rangatira ranei taua he i koanga ai nga take o tenei Hui. Na kua marama ahau na te whakarerenga inga tikanga whakahaere o te kotahitanga te take. koia te titore hanga nui i waenganui ia tatau. Heoi he taonga te kanohi kitea, i te kanohi ngaro a kati ake enei tiwawa i konei. Taku e te iwi i te tonga i te Hauauru i te tuaraki i te rawhiti, e roto e waho tapiko, pari, e pa ma e toru aku e titiro nei o te Pire a te Kawanatanga, tuatahi ko te manawa ora kia toitu tenei, turua ko te upoko me ona hoa ko nga waewae kia puruatia, koi panatahi, ki te rite enei, hei aha te rahurahu te pukupuku e tutuki o te waewae me te tu i te rakau i era kua kia ake ra e toitu ana. he wa ano hei whakarongotanga ki te au e a nga tini o te wahi, e pa ma kati maku i konei, te Pire a te Kawanatanga rahui inga miriona eka e rima nei, kia oti kia oti, hei aha te aha, waiho a muri he ra e kape tau ai te maara o te Kumara o te Taro, ko tenei anake taku. Kati koi hoha ki ta koutou mokai na te Hirarau. O MATAPARA. PITOPITO KORERO O TE TINI O NGA WAHI. E kia ana ko te Poopa kua kore e kaha ki te mahi ki te tuhituhi ranei i te nui o te mate, a e heke haere ana tona ora. I te Paraire ka whakariterite a Marika me Panioro kia mahia tetahi kirimina i waenga- nui ia raua, hei whakamutu i te whawhai a Marika raua ko Paniora ka whakaaetia e Panioro kia tukua a Kiupa a Puroto Riko me era atu motu ririki nei o nga Iniana o te taha rawhiti, a ka purutia hoki e nga Marikena hoki a Manira kia oti tetahi tiriti i waenganui ia Marikena rae nga tangata o Piripiana. Kua whakamatua rawatia te whawhai me te tukituki ka te purepo o Kiupa o Manira hoki me era atu wahi katoa i naia nei. Ko nga moni katoa i pau i nga whakahaere o te whawhai ote taha kia Marika 150, 000, 000 tara (dollars) ki runga ki te ritenga kaute moni a te Ingarihi nei £30 miriona me nga haranga. No te 13 nei i oti ai ia Panioro te tahi te Kirimina i waenga nui ia raua ko Marika. I te 13 Akuwhata nei ka tu te Purei putu Pooro a te ropu o Putu pooro o Taranaki o Akarana, i purei ki roto i te Patiki a Poata, a tae nga tangata e 4000 kia kite i taua Putu- pooro, he nui te kaha o te. purei o tetahi taha meneti ruarua nei i muatu o te mutunga o te purei, ka titiro mehe mea e hia nga. paina o te purei, a kaore he paina a tetahi a tetahi. Heoi he nui te purei nei e rua kia Karihana o Karaitiata ki te pai o tona whakahaere i te purei katoa i te mea koia te Rewherei o te purei nei.
![]() |
8 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [7] Te Tiupiri August, 16 1898 I wiini i te ropu o Poneke 10 paina ko te ropa o Manawatu e 3 paina. Ko te ropu o Katapere me to Nepia i purei 15 paina i te ropu o Katapere e 3 paina i to Nipia. I te 15 Akuwhata nei ka tu tetahi whakawa runanga Huri G, Wiremu kaiwhakawa I. P. mo tetahi Wahine Maori i mate i te whanau- tanga tamaiti ki Rangiaohia e tata ana ki Mangonui no te 8 onga ra o Akuwhata nei i mate ai, i mua mai o tona matenga e toru wiki ka whanau te tamaiti, e toru nga ra i muri o te whanautanga ka mea he nui tona mate, ka meatu ki te taane kia haere ki te tiki i te tohunga Maori Nihe Papata te ingoa, ka mea te tohunga me kawe e koe ki te wai makariri, ka waha e te taane tona Wahine ki te roto i reira whakaruku ai pera me te tohu- tohu a te tohunga, pera ano hoki i te ata, e ngari kaore te tohunga i reira, e rua wiki i muri iho ka whakarukutia ano e te taane, i muri i te whakarukutanga ka pikaua e tetahi ona whanaunga ki Rangiohia e 8 maero te pamamao mai i tona kainga tuturu ake nei, e rua ra i muri mai ka mate atu ia. I muri iho i tenei ka tonoa e te Hekeretari kia tangohia mai te tinana o te tupupaku kia tirohia e te Huri te tino take i mate ai, ka puta te whakatau a te Huri, ko te take i mate ai na te he o nga whakahaere mo te tupupaku me te tino whakahe rawa i te mahi a te Tohunga Maori me era atu mahi pera te ahua me a te Tohunga Maori. A me te whakaatu ano ka tukua noatia atu nga rangoa me nga manaki tanga ki te iwi Maori mo nga ana mai ki te tangata. Ko te whakaaro nui onga Iwi nunui o te ao i naia nei kua tino mutu rawa atu te whawhai a Marika raua ko Panioro. A kua tino mate rawa atu a Panioro i naia nei, tata tonu kite peeke rapu, ko ana mahi hoia kua mutu i te kore moni, ko ana tini manuao kua mutu, i te kore moni hei mahi ano i etahi manuao ke utu. A ko tona mana toa onga tau maha kua hori ake nei kua hinga kino rawa atu, a ko te nui o te pouri, me te pakaru onga tangata o Panioro nui atu, me te nui o te ruihi onga tangata mahi paamu me era atu tu mahi katoa o nga taone onga tua- whenua katoa, tae noa ki nga Hahi o taua iwi te wherutanga o taua mate, me te pakaru- tanga o nga takotora purepo tiaki i nga taone i nga Waapu tunga Kaipuke, kaore he mate hei rite te kino, me te mate kai onga Wahine onga taane me a ratau whanau, me te haere kore whare, whenua hoki o etahi o nga whanau o taua iwi, ara, nga mea i Kiupa i Manira piripiana motu Putoro Riko i te tukitukinga a te purepo a Marika. Ranana, 8th Akuwhata, 98, kua hoatu e Ta, Tamihana Ripitana kite Wahine marei- kura a te Pirimiha o Weera o Ingarangi nga moni e £100, 000. Hei whakarite ruma kainga mo nga tangata mahi taane, Wahine rawakore o Ingarangi. Na e hoa ma ko te tohu tenei o te aroha e kia nei. Ko nga moni e puta mai ana i nga mihini i te tau kotahi o te ao katoa nei 37, 000, 000. Nga moni e pau ana a te iwi nui tonu o te Ingarihi mo te tupeka 16, 000, 000. Ko nga motu whenua e kitea ana e te tangata o te ao nei, e kore e ki te wahi tua- toru o te moana nui tonu nei. TE KAUNIHERA WHAKAHAERE O TE AO, O TE REINGA. Te ra tetahi tangata onga ra o nga whaka- tipuranga o mua, e hara ia i te Poropiti, e ngari i puta tetahi whakakitenga kia ia i nga wa o takurua; kakite ia ia Hatana me ana Anahera e huihui ana ki tetahi wahi, i te ao nei e kore e taea e ia te ki i te rangi ranei e kore e taea e ia te ki, i whea ranei taua Hui nui a Hatana, na ka hui ratau ko ana mano tuauiuri whaioio ki taua wahi i kite nei ia, a kaore nei ia i mohio, I kite atu ia, a kaore nei ia i mohio, ka kite atu ia i tetahi
![]() |
9 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [8] Te Tiupiri, August 16, 1898 torona nui kua oti te whakapai ki te momo- natanga o te ao, a ko te kororia o te ao katoa te maramatanga nui o taua Torona. Na i muri o tera ka kite atu ia e arahina mai ana a Hatana, ka whakanohoia ia ki runga i taua Torona, i muri ka hoatu e tetahi atu o ana Anahera te Karauna ki runga i tona matenga, ko te ahua o te Karauna e rua nga Haona pera me to te kau, ko te ingoa o tetahi o aua Haona ko te Haona o te ao, ko tetahi ko te Haona o te reinga he mea tuhi- tuhi rawa ki tona rae ko te Kingi ia o. te matauranga ki te kino ki re mate. I mua o tenei i tapapa katoa nga manomano o nga Anahera a Hatana ki te whenua ia ia e arahina mai ana ki runga i te Torona. I aia ka noho ki runga i te Torona he rite tonu te harurutanga o nga reo ano he haruru no nga wai maha o te ao, a i rongo ano te kai whakaatu o tenei, kua whakaae te ao koia tera te Kingi o te ao o te reinga; katahi ano ka ara ake te reo onga mano whaioio tenei matau te tatari atu nei kia koe, me te kupu, ko tau anake te kupu e meatia e o pononga, kei akoe hoki matau i te ao i te po i te whenua i te reinga, ka mutu enei kupu, kotahi te ahua onga Anahera kore rawa i rangona he reo mo te haora kotahi e tatari ana ki te kupu a Hatana, me te whakamau tonu onga kanohi me nga taringa kia Hatana kia rongo ratau pewhea te kupu. Na ka meatu a Hatana, me haere koutou ki te ao, ka whaka wai i te tangata me nga mea katoa o te ao. Ka tu ake tetahi onga Anahera a Hatana ka mea, me pewhea matau e ngaro ai i te tangata i te ao, ka mea atu a Hatana me noho koutou ki roto i nga manu i nga kirehe me nga kararehe me, nga Ika onga wai, me nga hua onga rakau o te whenua hoki, a ko te ngahere me nga mama me nga wai he kuhunga mo koutou i te ao i te po, ka haere atu ai te tangata ki te patu i te manu ki te kai i nga hua o te Rakau o te whenua o nga wai ki te patu i nga kerehe i nga kararehe inga Ika ranei ko reira koutou tapoko Etu ai ki roto ia ratau whakawai ai ia ratau, a kariro mai nga tamariki a te tangata ia tatau hei utu mo tatau. Ka mea tetahi atu Anahera kia Hatana, me ki atu pea matau ki nga mea katoa o te ao, kaore he atua ke atu, ko koe anake te atua o te rangi o te ao. Ka mea mai a Hatana, e kore e tika tena kupu,. e mohio ana te tangata he atua ano to te- rangi engari to te ao ko au. Ka mea atu ano te Anahera me whakawai e matau, nga tamariki a te tangata kia waiho ai ko tatau, hei atua mo te ao anake, a ka mea mai a Hatana ae engari tena e taea e tatau, e engari he wa ano kei te takoto ka kite ano te- tangata i te atua, engari ka kaha tatau ki te whakapahehe i te tangata tera e mahue te ao i te atua mo tetahi takiwa roa. Ka oti enei kupu, me te tuhituhi ano nga Anahera a Anahera a Hatana i aua kupu katoa me era atu kupu katoa e whakaaetia, ana mai e to ratau Kingi e Hatana, na katahi ka whaka- ritea e Hatana me tu katoa ia Anahera ia Anahera kite kura i nga whakahaere maia. Anahera maia Anahera. Ka mate i au te puku hiakai Waipiro! Haere mai ki au kia HAKEI (HAGEY), kei Whanganui nei. Kei ahau te tino rongoa i kitea inaia- nei hei patu i to hiakai, e kore atu ai ia koe taua wai kino. TUHIA MAI KI AU KI TE WHAKAHAERE KEI WHANGANUI. — TATINI, — KEI RAWAHI MAI O TE WHARE. PUREI. E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki, me nga mahi katoa e tika ana, mo nga whakapaipai Whare. Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere mai tirohia nga rawa o taku haapu.
![]() |
10 9 |
▲back to top |
![]() |
11 10 |
▲back to top |
THE JUBILEE Whanganui, August 16, 1898. TE TIUPIRI. NA RONGO MAI WHAKATATA — PAORA ME ONA HOA, — (PAUL & Co. ) HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE - - PIRITI. - - Kei au nga tino kakahu mo ia ahua mo ia ahua, Te Huru Kaingara, Paraikete, Horo, nga hutu kakahu, nga kaate. Nga kakahu Wahine, o ia ahua. E meiha ana au i nga hutu tino pai rawa. Haere mai ko nga po tenei o te Takurua me te powhiriwhiri ano ki te ringaringa kia whiwhi ai koe. HUI PARAKI, KAI HANGA WATI. E hoko ana i nga Runi Taiman, me era atu ringi, nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te moni iti rawa. Toku haapu ki runga rawa atu o te Pautaetae. KURUMUPIRITI, -KAI HANGI ROHI KEKE. — E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei te taha ki Putiki. TIMI HURU, —P A R A K U M E T E. — F. W. IUA, ME ONA HOA KAI WHAKAEMI TAONGA. HE Hutu mo nga tane, me nga tamariki. He nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa Nga pivvhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o ia ahua. Haere mai, he iti noa iho te utu. Pataia, He tino pono tenei korero ? TE TINO TARI OTE MOTU TUARAKI. E EKE ki runga i te whenua e eke ki ringa i te whenua e tama ma. Nga whenua whare, me era atu mea e hokona mai ana, Ehokona atu ana kite tangata. Ko nga tono katoa, ka whahaotia paitia e au ' P. RANANA, Timuaki Whakahaere, Awaniu Tiriti, Whanganui GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE SOIL. Great Northern Road Agency. Properties Bought and Sold. Commissions of all kinds executed. P. LUNDON, Manager. TARAMANA ME TE TAMA, TE WHARE RINO. I RARO MAI O TE — POUTAPETA. — Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e rite ana. ! • Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e rite ana. Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei nga mea e. rite ana. He tangata he wahine marae koe! Tenei nga tini tini mea e rite ana. Hopukia te taima! I te wa e iti ana te uta mo te moni. J. H. TENETINI KAI KATIKATI MAHUNGA. E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa atu ki era atu mea.