![]() |
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 22. 31 May 1898 |
![]() |
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE. MAORI NEWSPAPER TE TIUPIRI MAY 31, 1898. WHANGANUI MAY 31 1898 SMITH & MILLWARD FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS AGENTS. COAL AND PRODUCE MERCHANTS TAUPO QUAY, WANGANUI. Telephone, No 96 P. O. Box, 60 TE METE ME MIRIWATE, HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute Me te hoko nui te waro, me era atua mea. TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI. Nama o te Terewhono, No. 96 Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60 KARAITIANA ME NUMANA, Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o KARAITIANA ME NUMANA, Awanui Tiriti o, Whanganui. If you want to march with the Times, wear CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS. Avenue, Wanganui.
![]() |
2 contents |
▲back to top |
![]() |
3 1 |
▲back to top |
Vol 1. ] Tuesday, May 31, 1898. Mei 31, 1898. [No. 22 JUBILEE TE TIUPIRI. NA e hoa ma timata mai i te 15 Aperira tae mai ki te 20 Mei nei nui atu te raru- raru, i te matenga o to tatau kaumatua o Meiha Keepa; na kua noho mai ko te tuwhera- tanga o te Paremata Maori, na tenei i taki atu nga tangata katoa ki Papawai ki te wahi kei reira nei te Hui o te kotahitanga, a e kia ana kua tae a Mahuta te Kingi Maori o Waikato me te Hekeretari whaka- haere o te Kingi a te Ngakau Waharoa me te mema o te Kingi o te taihauaru a Henare Kaihau me era atu o Waikato. Na e hoa ma he nui te whakamihi ake o te ngakau mo te putanga o te whakaaro pai marama i a Mahuta me ona iwi, kia eke mai ia me ona iwi ki ranga ki te whakahaere kotahi, ae kia pena te ahua mo te iwi Maori kia kotahi te whakaaro onga Rangatira onga Hapu onga iwi onga tangata mohio ki te whaka- haere, e nui ana taku koa mo tenei kua kotahi a Kingi Mahuta me ona iwi me nga iwi o te kotahitanga kua tino pai rawa tenei, kia penei hoki a te Whiti raua ko Tohu kua tino pai; E ngari ko taku ake whakaaro, ka rereke ara koia tenei. Ko te wa tika tenei ma Kingi Mahuta me te kotahitanga, e ata whakariterite ai, i te ahua mo te kotahitanga, me te kotahitanga hoki; ara, koia tenei taku whakaaro ake. Me tino whiriwhiri nga tino tangata rangatira onga iwi onga hapu matau, pono, pai, mahaki, tupato, whakaaro Kotahi ki nga pai mo te iwi Maori, kia tokorua nga mema o te iwi, o te Hapu hei noho tuturu mo te whare Ariki, kaua hei neke atu ki te whakaaro ake nga mema o taua whare Ariki i te 75 mema Ariki, ko aua mema hei mema tuturu mo te whare ariki, a, ko aua mema te kaunihera o te iwi Maori, ko Kingi Mahuta hei upoko ariki mo taua kaunihera o te whare Ariki. Na tuarua ko nga mema o te whare paremata o te iwi nui tonu, Ma ia takiwa ma ia takiwa e pooti nga mema e tika ana mo taua whare, hei nga tangata rangatira pai nga whakaaro mohio pono. Kia kaua hei neke atu nga mema 5 te 101 mema mo te iwi nui tonu. Na kia oti tenei ia tatau te whakahaere, ka tahi tatau ka tahuri ki te mahi inga Ture ake mo te whakahaere a nga mema ake o te Paremata Maori, me nga Ture mo te iwi Maori ake, haunga nga Ture e whakahoa nei tatau ki te iwi Pakeha, kei te pai te takoto o era. Na e meana ahau ki nga iwi me nga Hapu, me nga rangatira me nga tangata matau kia*
![]() |
4 2 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [2] Te Tiupiri, Mei 31, 1898 anga nui mai o koutou ake whakaaro ki te ata whakaaro i tenei panui o te rira nei he mea nui tenei. Ma tenei kia oti ia tatau, katahi ka taea e tatau te pupuri to tatau ake tika, me te mana o te rangatiratanga o te kupu hoki, ki te kore tenei e whakaarotia nuitia e koutou, ko te mana rangatira i heke iho nei i o tatau tipuna ka heke atu ki te kore, ka tipu ake ko nga rangatiratanga na te matauranga pakeha, na te moni hei rangatira e haere ake nei. Koia ahau ka whaka mahara atu ai kia koutou i naia nei, kia whakaaronui koutou ki tenei. Na ko tetahi kupu whaka mahi ara atu kia tatau, me whakatuturu e koutou he tunga mo te Paremata i naia nei, me mutu te hapai haere i runga i te ringa o te tangata, whaka- tuturutia te tunga mo taua whare me ona whakahaere katoa i tenei Paremata o koutou a tera Paremata ranei, pai tonu. Na ko te wahi pai kiau mo to tatau Paremata ko Papa- wai ake katahi. Ko Otaki ka rua. Mo te tata ki te Paremata Pakeha, me te nohoanga Kawana, me te kawanatanga hoki koia nei nga pai o enei wahi tetahi he noho ki waenga- nui o nga motu e rua nei, o Aotearoa o te Waipounamu. Na kite te kore enei wahi e tau, kati waiho kia Kingi Mahuta he tunga mo tau a Paremata o tatau; Nei hei konei takoto ai enei whakamahara atu aku kia tatau i naia nei. Na tetahi mea ka whakamahara ahau ia tatau, ko te kohi ma nga taane menga wahine, me nga tamariki kua tae ki te 16 tau me tahuri te kotahitanga ki te whakatuturu tenei kia tuturu te kohi a nga iwi anga Hapu a nga tangata i te tau i tetahi kowhatu mo te kotahitanga o te iwi Maori; No te mea e tuturu ana tenei e kore e tu to tatau kotahita- nga ki te kore te iwi e kohi moni mo te tuara inga mahi me nga whakahaere o tenei kotahi. tanga e takoto ake nei, ma te moni anake e taea ai e taiau tenei pikaunga te whakahaere kia tipu ai hei mahi, Irunga i te whakaritenga i te Waipatu i te tau 93 i pahitia i reira kia £1 te kohi ma nga tangata o te kotahitanga. na kaore i whakamahia taua penei kua te te moni ki te peeke takoto ai ki te £15, 000 tinana, penei kua ai ienei moni. hei whaka- haere i nga mahi katoa e puta mai ai he painga mo te kotahitanga. Na kia aronui o koutou whakaaro ki enei kia oti ia koutou km" rapopoto nga matapuna o te whakaaro o te - matauranga kite wahi kotahi tau ai kia taea ai e tatau te tu nga matauranga huhua o te iwi Pakeha i naia nei haere ake nei, heoi hei kona ra koutou nga matauranga me nga mana kia kaha. PITIHANA WHAKAATU. 1. —He Whakamarama, he inoi atu hoki na matau na te iwi o Whanganui nei me te iwi o Tuwharetoa o Taupo me o Matau Ranga- tira Taane Rangatira Wahine me o Matau Hapu o enei iwi. 2. —I runga i to matau raruraru ki nga tangihana mo to matau tino Kaumatua Rangatira aroha o Meiha Keepa a kiha, i i taea te whakarite te ra 20 o Mei, e tae ai ki- te Hui o te Kotahitanga i Papawai. 3. —I tae ano he waea whakaatu ma matau kia nekehia te hui, kia tae atu matau, a, kaore he utu mai a Tamahau Mahupuku mo aua waea a matau. 4. —I te mea kua kite matau i roto nga Nupepa Pakeha kua tae te kawana me te Pirimia ki Papawai a kua takoto atu nga, whakamarama a te Pirimia mo te Pire whenua maori a te kawanatanga kua tae nei ki Papawai, a, ka whakaaro matau e kore, a matau take i whiriwhiri ai e uru ki te Pahi- tanga a te kotahitanga i taua Pire. 5. —Koia matau ka inoi atu nei ki te Honore Pirimia me ona hoa minita kia whakaarohia mai e koutou tenei pitihana kia uru atu ki roto ki te ropu huihuinga onga minita me te Pirimia ina whiriwhiri koutou i nga menemana whakatikatika inga take katoa e whakaurua ana ki taua Pire, e whakakorea ana ranei o roto o taua Pire. 6. —E whakaaro ana hoki matau kia awhina, kia tautoko matau me era iwi era hapu i nga wahi o taua Pire katoa kua whaka- haerea nei e matau enei e mau ake nei 1. —I runga i nga tikaanga o tenei Ture, me roherohe nga takiwa o te koroni nei, 2-. —Me whakatu he Poari whenua Maori mo ia takiwa, ko nga mema mo taua Poari kia tokorima, ko te komihana o nga whenua, o te karauna hei Pakeha kia tokowha hei Maori o ia takiwa o ia takiwa me pooti aua mema Maori kia toru tau e tu ana, ka pooti
![]() |
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898 [3], Te Tiupiri, Mei 31, 1898 nou ano e nga tangata o ia takia o ia takiwa. 3. —Me utu tau nga mema katoa o tenei Poari, te komihana me nga mema Maori tokowha o ia Poari o ia Poari, me era atu utu e tika ana, e whakaaetia ana e te Paremata ia wa ia wa. 4. —Ko te Komihana onga whenua o te Karauna hei tiamana mo te Poari i runga ano i tona tunga Komihana kia rua nga pooti mana ko tana ake pooti, me te pooti whakatau. Ki te ngaro ke te Komihana Tiamana mana e whakatu tetahi atu Pakeha hei riwhi mona, me panui rawa ki te kahiti te ingoa o tona riwhi, hei tepute tiamana. 5. —Me whai Pooti te Teputi Tiamana me te Pooti whakatau ano, 6. —Ko te korama o te Poari e tu ai, kia kaua hei iti iho i te tokotoru, kia rua mema Maori, kia kotahi Pakeha, haunga te maha ake. 7. —E pai ana tenei rarangi katoa. 8. —Ko te whakaetanga kia whakahaerea nga tikanga o tenei Ture ki roto ki nga takiwa. Me pitihana, te tokomaha onga tangata nona te whenua, Ma te kawana e whakamana taua tono. Ahakoa papatipu, karauna, tiwhikete, me era atu pukapuka pupuri take whenua Maori. 9. —E pai ana tenei rarangi katoa. 10. —Ki te puta he whakahe ma nga tangata, o te pitihana o waho ranei o te pitihana onga tangata ano e whaitake ana ki te whenua i pitihanatia i raro i te kahiti, me whakatau taua take i runga i te pooti a te tokomaha i tae ki te aroaro o te Poari i te ra i panuitia ai ki te kahiti. 11. —Ko te kupu (te ture mo nga Takiwa ngawha 1881) me whakakore i roto i tenei Rarangi a me uru aua tu whenua ki roto i tenei Pire. 12. —Ka whaimana te Poari ki te Riihi i nga whenua maori i runga i te whakaae a te tokomaha o nga tangata nona te whenua, mo te utu nui i runga i te ritenga makete me era atu ritenga whakarite Riihi ki te katoa aha koa Pakeha maori. Maori whitaake ranei ki te whenua mo te wa mo nga utu i raro i nga tikanga o nga huarahi whaka- haere. 13. —E Kore e taea, te hoko he whenua (he toenga whenua hoko ranei. ) I roto i te tahi takiwa kua whakaaetia kia whakahaerea nga tikanga o tenei Ture i roto i muri iho i ienei., 14. -—E whaimana ana te poari ki te wehe i etahi whenua i runga i te tono a te tangata, anga tangata ranei nona te whenua, Hei wahi mahinga hei wahi nohoanga mo nga Tangata, nona te whenua. E whakaarotia ana e ratou e tika ana, me te wehe hoki i etahi whenua hei urupa, hei tuunga kura, hei tuunga whare karakia mo etahi atu tikanga e pai ana mo te Iwi. 15. —E pai ana tenei rarangi katoa. 16. —Ka ahei te poari. Ki te whakahaere tikanga mo te Tuku whenua Maori kia te kuini, kia mahia nga koura, me era atu kohatu utunui, i runga i nga tikanga e whakaotia ana e te nuinga onga tangata no ratou te whenua. Kua patua nga kupu (mo te mahi maina, i runga inga tikanga o te Ture Maina 1891). Haere tonu ki te mutunga. (Ka honoatu ai e nei kupu) (a e kore nga mana o te Ture 1891. E kaha ki te whakahe i tenei Ture. 17. —Me hono atu ki te whakamutunga. Enei kupu. (Ki te mea e marama ana i te iwi kia pera tia. ) 18. —E pai ana tenei rarangi katoa. 19. —E pai ana tenei rarangi katoa. 20. —E pai ana tenei rarangi katoa. 21. —Kei te kupu (Tuku awira. ) Ka hono atu enei (ki te tangata ki nga tangata ranei e kitea ana e te Ture he Tika, (me te whakawhitiwhiti hoki i nga paanga ki nga whenua Maori). Kua patua nga kupu. (Ki te tahi atu Maori. 22. —Te nama me te pekerapu me apiti enei kupu ki raro o taua rarangi, (e te tangata noaiho e te kawanatanga ranei). 23. —Ki te whakamutunga (ki te mea e marama ana ki te iwi kia peratia). 24. —E paiana tenei Rarangi. 25. —Me penei nga utu initareti ara: — £5000 penei nga e 3 paiheneti. £4000 penei nga e 3½ paiheneti. £3000 penei nga e 4 paiheneti. £2000 penei nga e 5 paiheneti. 26. —Penei te whakatikatika. Ko enei kupu—" Me nga whakahaerenga onga tangata noaiho "—me kore rawa atu me te hoatu o enei kupu ki te mutunga o taua tekiona—" Engari ko nga Tiiti ko nga Kirimini ranei whakaaetanga ki te hokoa etahi onga tangata Maori, no ratau etahi whenua ki tetahi Pakeha ki etahi Pakeha ranei a kaore ano i taea e taua e aua Pakeha ranei te whakaoti i roto inga tau Tekau ma ono. Na me kore e maua ana tu kirimini, a ko aua whenua me hoki mai ki te hunga nona te whenua a me taka ki roto ki tenei ture
![]() |
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday May 31, 1898 [4] Te Tiupiri, Mei 31, 1898 27. —E pai ana tenei rarangi katoa. 28. —Me hono atu ki te mutunga, o tenei rarangi enei kupu, (i runga i te tono a taua, aua tangata ranei kia pera). Na me apiti atu tenei hei rarangi ano mo tenei Ture. 29. —Me whai panga te Pouaru Wahine ki tetahi wahi oranga mona a te taane i mate, ahakoa reti, moni takoto ranei ki te peeke, era atu putanga moni ranei, aha koa whaiuri a raua ake ko te Taane i mate, kore ranei. Engari kia mate taua Wahine, me hoki taua painga ki te tangata, ki nga tangata ranei i whakataua e te kooti koiara nga riwhi o te tupapaku. E koro e mana te Wira mo te paanga pera a te Wahine pouaru. 30. —Ki te mate mate katoa te tahi whanau ranei, a, kaore he oranga ki te ao, i runga i te matenga kore wira ko oratou paanga whenu akatoa me riro i o ratou whanaunga tata. 31. —Ko te kooti whakawa whenua Maori, me ona mana katoa, ka whakakahoretia atu e tenei Ture. HUIHUINGA O TE HAHI MIHINARE. He panui ma te Etita, hei whakarongo ma te taringa kai kapua o roto o te Hahi. No te 18, o Aperira nei i tu ai te Hui o te Hahi Maori o te tai rawhiti i te Pihopatanga o o Waiapu, he whakatakoto whakaaro mo nga he, mo nga mate, mo nga mea i hapa. Hui ake nga Minita Maori e 4, nga Pakeha 2, haunga hoki te Pihopa, me nga mangai i whiriwhiria mai i ia takiwa i ia takiwa o Whakataane tae noa ki Turanga e 20. Ka tae ake te manuhiri ki Raukokore, karite katoa nga tikanga whakamanuhiri i rite ai te kupu nei. Ma te huruhuru te manu ka rere, ka ao te rangi ka uhia, he kai i te whare o te wananga ka toroa, ko taku tama ko atawhai he kereru te tino kinaki. Te whare moenga he whare- papa. no te koroua nei no te Hata Moutara me tona Hapu, me te whanau a Maru. Ko nga kupu whai-korero, e ahu nui ana kite Pihopa katahi, nei aho hoki ka kitea mai, i tona hokinga mai i te huihuinga o te runanga a nga Pihopa o te ao katoa i hui ra ki Ranana i a Hune 1897, ki ta ratau na tangare 194 te toputanga. I tona urunga hoki ki roto i te tino TIUPIRI a te Ingarihi me ona toronga me ona whakauru i whakahonore ra ki to tipuna kia Wikitoria e ai tau, Ka whakahoki-hokia e ia, ka whakaaturia atu nga whenua i kite ai ia, me nga moana i haere ai ia, o te huarahi i te moana whero, me tona kitenga ia te Kuini i te karakiatanga i roto ia Paora whare karakia i Ranana i tona ake kainga ano i Windsor, me tona kitenga inga maioriori i tu waewae ra i runga i ta te Pakeha tikanga. Hei miha- rotanga hoki tenei ma te tangata kia kite ia. Wikitoria, hei whakaparahakotanga ma te tangata i tae ki Ingarangi, a kaore i kite i taua ruruhi rongonui. Ka tae he kainga ko aua. mihi, ko aua korero, nga whakahoki a taua pahi; i Torere, i Maraenui, i Omaio, i te kaha, heoi ora ana te ngakau o taua iwi i te rongonga ai. Ka hui te hui ki roto i te whare Karakia o taua kainga o Rau Kokore, he whare hou i tapa ki te ingoa o te karaiti, notemea e tata ana ki te Kirihimete i whaia ai te kawa, ko te utu o taua whare e £400, he mea tawa keokeo, karakia i te ata i te ahiahi, he mea ano ko tetahi minita hei karakia, i tetahi wa ko tetahi minita me etahi onga nga tangata i whaka ukia e 30 me nga tangata i pa kite Hapa e go i nga kainga katoa. Na, ka whaikorero te Pihopa, a mea ana te Hui me perehi, oti ana taua kupu, inamata kua tu whaina he mea perehi mai i Kihipane e taua tamaiti e Hapeta te Wiremu. Koia tenei ka tukua nei kia koe, hei perehi mau, hei ruke noa iho ranei, he tangata kowhiriwhiri hoki koe, ko tau e pai ai ka perehitia e koe. Ko nga korero tenei, ko tetahi he tono kia tere te whakatu Minita mo nga wahi hapa; kia kaha kite hoatu i te Rongopai ki nga iwi kua kotiti ke, kua whakarere hoki i te oha a. nga matua i roto i te. whakapono. Kia kaha ki te peehi i te Kai Waipiro, i te haurangi e raru ai te iwi. Kia kaua nga Minita me nga tangata o te Hahi e whai atu ki nga tohunga karakia Maori, hei te rongoa anake. Kia uru kata ki te marena kau a e moe noa iho. Kati ko nga huarahi korero i rite ki ta te Paremata i runga ano ite reo rare nei, e
![]() |
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [5] Te Tiupiri, Mei 31, 1898 kia nei he motini, he menemana, he aha noa, aukiri e ! Te reo o tatau tipuna kua awhekaihetia nei tenei whakatipuranga! He aha koa, kua marama he take korero, e autokono, e whakapumautia aua, e whaka- koreana, ka huri, Rev. G. Masonell. HE WHAI-KORERO A TE PIHOPA (I ti Hui i Rau Kokore). E hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai o te iwi. Ka nui toku koa i ahau ka tae mai nei ki tenei Hui, kia uru tahi ai tatou. 5 tenei ra ki te hurihuri i i nga mea e nui haere ai te pai o tenei wahi o te Hahi a Te Karaiti. No Nowema ka taha ake nei i hoki mai ai ahau i Ingarangi, i te huihuinga o nga Pihopa o nga Hahi e whakahoa nei ki to tatou net Hahi. Kotahi rau e iwa tekau ma wha nga Pihopa i tae ki taua Hui. Tetahi kupu nui a taua Hui, ko te mahi kua takoto nei i te Atua ma tenei Hahi, ara ko te hora i te Rongopai ki nga wahi katoa o te ao. Kahore ano tenei mahi kia ata rite i a tatou, na te ngakau-kore ki te Kingitanga o Te Karaiti kia nui haere ki Niu Tirani nei, ki nga wahi katoa hoki o te ao. No Pepuere nei ka whakaaturia mai e te waea te matenga o te tahi o nga Pihopa 5 kitea e ahau, ara o Te Herewini, i pihopa nei ki nga motu o Melanesia i muri i a Te Patihana, Pihopa. He take pouri tenei ki a tatou, otira ki te Hahi katoa. Tetahi mea hei, whakaaturanga maku, ko te pere- hitanga o te Kawenata Hon ki te reo Maori, he pukapuka mama mo te mau haere, me te nga. rarangi o ia upoko, o ia upoko. Tenei pea ka tata te puta, kua oti noa atu hoki te perehi. Kati ena korero mai o tawahi: me tahuri tenei ki etahi o nga mea e hapa ana i to tatou nei tawaha o te mara. Tetahi take nui o te raruraru e pa nei ki nga tangata o te Hahi, ko nga tikanga a te tangata Maori mo te marena. I whakaritea te marena e te • e te Atua i te wa o te harakoretanga o te tangata, hei mea e whai pai ai te tangata, kia waiho ai te tane raua ko te wahine hei hoa pumau, tetahi mo tetahi. Kua takoto mai hoki i a Te Karaiti ta te Atua tikanga, " Ko a te Atua i hono ai, kaua e wehea e te tangata. " He tino taonga tenei kua homai nei e te Atua ki te mau ano ia te tangata ki ta te Atua i whakatakoto ai. Tena, kite mahue ta •te Atua, ka riro, ke te taunga pai hei mea kino; nui noa atu te raruraru. I he ai etahi, na nga matua i whakariterite i te wahine ma to Tama i te Taane ma Te tamahine te waiho kia kitea to raua pai ki a raua katahi ka whakapiri i a raua tetahi ki tetahi ' runga i te marena. I he ai ano etahi, he tohe na nga ma matua kia marenatia nga tamariki i te mea kahore ano kia ahua pakeke nga whakaaro, e mohiotia ai te tuturu o te pai o te Tane ki te wahine ranei ki te Taane. Na enei tu tikanga i mawehe ai etahi o te hunga kua marenatia, i anga ai ki te rapu hoa i te mea kua mahue te hoa i marenatia ai. Takahia iho ta te Atua marena, ka rite te tangata ki te kararehe, ka moepuku noa iho. Te ekenga o tenei he ki runga ki te tokomaha, ko te whakaae a te tokomaha kia pera he mahi; te puta he kupu whakahe. E kore rawa ta te Atua manaki e tau mai ki te tangata e pera ana te mahi, Pouri noa iho toku ngakau i toku rongonga, i ahau ka hoki mai nei, ki etahi mea kua nui haere i roto i te iwi, ara ki te haurangi waipiro, ki etahi mahi takaro hoki, e whaia ana hei whakaware mo te tangata, e kore ai e tau ona whakaaro ki nga mea hei oranga mo te wairua. Hua noa kua kitea i enei tau ka mahue ake nei te kino o ena mea. I mua ake nei kua iti haere te haurangi waipiro. I naianei e kita ana, ehara i te mea ko nga tane anake engari ko nga wahine ano, ko nga tamariki e whaka- haurangitia ana, e mahi ai i te tini noa iho o nga mahi whakarihariha. Ka rite ki ta Pita e korero ra: " Ka hoki te kuri ki tona ruaki, me te poaka i horoia ki tona titakatakanga i roto i te paruparu. " (2 Pita ii. 22). E apititia ana hoki ki tena, ko etahi mahi takarokaro a te Pakeha, purei hoiho, purei kaari, kanikani, aha, aha, e whaia nuitia nei e te tangata, e wareware ai ia ki nga mahi kua rite mai i te Atua hei mahi mana. Nui atu toku pouri ki ena tu tikanga. Ko nga mea i tuku ai a e Karaiti ia ia kia mate ai ia ki runga ki te ripeka, e whakanuia ana, e manakohia ana e te hunga kua iriiria ki roto ki a te Karaiti kia waiho ai nga tinana hei temepara mo te Wairua Tapu. Ma te kaha anake o te Wairua Tapu ? a taea ai te whaka- ore i nga tikanga he katoa i roto i a tatou. Tena ano tetahi mea e whakaware nei i te tangata i runga i te whakapono Ki a Te Karaiti, ko te mahi a nga tohunga e mea nei ma te mana o nga karakia ka ora ai te turoro. Ahakoa no te Karaipiture, no ta tatou Pukapuka Inoi ranei, nga kupu e whakahu- atia ana, he rite tonu taua mahi ki nga karakia a nga tohunga o mua, he takahi i te whakapono ki a Te Karaiti. E pa tonu ana te matemate ki te tangata, kahore hoki he pumautanga o te ora o tenei tinana. Ki te manaakitia e te Atua te mahi rongoa a te tangata, e ora ake ai te turoro, e pai ana. Ki te kore ia te turoro e ora ake; e pai ana ano; ina hoki hei te whakaarahanga a Te Karaiti i te tinana a mua ake nei te ata tutuki ai te ora o te tinana hui tahi ki to te wairua. I whakaaturia ai e ahau ena mea ki a koutou, kia hangai ai te titiro ki nga mea i ahua matemate ai te whakapono i roto i a tatou, kia puta ai te uaua o te
![]() |
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [6] Te Tiupiri, Mei 31, 1898 katoa ki te whakakore i nga mea e he ana. He mahi uaua; heoi ano te mea e taea ai, ko te kaha o Te Karaiti, nana nei te ki (2 Kori. xii. 9), " Mana tonu toku kaha i runga i te ngoikore. " Tena ano tetahi mea hei korerotanga maku, ko te oranga mo nga Minita, i te mea kua hoki haere nei nga hua o nga Tahua i kohikohi i mua. Me rapu e tatou he tikanga e rawaka ai; me kohikohi ano ranei; me apiti ranei e rua nga pariha kia kotahi i me pewhea ranei. Ma te Atua tatou e whakahaere, e arahi, kia kitea ai e tatou nga mea e whai kororia ai ia, e whai pai ai tenei wahi o tana Hahi. KO TE PONO KIA PUTA. He kupu tenei ki nga tangata maori e whakairi ' kino nei ki nga Minita mo ta ratou whakahaere i roto te whawhai a te Pakeka raua ko te Maori. Otiia hei aha aua tu whakaaro, me kore te meatia hei take e whakararea ai te karakia, kei te 1 Kori. iv. 3—5 ia te tikanga o aua Minita. Tena hoki a ratou mahara i whakapuakina ki te Kawana e Pihopa Herewini; no roto enei reta i nga pukapuka a te Paremete he mea perehi; tera pea te kitea e nga tangata mohio ki te reo pakeha. Ko aua pukapuka, ko The Appendix to Parliamentary Proceedings, 1861 —62. Akarana, Pepuere 2, 1862. KI A TE KAWANA, — Ko taku tino pai kia kore he mauahara ki a taua kia kore hoki he totohe. Tenei ia he tikanga e kore ai a mua ake nei. He rite tahi ta taua whakaaro kia mau te mana a te Kuini, kia rongo te iwi ki te Ture. Ki te pai nga ritenga a te Kawanatanga i runga i enei mahi pai tonu au ki te tautoko: — 1. —Kia rite tahi nga tikanga mo nga Pakeha mo nga Maori, i runga i te Ture o Ingarangi. 2. —Kia tino whakaaetia te Mana Maori ki runga i ana ake whenua. 3. —Me nga ritenga Maori hoki e pa ana ki te whenua kia ata whakaritea ki ta tatou tikanga, i te mea kua tino whakaae te tangata nana te whenua. 4. —Ko nga totohe katoa mo nga take whenua me tuku marire ki tetahi Kooti Whakawa ai. 5. —Ko te mahi tuatahi ma te Kooti he ata tirotiro i nga take, kua tukua ki a ia, a kei te Paremete raua ko te runanga Maori te ritenga mo te whakatu i ana i whakatau. 6. —Ko te mana o te Kuini ma nga Maori ratou tahi ko te Kawana e hapai, hei pehi whawhai, hei hopu. kohuru, tahae, hei hapai i te ata noho. Na PIHOPA HEREWINI. Mei 5. 1861. KI A TE TAWHITI, — E whakaae ana nga minita o te Hahi, me te hari tonu inaianei, mo te mea ratou i te Kawanatanga. Na, e puta ana nga hamumu a nga Pakeha katoa: mo runga i nga tikanga whaka-te-maori, e tautoko ana hoki i ta koutou ritenga e whakahekia nei e matou, a, tenei e kiia e whakarerea an te iwi Maori e matou, i tuku mai nei ratou i to ratou mana, ki te kore matou e tohe tonu kia rite tonu ratou ko te Pakeha i runga i te Tiriti o Waitangi. Mo, runga i tenei mahi Minita, he mahi nui hoki ia, ka ki matou kia tukua atu ta matou tono ki te Kuini ki te Pare- mete hoki. Ko ta matou tono tenei. Kia maia te whakahaere i runga i te tika ki nga hoa tauwhainga nei, ara, kia ata whakawakia nga take whenua. Ki te kore a Waitara e waiho hei tauira katahi matou nga Minita katoa ka tautoko i te Kawanatanga. Na PIHOPA HEREWINI. Hurae 4, 1861. KI A KAWANA PARAONE, — He kupu atu tenei na matou kia koe e te Kawana kia ata tirohia mai enei korero: — 1. —I te mea i timata te riri ki Taranaki, kahore he iwi i rite ki Waikato te ora o te tangata o te taonga, kore rawa te Maori i pa ki enei. 2. —I mau tonu te rongo o te Pakeha ote Maori ki Waikato, tera noa ake ki te puwaha. 3. —Pai tonu nga Maori o reira ki nga ritenga Pakeha. 4. —He tino hoa a Potatau no te Pakeha o Kawana Hohipana mai ano. 5. —Kihai rawa raua ko tana Tama i akiaki i to raua iwi kia haere ki Taranaki, riri ai, kihai hoki raua i nanao ki nga taonga i murua ra. 6. —He pena ano te korero mo Wi Tamihana, engari i tino whakahoa ia ki te Pakeha. I puritia e ia tana iwi kia kaua e haere ki Taranaki Nana i pehi, i whakahoki te taua i haere ki Patumahoe. Nana i whakahoki te ope whawhai, i mau ai te rongo. Na, te take i pa ai te he ki enei iwi erua he kore kai tirotiro mo o raua he, na reira me whakatu ano me Maori ano hei hoa. A, ko matou ano hei tautoko i runga i te ata whiriwhiri i nga putake i puta ake ai nga raruraru i roto i te Maori, me te tono atu ano kia uru mai ratou ki tenei mahi. Kahore matou e mohio, kei te hiahia te Maori ki te riri ki te Kuini Me ata hanga, me haere i runga i nga ritenga e mau ai te rongo, kaua e kaikatia. Na TE. PIHOPA HEREWINI, „ TE PARAONE, „ TE PARA, „ TE MANIHERA, „ TE TE KEREIHA, „ TE KIHIKIHI. He kupu whakahe tenei mo te kati a te Kawana: Akuhata 29, 1860. Ki te whakaaro a nga Minita nei, ka tika kia whakahekia e ratou te takahi i nga. tikanga o te Tiriti o Waitangi i whakaaetia nei ki nga Maori.
![]() |
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [7] Te Tiupiri, Mei 31, 1898 Engari ma te Ture tonu e titiro nga he katoa. Na TE PIHOPA HEREWINI, „ TE KIHIKIHI, „ TE MANIHERA, „ TE HARAWIRA, „ TE PARA, „ RENATA TE WIREMU, Me etahi minita Pakeha tokowha Ma enei kupu, e hoa ma, e kitea ai te kaha o o koutou matua i runga i te whakapono ki te arai atu i nga mate i pa mai nei ki te matu. A e taea koa te aha ua ratou. E ai hoki te ki, " He tao tangata ka taea te karo, tena he tao arero e kore e taea. " He tao pene koa enei, a, i tu ano pea te ngakau o to ratou hoa riri o te Kawana. Kia mama te hoatu kupu ki runga ki aua koeke kua tu na ki te aroaro o Te Kaiwhakawa Nui. Kei apa te utu tika mo ta ratou mahi ahakoa pai, ahakoa kino. PITOPITO KORERO. , He rongo korero mai no Ranana o te 23 Mei, kua mea nga. Panioro kia tapahia nga waea takoto moana a te Marikena e whakamau atu ana ki Kiupa.,, A, kua mea hoki te Marikena kia tapahia nga toenga iho nga Waea takoto moana a Panioro e whakamau ana ki Kiupa. E whakaarotia ana i te 25 Mei nei kua hangaia tetahi kirimina e Panioro kia wiwi, he tuku i tetahi motu ko Piripiana te ingoa, he mea koi riro ia Marika taua wahi. Kei te 26 Mei nei ka nohoia a wehihawai te wahi o Taina i tukua nei hei waahapu tunga kaipuke, mo naia nei kia tuturu rano te oti o te kirimina a Tiaina raua ko te Ingarihi ka tino whakahaere ai te whakanoho, o taua wahi, e te Ingarihi. E whaka arotia ana tera e tipu ake tetahi raru- raru i Waenganui te Ingarihi mo tetahi wahi o Awherika, te whenua o te iwi ko te Poa te ingoa, e tohe ana a Wiwi kia tino whakanuia, ara kia nekehia ona ake rohe kia tae rawa ki te tuawhenua, a ki te pera kariro mai tetahi wahi rahi rawa o te whenua o te iwi Poa, kua puta hoki te kupu a nga Poa ma te mana o Kuini Wikitoria e whakahaere i runga i te pai koi tipu he whawhai mehe mea e ra e taea te whakahaere te pai taone, he raorao etahi wahi he ahua tapuke nei etahi wahi, ahua repo nei etahi wahi engari ka taea te whakaawa, ko te ahua o te oneone he pai etahi wahi, he ngakinga kai na te iwi kainga ano no mua, ko etahi wahi he one rere ko etahi wahi he punga; ko taua wahi e hangai ana ki te raina o Akarana ki Poneke, a he tata ki Tongariro ki Aruhoe ki Ruapehu ki Pihanga ki te wahine a Taranaki i riri nei raua ko Tongariro. Timata mai i te Eka tae atu ki te 12 eka nga tekihana, e maketetia mo nga tau e 21, a e whaka- aetia ana te whakahou ano i te reti a tona wa mo era atu tau e 21 ano. Ko te teitei o taua wahi ki runga o te moana nui a kiwa nei 1200 putu. Hangai tonu ki te moana o Taupo taua taone, ka maketetia ki tetahi whare ko Puhao rangi te ingoa kei Tokaanu ano, e kitea nga mapi o taua taone ki te tari kairuri i Poneke me nga tino poutapeta. Na koi wareware J ki etahi tekihana mo koutou kia tata ai ki te puia hei kainga mou, I te 21 Mei nei i puta tetahi whatitiri ki tetahi wahi o Niu aka taone o Marika he mahanga taonga i kino, e 20 nga tangata i mate rawa. Kua kitea tetahi mate i roto inga kau o tetahi wahi patunga kau e tata ana ki Pirihipane o te [ Waipounamu, he mate pera ano kei Kuinirana; kua puta te kupu a te kawanatanga o reira kia mutu te patu kau o tera wahi hei kai ma te tangata. 23 Mei nei ka kohurutia tetahi tangata Pakeha, e nga Pakeha kohuru Iuporo taua wahi ki Kiriwh- ata e tataana ki Peeti Poata, taua tangata heketari he kai whakarite mahi no te Pinehira kamupene mahi pereki, ia ia e haere ana ki te wahi hei mahi mana me nga moni e £95 ka rere mai i roto i te urupinuia rakau i te taha o te rori, ka mau ki te parire o te hoiho tetahi ka maro mai te pitara kia ia me te karanga mai homai nga nga moni, ka mea ia ki te whiu i te Hoiho o tona paki, ka puhia ia ka hinga mai ia ki te whenua, riro atu nga moni me te Hoiho rae te Paki e 3 maero te mamao ka mahue te paki me te hoiho, kaore ano i kitea i naia nei. Ko nga moni a Paniero i mihi ki ona maunuao: i totohu i pakaru, me nga paura, mataa, me era atu mea, nga takatoranga purepo i pakaru, me nga wahi o te taone o Kaminira rae Piripiana me era atu wahi i kino ia Mariki; e tata anaki te 12, 000, 000 ki te whakaro ana Mariki 65, 000, 600. Kua tae a Taingakawa te Waharoa me tona ope ki te Hui o te kotahitanga, ki Papawai, a ko te whakaaro nui a Waikato ko te tono ki nga mema o te kotahitanga kia paahitia ko tona Pire he Pire mo te iwi Maori i te taenga mai ki Whanganui nei, ka tono kia whakaaetia e -Whanganui, a whakaaetia ana e Whanganui ka tautoko ratau i te Pire a Kingi
![]() |
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 24, 1898. [8] Te Tiupiri, Mei 24, 1898. WHAKAMAHARATANGA Powhiritia mai te tamaiti ki o koutou kainga, ko te kai mana i te ono marama 7/6; I te tau, 12/6. Mo te kawhenata kotahi o te ono marama, 10/6; mo te tau 21/. Mo nga panui taonga hoko, kite, ngaro, me era atu panui e utua nei, kei te utu a nga Nupepa te ritenga utu, mo nga ahua tangata nei 12/6 mau ano te ahua, engari kia pai te ahua hei tuku mai. NOTICE. Welcome our child to your respective settlements. The necessary money for our new child is 7/6 per quarter, or 12/6 per annum; for half-yearly bound num- bers of our child 10/6 or £1 is per annum. For all advertisements the charges are on the same scale as European newspapers. Persons desirous of having their photo printed in our child can do so by forwarding their card. The charges altogether is 12/6, the block being their own private property. It is particularly requested that a first class photo be forwarded in order to give satisfac- tion. HOKINA ME TIURI MONI takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga Hiako Hipi, a keia matau nga mea paraoa TiHuka, me era atu mea katoa koia tenei te whare. iti te utu o Whanganui nei. TERAWIRA o WHANGANUI. EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA. TIMIHANA AHIRAINA. Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki rongoa o Whanganui ranei. TIMIHANA TANGATA, HANGA RONGOA. WHAKAMAHARATANGA. Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana kite tango pepa taane wahine ranei a ratau reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei. A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai te tae atu o te pepa. Engari koi wareware kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite whaka rite i to tono mai. Tiamana o te Kamupene o TE TIUPIRI. PUKAPUKA KAWHENATA. Kite hiahia etahi tangata, ki etahi onga nama o te TIUPIRI kia hangaia, kia whaka Kawhe- natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono marama. Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai UI MAI KIA KIPA ME ONA HOA. Persons wishing to have Half-yearly volumes (bound) reserved for them should give their in- structions without delay, as only a limited number will be kept back for binding each half-year.
![]() |
11 9 |
▲back to top |
![]() |
12 10 |
▲back to top |
DAVID McFARLANE, WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER, Ridgway Street Wanganui, Hold Luge stocks of—Fencing Wire, Corru- gated Iron. Staples, Nails, Ploughs, Spades and other garden tools; Camp Ovens. Axes. Enamelled and Tin Billies, Pannicans, Plates and General Ironmongery. All goods sold at lowest market rates.