|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 8. 30 November 1911 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
Nama 8 o te tau 1 Carterton Wairarapa, Taite Noema 3O 1911.
J, L, MARE.
G. HIUANA.
(G. HIUANA.)
KO IA ANAKE TE TANGATA WHAI-MANA KEI WAIRARAPA
NEI, KI TE HOKO I NGA ;
WHOOTA MOTU-KA.
(Ford ... MOTOR CARS.)
HE MOTU-KA KEI A AU MO TE TUKU. Ko nga oota e tukua
mai ana kia au, ka tere tonu taku mahi.
HU RAUMATI.
Koia nei te tainui tika hei whakaa-
rohanga ki te tango Putu, Hu raumati
hoki. Haere mai kia KITINA mo te ra
rangi pai, kakama hoki, kei roto i te ro
he o Wairarapa nei. Na matau nga tao-
nga pai atu, e taea ai te hoko mo te mo-
ni iti, a. o whakapaua ana o matau wha-
kaaro ki te iwi Maori. HAERE MAl!
J KITINA
"Te hoa o te waewae." Kei tawahi o te
Poutapeta.
Kuini tiriti MAHITAONE.
|
|
2 2 |
▲back to top |
2. Te Puke Ki Hikurangi, Taite Noema, 3O, 1911. Nama 8 o te tau1
|
|
3 3 |
▲back to top |
Nama 8 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Taite. Noema, 3O, 1911. 3.
|
|
4 4 |
▲back to top |
4. . Te Puke Ki Hikurangi. Taite Noema, 3O, 1911. Nama 8 o te tau 1
Koti te tonoa Ereni TeAweawe kia
Rehitatia tetahi whenua ko
Mangatainoka Poraka e 240 nga
eka, ki a ia, a kua whakakorea e
te hupirimi koti te whakatau a te
Runanga whiriwhiri o te Koroni.
I wiini nga Hipi Rinikini a Te
Wiremu Pere o Mahitaone, i te
Ho i Pamutana, me to Heretaunga
Haaki Pei, mo nga hipi ataahua
atu kei Niu Tireni nei, o tera
akua, kaati kua whakaaro a te
Pere kia tukua etahi ona hipi ki
Ahitereiria.
E rua nga tangata i mate ki
roto o te Maina Kari Koura o
Waihi.
Kotahi tetahi tamaiti-tane, ka
17 ona tau. i mate ki tera motu
(ki te Waipounamu,) i mau ki
roto i tetahi Mihini, motumotu
katoa taua tamaiti.
Kotahi tetahi tamaiti i toromi
ke ro te wai, i Taratiwhoota
(Stratford,)i haere noatu i te parae
haere ai, a, toromi tonu atu ki
ro te wai.
Kua kitea katoatia nga tinana
o nga tangata i mate nei ki Pooki -
tana, i tera marama nei. i kitea
mai tetahi ki te one o Otaki nei.
E waru katoa aua tupapaku.
E 24 nga teihana o nga Waea
Kawe Korero Takiwa nei kei
Ahitereiria, e 22 kei Niu Tonga
Weera, (N.S.W.)
Kei te mahia mai i Karaahiko
tetahi taonga nui e 425 tana te
taumaha, mo te Kamupere Mahi
Keehi o Akarana.
NGA RONGO O TE
WHAWHAI.
WHAWHAI KI HAINA
KORERO O TETAHI
PAKANGA.
PEKINI.
Ki te whakaatu mai o Henekau
kua riro ano i te hoariri te teihana
o te tereina o Henekau, kua rere
te Haki a te hoariri i runga i te
teihana.
I puhia te tino Apiha nui o
Itihanga, mo tona kaiponutanga
i nga kii o nga whare nunui o
taua taone, e te hoariri.
E rua mano nga hoia me nga
tangata i matemata i te hoariri i
Tia-uana-whu.
KUA NGARO TE EMEPARA
ME TONA HAKUI
NlU IOKA.
Ki te whakaata a nga Nupepa
a nga Hainamana o Hene Where-
nehiko kua oma te Emepara raua
ko tona Hakui. Ko te wahi i
haere ai kaore e mohiotia.
TONO KIA HANGAIA HE
KAUPAPA.
PEKINI.
Kua tono nga Kai Whakahaere i
raro i te Kiingi, ki te Runanga
whiriwhiri o te Iwi, kia hangaia
he tino kaupapa.
WERANGA O TE TAONE O
HENEKAU
RANAKA.
Ki te whakaatu a nga Kai
Tuku Korero o Haina i Hengai,
kua wera katoa tetahi waahi o te
taone o Henekau i te ahi.
NGA PU-NUNUI
PEKINI
Na nga mataa o nga Pu-nunui
o nga Manuao i tahu te taone o
Henekau ki te ahi.
TONO KI TE TORONA
PEKINI
Kua tono a Tianara Hene-hao-
henge, ki te torona kia whakaaetia
nga take i raro iho nei;—
(1) Me tiaki nga Iwi i raro i te
Kiingitanga o Manaku (etahi
wahanga o te iwi o Haina) i
runga i te Kaupapa ma te
Paremata e hanga a, me kaua a
riro ma te torona e whakaoti
nga tu ahua whakahaere penei
a enei ra e heke mai nei.
(2) Ko nga Hoia n runga i nga
Manuao me nga Hoia o te Tua-
whenua me riro ki raro i te
Mana o te Emepara, haunga
etahi atu Hoia me riro ena ki
raro i te Mana o te Paremata.
(8) Kaua e riro ma te Torona
(Kiingitanga) e whakatau te
hara tarewa i te tangata, engari ;
me haere i runga i nga Ture e
hangaia aua e te Paremata.
(i) Ma te Paremata e whakatu
te Pirimia me nga Minita, me
te whakahaere i nga take katoa,
tae atu ki te whakaoti i nga.
Tiriti ina hangaia a muri ake
nei, tae atu hokiki te whakaha- ,
ere i nga Taake me nga tika-
nga e pa ana ki te Iwi, i mua .
atu i te hainatanga o te Eme-
para ki aua take.
——
Kua whakaae Te Runanga
Whiriwhiri o te Iwi i raro i te
Mana o te Kiingitanga ki nga
take katoa i runga ake nei.
WHAWHAI KI TIRI-
POKI
KOHURU A NGA ITARIANA
Ki te whakaatua te Nupepa o
Tiripori, He tino maha nga Arapi
i tahuri ki te pupuhi i nga hoia o
te Itariana. I te ohorere o nga
hoia omaoma ana.
Katahi ka whakahaua e nga
Apiha kia puhipuhia e nga hoia
nga Wahine me nga tamariki.
E toru mano nga Maori o taua
whenua i matemate, ara i puhi-
puhia e nga Itariana
NGA MANUAO O ITARI
MOROTA
Ki te whakaatu a nga kai Ripoa-
ta kua rere katoa nga Manuao o
te Itariana, ki te Moana o Takei
ROMA.
I mea a Atimera Opere, ki tona
whakaaro ka tino kaha nga Manu-
ao ki te whakanoho haere i nga
Moutere katoa kei te Moana o
Takei, A, tera hoki ia e whakatu i
tetahi ra nui ma nga Manuao.
TIAKI I NGA WAHINE ME
NGA TAMARIKI
KOMA.
I mea nga Takei kei te tino kino
rawa atu te tukino a nga Itariana
i nga wahine o Takei me nga
tamariki e noho ana i roto i Tiri-
pori.
I runga i te whakautu a te
Pirimia (signer giolitti) o Tiripori.
I mea ia "Kei te tino nui rawa
atu te manaaki a nga hoia o nga
Itariana i nga wahine me nga
tamariki, hei whakaatu tenei tu
ahua manaaki ki te ao katoa kaore
nga Itariana i te ao tawhito engari
kei te ao hou.
Ki te whakaatu a etahi Apiha
o nga Itariana, he nui nga Arapi
i tahuri ki te patupatu i nga
tangata tu-a-kiri, me te tahuri ki
te tapatapahi i nga ringaringa
kia taea ai te unu nga mowhiti,
KORERO KINO MO NGA
ITARIANA
ROMA.
Ki te whakaatu a te Kai Tuku
korero o te Nupepa a nga Itariana
(Stampa), I tino kite ia i te tarewa-
tanga i tetahi tangata me tona
wahine no te mea ia raua etahi pu
cue etahi paura, koia nei te take
i tarewatia ai raua. Kaati ki te
whakaatu a taua tangata, kaore
taua tangata me tona wahiue i
wehi engari i pakari tonu ta raua
tu i mua o nga kai tarewa.
Me tonu ki ano, nui atu te
puhaehae me te whakamau o nga
hoia o nga Itariana mo te tokoma-
ha rawa o ratou hoia e matemate
ana i nga pakanga ka hori ake
lei, na reira ka tahuri nga hoia
ki te patupatu i nga wahine
kotahi rau me nga tamariki.
NGA RONGO KORERO
O TE AO
NGA TANGATA ARAHI
MOTUKA.
RANANA
E ono rau nga tangata Arahi
Motuka kua muta te mahi ko to
take mo te korenga o ratou ranga-
tira e whakaae kia haere tetahi o
ratou ki te arahi i tana Motuka.
Tekau ma waru mano nga Kai
Mahi kua kore mahi i runga i te
mutunga o nga Kai Arahi Motuka
te mahi, ko te tino take o tenei
raruraru mo runga i te korenga o
tetahi o nga Kai Arahi Motuka e
utu atu i te moni e toru kupa ki
tona rangatira mo runga i tona
mauranga i nga pouaka e rua a i
homai taua moni ki a ia hei aroha.
AHI NUI I MANIRA
MANIRA.
I puta tetahi ahi nui ki te
waahi i nga whare o nga Haina
mana i Manira, wera katoa nga
whare. Na te kaha o nga Hoia o
Merika i kore ai e horapa haere
te ahi ki te nuinga o te taona.
E tata ana ki te rua rau mano
pauna te wariu o nga mea i wera
i te ahi.
TUMUAKI O MERIKA
NIU IOKA
I roto i te whai korero a Te
Tumuaki o Merika (President Taft)
I mea ia ki te huihuinga tera pea.
ia e hinga a tenei pootitanga
tumuaki e tu mai nei.
HEREHERE TINO TOA
NIU IOKA
Kotahi tetahi herehere ko "Pire
Te Maina" te ingoa. He tangata
ino toa, he nui ona maunga ki
;e herehere i Keneta, i te lunaiti
Teiti,-me era atu taone o Merika,
le nui ano hoki ona putanga i
roto i te herehere, i mua tata ake-
nei ka puta ia i te whare herehere
o Weiniporo, (Tiotia). I-te wa i
kitea ai ia e nga Pirihi ka whaka-
matau ki te oma puhui ana e nga
Pirihimana mate tonu atu.
MONI I WHANAKOTIA
E rua tekau ma rimu mano
pauna noti, koura, i kitea ki tetahi
waahi e patata ana ki te Peeke-
Moni o Monoteria ki te whakaaro
a nga tangata nana i kite, he mea
ata huna na nga kai pahura ki.
reira, ki a tae ra ki tona wa ka
tiki atu ai i a ratou moni.
OTAWA
I hopukia tetahi tangata ko-
Hoheiti te ingoa (he tangata
Maori no te pito whakate-tonga
o luropi) ko ia tetahi o nga tangata,
o roto i tana Ropu Pahua, a, i
kitea hoki etahi pukapuka i a ia.
WHAKAKOTAHI I KENETA
ME TE IUNAITI TEITI
TE WHAKAARO O NGA
MERIKENA
WHIRIMONA
Ki te ki a Tema Karaka i roto
i tona whai korero i Whirimona
"Ko te nuinga o nga Iwi e noho-
ana i Merika e whakaae ana kia.
Whakakotahitia Te lunaiti Teiti.
|
|
5 5 |
▲back to top |
Nama 8 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Taite Noema 3O, 1911. 5.
me Keneta ki raro i te Kawana-
tanga kotahi. I tautapa a Kara-
ka ia Taawhe, (Tumuaki o Merika)
kia tu raua a tenei pootitanga mo
te tuunga Tumuaki o Merika e tu
mai nei, ki tona tino mohio
tuturu ka hinga i a ia a Taawhe
[Ko tenei whenua ko Keneta
kei raro i te Mana o Ingarangi,
ko te Iunaiti Teiti kei raro i te
Mana o Merika].
NGA MANUAO O MERIKA
NIU IOKA
Kua whakaatu a Taawhe, tera
a e tono ki te Paremate kia
hangaia kia rua nga Manuao i te
tau, a tae noa ki te takiwa e oti
ai te awa kari, o te Penema (Pana
ma Canal) i te tau 1915, hei
reira ka hanga ai kia kotahi i te
tau.
MAHINGA KOURA MONI I
HUNAIA
WANAKUWA
Kotahi tetahi maina mahinga
koura i kitea e tetahi tangata i
mua, engari kua mate taua tanga-
ta me te mohiotanga ki te wahi
kei reira taua maina. I enei ra
ka hori nei ka kitea e etahi tanga-
ta tokorua, kaore aua tangata e
whakaae ki te whakaatu i te
waahi kei reira a aua koura.
NGA RETA MAI
Ki Te Etita o "TE PUKE"
Tena koe me tou Runanga Ho-
hore, me ou hoa whakahaere i te
oha a o koutou tipuna, a o kou-
tou matua. Kia ora, kia kaha, i
roto i nga manaakitanga a te
Rangi me te Whenua. Tena kou
tou, He aroha, he koingo ki nga
Iwi, ki nga Hapu, ki nga Marei-
kura, ki nga whatu-kura, ki nga
Pumahara, me te Ihu-to-mai o te
po e noho mai ra i runga i nga
marae o Aotearoa me te Waipou-
namu nga Tane nga Wahine me
nga Tamariki, tena koutou kua
whakahemo o koutou matua me
o koutou tipuna nga tangata
whakaaro nui me nga tangata
mohio ki te putiki i te tinana
tangata ki te tangata i te tinana
tangata ki te tangata i te tinana
aroha ki te aroha me nga tikanga
a ko koutou ano hoki o ratou uri
e noho mai nei i runga i nga
motu. Kua ki ake nei kia ora
kia tau iho ki runga ia tatou tahi
te aroha noa me te rangimarie
kaati tena. He tautoko, tenei ka
kite iho nga kanohi me te nga-
kau i te rarangi i korero nei kia
kotahi he pepa mo nga motu e
rua nei ma maua nei ko Tamai-
hikoia tenei take kei te tautoko
ahau e rangi e hika i kite iho ano
au i te whakatauki a ou tangata
matua "kia mate i kainga-tahi
kia ora i kainga-rua, "tuarua "ko
te rourou a tera ko te rourou a
homaitanga i tana Tama hei
Kingi hei kaiwhakaora mo te Ao
i te 25 o nga ra o Tihema.
Take II. Hei whakapuakita-
nga ma nga Iwi o nga motu e
rua nei o ratou whakaaro katoa.
Me te Ohaki hoki a o tatou
Tipuna matua, ara, te Tiriti-o-
Waitangi i waiho ake nei i te ao,
ki te aroaro o te Kawana, koia
nei te mangai o to tatou Kingi o
Hori. Na, e nga Iwi kei runga i
enei take e rua e iri ana te Ture
Atua me te Ture tangata, te tika
me te he, te ora me te mate.
Heoi e nga Iwi. Haere mai i
runga i te kaha o te Atua Matua
o te Tama o te Wairua Tapu.
Haere mai kia kitekite ia tatou,
i te mea kua morehutia te tanga-
ta me te oneone. Ko nga ra hei
taenga mai mo koutou.
Na 1 Ratana Ngahina
2 Wirihana Hunia
3 Riiria Te Huruhuru.
Otira na Matou Katoa.
E te Atua tohungia to Iwi
Maori, ki te haere mai koutou
Waeatia mai to koutou tokomaha
kia Walker Stables, Bulls. Kia
rite ai nga Waka mo koutou.
Matangirei Whare, Parewanui,
Noema 4, 1911.
POOTI MEMA MO NIU
TIRENI NEI.
He rarangi ingoa tenei mo nga
mema tera e whakaingoa a tenei
pootitanga e tu mai nei. Ko nga
mema e tu ana te reta "M" he
tohu Kawanatanga, Ko nga me-
ma e tu ana te reta "O" he tohu
no te taha Apitihana, Ko nga
mema e tu ana te reta "IL" Mo
te hunga iti. Ko nga mema e tu
ana te reta "LAB" no nga kai
mahi Ko nga mema e tu ana te
reta "ILAI" he turanga ke i roto
i nga kai mahi.
Ki te whakaaro ake tera etahi
o nga mema i raro iho nei e unu
ia ratou i mua atu i te whakata-
pokoranga.
PEI O AERANA
Riiti (V. H. Reed) M.
Wikinihana (G. Wilkinson) O.
MAAHITENE
Menata (F. Mander) O.
Paati (E. E. Purdie) M.
KAIPARA
Torowati (J. Stallworthy) M.
Whiiira (E. C. Field) IO.
Kooti (J." G. Coates) II
WAITEMATA.
Herihi (A. Harris) O.
Erihana (E. Alison) I.
Nepia (W. J. Napier) M.
AKARANA KI TE HAUAURU.
Puuri (C. H. Pool) M.
Paratene (J. H. Bradney) O.
AKARANA NUI.
Korowa (A. E Glover) ' M.
Hewiti (M. J. Savages) S.
Kerei (C, D. Grey) IL.
Kerehana (J. C. Gleeson) IL.
Kereitana (E. M.N. Clayton) Lab
AKARANA KI TE RAWHITI
Maea (A. M. Myers) M.
Witii (A. Withy) I Lab.
KEREI RIINI.
Whaura (G. Fowlds) M.
Mare (W. H. Murry) O.
Nokuruwu (C. Norgrove) IL.
Peini (T. Payne) I.
IRENA.
Porata (J. Bollard) O.
Peita (W. J. Speight) M.
PANEERA.
Hon. Ta Whinirei (Hon. Sir J.
G. Findlay) M.
Meke. (M. J. Mack) Lab.
Tikihana (J. S. Dickson) I L.
MANUKAU.
Renga (F. W. Lang) O.
Motana (J. B. Morton) M..
Tuari (R. D. Stewart) M.
PARAKIRINI.
Maahe (W. F. Massey) O.
Meke Rorini (J. W. M'Larin) M.
TEEMU.
Teira (E. H. Tailor) M.
Rouhi [T. N. Rhodes] IL.
Paane [A. Burns] O.
Karaka J. Clark] O.
Waati [R. Wade IL.
OHINEMURI.
Porana (H.-Poland M.
Hiki [P. H. Hickey S.
Hiki [G. Hicks] IL.
Heretia C. A. J. Fletcher O.
Ropia [N. M. Robie] O.
WAIKATO.
Kiriniheera (H. J. Greenslade) M-
Ianga (J. A. Young) LO.
RAKARANA
[Raglan
Porata [R. F. Bollard] O.
Takana M. Duncan] M.
Tomokooru [J.C. Dromgool] .M.
Pere [Allen Bell] I.Ô.
Pairi [G. P. Bailey] M.
Hiuata [B. Hewitt] I. O.
TAURANGA
Herihi [W. H. Herries] O.
Manuera [C. Manuel] M.
Kikana [P. Keegan] M.
Kirinikaata [C. Clinkard] M.
Kiingi King] M.
PEI O PERETI.
Makitonore [W.D. S.
Macdonald] M.
Ratua [H. De. Lautour O.
TURANGA
Hon. Ta Timi Kara M.
HAAKI PEI
Himihana (H. J. Simson) M.
Pereiha (A. L. D. Fraser) M.
Kemara (H. M. Campbell) O.
Reina (E. Lane) I. Lab.
Kerewhama (G. S. Clapham) I. Lab
NAPIA
Paraone (J. V. Brown) M.
Korora (E. Crowler) O.
WAIPAWA
Hanita (G. Hunter) O-
Tiara (A. E. Jull) M-
PAHIATUA
Roohi (R. B. Ross) M.
Ehikoti (J. H. Escott O.
Hokena (W. H. Hawkins) I
|
|
6 6 |
▲back to top |
6. Te Puke Ki Hikurangi. Taite Noema, 3O, 1911. Nama 8 o te tau 1
MAHITAONE
Hooka (A. W. Hogg) I.
Haika G. R. Sykes) O.
Hapeta (A. H. Herbert) O.
WAIRARAPA
Pukenana(W. C.Buchanan) O.
Honepi (J. T. M. Hornsby) M.
Teena (C.W. Tanner) M.
TAUMARUNUI
Tieningi (W. T. Jennings) M.
Wirihana (C. K. Wilson) O.
EKEMANA (Egmont)
Taiwa (B. Dive) O.
Makenehi (Hon. T. Mackenzie) M
Tohirana (J. S. Tosland) Lab.
TARANAKI
Oke (H. J. H. Okey) O.
Pereringa (C. E. Bellringer) M.
Whoope (W. Forbes) I. O.
PATEA
Piana (G. V. Pearce) O.
Otia (P. O'Dea) M.
Tereina (F. Train) M.
TARATIWHOOTA (Stratford
Haina (J. B. Hine) O.
MakaKaraketi (J.M'Cluggage)M
WAIMARINO
Te Mete (R. W. Smith) M.
Aiwehe (J. Ivess) M.
Hokori (F. F. Hockly) O.
Toporini (A. J. Joblin) O.
WHANGANUI
Hokana (J. T. Hogan) M.
Makae (C. E. Mackay) I .L.
Hutitini (G. Hutchison) O.
Wiiti W. A. Veitch) Lab.
OROUA
Kateri (D. H. Guthrie) O.
Honepuro (R. E. Hornblow] M.
PAMUTANA
Puiki (D. Buick) O.
. Maki Neepa (R.M'Nab) M.
Tamihana [W. Thomson] I. O.
RANGITIKEI
Niumana [E. Newman O.
Korini [C. B. Collins] " O.
Meterama [W. Meldrum) M.
Kuraina (H. C. Groom) M.
OTAKI
Whiira (W. H. Field) M.
Mokotana(C. A. W. Monckton) M.
Baraone (Byron Brown) O.
Ropitini (J. Robertson) Lab.
TE HATA (HUTT)
Wiriwhata (T. M. Wilford) M.
Hoota [R. W. Short] O.
Maki luene "J.W. M'Ewan" O.
Retana (M. J. Reardon) Lab.
PONEKE KI TE NOOTA
Hetimana "A. T. Herbman" O.
Ihaia «Dr. A. Izard" M.
Keri "E. J. Carey" Lab.
PONEKE NUI
Piha "F. M. B. Fisher" O.
Wheretia "R. Fletcher" M.
Ianga "W. T. Young" Lad.
PONEKE KI TE RAWHITI
Makarerana "D. M'Laren" Lab.
Takuta Niumana "Dr. A. K. New-
man" O.
Porotana "F. G. Bolton" M.
Puruti "J. Brodie" I.L.
PONEKE KI TE TONGA
Raiti "R. A. Wright" O.
Paapa "W. H. P: Barber" M.
Kuhene "A. E. Couzens" I.O.
NGA TAHATAHA O PONEKE
Ruka (J. P. Luke) I.
Whitihera (J. E. Fitzgerald) M.
Pere (W. H. D, Bell) O.
Mua (F. T. Moore) LAB.
Whuurupuruku (B. O.
(Fulrbrook) I,
WHAKATU
Maki Mahona (G, mac Mahon) M.
Atimoa (H. Atmore) IL.
Mowhata (W. J. Moffatt) IL.
Pihopa (G. Bishop) O.
Hemchana(W.S.Hampson) O.
MOTUEKA
Hon. Makenehi (Hon R.
M'Kenzie) M.
Te Mete (R. Smith) O.
Tapuriti (F. H. Dubridge) O.
PURA (Buller)
Karawini (J. Colvin) M.
Manaro (F. Munro) I Lab.
KEREI (Grey)
Hon. Ta Kinihi (Hon Sir A. R.
(Guinness) M.
Weepa (P. C. Webd) S.
Rahera (J. Russell) O.
. HAUAURU O TE WAIPOUNA
MU
Westland.)
Hetana (T. E. Y. Seddon) M.
Mitara (H. L. Mitchel) IL.
WAIRAU
Takana (J. Duncan) IO.
Korama (R. M. Callum) M.
Wiwhena (A. Wiffen) M.
HURUNUI
Whoope (G. W. Forbes) M.
M' Parangi (D. P. Macfarlane O.
KAIAPOI
Hoa Pato (Hon. D. Buddo) M.
Moa (R. Moore) O.
Parakiwera (F. H. Blackwell) IL.
AWENA (Avon)
Rahera (G. W. Russell) M.
Te Mete (W. R. Smith) Lab.
Maki Kuma [J. M. Combs] IL.
. RIKATANA .Riccarton)
Witi G. Witty M.
Taramana T. Drummond I Lab.
Hemetana R. Hampton Lab.
Enotoa . C. H. Ensor IO.
Harawana D. G. Sullivan Lab.
OTAUTAHI NOOTA
Christchurches North
Ihiti T. M. Isitt . I.
Hooro J. D. Hall O.
Peteriki J. E. Petterick M.
OTAUTAHI KI TE RAWHITI
Teiwi T. H. Davey M.
Hanita H. Hunter Lab.
Takuta Teeka Dr. H. J. T. Tha-
cker IL.
Kuuki F. R. Cooke S.
OTAUTAHI KI TE TONGA
Eera H. G. Ell M, I
Witingi G. R. Whiting Lab.
RIRITANA LYTTELTON
Roorehana G. Laurenson M. '
Kuki C. Cook IL.
Tokera W. G. Stockell Lab.
ERAMEA ELLESMERE
Roati Rhodes O.
Amatorongo G. Armstrong IL.
Rowera F. Rowell M.
HEREWINI SELWYN
Haati C. A. 0. Hardy O.
Maki Kei J. M. Keagh M.
Tiki W. J. Dickie M.
AHIPATENE ASHBURTON
Noohiwati W. Nosworthy O.
Maki Rokerana J. M. Lachlan M.
Keneti J. Kennedy M.
Mahirini W. S. Maslin IL.
TE UMUKAHA TEMUKA
Pakitana T. Buxton M.
Amitaiti G. W. Armitage O.
Tiewheri W. Jeffries O.
TIMARU
Kereiki J. Craigie M.
Koura R. Gould S.
Ruta J. Reader . Lab.
Akirana W. Angland I.
Moa " J. H. Moore O.
WAITAKI
Mete F. H. Smith O.
Makipehana J. A. Macpherson M.
Pooro W.G.Paul IL.
OAMARU
Hon Takana Hon T. Y. Duncan
Mirikana R. Milligan I.
Rii E. P. Lee O.
TIAMA CHALMERS
Karaaka E. H. Clark M.
Makaati A. M Carthy Lab.
Teonetini J. T. Johnson IL.
Tikihana J. Dickson O.
OTEPOTI NOOTA (DUNEDIN
Tamihana "G. M. Thomson" O.
Takerehi "R. R. Douglas" I.
Pakere "A. R. Barclay" I. Lab.
Routana "J. London" M.
OTEPOTI NUI
Anora "J. F. Arnold" M.
Tetama "C. E. Statham" O.
- Maki Pehana "D. Macpherson
Lab.
OTEPOTI KI TE TONGA
Haiti "T. K. Sidey" M.
Maki Menaha "J. E. M'Manus
Lab.
OTAKOU NUI
Koti "R. Scott" O.
Peneti "J. Bennetts" M.
Meihana "W. P. Mason" M.
PURUUHI "Bruce"
Arani "J. Alien" O.
Ma Kiniri "P. M'Kinley" M.
KURUTA "CLUTHA"
Marakama "A. S. Malcolm" O.
Riwingitone (G. Livingstone" II
Makitonore (A. Macdonald M.
MATAURA
Anehana (G. J. Anderson" O.
Maki Kipene"J. Mac. Gibbon" IL
WHAKATIPU
Pereiha "W. Fraser" O.
Hoone J. Horn" M.
Tiwini "J. Stephen" M.
WARAHI "WALLACE"
Tamihana "J. C. Thomson" M.
Kingi "J. King" O.
Kamaekara "A. Carmichael" O.
MURIHIKU "INVERCARGILL
Henana "J. A. Hanan" M.
Wheranati "H. J. Farrant" Lab.
Wheremingi "T. Fleming, O.
AWARUA
Ta Hohepa Waari "Pirimia" M.
Hamutana "J. R. Hamilton" O.
Morihi «W. A. Morris" Lab.
NGA MEMA MAORI
TE TAI TOKERAU
Te Rangihiroa M.
Hare Hongi IL.
Kerei Mitai O.
Naru Ngawaka IL.
Tiemi Moetara O.
Herepete Rapihana I.
Henare Te Rangi I.
Heemi Te Pa M.
Riopo Poihipi I.
Naru Tamaho 1.
Huirua Tito I.
TE TAI HAUAURU.
Henare Kaihau I.
Keri toke Te Ahu I.
Pepene Eketone M.
Takuta Pomare I.
Ngarangi M.
TE TAI RAWHITI
Hon. A. T. Ngata M.
Hori Poao O.
Tiki Paaka O.
WAIPOUNAMU
Taare Parata M.
Taniora Rau I.
H. K. Uru IL.
Watene K. Whiro IL.
Tiemi Hipi M.
Tahuna Watihaha IL.
Mo Te Hoko.
Kotahi te peeti moenga mo te
rokorua, he paraihe katoa nga ree-
;a, (railings) rite tonu ki te mea
10U.
Me tuhi mai ki te "Puke"
NGA WHENUA
MAORI
N) —————
WHAKAARO O TETA-
HI ETITA
TE NUI O TE MONI RETI A
TE MAORI.
M - -
I te mea e whakatata ana ki te
wa e mutu ai te Paremata, kata-
hi te Honore Apirana Ngata ka
whakaatu i te ahua o nga whe-
nua o nga Maori kei te mahia,
me nga whenua kei te takoto
noaiho. Ki te korero a te Etita
mo nga mahi ahu-whenua (o te
Akarana Wikiri Nupepa) koia
nei te tino kaupapa a nga mema
katoa o te taha Kawanatanga,
ara, ko nga korero ka tuhia iho
nei:—
"I mea a Ngata i roto i te Pa-
remata, ko te maha o nga eka
whenua katoa kei nga Maori, i te
81 o nga ra o Maehe ka hori ako
nei, e whitu miriona, kotahi ran,
e toru tekau ma whitu mano, e
rua, rau e rima, nga eka (7.137.205.)
Ko nga whenua kei te puta
mai he hua me era atu tikanga
e wha miriona, e rima tekau ma
ono mano, e toru rau e wha te
kau ma rua, eka (4.056. 342,) toe
iho nga whenua kaore i te ma-
hia, a kaore hoki i te puta mai he
oranga, e toru miriona, e waru
tekau mano, e waru rau e ono
tekau raa toru, eka (3.080.868.)
Na e tino whakaae ana matau
ki te tika o tenei tatau, a, tera
hoki e whakatakotoria e Ngata te
Ripoata o nga whenua Maori ki
te aroaro o te Paremata, he mea
tango ruai nei naana enei whika
i roto i taua ripoata, ko te tino
take i tere ai te whakaatu a Nga-
ta i enei whika, mo runga i nga
kupu tau-tono a te taha Apitiha-
na, a, hei whakararuraru hoki i
nga whakaaro o nga tangata e
aro nui ana ki nga mahi Pare-
mata me te Iwi nui tonu, hei
whakapono ma ratau. Kei te
whakapono te iwi katoa ki tenei
tangi o te reo, mo te here i nga
whenua Maori, na te taha Apiti-
hana, tena i ana ata titiro tatau
kia kite ai tatau na te taha Api
tihana ranei tenei korero, nawai
ranei, ina hoki e ki ana a Ngata,
te wha miriona, e rima tekau ma
ono mano, e toru rau e wha te-
kau ma rua nga eka kei te puta
mai he hua, ara, kei te riihi ki
nga Pakeha e tahuri nei ki te
whakapai i nga whenua o nga
|
|
7 7 |
▲back to top |
Nama 8 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Taite, Noema, 3O, 1911. 7.
HUAKANGA I TE PO-
HO O KAHUNGUNU.
Porangahau, Noema 15,
1911.
Ko taua whare he whare whaka-
iro, no nga uri o Ngati-Kere, me
Ngati-Pihere, me Ngati-Manuhiri,
ko te whakahoutanga tenei i te
ingoa o to koutou Tipuna ka
whakatuheratia i tenei rangi e te
Ati Pihopa, Rarika. I te timata-
nga o te haere ka whitingia ko
nga tamariki wahine mana e
takahi te Pae-pae Tapu me te
whakatomokanga i te whare i te
tuunga i te whatitoka ka whaka-
huatia te Himene 156, ka mutu
ka inoitia e te Ati Pihopa, ka
mutu ka tomo ki roto i te whare,
ka timata te karakai ko te himene
166 ka mutu ka kauhau te Ati
Pihopa koia tenei tona kauhau:—
"E nui ana toku mihi atu kia
koutou mo runga i ta koutou
tononga mai ia au kia haramai
ki te whakatuhera i to koutou
whare, he mea nui tenei te whaka-
tuheratanga i to koutou whare.
Ko tenei whare, he whare huihui-
tanga no koutou, he nui hoki toku
pouri mo te aitua i pa mai kia
koutou i enei ra tonu, kati kua
tuhera, ia au to koutou whare i
runga i te hua rahi o te whakapono.
I mua hoki ko tona tikanga o
> nga whare penei e patua ana etahi
tangata mo te kawanga i tenei
i mea i te whare e tino koa ana au
moku i tae mai ki te huaki i to
koutou whare. Heoi ana atu e
tahi kupu. Ka mutu tona kau-
hau ka tu ko Henare Te Atua he
' mihi ki te Ati Pihopa. Haere
mai, e nui ana toku koa mou i
tae mai ki te whakatuhera i to ma-
tau whare he oha na o matau
matua, he whakatoputanga i o
ratau mahara ki runga i te wha-
kapono me te rangimarie me te
, manawanui, me te ngakau e here-
herea ana, ka tu tenei whare.
Engari ko te timatanga o tenei
Whare ko Tapurutu, i tu ki konei
ko Hau-Te-Kohakoha te Takitaki
ko tetahi o nga kupu o roto i tenei
whare, "ko te iwi ma te kuri ko
te motuu me nga kiko ma te
tangata e kai," ko te tikanga o
tena kupu, ko te Whawhai me
mutu i te awa o Porangahau hoki
atu ki Heretaunga. Ka huaina
te ingoa o tenei taha o te awa o
Poraagahau ko Potiririkore. Ko
te hoa o tenei whare ko Whata-
roa, i tu ki Wairarapa, ko te
tikanga o tenei kupu o Whataroa,
ka whata tonu te rangimarie, e
kore te toto e tae mai ki roto i
tenei rohe. Ko te toru o nga
kupu ko te Topa; koia tenei:—
Ka tukua atu taku Topa e, e
ka tukua atu taku Topa e, e
ka tukua atu taku Topa kia
rere i runga i te Motu nei,
kia whakarongo nga Iwi ki
te rere o te rangi o taku
Topa, aha taku Topa aha
taku Topa.
Ko te tikanga o tenei Topa, he
tono na nga tangata o Wairarapa
kia kuhua te hoari, kia whakam-
utua te patu i nga tangata o te
Motu nei.
Heoi ka apititia ko te Whaka-
pono te Uhi mo runga i ena kupu.
Ka pakaru tena whare, ka
whakaarahia ko te Poho-o-Kahu-
ngunu tuatahi ko nga kai o roto
i tenei whare ko nga kai ano o
roto i Tapurutu tae atu ki te
Whakapono. Kaati hei tuarua
tenei mo nga whakahounga i
tenei whare, ko tenei tuunga
inaianei hei whakamaharatanga*
ki o tatau uri i muri ia tatau mo
nga kupu i whakamaramatia ake
ra e au, ara ko te Whakapono te
mea nui.
Kati i roto i tenei whakaarahanga
ka tae mai koe ki te whakatuhera
|
|
8 8 |
▲back to top |
8\_\_\_\_Te Puke Ki Hikurangi, Taite Noema, 3O. 1911. Nama 8 o te tau 1
I NGA TUPAPAKU
I te 31 o nga ra o Oketopa ka
•hori ake nei, ka mate a Waata
Arama, ki Whakatikia, waahi o
Ite Whiti-o-tu, Mahitaone, Waira
kapa. Ko tetahi tenei o nga
morehu kaumatua o Ngati Te
Hina, o Hamua. He uri ia no
Rangitaane.
Na Whatonga
Ko Tautoki
Rangitaane
Kopuparapara
Kuaopango
Uengarehupango I
Hamua
L Wahatuara
L, Hinerautekawa—Rakaimaro
L Korakotaiwaha=Umuroa
L Te Rangiwhakaewa- Hinetara-
riki
L Tamahau—Hinerangi
L Te Raetea—Te Rangiiriwhare
L Tangatakau—Tohi
L Te Kaahu
L Kataraina
[Rawinia to mua I
L Waata Arama to muri. I
[ No te taite te 2 o nga ra o
[Noema ka nehua a Waata Arama
No te Haterei te 1 o nga ra o!
Noema nei ka mate a Hanita!
[Maraetai, (te Iramutu o Waata
Arama) ko Rawinia Maraetai
•tona hakui.
H Haere ra e koro, korua ko to
Iramutu ki nga tangata, ki nga
Mana. Haere ra kia Te Hina
moumou taonga, whakahemotia
atu koutou nga tangata, nga
morehu tangata o tenei hapu o
Ngati Te Hina. Ko te kainga
tuturu tena mo tatou.
• No te tahi o nga ra .o Noema ka
tae mai te waea kia Purakau
Maika kua mate a Anaru Rongo-
tua Tuhokairangi Hiraka Tuhua.
I No te taite te rua o nga ra o
Noema ka tae mai te waea kua
mate a te Haumihiata Henare
Te Atua, wahine a Wirenui Kii-
nga, Te Tau. I mate ki Hehitingi.
B I te haterei te 4 o nga ra o
Noema ka haere a Purakau Maika
raua ko tona tuahine, me a raua
tamariki, ki te tangi kia Anaru
Rongotua Tuhokairangi Hiraka
Tuhua. Ko te Haumihiata Te
Tau i mauria e nga Rangatira
o Heretaunga ki Porangahau.
I He nui te tangihanga i tangihia
ai a Anaru i te taenga atu o Ngai-
•Tahu ki Wairarapa ki te Takapau.
I I te turei te 7 o nga ra, ka tae-
mai te tangihanga a Ngati Rauk-
awa, a Waikato a Te Arawa, ko
Ite Amo Piu te kaumatua o roto.
I He nui te tangi ona Matua, o
ona Wahine, o ona Taokete, o
ona Tamariki. I te wenerei ka.
nehua, ua te Rev Manaro i nehu.
Waipukurau
Porangahau
Ratima Wairoa.
Na Tukohiti
Ko Patutu
Amoaketerangi
Te Kuratakawhaki
Te Riponga
Kiriwai ==. Tutawhanga
Hikarahui: Te Whakaihirangi
Te Opekai
Paarahouhou
Tuhua
Hiraka--Rihi
Anaru=Ema.
Wiki----Heperi
Te Ata
Ko-tetahi tenei o ona whakapapa.
Ko Tahu
Ira
„ Ueroa -
„ Tahitotarere
,, Rakainui--Pouwharekura
,, Ruatapui
|
|
9 9 |
▲back to top |
Nama 8 o te tau 1 TE PUKE KI HIKURANGI, Taite, Noema, 30, 1911. 9.
Tamaira
Takaha
Hikawera
•Ko Te Whatuiapiti
Te Rangiwawahia=Harau
Hinepa=Tamateakohutu
Te Aranui—Morunga
B, Takimoana—Hinekoputi
, Raupi—Ketunga
Whakairi=Te Kaha
\\Wharemuka=Tame Roora
Hinewhakaangia—Kaiopetaua
Ngaoke—Paora
H, Tuhua—Hinewaoriki
Hiraka—Rihi
Anaru. !
•Ko Te Whatuiapiti
Te Rangiwawahia-Harau
Hinepa--Tamateakohutu
Te Aranui--Morunga
Takimoana-Hinekoputu
Raupi-Ketunga
Whakairi--Te Kaha
Wharemuka—Tame Roora
mi, Hinewhakaangia-Kaiopetaua
H, Ngaoke--Haora
Tuhua-Hinewaoriki
Hiraka-Rihi
Anaru
Na Rangitaane
Ko Kopuparapara I
Kuaopango
ft, Uengarehupango
I, Hamua
Wahatuara
Hinerautekawa—Rakaimaro
Pikihauariki to mua
Korakotaiwaha to muri iho I
Pinenau to muri rawa. I
Na Pikihauariki I
Ko Tukanaenae I
Te Ahiahiotau I
Ko Nehu I
Tukarangatia I
Hinekatorangi—Manuhiri I
Te Rangihakahaka—Hinekaita
• ngi I
Momo to mua I
Te Ua to muri iho I
Te Weringa to muri iho I
Te Rangiiriwhare to muri rawai
Ko Tutawhangaterangi---Kiriwai
Hikarahui I
Te Opekai I
I I te taite te 9 o nga ra, kahaere
•matau ki Porongahau, no te
paraire ka tae matau. E rua nga
tupapaku e takoto maiana i runga
i te Ata-mira. E tu ana mai al
Henare Te Atua he Maipi i te
•ringaringa e mau ana i waho
•tonu te rau o te Taiaha me tonal
tangi ano, He nui te aroha ki nga
tangi Apakura a taua tangata mo
Iana tamariki. Ka mutu te tangi1
•ka tu te tangata whenua ki te
•whai korero, mo te mate
anake te ahua o nga whai korero J
• I te Mutunga ka tu atu te
•manuhiri ki te poroporoaki ki te
hunga mate, me te whakahokihoki
ft nga whai korero. I
I I te 2 o nga haora i te ahiahi
ka nehua nga Tupapaku, i tei
mutunga o te nehu kahoki ma
nga tangata ki te kainga. Ka
whakatakototia te Kai Murunga i
te pouri, he nui atu te kai, te
huahua kerero, te tiiti me te tini
noaiho o nga kai. Ko te tino
•kupu nui i muri iho i te kai, mo
te tamaiti a te Haumihiata raua
•ko Wi, kua mate atu tona hakui
ko nga manaaki me tau iho ki
runga i te tamaiti, ma nga tipunai
o taha kia Wiremu Kiingi Te
Tau me te taha kia te Haumihia-
Ita e tiaki e manaaki.
I I te wenerei te 15 o nga ra o
Noema nei ka mate a Rititia Ma-
remare, wahine a te Otimi Taiki
mate ki te Whatarakai waahi o
•Waipawa. He nui te tangi o nga
hapu o tenei wahine o, Ngai-Te-
Whatuiapiti Ngati Marau Ngati
Hinehuitau Ngai Toroiwaho Ng-
ai Tahu. Otira o NgatiKahung-
unu katoa. He wahine ia e haere
Iana i raro i ona tungaane, i ona
matua, e mahi ana i nga mahi al
ona tungaane ara te tu ki te ahi
i roto i nga marae nunui, Heoi
ma koutou e mihi mai i kona a
tangi mai. I
• I te wha o nga ra o Noema nei
ka tae mai te rongo kua mate al
Te Rerehau, wahine a Te Heuheu,
i mate ki Waihi, Taupo. I
• Kanui te pouri mo te matenga
o tenei wahine nui whakaharaha
•ra, pa mai ana te pouri kino ki
Inga hapu o Ngati Kahungunu ki
•Heretaunga, ki Wairarapa, otira
i tae a te Otene Wirihana, me
etahi o nga rangatira o Heretau-
nga. I haere hoki a Te Rev. Teri
Te Paerata me Raukura Tamahau
me etahi atu hoki o Wairarapa
•nei ki te tangi kia te Rerehau
•kanui te pouri o etahi onga tanga-
Ita o Wairarapa nei mo te korenga
le tae kia kite i te nehunga ia te
•Rerehau. I
• Haere ra e Hine ki o Tipuna
Iki o Matua, ki o Tungaane, ki o
•Tamariki, otira ki te iwi nui tonu J
• Heoi e taea hoki te pewhea, te
•tangata nui a Aitua am i te kata
me te whakama. I
I I ui atu ai a Hinetitama ki tonal
papa kia Tane, kei whea toku
matua, ka tuhi atu a Tane ki te
poupou o te whare, ka mohio al
Hinetitama ko tona matua tonui
Itona tane, ka mate a Hinetitama
i te whakama, katahi ka rere i te
angi ka tau ki te parae i whiti-a-
•naunau. I
I Katahi ka haere a Maui ki te
kimi i te ora mo te tangata, ka
kite atu i nga mea o Hinenuitepo
e hiko mai ana ka haere a Maui
ratau ko ona taokete ki te patu J
Ite taenga atu e moe ana te kuia
Ira a Hinenuitepo. I
I Katahi ka ki atu a Maui ki ona
taokete, kaua koutou e kata ki au
i na tomo au ki roto ki a Hine-
nuitepo, kia ngaro rawa au ki
Iroto katahi ano koutou ka kata,
kia motu hoki i au te tau o te
manawa. I
I Te tomonga atu hoki o Maui
Ite ngaronga tonu tanga atu o
Maui katahi ka kata ana taokete
ara te Mohopatatai, ka tahi ano
hoki mai nga kuha o Hinenuitepo
wa motu te upoka o Maui i konei
Ipa konei kaore i taea te kimi te
ora mo te tangata, i te kata me
Ike whakama. I
i Koianei to tatou mate e hine e
kui. Haere ra ki te iwi. 8
NGA WHARE POOTI KUA
•WHAKARITEA MO NGA TA
• KIWA POOTI MAORI.
Takiwa Pooti Maori Whaka-
• te-Raki.
•Te Whare Kura, Kaikohe (te tino
Whare Pooti).
Te Whare Kura, Awanui.
•Te Whare Kooti, Ahipara.
•Te Whare Kura Maori, Matauri.
Te Whare Kura Maori, Mangam-
uka.
Te Whare Kura Maori, Otaua.
Te Whare Kura Maori, Otamatea.
Te Whare Kura Maori, Pamapu-
ria
Te Whare Kura Maori, Peria.
Ke Whare Kura Maori, Te Kao.
Te Whare Kura Maori, Waima.
Te Whare Kura Maori, Whanga-
ruru.
Te Whare Kura Maori, Whangape.
Te Whare Kura Maori, Whirinaki.
Te Whare Maori Kura, Ngawha.
Te Whare Kura Maori, Matihetihe.
•Te Whare Kura Maori, Te Hapua.
•Te Whare Kura, Maori, Kenana.
•Te Whare Kura Maori, Te Rawh-
iti.
Te Whare Kura Maori, Motukara-
ka
Te Whare Kura Maori, Oromahoe.
Te Whare Kura Maori, Tautoro.
Te Whare Kura Maori, Taemaro.
Te Whare Kura Maori, Te Karetu.
Te Whare Kura Maori, Parapara.
Te Whare Kura Maori, Waima-
maku.
Te Toa a Hagger, Purunui.
Te Hooro, Kohukohu.
Te Toa a Wallen, Taipa.
Te Whare Runanga a Watene,
Orakei (Remuera).
Te Hooro o te Katoa (Public Hall),
Totara North.
Te Toa a Evans, Waiharara.
Te Whare Kura Maori, Poroti.
Te Whare Kura Maori, Whakara-
pa.
Te Whare Kura Maori, Touvvai.
Te Whare Kura, Hohoura.
Te Whare Kura, Hukeranui South.
Te Whare Kura, Kaeo.
Te Whare Kura, Mangakahia.
Te Whare Kura, Pakia.
Te Whare Kura, Pouto (North
Head, Kaipara),
pe Whare Kura, Waihou (Rangi-
ahua.)
Ke Whare Kura, Whananaki.
Te Whare Kura, Parkhurst.
be Toa a Dickeson, Rakauwahi.
Te Whare Runanga a Robson,
Pukepoto.
Te Whare Kura Maori, Rangiwa-
hia (Whatawhiwhi).
Ke Toa a Burrow, Ohia Lake.
Be Toa a Tynan, Waihopo.
Be Hooro a Hikihana, Opanake.
pe Whare o Kaipuke, Naumai
(Wairoa).
Te Whare o Heke Ihaia, Mahina-
pua.
Te Whare Runanga a Netana
Penapa, Ahikiwi.
[Te Hooro a Evans, Waipapaka-
uri
Ke Hooro a Yates, Parengarenga.
Te Whare Kooti, Kororareka
(Russell).
Te Whare Kooti, Dargaville.
Te Whare Kooti, Mangonui.
Te Whare Kooti, Rawene.
Te Whare Kooti, Waimate.
Te Whare Kooti, Whangarei.
Te Whare Kooti, Kawakawa.
Te Whare Runanga a Paora
Otene, Reweti(Kaipara).
Te Whare o Tohu, Makarau.
Te Whare o Karaka Rutene, e
tata ana ki Herekino.
Te Toa a Javie, Kawerua
Te Hoora a Te Heihei, Tii
Mangonui, Kerikeri.
Te Whare o Wikiriwhi Hemana,
Karakanui.
Te Whare o Herewini Mihaka,
Te Kowhai.
Te Whare o Huirua Tito, Tangi-
teroria.
Te Whare o Hemi Paira, Waima-
hana.
Te Whare Kura Maori, Te Pupuke.
Te Whare Pooti, Takou.
Te Whare Kura Maori, Takahiwai.
Te Whare o Aokewa Patira,
Horahora.
Te Whare Runanga, Ripia.
Te Whare o Hirini Heremaia,
Maunga Oriwi.
Te Whare Kura, Maori, Omanaia.
Te Hooro o te Katoa (Public Hall),
Taheke.
Te Whare Runanga, Te Horo.
Te Whare Pooti, Lower Waihou.
Te Tari o te Kooti Whenua Ma-
ori, Akarana.
Te Whare Kura Maori, Maraeroa.
Te Toa a Kingi Huha, Awarua.
Te Whare o Mokaraka Lower
Waima.
Te Whare o Weneti Maihi, Ha-
ranui, Helensville.
Te Whare Runanga, Oruawharo.
Te Whare o Nupere Waka, Great
Barrier Island.
Te Toa a Berghan, Paeroa.
Te Toa a Sherman, Waingakau.
TAKIWA POOTI MAORI WHA-
KA-TE-RAWHITI.
Te Hooro a Lysnar, Kihipane (te
tino Whare Pooti.) .
Te Whare Kooti Kereitaone.
Te Whare Runanga Kahutara.
Te Whare Kura, Martinborough.
Te Taone Hooro Gladstone.
Te Whare Kooti, Mahitaone.
Te Whare Kura Okautete.
Te Whare Runanga. Taueru.
Te Whare o Hami Potangaroa,
Mataikona.
Te Whare o Piripi te Maari, Te
Kohunui.
Te Whare o Nireaha Tamaki, Ha-
mua.
Te Whare o Manahi Paewai, Ta-
horaiti.
Te Whare Runanga Ohanga.
Te Whare o Anaru Tuhua Taka-
pau.
Te Whare o Rupuha te Hianga,
Porangahau.
Te Whare Kooti, Waipawa.
Te Whare o Ekengarangi, Te
Hauke. *
Te Aute Kareti, Pukehou.
Te Whare Runanga, Tikokino.
Te Whare Kooti, Hehitingi.
Te Wuauheti a Tanore, Waima-
rama.
Te Whare o Raihania, Kohupati-
ki.
Te Whare o Renata, Omahu.
Te Whare Runanga, Moteo.
Te Hooro, Maraekakaho.
Te Whare o Pangapango, Peta-
ne.
Te Whare Kura, Te Haroto.
De Whare Kura, Tangoio.
De Whare Porotiti, Mohaka.
Te Whare Kooti, Wairoa.
Te Whare Kura, Tuhara.
Te Whare Kura Kokako, Waika-
remoana.
Te Whare Pooti, Opouiti.
|
|
10 10 |
▲back to top |
10. Te Puke Ki Hikurangi, Taite Noema, 30 1911 Nama 8 o te tau 1
Te Whare o Hukanui, Te Mata
niho.
Te Whare o Hori Niania, Te Re
inga.
Te Whare Kura, Tini roto.
Te Whare Hori te Roi, Whaka.
ki.
Te Whare Kura, Nuhaka.
Te Whare o Bendall, Opoutama.
Te Whare Kura, Muriwai.
Te Whare Kura, Waerengaahika,
Te Whare Runanga Whakato.
Te Whare Kura, Waerengaoku-
ri.
Te Whare Kura, Te Karaka.
Te Whare Kura, Ormond.
Te Whare Kura, Waimata.
Te Whare Kura Whangara.
Te Whare Kooti, Tolago Bay.
Te Whare Runanga, Paetawa.
Te Whare o Mikaera Pewhaira-
ngi, Hikuwai.
Te Whare Kura, Tokomaru.
Te Whare Kura, Waipiro Bay.
Te Whare o Te Wiremu (Will-
iam's Cottage,) Takapau Station
(Waipiro.)
Te Whare Kura, Hiruharama.
Te Whare Runanga, Wharepo-
nga.
Te Whare Kiira Tuparoa.
Te Teihana a Te Wiremu, Paki-
hiroa.
Te Whare Runanga, Reporua.
Te Whare Runanga, Waiomata-
tini.
Te Whare Runanga, Tikapa.
Te Whare Kura, Kahukura.
Te Whare Kura, Rangitukia.
Te Whare Runanga, Horoera.
Te Whare Runanga, Te Araroa.
Te Whare Kura, Hick's Bay,.
Te Whare Runanga, Whangapa-
raoa.
Te Whare Kura, Raukokore.
Te Whare Aokatoa, Te Kahai
Te Whare Kura, Omaio.
Te Whare Runanga, Maraenui.
Te Whare Kura, Torere
Te Whare Kura, Omarumutu
Te Whare Kooti Opotiki. -
Te Whare Kooti, Whakatane.
Te Whare Kura, Otamauru.
Te Whare Kura, Poroporo.
Te Whare Kura, Te Teko.
Te Whare Kura, Taneatua.
Te Whare Kura, Te Waimana.
Te Whare o Akuhata te Kahu,
Te Rewarewa.
Te Whare o Numia Kereru, Taua
rau.
Te Whare Pooii (Tuwhare),
Rangitahi (Whirinaki).
Te Whare o Wharepapa te Peita,
Waiohau.
Te Whare Kura, Te Whaiti.
Te Whare Kotahitanga, Ohaua-
terangi.
Matatua Whare Runanga, Rua-
tahuna.
Te Whare o Hetaraka te Waka-
unua, Maungapohatu.
Te Whare o Mihaka Matiaha,
Oputao
Te Whare Kura, Matata.
Te Whare Kura. Maketu.
Te Whare Kura, Te Matai.
Te Whare o Hapata, Mourea.
Te Whare Kura, Te Waiti (Roto-
iti.
Te Whare Kura, Te Ngae.
Te Whare o Hemi Kokiri, Mokoia.
Whakaohorau Whare, Te Awahou.
Te Whare Kura, Waiotapu.
Te Waare Runanga, Tarukenga.
Te Whare o te Kipihana, Horo-
horo.
Te Whare Kura. Mokai.
To Whare Kura, Waitahanui.
Te Whare Kooti, Tapuaeharuru,
Te Whare Kura, Oruanui.
Te Whare o Nepia Matenga, Ohaki,;
Te Whare Kura, Motiti Island,
Te Whare Runanga, Pakowhai. *
Te Whare Runanga, Mangatu.
Herewini Whare, Maungaroa. ;
Te Whare Kura, Kutarere. :
Te Whare Runanga, Whakarewa-:
rewa. .
Tamatekapua Whare, Ohinemutu.;
TAKIWA POOTI MAORI
WHAKA-TE-RATO—
Te Taone Hooro, Kihikihi (tetino;
Whare Pooti).
Te Whare o Minaka, Te Huruhi,
Waiheke.
Te Whare Kura, Cabbage Bay.
Te Whare Kura, Harataunga.
Te Whare Kura, Te, Rerenga,
Whangapoua.
Te Whare Kura, Pukiore, Tairua.
Te Whare Kura, Manaia, Corom-
andel.
Te Whare Kooti Tawhito, Hote-
reni, Te Teemu.
Te Whare Kura, Mataitai.
Te Whare Runanga, Tauranga-
koura, Waitakaruru.
Te Whare Runanga, Te Hoeota-
inui, Upper Piako.
Te Whare Runanga, Te Kerepee-
hi, Piako,.
Te Hooro i Wharf Tiriti, Paeroa.
Te Whare Runanga, Omahu Pa,
Te Aroha.
Te Whare Kura, Hikutaia.
Te Whare Runanga, Parakiwai,
Whangamata.
Te Whare Runanga, Paritu Wha-
ngamata.
Te Whare Kooti, Katikati.
Te Whare o Mete Raukawa, Pe-
terehama, Tauranga.
Te Whare Runanga, Karikari,
Tauranga.
Te Whare Runanga, Rangiwaea;
Tauranga.
Te Whare Kooti, Tauranga.
Te Whare Runanga, Waihaha,
Taupo West.
Te Whare Runanga, Otukou;
Rotoaira.
Te Whare Kura, Tapapa, Patetere.
Te Whare Kura, Te Waotu.
Te Whare Runanga, Aotearoa,
Wharepuhunga.
Te Whare Runanga, Maungata-
utari.
Te Whare Runanga, Waharoa,
Te Whare Runanga, Tauwhare.
Te Whare Runanga, Hukanui.
Te Hooro a Gardiner, Taumaru-
nui.
Te Whare Kura, Parawera.
Te Whare Runanga, Otewa.
Te Whare o Te Anga, Kopua,
Waipa.
Te Taone Hooro, Otorohanga.
Te Hooro o te Katoa (.Public Hall),
Te Kuiti.
Te Whare Runanga, Oparure.
Te Hooro o te Katoa (Public
Hall), Te Miro-a-Huiao.
Te Whare o Pahiri Wiari, Maho-
enui.
Te Hooro, Tiroa.
Te Toa a Cashel, Ongarue.
Te Whare Runanga, Te Kopani.
Te Whare Runanga, Pukerimu,
Ohura.
Te Whare Kooti, Kawhia.
Te Whare o Maikuku, Te Taha-
roa, Kawhia.
Te Taone Hooro, Marokopa.
Te Whare. Runanga, Mania,
Kawhia South.
Te Whare Runanga, Raoraoka-.
uere, Aotea
Te Whare Kooti, Raglan, Wha-
ingaroa
Te, Whare o Tairakina, Kainga
Maori, Waitetuna
Te Whare Runanga,Rangikaahu
Te Whare Runanga, Ngatira.
Waingaro Hooro, Waingaro.
Te Whare Kura, Whatawhata.
Te Whare Runanga, Tangirau
Te Whare Runanga, Waahi
Huntly
Te Whare o Nikau Putere, Mata-
huru
Te Whare Runanga, Taumata,
Rangiriri
Te Whare Kooti, Te Paina, Mercery
Te Whare Runanga, Mangatangi
Te Hooro o te Katoa (Public Hall)
Hangere. .
Mokau Hooro, Mokau Heads.
Te Hooro o te Katoa (Public Hall),
Urenui
Te Hooro o te Katoa (Public Hall)
Waitara.
Te Whare Runanga, Tarata.
Te Whare Kura, Puniho
Te Whare Kura, Pihama.
•Te Whare Kooti, Manaia.
Te Tari o te Kai-whakahaere
Rahui, Hawera.
Te Whare o Tu Patea, Takere,
Manutahi.
Te Whare o Hoko Paura, Pariroa.
Te Hooro o te Katoa (Public Hall),
Taranaki-iti.
Te.- Whare Runanga, Kaipo,
Waitotara.
Te Whare Runanga, Kai-Iwi.
Te Whare Kooti, Whanganui
Te Whare Runanga, Parikino.
Te Whare Runanga, Koriniti.
Te Whare Runanga, Karatia.
Te Whare Runanga, Ranana.
Te Whare Kura, Hiruharama.
Te Hooro a Dempsey, Pipiriki.
Te Whare Runanga, Utapu.
Te Whare Runanga, Tawata.
Te Whare Kooti, Raetihi.
Te Whare Runanga, Kauangaroa,
Whangaehu.
Te Whare Runanga. Whangaehu.
Te Whare Runanga a Forsythe,
Te Whare Runanga, Ngotokorua,
Murimotu.
Te Whare Runanga; Parapara,
Field's Track.
Te Whare Kura, Moawhango.
Te Whare Runanga Raketapauma.
Te Whare Runanga, Parewanui.
te" Whare Kooti, Turakina.
Te Whare Runanga, Te Reureu.
Te Whare Runanga, Kakariki.
Te Whare Runanga, Oroua Bri-
dge
Te Whare Kooti, Pokitana
Pe Whare Kura, Shannon.
Pe Whare Runanga, Poroutawhao.
Pe Whare Runanga, Horowhenua.
Ohau.
Otaki.
Waikanae.
(Ferry Schoolhouse), Porirua
Lower Hutt.
Dennersley, Gumtown.
Tapu.
Port Waikato
Taupo, Tauranganui.
Oakura
Otakeho.
(Morrinsville).
TAKIWA POOTI MAORI
WHAKA-TE-TONGA.
Wairau Pa.
Waikawa.
Waitai Bay,
Okoha.
Whangarae
Whakatu
. (Nelson).
Motueka.
Takaka.
Westport.
Hokitika.
Jacob's River.
Wainui (Akaroa).
Port Levy.
Rapaki.
Wairewa.
Taumutu.
Arowhenua.
Dunedin.
Fortrose.
Campbelltown
Riverton.
Ruapuke
|
|
11 11 |
▲back to top |
te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Taite, Noema, 3O. 1911.
TE RA POOTITA-
NGA I NGA MEMA
MAORI
Kua oti te Panui ki roto i te
Kahiti o Niu Tireui, hei te tekau
ma iwa o nga ra e Tihema ka tu
te Pootitanga Mema mo te taha
maori.
PANUITANGA
Kanui to matou pouri kaore i
rite ngu whakaaro o etahi o nga
kai tango o te Pepa, moa ratou
whakaaro i tuku mai ai kia panu-
itia i runga i te nui o nga, kororo
mo te pepa. I whakaaro matou
kia waiho tenei putanga o te Pepa
me waiho mo nga korero e ahu
aua mo nga mahi Pooti Mema mo
to Paremata—Etita.
A. H. Kereikana.
(A. H
HUMEKE.
Kei tawahi o te Poutapeta,
KAATATAONE.
Kei te TEERATIA aku taonga,
HAERE MAI, Puutu wahine
e 5/6; Puutu taane e 8/-.
NGA TURE o TE
Puke Ki Hikurangi.
Kia whiwhi ra ia koutou ki nga
Manaakitanga Papai, me nga
Waimarietanga o te ngakau Ra-
ngimarie, me te aroha noa, ko te
mea nui tenei o nga mea e toru-
o te Tumanako, o te Whakapono
o te Aroha. Hei pa-tu-watawata
mo nga mahi. Kia mau ki te
Whakapono, na te Whakapono i
tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono. Amene.
TURE. 1.
Erua nga putanga o te "Puke
Ki Hikurangi " i te marama.
TURE. II.
Ko te utu mo te pepa o te
'"Puke" i te tau 10/-; i te ono
marama, e 6 -; Kaore te torn
marama,.
TURE III
Ki te tono mai te tangata i te
pepa kia tukua atu kia ia me
tuku tono mai te moni, mo te
tan, mo te ono marama ranei.
TURE IV
Ki te tuku moni mai te tangata
koia nei te tauira i te Ture o raro
iho nei, hei nga moni Nooti Pou-
tapeta anake, (Postal, Notes.)
TURE. V.
Ki te tono mai te tangata i te
pepa. mepenei te ahua o te tuhi
mai i te ingoa ki waho o te kawa
kia marama te tuhi mai :---
Printed & Published by H. &
A. Tuhokairangi (Andrew Bros,)
under the direction of Purakau
Maika Editor at their Registered
Printing Office.
Belvedere Street, CARTERTON.
Noema 3O. 1911.
|
|
12 12 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Taite Noema, 3O, 1911. Nama 8 o te tau 1
No nga Toa Hokohoko Taonga me era atu Panui tenei Wharangi.
H. E. ITANA.
(H. E. ETON.)
KIMIHI HOKO RONGOA.
HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI
WAIRARAPA NEI MO
NGA AHUA RONGOA KATOA.
KEI
KUINI TIRITI MAHITAONE.
Te nama o te Te nama o te
WAEA KORERO 31. P.O.Box 61.
C. S. POORO.
(C. S. BALL.)
TEERA TUI KAHU.
Kuini tiriti MAHITAONE.
Kei au nga tino tawhe papai
mo nga wahanga e wha o te tau
ka mahia e au nga ahua mahi
kahu katoa e hiahiatia ana e te
tangata: mo te utu iti.
W. KEREKE.
(W. CRAGG.)
HE TANGATA KATIKATI MA-
KAWE, HOKO TUPEKA HOKI,
Kaore e ngaro tenei haapu i te
tauhou ko te
"HAAPU KEI TE
KOKI,"
o KUINI TIRITI, MAHITAONE.
WHAKARONGO
KA MAHIA E MATOU
NGA MEA E HIAHIA-
TIA ANA E KOUTOU
I roto i te mahi
PEREHI PUKAPUKA
NA TE "PUKE"
Na nga puutu a TEEWE (mo nga
taane) i riro mai ai ia matau tenei
turanga a, na runga hoki i te utu
tika ma te tangata. V
NGA Na mo te waahi
tuatahi, mo te Ahua
PUUTU E hiahia ana ratau
kia nui nga ahua
E HIAHIATIA puutu papai
Na> mo te kaha o
ANA E TE nga puutu kua wha-
kaatu tonu nga pu-
TANGATA utu ko ratau nga
tino hoa mo te ta-
ngata-
Kei te tukua mai nga tino puutu
e hiahiatia ana e koe» mo tenei wa-
hanga o te tau mo te utu e rite ana
ki to hiahia.
Mehemea e kite iho ana koe e uaua
ana ki te whakatau i to whakaaro
ki runga ki nga ahua puutu, hu ra-
nei, ka kaha matau ki te mahi kia koe.
Teewe Kamupene.
(DAVIES & CO.)
KAATATAONE.
TE RANANA PUKAPUKA
(Kotahi putanga i te tau.) . .
He pukapuka hei whakahangai i te tuhituhi a nga tangata
whai-mahi, ki nga Ingarihi.
Kamupene Mahi, Hokohoko hoki,
i roto i ia wahanga o te taonga. . A, he tu-tohu hoki ki nga
tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa
Kei roto ano hoki i tenei pukapuka te rarangi ingoa o nga
Tangata tango taonga,
me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete onga
Koroni, me o era atu motu hoki.
Nga raina Tima.
Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i
nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e
rere ai nga tinia i tena wahapu, i tena wahapu.
Hei panui hoki i nga mahi o ia takiwa,
a nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, rae era atu tu
tangata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano
hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi.
Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te
tukunga atu, mehemea ki te tukua mai he poutapeta oota mo te
moni £1.
The London Directory Co. Ltd.
25 Abchurch Lane,
London E. C.
D. T. KIINGI.
HE TANGATA HANGA WHA-
RE, HANGA KAWHENA
HOKI.
He wahi mahinga tawharau toa,
mahinga toa hoki.
Porootiwe Tiriti Katataone.
Te hono rakau o nga ahua mahi
katoa e mahia ana e tenei ta-
ngata i roto i te wa poto. Nga
ahua mahi whare katoa e mahia
ana. He Kai-whakahaere nehua
nga tupapaku hoki. Ka haria
nga tupapaku ki nga waahi katoa
. o Wairarapa nei.
Niho Pai
• Mehemea he niho
• pai ou, haere kia ti-
rohia kia rongoatia
I Mehemea koe e i
I hiahia ana kia pai o
niho haere kia:—
Makiwera
• Takana
• . Makahana.
• Tangata unu niho.
• (Kei tawahi o te Maku-
• ihi Hoteera.)
• CA R T E R T O N.
• Kei nga Mane o nga
• wiki katoa ka haere
• ki Petetone.