![]() |
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 29. 19 July 1898 |
![]() |
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE. Maori Newspaper No. 29 Vol 1 TE TIUPIRI JULY 19, 1898. WHANGANUI. HURI 19, 1898. SMITH & MILLWARD FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS AGENTS. COAL AND PRODUCE MERCHANTS TAUPO QUAY, WANGANUI. Telephone, No 96 P. O. Box 60 TE METE ME MIRIWATE, HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute Me te hoko nui i te waro, me era atua mea. TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI. Nama o te Terewhono, No 96. Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60. KARAITIANA ME NUMANA. Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o KARAITIANA ME NUMANA. Awanui Tiriti o, Whanganui. If you want to march with the Times, wear CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS. Avenue, Wanganui.
![]() |
2 contents |
▲back to top |
![]() |
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1. ] Tuesday, July 19, 1898. Huri 19, 1898. [No. 29 TIUPIRI JUBILEE. NA he mea tika ano kia whaka- marama atu matau ki nga Hapu o te kotahitanga, me nga Rangatira Taane Wa- hine, me nga mema o te kotahitanga, me era atu tangata matau, aha koa o te kotahitanga o nga Hapu ranei kaore nei ano i uru noa ki te kotahi- tanga. E whakaaro ana matau e tika ana te Panui a Pene Taui kia tu te Hui ki Waitangi o te Paremata Maori o te Kotahitanga. I te mea ko nga korero i Oti i te Hui i tu ki Papawai e pa ana ki nga take o te Pire a te Pirimia anake, kaore nga take whaka- tikatika, whakakore ranei i etahi onga whakahaere onga tau i tu ai te kotahitanga i nga tau kua pahure ake nei, he nui nga mahi hei whaka- haere ma te Pirimia me ona hoa Minita, me nga hoa mema onga takiwa pooti mo te kotahitanga, me nga mema o te Whare Ariki apiti atu ki nga Rangatira me nga Wahine; kia mahia nga Ture pooti mema mo te kotahitanga, me nga ruri o te Whare Paremata, me te tu tonu o Kawanatanga Maori, te kore ranei, me era atu tikanga e whakaarotia ana kia mahia kia pai te takoto, te mahi a nga Kaimahi whakahaere ranei, me te whakatutuki hoki inga Kirihipi a te kotahitanga kia Oti pai me te whakau hoki i nga kohi moni hei tautoko i nga mahi me nga whakahaere a te kotahitanga, no te mea, mei kohi te iwi Maori i te moni £1. I paahitia ra i te Waipatu tae atu ki Pakirikiri penei kua takoto nui he moni mo etahi onga mahi a te kotahitanga me nga whakahaere e hiahiatia, ana, penei kua tae ki te £24900 pauna i roto i enei tau ka whitu nei, penei kua haere taua moni ! ki te Reti whenua, ki te whakapai whenua, ki te whakatipu kararehe, ki te Hoko whenua i nga makete iti te utu, penei kua whiwhi etahi tangata ki nga painga e puta mai i roto i aua tu mahi a te kotahitanga, mei pera i te whakahaere o te kotahitanga penei kua haehae mai te ora ki roto. ko tenei kei te haere tonu atu te ora ki waho ki te iwi Pakeha anake ngahuru mai ai i tana ngahuru ia Kawehe i te rekareka, me te whaka- tauki mai hoki purari puru te Maori; te kupu Maori ka pari te Ihu o te Maori au ahi ana te haerenga onga whenua i nga uri o Tapeta, waiho te raru i nga uri o Hema he ata marama ki uta, he taitoko ki te moana ka kai koha i tona ure, katahi ano ka tangi te mapu i konei ka pari te Ihu. —KOTAHI PUTUNGA O TE PEPA I ROTO I TE WIKI. —
![]() |
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, July 19,. 898. [2 ]\_\_\_\_\_\_\_ Te Tiupiri Huri 19, 1898 Whakaaturanga. (Ko nga korero ano o te hui ki Papawai). 6 pm. Ka tuhera to korero ki te Whare. I te aroaro o Tamahau Mahupuku, Tiamana. HAMIORA MANGAKAHIA (ano)—Ka hono taku korero i te wahi i mutu ai ia au e ngaro ana te haere ki nga hui o te kotahi tanga, ka ahua puhoi te haere o nga mahi, no taku urunga i te hui ki Rotorua ka ngahau ano te onga mahi. Ko te mahi a Tomoana he turaki ia matou ko taku Kawanatanga. Kaati tera, ka tae mai nei ki konei kaore au i tae mai e rua nga tuunga kaore au i tae mai. No tenei rawa ka mahara ahau e kore e pai taku ngaro. Tae mai nei ko te Pire nei e takoto ake ana, I mahara ahau ma te Paremate o te kotahitanga ano e mahi, heoi no runga i te tono kia tukua ki te Maraa. Ko tatou e korero nei otira i tautohea ano e au kaore au i pai kia peratia no te mea e he ana inga ruri o te Whare. I tino puta te kupu ko te pana ahau ki waho o te kotahita- nga me he mea e kore ahau e whakaae. Kiia e au pai noa atu ka pa he mahinga Kinotanga naku i to tatou kotahitanga engari tena ka pouri ahau. Kaati tena mo te Pire nei ano. Mehe mea kua mate etahi mahi i to tatou kotahitanga ara etahi whenua kaati e pai ana me awhina tatou i te Pire nei. Ina hoki kei te mahi tonu tatou i ta tatou mahi a kaore ano i tatu i runga i te mea kaore i rapopoto nga Iwi. A ka tango hoki tatou i tenei mahi ka kaore e tino marama ia au koia au e mea nei mahia tana kia kotahi a ka oti a tana mahi. Ko te whiti raua ko Tohu kaore he maharahara ma tatou no te mea kei te pumau tonu ta raua mahi ko te kotahitanga kei te rere ke noaiho. I te hui ki Parihaka i te tau 1896 ka tu a Taitoko ki te korero kia te Whiti I haere mai ahau kia whakakotahi taua ki raro i te Tiriti o Waitangi, no te mea ko nga paru moana, ko nga tahuna pipi kua Maroke ka utua e te Whiti. Ki te mate nga taonga me te tamaiti a te tangata ka neke ake ranei taua aroha ki aua taonga i taua aroha ki taua tamaiti he aha te pai kia noho tatau ki raro i tenei mea tawhito, pirau hoki I te Tiriti. Ki taku i korero pohehe a te Whiti. HENARE TOMOANA—Tiamana ki taku mahara e he ana te korero a Mangakahia mo te Whiti no te mea kaore ia i konei hei whakautu inga korero mona. Tiamana Otira kaore e pai ana he korero • Iwi nui hoki tenei. MANGAKAHIA—Ka haere ano tana korero. Ka whakaatu ia kaore i pirau te Tiriti. I korero hoki inga Tiriti a te kimi ki etahi atu Iwi. I korero hoki ia inga korero katoa e kore ai e pai te ki kua pirau te Tiriti. Kaati mo te Kingitanga kua marama ki taku titiro ina hoki e noho nei ahau me mahi e tatou te taha ki te Kingi kia oti kia kotahi ai tatou. (Ka tu te Tiamana i konei ki te korero • kaore i rangona i te tangi mai o te peene (Band) i waho. Kaati nga mea i rangona atu ko tenei kupu aua ka mutu hoki te tangi o te Pane. Kaua tatou e whakahe no nga korero Marae i he ai, a kia waiho ranei e te Kingi tona Tonona, ka haere mai ki te kotahitanga, He roa atu aua kupu kaore i ata mau atu. No konei ka ahua tautohe te korero a te Tiamana me Mangakahia). MANGAKAHIA—Ka korero ano. Ka korero ia mo nga kupu a Paratene Ngata e kore e pai kia rua nga kawanatanga mo te motu nei. Kaati ka korero ia mo nga take a te kotahitanga i te hui ki te Waipatu i te tau 1892. Ara ko te Tiriti ko te rarangi 72 o te ture nui &c., &c. No konei ka panuitia e R. Reweti i runga i te tono a Mangakahia kia peratia. Tiwhikete a te Phrinologist a E. O. Hugo mo tana character, in English and Maori. Ka korero ia i konei i aua kupu whakautu mo nga korero a Paratene Ngata Ka hoki ano tana korero mo tetahi wahi he awa i taiepatia e te Pakeha ki te waea he patiki kei te awa ra, Ka takina e te Maori ka hara nga potiki ka tupu hei raruraru i waenga ote Pakeha mete Maori ra ka wahia te kupenga a te Maori ra ka kawea ki te whakawa ka hinga te Pakeha. Ka utu e waru
![]() |
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 19, 1898. [3] Te Tiupiri, Huri 19, 1898. pauna mo te Kupenga. Me te ki o te kai whakawa e tika ana te Maori i raro i te Tiriti me tetahi korero whakawa mo te taka kuri i korerotia. Me taua ki na e hoa ma koia ahau e ki nei, kei te whakarerea e tatou te tino Miiti, ka kapo ke ki te Miiti Wairua. Ka puta taua korero mo te korero a Wikitoria Keepa awhina i te Pire a te Kawanatanga, i te nui o tana pouri i runga i te mea ko Taitoko te pou o tenei kotahitanga a kua mate ia ko koe ko tana tamahine i ora e maharatia ana e o iwi hei whakakapi i nga kupu a to Papa hei oranga ngakau ka tahuri nei koe Ka tango i tenei taonga hou. Ka mutu ka korero ia te o Hirini Taiwhanga ki Ingarangi me tana hokinga mai he kirimana na tetahi Kamupene no Ingarangi hei tango i nga whenua i konei. Me tana kitenga nei kore ia ka kore taua Tiriti timihanga a Hirini e puta &c., &c., Mo te Pire a te kotahitanga e takoto mai nei i te Whare i Poneke e tino mohi ana tatou e kore e oti i te Paremata o Nui Tireni. Koia nei hoki te kotahitanga i mahi ai ka kore mai i konei, katahi ka kawea ki Ingarangi. Ra kei konei, te mate i runga i te kore moni koia e maharatia nei kia kohia he moni hei utu mo nga tangata kawe i taua mea ki Ingarangi kia nui tonu kia noho ai aua tangata ki roto inga whare rangatira i reira. Engari ki taku mahara kia kotahi te tangata hei haere i te tuatahi he whakariterite i nga take me nga mea e tika ai te tu ki te Paremata, ka oti katahi ka haere atu onga tangata hei korero mo" taua take. Koia tonu nei taku whakaaro mo ta tou Pire mo ta te kotahitanga. Mo te Pire a te Kingi kanui te pai o te upoko ara te kaunihera Maori, ko nga ringaringa ia ko nga waewae e riro ana ma te kawanatanga i whakamana kaore e marama. Ko nga whakamaramarama kua whakamaramatia nei e au e pa ana ki nga tau katoa i tohia tohia nei e au i te Timatanga ra otira na te roa rawa ina haere te i runga i tena tau ka kore e whakamaramatia nuitia nei e au. Ko tenei enga Iwi koia nei aku whakaaro mo tatou ka hoatu nei e au ma koutou e ata tirotiro. Kia ora koutou mo koutou i manawanui ki te whakarongo i aku korero. Heoi ka tu ahau i konei mo nga kupu patai anga tangata. WI PERE—Ki te haere ki Ingarangi ka hold mai ranei nga whenua kua mate nei ? TIAMANA—I patai RAWHITI—I patai He rahi nga patai. Anga tangata. Ka mutu nga korero a Mangakahia. He rahi nga korero raruraru i konei. TIAMANA—Ko Paratene Ngata me tu ki te korero inaienei. PARATENE NGATA Ka mihi kia Manga- kahia mo tana kaha ki te pupuri inga korero katoa. Nati kei aku korero te mohio ai koutou he kai tautoko atau no te Pire. No Ngati Porou toku Iwi. Ko tetahi o nga Miriona eka e rima e korerotia nei e au kei toku Iwi. Ko ahau kei roto i te Kirihipi o te kotahitanga, me taha whakaatu hoki i ana tautokonga i tenei kotahitanga kei pohehe mai koutou he tangata takahi ahau i te kotahitanga. No taku kitenga kua tango te kotahitanga i te mana motuhake, me taku Kite inga upoko o nga Kirihipi, ka puta ahau ki waho o te kotahitanga. Ka titiro ahau ko nga tangata ano o te kotahitanga e hoko ana e whaka kaha ana inga mahi o te kotahitanga ka tino kino ahau. Ka korero ia mo tona urunga ki te Kingitanga. Tae mai ki ona urunga ki nga Pakanga a te Hau- hau a te Kawanatanga hoki. Ko nga whenua o toku takiwa kua oti etahi kua oti te Kooti, ko etahi kei te Papatupu tonu. E whakaatu aua hoki ahau toku putanga ki waho o te kotahitanga ka tahuri ahau ki te hanga i toku Iwi kia kore te hoko, kia mahi hipi katoa ka 40, 000 mano nga hipi a matou, I naku te tamaiti kua paahi i te mahi Roia. He whakaatu tenei i aku mahi i mahi ai he painga mo aku Iwi. No konei ka tahuri ia ki te whakamarama i taua whakamaoritanga i nga korero mo te Tiriti o Waitangi i runga i tana i mohio ai ara kaore ia tatou to tatou mana engari kua riro Ire i te Kuini. Ko tenei korero ana he whakahe mo Mangaka- hia. Ka mutu ka panuitia e ia te Tiriti o Kohimarama o te tau 1860. Hei tino whakaatu katoa inga korero a te Kawana Paraone i taua Hui. Neke ana te korero i te 11. 15 p. m. Ki te 10 a. m. i te Ata. (Tenei ake te roanga o nga korero).
![]() |
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday July 19, 1898 [4] Te Tiupiri, Huri 19, 1898. Amerika me Peina. TE WAWAHANGA I TAUTIEIKO. NO NANIHI I TIMATA AI. WAHINGITANA, Hurae 12. E 4000 tangata kainga,; ne te 23, 000 hoia e noho ana i Tauatieiko. Te mahi a nga hoia he pahua i nga taonga o roto i nga Whare. Kei te tutakina e Tianara Tawheta nga wahi, kia kore ai he putanga mo Tianara Riinea ki te maunga. Kaore i nui te riri i te Ratapu nei. No nanahi e timata ai te tukituki i Tauatieiko. HE KAIPUKE I WERA KI TE MOANA. Tera te tahi tima mo Marika ko Terawea te ingoa, tomo tonu a runga i te paura pu nei. I wera i te ahi ki waho i te moana. I ma katoa nga tangata o runga, i runga i te pai o te whaka. haere o nga Apiha o runga. RIHAINATANGA O TE PIRIMIA. O TE KAWANATANGA O PEINA. Kua rihaina a Pirimia Takahata ko te take ko te whakaaetanga o nga Minita o tona kawanatanga kia houhia te rongo o ta raua riri ko Marika. TE WAWAHANGA I TAUATIEIKO. E ki ana te Atimara o Panioro a Tawarihi he mea whakahau ia na Anana ki waho ki te moana wha. whai ai, koia ka pa tenei Aitua. E ki ana hoki ia kotahi ano temata i puhia mai e 80 rawa nga tangata o runga i te tahi o ma manuao i ahara e ki ana hoki taua Atimara, ko te tahi o ona manuao, kaore rawa te tahi pu nui i runga, te take ko nga moni i whaka- ritea hei utu pera, i riro atu ki roto ki te pakete o te Apiha i whakaritea mo tera mahi. E toru nga manuao o Marika na ana i timata te pupuhi i Tauatieiko, na te teitei o nga puke, me tie mataratanga hoki, kihei i tae nga mata ki te taone Kua whakatata nga kaipuke ki tahaki ki te tuku atu i nga hoia ki tahaki. Ko te Tianara Riinea te kai whakahaere onga hou o Panioro kua tono atu ki nga Tianara o Marika, kia whakaaetia ratou ko nga hoia ara hia kaua ratou e whakaraowoarutia pau noa te 25 maero e haere ana, kia kaua hoki nga turanga kaipuke e tahuna, a ki te whakakino ranei i te taone 1 whakaae ano etahi o nga Tianara o Marika mo tana tono mai engari kawe i whakaaetia atu e te mana i Wahingitana. TE WHAKAHAU KI NGA HOIA O NGA PANIORA. Kaore i te pai te ngau a nga mata o nga pu nui o nga manuao ki te taone, kore e ata tae aua. Kotahi te mata i tu ki te Whare karakia i roto i taua Whare e haipu ana nga paura, a heoi paku kotoa te kupu a Tianara Parauko Tumuaki onga hoia o Panioro, ki ma hoia me whawhai tutuki, noa ki mutunga. HE POROPORAKI TANGI. Ko te kapene o runga i te tahi manuao i mau herehere nei ia Marika, i mua atu o te haringa i taua kapene ki Merika, poroporoaki ana ia ki ona hera. mana nui ana te tangi, kihi ana ki o ratou kaki me ratou hoki tangi ana ki to ratou kapene. MATIRITI, Hurae 12. Kua tino mohio a Peina kua tino riro atu. Kiupa, engari ka tino whawhai ratou kia Marika mehemea ko tauphia a Puarato Riko me Piripaina. TE WHAKAATU MAI. O NAIANEI. KUA NEKE TE TUKI TUKITANGA TANA- TIEIKO. WAHINGATANA, Hurae 13. Kua tutakina e Tianara Tawheta te tukitukinga i Tanatieki, kua tukua atu hoki te whakatupato kia Tianara Riinea (Panioro) ko te taone kei rito i nga ringaringa o nga manuao, ko ona hoia hoki kua oti te tutaki e nga Marikena te 18, 000 tangata ke Kanei e piri ana kua tino mate i te kai. Kua tukua atu te waea ki Matiriti e Tianara Riinea mo te tono a Marika. MATE I TE KAI. Kua tino pa te mate kai ki Hawana. TE MATE O PEINA. TE MAUNGAA RONGO. E 21 nga manuao o Panioro, e 21 nga tima hari- hari, i mate ia Merika. E whakaae ana te Kawanatanga o Peina me hohou te rongo, tokotoru tonu nga Minita kaore i whakaae. Kua tono a Tianara Riinea me taku ona hoia. katoa kia puta ki waho ara i runga i te tono a Tia- nara o Marika, kia tukua mai te taone me nga hoia katoa me a ratou pu.
![]() |
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 19, 1898. [5] Te Tiupiri, Huri 19, 1898 Te kupu a te Tumuaki o Marika ki te Tianara, kaore e whakaarotanga, ko nga hoia me te taone me riro mai. Kei te mahi parepare nga Panioro mo ratou i nga i tiriti o rua Taone o Tanatieiko. Kua tae mai te korero kua timata inaianei te pupuhi a Merika i te taone. TE HOKINGA MAI. Ko Reweteneti Hopihona, te tahi o nga kai whakahaere o nga manuao o Marika, i mau i nga Panioro, ko te take koia tonu me ona tangata i tukua hei kawe i te tahi tima harihari waro hei whakatotohi i taua tima ki te pu au o Tanatieiko kia kore ai e puta mai nga manuao o Panioro ki waho. I te wa i kawea atu ai taua tima, tae noa ki te totohutanga. Pupuhi mai ana nga pu nui o te pa, pupuhi atu ana nga manuao o Marika, ka wehi taua tangata kei whara ratou ko ona tangata i nga mata o nga pu, haere atu ana ia me ona tangata i runga i to ratou poti, ki runga ki te tahi o nga manuao o Panioro, mau atu hei herehere ma ratou heoi tiakina ana, I muri nei ka whakaaro a Marika ki tona, katahi ka kiia e Marika me riwhi taua tangata, ki etahi onga Apiha o Paniora i mou here- here whakaaetana hui i te tukunga mai i tana tangata koa ana nga heramana o runga i Nui Ioka ara ana te Umere, ko te tangata na ana i arahi haere taua Rewheteneti me ona tangata whai moni o Merika. RAPAKI, Hurae 16th, 1898. ! Ki te Etita o TE TIUPIRI. E hoa tena koe tenei ku a kite iho i te kape o te petihana a nga hapu o Whanganui TOO te Pire poari a te Kawanatanga mo nga whenua Maori e hoa ma i mohiotia ano i te hui ki Papawai te whakaaro o nga hapu i hui ki reira ko nga Rangatira o te tai rawhiti e whakaae ana kia whakatikatika ina taua Pire ko nga Rangatira o te tai hauauru kaore i whakaae ki te poari engari ko te kati anake i te hoko te mea i rite te hapai o te Iwi Maori puta noa na e hoa ma ko te mea tika ki toku whakaaro me whiriwhiri te tahi tangata tino pai marama o roto ia koutou hei kawe i ta koutou petihana ki te Whare ara ki te aroaro o te Komiti o te Paremata korero ai i ta koutou i hiahia ai e whakahe ana au ki te kupu e mau na i te rarangi tuarua o ta koutou petihana mo te wariu o a koutou whenua mo te hoko kotahi hereni me te hikipene mo te eka mehemea ko te utu tena mo te eka kotahi ina riihitia atu e whai tikanga ana taua kupu. E tika ana ano pea ta koutou tirotiro mo nga whenua ngaherehere he nui nga moni e pau mo te mahinga i nga Rori me te mahinga a nga kai Ruuri ki te tapatapahi i nga poraka ki a riri ki me te hanga i nga Piriti ko nga mea nunui tenei hei whakapaunga mo nga moni i moketetia mai i te Kawanatanga e te poari mo te taima kua nohoia e te tangata aua whenua kua riro ma ratou e utu haere aua moni a ea noa e kore e riro o koutou whenua mo aua mokete e kore hoki e eke mai nga mokete a nga kai Reti ki runga i aua whenua engari ka whakaekea ki runga ki ona hipi kau hoiho a pekerapu atu i a kaore he mate e pa ki te whenua engari ko te iti anake o te utu o nga riti o ena whenua maunga ngaherehere i nga tau e 5 tuatahi ki toku whakaaro hei o muri atu tau kua utu mai ki nga hapu no ratou aua whenua hei nga tau o muri rawa atu kua neke atu nga moni e puta mai a tuku iho ki o koutou uri ka pau ai nga tau e 42 ka kite pea ratou i te nekenga rawatanga o nga moni e puta mai e kore pea koutou e tino whakaae ki enei tohutohu otira tenei ano te tahi kupu whakamarama e kore te poari ara te Kawa- natanga e whakaae kia retia o ratou ake whenua ki te utu iti engari ko te utu nui atu a te hunga. I tae ki te maketetanga o te Riihi o aua whenua me te tangata ranei i tuku pukapuka (tenders) ko te mea i nui ake te utu ka riro kia ia te whenua ko nga mea o tatou o te Maori kua mohio ki enei tikanga ka tere ta ratou ki mai e tika ana e hoa ma tena e penetia e te poari te whakahaere o nga whenua Maori no te mea ko te whakaaro o te Kawanatanga kia wiini ratou i nga moni e £7 10s. od. ite £10 os. od. pauna ranei i te £100 o ia tau o ia tau ko te nui o ena moni ka hoki ano ki te hunga whei take tenei ano tetahi moni nui a te hunga whai take e riro ana mo te kootitanga a te poari i nga whenua
![]() |
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 19, 1898. [6] Te Tiupiri, Huri 19, 1898 Maori e kore pea e rereke atu i to mua whakahaerea te utu o nga keehi. Engari pea ka puritia atu nga moni a te hunga he moni a ratou kaite poari hei whakaea ia ratou Keehi tenei ano te tahi kupu whakamarama ko nga moni e pau ana i te kooti whakawa me ona mahi katoa e £60, 000 ono tekau mano pauna i te tau ko aua moni ka riro tena hei moni whakahaere i te poari hei utu mo nga mema me ona mahi katoa ka riro tena ma te Paremata e pooti i tena tau i tena tau i roto i nga moni o te koroni otira kia marama ai koutou ko taua ono tekau mano pauna kai te ea ia koutou te utu ia tau ia tau i nga moni e utua ra e koutou ki te kooti a pukai atu hoki etahi i waho hei moni takoto noa akuanei ka pena ano te poari nei engari ko te mea e rereke ana ko te wehenga ki tena takiwa poari e pai atu te whenua me nga moni hoki e puta mai i roto ko te takiwa i hoki iho te pai o nga whenua ka hoki ano nga moni e puta no nga whenua ke tena te tupuhi engari tenei te tikanga nui hei tirotiro ma koutou me whaka- uru tetahi Rarangi ki taua Pire kia waiho ma te Runanga o te kotahitanga e tirotiro nga mahinga a taua poari i tena tau i tena tau i mua mai o te taenga o aua pukapuka ki te Paremata hei kona pea te tupato ai te mahi i nga moni o nga whenua Maori akuanei pea ka wehi ano koutou koi pau etahi o a koutou moni i te kotahitanga ki toku nei whakaaro ko te tika anake te mea e whaia atu nei e tatou ki a rite te tika ki runga ki nga Iwi e rua Pakeha Maori ko te huarahi tenei e mohiotia ai te Pire pono ki toku whakaaro e kore te Paremata me tona Kawanatanga e tino whakahe i tenei tikanga mehemea ka whakahoia te tokomaha o nga mema o te kotahitanga ki te 26 e 22 mo Aotearoa e 4 mo te Waipounamu tena pea etahi tangata e penei te tirotiro tena e kore nga mema e noho mai nei i te Paremata mehemea ka whakaaetia tenei tikanga e hoa ma kaore i pena tenei tikanga kaati ano era i reira hei tirotiro i nga mahinga ture o tera whare mo te taha kia tatou hei pupuri mai ia tatou whakatikatika ia wa ia wa engari ko ta koutou tino patai me pewhea e ora ai tenei kotahitanga kai whea te moni na mehemea i ora nga mema o tera whare i nga moni o te Koroni me ora hoki enei ki reira ki te kore tatou e whakaaronui ki tenei tikanga e kore a tatou mahi e oti pai. Heoi ra koi hoha H. TARE TIKAO. RETA A TE URIKORE O PIHAMA. Ehoa e te Urikore o Pihama tenei tau Reta whakaatu matau ranga, kua tae mai kia matau i te 26 Hune nei, e tautoko ana i te Reta pohehe a tohoa a matakatea o Kaiwhaiki: Na mo tenei kupu au e mea nei kia whakamarama atu matau kia koe mo te korero mo nga Poropiti toko rua i te 11, onga upoko o whakakitenga tae ki te 13 onga rarangi ka mutu. Na ehoa e meana pea koe kia ki penei mai koe ko au a poropiti e rua e kia nei e whakakitenga ma te Whiti raua ko Tohu taua whakaaturanga. Ehoa mau ano e ata titiro iho nga kupu katoa o taua upoko ka ata whakaaro e koe, e hara a Parihaka i Huruha- rama, e hara i te whare o te whiti o Tohu ranei te wharetapu e kia nei, e hara hoki i te Pa o Parihaka te Patapu e kia nei, na ko nga ra kua oti te whaka- rite hei poropiti tanga ma raua 1260 nga ra, tena e e hia tau kei roto i nga ra kua kia ake nei, nga 'ma- rama ranei, ka mohio koe, ka titiro iho e koe ka hia tau o te Whiti o Tohu e poropiti ana, ma kona e whakaatu kia koe e hara ia te Whiti ia Tohu ranei Tena ata titiro ano ko te tangata e haere atu ana ki te tukino i a raua ka pau i te ahi, a mateatu e kore e ora aha koa ko wai te tangata e haere kite tukino i aua poropiti e rua i te mea kua tukua te mana kia raua mo te whakamate i te tangata tena kei whea kia mate ia raua nga Pakeha nana raua i herehere atu ki te herehere, ehoa e kore e taea e matau te kore e ki penei atu kia koe kia ata tito i nga kupu o te karaipiture ko te Whiti raua ko Toha, I mahara matau kia kuare ia matakatea kia tohunga hoki pea koe, kaore he ropu ia korua na te pohehe na te whakaro kore, na mo to kupu mo te kotahi- tanga he kuri he poaka, kei akoe tena, engari kiatu pato koe mo ena kupu au. Koi kai koe i to ruaki, a ka hoki ano koe ki nga ra o tou whanautanga. Kaore a te kotahitanga ana pena me tau e tupehu mai na koe kotahi tonu te ara o te kotahitanga mai o te tau 1840 tae mai ki tenei ra e haere nei ano. Etita. RETA A TUHANARETE O WAHUA Ehoa tenei tau Reta o te 25 Mei 98. whakaata mai i tau whakaaro mo nga Ture a nga kaumatua o Hawaiki mai, me te ahua o te Tiriti o Waitangi, me nga Ture i whanau mai i roto i te Tiriti. A meatu
![]() |
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 19, 1898. RETA A TE HARAPAKI O WAIRARAPA. E mea na a te Harapaki kia ata whakaaro nga tangata matau Rangatira hoki kei te kupu nei, kia whakawhiti te iwi maori ki Ingarangi ki te tiki i te mana motuhake mo te iwi maori e meana hoki ia kia kaati i te kupu a te kuini kei tona kawana me tona kaunihera te tikanga mo ana kupu katoa kaore ia ia. Na e tautoko ana matau i tenei kupu a te Hara- paki o te oreore Mahitaone o Wairarapa, ae kaore he hua o te haere ki Ingarangi ki te tiki i te mana motuhake, e kore e riro mai, kua tureti e ki ana te kupu Pakeha, kua parakoretia hoki e ki ana te kupu Maori, be moumou moni te kohi mo tera whakaaro, e ngari ka wehe i te rekareka nga tangata e kowhiria ana mo tera haere ka kite ratau i Ingarangi Heoi te hua e puta mai o tera haere.Etita. RETA PITIHANA O RAETIHI. Ehoa e Winiata te kakahi tenei to Pitihana kua tae mai whakaatu i te tautoko i te Pire a te kawanatanga arai i te Hoko onga miriona eka e 5, o te motu nei kia toe ai hei whenua mo nga Maori, me au whakatikatika. Na he kupu atu kia koe ko te wahi tika mo to Pitihana ko te Hui o te kotahi- tanga i Papawai, tuarua ko te tuku atu kite Pirimia me ona hoa mirita, tuatoru me tuku atu ki o tatau mema Maori. Kaore e tika kia panuitia e matau, heoi koi pouri koe.Etita RETA A TE OAMARU UAWA. Kua tae mai to Reta o te ono Hune e mea ana mai kia kaua hei panuitia nga tupapaku mate, me nga korero mo ratau. Na he whakaatu tena kaore e taea e matau te whakakore tena take, ko nga mahi tena ma te Pepa nei, he panui i nga korero katoa e tukua mai ana kia panuitia, ko nga Reta korero kino tahae. Kohara, whakapaeteki kino, e kore e tukua kia
![]() |
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 19, 1898. [8] Te Tiupiri, Huri 19, 1898 O. Peini, F. Terekeera, V. Wiremutana, W. Weera, 825, 000. 000 tara a te tangata kotahi. F. Penapiriti, T. Heimea, H. Heimea, W. Warini, W. Tamihana, Mata Tiniri, I. Hakini, H. Hatini, W. Heirono, P. Tanahu, $20, 000, 000 tara a te tangata kotahi. Ko te tiwai moni a enei tangata hui, katoa; e rua piriona e whitu rau miriona tara, e rite ana i te tangata kotahi $37, 500, 000 tara. Tenei ake ano etahi rau tangata i neke atu i te §10, 000, 000 tara i te tangata kotahi. Kei waenganui o onoka me Taari taone, i te takiwa o Haratana, e neke atu ana i te ono tekau tangata whai moni. Kaore i penei era atu iu o te ao te whai moni, me te Marikana. Tou ora ra e te iwi Pakeha, e tahina kohatu. Ko au ko te Maori, he poukia heia ki te kaki warea ake e te moe kia namu, Ahakoa taka- huri mai te moni oho ake i te moe e tarere ana i te haki. Ki te pakete takoto ai, oho ra- wa ake, e porotiti haere atu ana i nga tiriti ano he wira kareti. (Ed. ) Kei tera putanga ka panuitia nga wa- hine whai moni o Mariki. I taia ai enei whakaaturanga, ma te moni katu nga mahi na konei a Amerika i kaha ai ki te kari i tona pakanga kia. Paniora, koia nei hoki e ma ai a Ingarangi. Waihoki me a tatou nupepa ma to moni e kaha ai ki te pikau atu i nga rongo korero o te ao. Ed. WHAKAIHUWAKA. Kua mea te Pirimia i runga inga Pitihana tono whakawa tuarua a nga tangata mo Whakaihuwaka, me nga whakamarama i te nui o te mate i pa mai ki nga tangata o taua Poraka, kua kia ake nei mo te kore o ratau take tipuna i uru i te whakawa tuatahi o te tau 1886, I runga i aua whakamarama kite Pirimia, ka mea te Pirimia, me whaimana te timuaki ki te whakawa tuara i taua Poraka, ano he whenua papatipu, me nga take katoa o nga tangata. HEOI. NA RONGO MAI WHAKATATA. TE RARURARU O NGA MAORI O NGAPUHI. Te mutunga iho o te whakawa mo nga. Maori o Ngapuhi whakataua ana mo: —Hone Toia Romana, Hone Mete me Waimana te 18 marama ki roto ki te whare herehere mo te tangata kotahi, mo Matana koia te tahi o nga. tangata i puta he raruraru i runga i taua teke ano i te tau 1887 te 18 marama. Te kauma- tahi nga tangata i whainatia mo te £10 ma te- mea kotahi, me te £25 ma te tangata kotahi. he punga ara hei here kia mau te rongo mo nga marama te kau marua. WHAKAWA KURI. Tera te tahi whakawa i whakawakia ki Opunake, he ngaunga na te tahi kuri i te tahi kawe ana, patua ana te kuri e te tangata na- ana te kau, whara ana te kuri heoi tamanatia ana e te Ariki o te kuri, te tangata na ana i patu ara mo nga moni e rite ana mo tona kuri. Ki ana te kai whakawa e whai take ana te tangata na ana te kararehe i ngaua e te kuri, ki te patu i te kuri Rehita, a. kore rehita ranei. Heoi whakakorea atu ana te tamana. HE TOHU. E toru rau nga taone i Marika kua oti he tikanga te whakarite ara e penei ana taua tikanga, mehemea ki te tangi te pere o te waru onga haora o te ahiahi i nga po o te- makariri, me hoki katoa nga tamariki i tana haere ki o ratou kainga; hei te iwa o nga haera tangi ai te Pere o nga po Raumati. E kiia ana nui atu te pai, i whakamatauria hoki e ratou tenei tikanga, tera hoki tenei tikanga e tino pai mo Nui Tireni. TE MEERA O TE AWA O WHANGA- NUI. Kua whakaaetia e te Poohi Mahita o Whanganui me tae atu nga reta ki nga kainga o roto i te awa o Whanganui, e matara atu ana i nga poutapeta ara i Hiruharama, i Pipiriki me Koriniti. A kua whakaae hoki a Hatariki, ki te kawe i nga reta mo aua kainga kore Poutapeta. Ko te utu tenei a Hatariki mo nga paihere e tukua ana ma runga i tona tinia, ahakoa he mea iti, tae noa ki te 56 pauna te taimaha ko- te utu 1/6.
![]() |
11 9 |
▲back to top |
![]() |
12 10 |
▲back to top |
TEWI MAKIWHARANGI. TANGATA Whakamine taonga Rino, me era atu taonga maro, katoa e puritiana ki konei, mo te Hoko. Waea taiepa, Rino uhi whare, Tepara, Neera, Parau, Hapara, me nga mea ngaki whenua katoa, omu, toki, Perohuka, keena kohua kai, Paneke, Pureti me era atu mea pera katoa tona tini noatu onga taonga pera, e hokona ana i konei mo te utu iti reawa. Ritiwe Tiriti, Whanganui.