|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 6. 31 October 1911 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI Te utu) "Te Puputanga ki te ora. Nui tangata e haere ana ki te po, iti tangata 6d Price ) i mahue ake ki te ao nei, rauhitia, manaakitia." Nama 6 o te tau 1. 'Carterton Wairarapa, Tu e Oketopa 31,1911, J. L. MARE Mahitaone G. HIUANA J. KITINA
|
|
2 2 |
▲back to top |
2. Te Puke Ki Hikurangi, Turei Oketopa 31, 1911. Nama 6 o te tau 1
hi o nga ra o Maehe, me mahi e
ia Poari tetahi kupu whakaatu, i
runga i nga tikanga kua whaka
takotoria, e whakaata ana i te
huihuinga katoatanga o nga mo
ni i riro mai ki—me nga moni
whakapaua e—te Poari i roto
tana tau, hui ata hoki ki era atu
whakamaramatanga e pa ana mo
nga kaute me nga moni a te Po-
ari e whakahaua ana kia whaka
aturia.
(8.) I roto i nga ra e toru te
kau i muri iho i te mutunga o ia
tau pera me tuku atu e te Pere
hitini o te Poari kia rua nga kape
o taua kupu whakaatu kua kiia
ake nei, he mea haina nana, ki te
Controller and Auditor Genera
(ara ki te Tumuaki o te Tari Ti-
rotiro Kaute,) a ma taua Tumu-
aki e tirotiro e whakamana hoki
i te tika o taua mea ka tuku atu
ai i tetahi o nga kape o taua mea
i oti te whakamana pera e ia kei
te tika, ki te Minita Maori.
80. Ko nga moni katoa i pau i
nga raruraru o tetahi Poari i ta-
na whakahaerenga i tenei Ture, i
tana whakahaerenga ranei i teta-
hi atu mana kua whakawhiwhia
ki a ia—haunga anake ia nga
wahi o aua rarurgru kua whaka-
manaia e tenei Ture e tetahi atu
huarahi ranei kia utua i roto o
nga moni reweniu i hua mai ki
te Poari i runga i nga Whenua i
nga taonga ranei kua tau ki a ia
e whakahaeretia ana ranei e ia—
me utu i roto onga moni e pooti-
tia ana e te Paremata mo tera ta-
ke.
81. Ko nga moni whii katoa i
riro mai ki tetahi Poari i raao i
te mana o te Ture, o nga reku-
reihana ranei i hangaia i raro i
tenei Ture nae utu atu e te Poari
ki roto ki te Kaute Moni a te Ka-
wanatanga (Consolidated Fund.)
82. Kaore he tiuti pane-kingi e
tau hei utunga mo runga i tetahi
tieki i tuhituhia, rihiiti ranei i
hoatu, e tetahi Poari, mo runga
ranei i tetahi pukapuka e wha-
kataka ana i tetahi whenua kia
tau atu ki tetahi Poari.
83. (1.) Mehemea ka whaka-
turia ka whakakorea atu ranei
tetahi takiwa whenua Maori, ka
ahei te Kawana, i runga ranei i
taua Ota Kaunihera ano, i tetahi
atu Ota Kaunihera ranei o muri
iho, ki te hanga i tana Ota e ma-
hara ai ia e tika ana hei whaka-
tau atu ki te Poari o tetahi taki-
wa tetahi whenua Maori kei roto
i taua takiwa e takoto ana a kua
tau ki tetahi Poari ke ata, me ta-
ua whenua ka tau i runga i tera
aronga ki—a ka ekengia hoki e
te naana o—te Poari i whakataua
peratia atu ai nei ki a ia, me ia
Ota Kaunihera pera ka ahei kia
rehitatia i runga i ters aronga i
taro i te Ture Whakawhiti Whe-
nua, 1908, hei pukapuka taitara.
(2.) I ia keehi pera ka ahei ano
hoki te Kawana, i runga i tana
Ota Kaunihera nei ano i ranga
ranei i tetahi ata Ota Kaunihera
ki te hanga i tana Ota e mahara
ana ia e tika ana hei whakawhiti
atu i tetahi Poari ki tetahi atu
roan i nga rawa (ara whenua ta-
onga ranei,) i tetahi i etahi ranei
o nga rawa me nga taumahata-
nga ranei o te Poari tuatahi, &
hei reira tonu aua rawa me aua
taumahatanga ka whiti atu ki to
rua o aua Poari i rangai tera aro-
nga.
(8.) Mehemea" tera tetahi whe-
nua kei roto i te takiwa o tetahi
Poari e takoto ana, i tua atu ra
i nga whenua kua tau ki tana Po-
ari, a—i runga i tetahi whakare-
reketanga rohe, i runga ranei i te
whakatuunga i te whakakorenga
atu ranei o tetahi takiwa whenua
Maori—ka riro tatia whenua ki
roto ki te takiwa o tetahi atu Po-
ari, ko nga mana, nga tika nga
mahi, me nga kaha katoa o te
Poari, tuatahi mo te taha ki ta-
ua whenua ka whiti katoa atu ki
te rua o aua Poari, me taua Po-
ari tuarua mo runga i nga ahua-
tanga katoa mo te taha ki taua
whenua ka kiia ko ratou nga kai-
whakakapi i nga turanga o te Po-
ari tuatahi.
(Taria te roanga atu.)
Nga Pitopito Korero.
I kitea etahi wheua tangata me te
kawhena ki te taha tai e patata
ana ki Pitiroi (Fitzroy) takiwa o
Nu Paremata, e katipa Taata, ki
te whakaaro a taua Pirihi he mao-
ri nona aua whena.
Kei te whakamatau te Kawana-
tanga ki te hoko i te Taone Mao-
ri o Utiku i runga i te utu wariu
a te Kawanatanga, otira, kaore a
Potaka i whakaae.
Ke maha nga peeka kaanga
kua tukua atu i Turanga ki Aka-
rana;
E whitu miriona kotahi rau
mano, 7,100,000 te maha o nga
tangata o te takiwa o Kemeta,
(Amerika.)
Ki te whakaaro ake kei te 24 o
nga ra o te marama nei ka mutu
te Paremata.
Ka rua rau e ono tekau nga
tau mai o te wa i kitea ai e Tahi-
mana (ara i te tau 1642) a Nia
Tireni, nei tae mai ki tenei tau.
Ka whitu tekau matahi nga tau
o te wa i hainatin ai te "Tiriti O
Waitangi" tae mai ki naianei.
E iwa tekau ma rua miriona e
waru rau e waru tekau ma rima
mano maero to tatau pa mamao
mai i te ra, ara te whenua ki te ra.
Kotahi miriona pauna te moni
kei te whakapaua mo te hanganga
i te Waha-pu o Marepana.
Kei nga ra timatanga o Tihema
ka hoki mai a Pihopa Newira
Bishop Nevill, Primate) ki Niu
rirena nei.
Kua tau- tono a Peri (te tanga-
ta kaha o Ingarangi ki te hoe po-
ti) Kia Anita tangata kaha o Niu
Tireni kia purei hoe poti rana.
Kaore a Aniti e whakaae kia hoatu
ra ano e Peri kia £1,000 paana
hei utu mo ona raruraru katahi
ano ia ka whakaae.
Kotahi rau e ono tekau ma rima
mano pauna nga moni kei te wha-
kapaua e te Kawanatanga o Ahite-
reiria mo te teihana Reriwe o Po-
ihakena (Sydney).
E whitu nga kau i kitea e pa-
ngia ana e te mate kutu i te make-
te o Houmu Puhi, Poihakena,
kiia ana e nga kai tirotiro kia
patua.
I pahuatia e nga kai pahua te
whare hokohoko whakatangitangi
o Arapata o Poihakena kotahi ma-
no pauna te Wariu o nga taonga i
pahuatia.
Kua whakaingoa a Keri Toke
Te Ahu i a ia hei mema mo te Tai
Hanauru kei te tu ia mo te taha
Apitihana.
Kua whakaingoa a Pepene
Eketone i a ia hei mema mo te
Tai Hanauru, i raro i te taha
mo te Hunga-iti.
Kei te timata a Toope, kai wea
a te Kawanatanga ki te wea i te
raina o te Reriwe atu i Hangaroa
ki te Wairoa.
Kei te hangaia e te Kawanata-
nga inaianei he kohatu hei pou mo
nga waea korero katoa a te Kaw-
anatanga kua kitea tino pai ke te
kohatu i te rakau.
Kei te tono nga tangata o te
takiwa o Akitio ki te Kawanata-
nga kia tapiritia ta ratou moni e
toru rau pauna i te taa mo tetahi
takuta mo to ratou takiwa, e 60
maero te pamamao mai o te ta-
kuta i Akitio.
E 47 nga tainamana kua tae
mai ki Akarana tekau ma ono nga
Wiwi mo te haere ki te motu o
Tahiti hei pononga ma nga Ka-
mupene tukatuka taonga o Tahiti.
NGAITAHU ME TE PIRI-
MIA
I te 23 o nga ra o Hepetema.
ka haere te Teputeihana a Ngai-
tahu me Ngati Mamoe ki te aro-
aro o te Pirimia e 20 te taua.
Na Tame Parata i huaki te ku-
aha o te korero, ka timatatia mai
i te tau 1848 te taima i hokona
ai taua whenua ki te whakaaro i
taua wa e whitu miriona eka i
pau ki roto i te hoko ki te Kara-
una, no te rironga atu o te whe-
nua katahi ka haoa noatia atu
te nuinga o te whenua ka riro atu
te rua tekau ma toru eka ki roto
i tana hoko, muringa nui i mau i
nga Maori ta whakahua nga
ingoa o nga whakamaunga o nga
rohe i te taa 1874 ka -whakaha-
erea e nga komihana e Neana ma-
ri mai ko te Mete te Komihana.
Na i runga ia ratau Ripoata ka
tino mohiotia te tika o nga kere-
me a nga Maori mai i taua wa
tae mai ki naianei kua maha nga
tau e mahi ana matau kua nui te
ruihi kua tae ki te £7.000 he mea
tika kia whakaotia e tenei Kawa-
natanga tenei mahi, kua maha
nga tau ki mua o te Kawanatanga,
kaati, e tino inoi ana
au kia homai kia kotahi eka i ro-
to i te rau eka hei whakatutuki i
tenei raruraru.
I tera tau ka tukua mai te pi-
tihana ki te whare ka whakaha-
orea ko te whakatau a te Komiti.
E whakaaetia ana nga
tika o te maori, kati, i tenei tan
ia koe i hori ai ki te Koroneihana
ka whakaturia ko Ta Hemi Eara
hei Pirimia, ka Powhiritia e nga
kai pitihana kia hui ki te Umu-
kaha ka whakatakototia tenei ti-
no take ki mua o te Pirimia, ko
tona kupu "kai te Pai taua take
e whai paanga ana nga maori ki
taua kereme," kati no reira ano
ka mea te Pirimia" me pikau mai
ki mua i toa aroaro," koia tenei
e noho nei te whakaminenga nei.
Taituha Hape. Tena koe e te
Pirimia, e nui ana to mataa koa
mou i tae atu ki te Karaunatanga
i to tatau Kiingi korua ko to hoa
Wahine, a e koa aua matau mo
te homaitanga i tetahi mana nui
mohou kai te koa mataa kua ho-
ki ora mai korua ko to hoa Wa-
hine.
Heoi mo runga i te take i haere
mai ai matau ki tou aroaro kore-
ro atu ai, mo te kereme, ara, te
pitihana a Tiemi Hipi me te iwi
o Ngaitahu me te Keepa i te ho-
konga i te whenua i Kaiapoi ki
Purehurehu i te taha moana ko
te tikanga e 7 miriona eka i roto
i taua hoko i roto i te rohe potae
o taua hoko, kati inaianei kua
tae mai matau ki te korero i te-
nei take kia ata tirohia mai e koe
ta matau Teputeihana.
Tame Kiriku.
E te Pirimia e tautoko ana au
i nga korero kua korerotia atu e
Tame Parata e Taituha Hape.
Kotahi te mea e whakaputa atu
e au ka whitu mano pauna kua
pau i nga maori mo tenei take be
mea tika ano kia whakaarohia.
Te Ta Hohepa Waari Piri-
mia.
E whakamihi ana au mo ta kou-
tou mihi mai mo maua ko toku
hoa Wahine mo to mana taenga
ki te karaunatanga i to tatau
Kingi kaore ia i wareware ki te
ui mai ki tona iwi maori kai te
mihi au mo ta koutou mihi moku
mo te mana i homai ki an.
Kati mo runga i te take i hara-
mai nei koutou be take pai he ta-
ke nui he mea i mahia mai e nga
Kawanatanga o mua, kati mehe-
mea ena e taea e an te whakaho-
ki te karaka ki te timatanga mai
e kore au e kaha ki te whakatau
i te tikanga e taea ai tenei mea
ki te ki atu au ka hoatu e au e
rima pauna he mea nui tenei ka
tino tamia au e tera taha o te
whare.
Heoi taku kupu ka timata taku
ropu, ki te mahi i enei wiki e tu
|
|
3 3 |
▲back to top |
Nama 6 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Turei, Oketopa, 3I, 1911. 3.
mai nei e kore e oti i te huihui-
nga tuatahi tuarua tuatoru tua-
ngahuru notemea he mahi nui, a
me pewhea te whakaotinga i te-
nei take i tenei wa, kua tata ki
nga ra pooti, no reira he mea ua-
ua tenei, engari pea kai muri i te
pootitanga e tu mai nei. Ki
taku mohio ka mutu aku kupu.
Taiawhio Te Tau,
Kai-Ripoata mo te "Puke."
WHAWHAI A ITARI
ME TAKEI.
Wikitoria o Itari.
Ki te whakaatu a nga kai tuku
korero o Tiripori kua tutaki a Ita-
ri raua ko Takei ki te tua-whe-
nua, kanui ta raua pakanga.
Engari ki te ki a nga Kai Ri-
poata kei te pai rawa te whaka-
haere a Itari i ana hoia.
NGA HOIA TUTEI.
TE WHAKAARO O TAKEI.
Ko te whakaaro o Take kia peia
atu nga Itariana katoa e noho ana
i runga i nga whenua katoa o
Takei.
Kua puta te kupu a nga Minita
o Takei, me tutaki katoa nga wh-
are mahi taonga a Itari i roto i nga
takiwa o Takei, a ko nga kaipuke
me nga tima harihari taonga a
Itari me muru katoa nga taonga
o runga.
TE RIRONGA O TOPORUKA
IA ITARI.
Ki te whakaatu a nga kai tuku
korero o Roma. I te taenga atu o
nga hoia o Itari ki Toporuka kata-
hi ka waiputia e Takei, kaore i
hoki whakamuri nga hoia o Itari,
engari i whakamaua nga peneti o
nga pu katahi ka whakaeke ki
runga i te hoa-riri. I» te kaha o
nga hoia a Itari, horo ana te hoa-
riri.
NGA HOIA O TAKEI.
Kei te tono nga mana kia hou-
aia te rongo i waenganui ia Ta -
- kei me Itari.
Kaore te taha Apitihana o Ta-
kei e whakaae, tae noa ki nga
• hoia.
TE TONO A ITARI.
E whakaae ana a Itari ki te u-
tu i nga mea i kino o Tiripori
mehemea ki te whakakorea atu
te mana o Takei i Tiripori.
MATE KAI O NGA HOIA.
Kanui nga hoia o Takei Tiripo-
ri kaore he whakamarumaru, a
kei te ngaua e te ra, me te tupuhi
onepu.
Kua kore he kai ma nga hoia,
a kei te pangia hoki nga hoia e
te mate piwa.
He tokomaha, nga hoia- kua
omaoma i runga i te mate kai-
Raruraru ki Haina.
Kanui te pakanga i waenganui
i nga Tainamana ara, ko nga hoia
kei te whawhai ano kia ratau ho-
ia ano.
Ko tenei pakanga kua horapa
haere ki etahi o nga taone o te
Tainamana
KAWANATANGA HOU.
Kua whakaturia; e te hoariri he
Kawanatanga hou mo te taki-
wa o Henekau, tetahi o nga ta ne
nui o Haina.
NGA RONGO O MURI MAI.
Konga rongo o murimai e whakaa-
tu ana, kei tino te kaha haere te
horapa o tenei raruraru ki nga
waahi katoa o Haina.
Rongo O Nga
Motu.
KAI MAHI MO NIU TIRENI.
E wha rau e rima tekau te toko-
maha o nga kai mahi o Ranana kei
te mauria mai e te Tongariro tima
mo Niu Tireni nei.
Kei nga ra timatanga o Tihema
ka mauria mai e te Mamari tima
e wha rau nga kai mahi mo Niu
Tireni nei, o roto i tenei wha rau,
kotahi rau nga tamariki wahine
mo nga mahi taka-kai-
NGA MAORI KEI RANANA.
KAORE HE MONI. '.
Ko nga maori i tae nei ki Ranaua
i enei marama ka hori ake nei, a,
e noho ana i te "White City" kaore,
ano kia utua mo nga marama e
rua.
Ko etahi o ratou kei te Karaita-
ra Parahi e noho. E tata ana ratou
te timata ki te mahi purei haka
hei moni hokinga mai mo ratou,
otira o ko ratou tikiti mo te hoki
mai kua oti teutu.
kei te 11 Onga ra o Noema rat-
ratou hoki mai ai.
Pooti Waipiro.
Kia Purakau Maika,
Carterton.
Tena koe, Tenei kua tae mai
tau reta o nanahi kua tukua atu
e nu i tera ra nei nga korero mo
toku tipunga maikia Taiawhio.
Mo te pooti waipiro, kua tae mai
te ripoata a Te Tiamana o Rongo-
kako Kaunihera ki au e tono ana
kia Whaipooti te rohe o Rongoka-
ko, a kei te aroaro o te Kawanata-
nga taua take inaianei. Ina oti
ka Whaipooti koutou a te wa e po-
oti ai nga mema Maori mo tenei
ako. ara:-
"Me tuku ranei he waipiro ki
nga Maori o to koutou takiwa
kaore ranei."
Heoi ano
Na to hoa,
A. T. Ngata,
11/10/11 Poneke.
Honore- Apirana Turupa Nga-
ta, M-A-, L.L.B-, Mema Pa-
remata mo nga Maori o te taki-
wa ki te Tairawhiti i whanau ki
Te Kawakawa Te Araroa e ta-
ta ana ki Ihi Keepa, i te 31 o nga
ra o Hurae 1874. No te tau 18
81 ka uru ki te Kura Maori i
Waiomatatini' note 1883 ka uru
ki te Kareti i Te Aute-' no te tau
1890 ka paahi i te whakamatau
tauranga nui (Matarikireihana)
a ka uru tona ingoa ki nga puka-
puka o te Kareti o Canterbury
ia Maehe 1891; no Noema 1893
ka paahi ia i te B-A. i tuarua
ia i te whakamatautauranga mo
te Karahipi mo nga mahi Pare-
mata i te tau 1898 ka mahi i roto
te Tari Mahi Roia o Tiati Kupa i
te wa i mua atu i te whakatuu-
nga i a Te Kupa hei Tiati mo te
2upirimi Kooti. I taua tau ano
ka paahi ia i te M-A- i Akarana
mo te whakamatautaurangi mo
nga Mahi Paremata; ka ako ia i
te mahi roia; ka paahi ia i te
L. L. B- i te 1896: ka whakama-
naia ia hei Roia mo te Hupirimi
Kooti i te tau 1897: ite wa i tima-
:aria ai te ropu o nga Tamariki
o Te Aute (Te Ropu o nga Tai-
tamariki o te ao hou), ka wha-
katuria ia hei Hekeretari haere
(i nga takiwa Maori, ki te kauhau
mo te ora mo nga tinana me nga
marae, tona timatanga i enei tu
ahua, mete mahi whakatupu hipi
ki te Tairawhiti: no nga tau 1902
ki te 1904 ka whakaturia ia hei
Kai-tirotiro mo nga Kaunihera
Marae-' no muri mai ka whamu-
tu ia i a ia, i runga i te kahanga
haeretanga o te mahi whakatipu
hipi a nga Maori o te kaute o
Waiapu' no Tihema o te tau
1905 ka pootitia ia hei Mema
mo Te Tairawhiti ki te Paremata
no te tau 1905 ka whakaturia ko
ia tetahio nga mema o te Roera
Komihana (i raro i te Ture Whe-
nua Maori o te tau 1904): no te
tau 1906 ka whakaturia ko ia
tetahi o nga mema mo te Komi-
han a uiuiite ahua o te Kai-tiakita-
nga o Te Aute Kareti me Wanga-
nui Kareti-
No te tau 1907 ka noho ko ia te
hoa o Ta Ropata Taute i runga
te Komihana Whenna Maori: ko
ia te Hekeretari o te Hui Nui o
nga Kaunihera Marae me nga
mangai o nga Maori i tu ki Pone-
ke i te tau 1908 : no te Tihema o
te tau 1908 ka pootitia ana ko ia
hei Mema mo Te Tairawhiti ki te
Paremata : a no te Hanuere o te
tau 1909 ka whakaturia ia hei
Mema mo te Kaunihera Tohuto-
hu o te Paremata o Niu Tireni,
he mangai mo te iwi Maori.
[WHAKAMAORITANGA.]
HUI TOPU A NGA KAU-
NIHERA MAORI
I runga i nga whakaatu i tu-
kua i raro o te ringa o taana nui-
nga o te Kawana, ka huihui nga
mangai o nga Kaunihera Maori i
te ruuma Maori, Whare Parema-
ta, i te 2.30 o nga haora, i te Tu-
rei, te 20 o nga ra o Akuhata,
1911.
Ko nga tangata i reira ko te
Honore A. T. Ngata, Minita o
nga Kaunihera Maori; ko J. B.
Hackworth, Hupiritene; me Iha-
ia Hutana (Tamatea,) Perehitini;
Henare Werahiko, Te Arawa
Kaunihera Maori; Heremaia te
Wake, Hokianga Kaunihera Ma
ori; Paratene Ngata, Horouta
Kaunihera Maori; Whakangaro
Makahue, Kahungunu Kaunihera
Maori; Taraua Marumaru, Kura-
haupo Kaunihera Maori; Moerua
Natanahira, Maniapoto Kaunihe-
ra Maori; Ratima Aperahama,
Mangonui Kaunihera Maori; Pou-
whare Roau, Matatua Kaunihera
Maori; Kingi Ruarangi, Ngati-
whatua Kaunihera, Maori; Rawi-
ri te Ruru, Pewhairangi Kauni-
hera Maori; Rere Neketini, Rau-
kawa Kaunihera Maori; Taiawhio
;e Tau, Rongokako Kaunihera
Maori; Hamiora Hei, Takitimu
Kaunihera Maori,; Ropiha Rangi-
haukore, Taranaki Kaunihera Ma-
ori; Kepa te Ahuru, Tongariro
Kaunihera Maori; Waaka te Huia
|
|
4 4 |
▲back to top |
4. "Te Puke Ki Hikurangi, Turei Oketopa 31, 1911. Nama 6 o te tau 1
|
|
5 5 |
▲back to top |
Nama 6 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Turei, Oketopa, 3I, 1911. 5.
pooti me whakahaere a te wa tonu
e pootitia ai nga mema Maori mo
te Whare, (c) Ma te Karauna tonu
e utu nga raruraru o te pooti.
3. Huarahi oranga mo nga Ka
unihera.—Me whiriwhiri e te Ru
nanga he huarahi oranga mo nga
Kaunihera i waho ake o nga taa
ke kuri me nga moni-whaina—
(a) ki te taake a-whare; (q) ki it
tikanga aroha a-moni-reti; (c) nu
taake ki nga kararehe. Ko te tika-
nga moni pai-heneti i nga moni-
reti me whakaae e nga tangata-
whenua riihi i raro i nga whaka-
haere ki ta te Wahanga XVIII o
te Ture Whenua Maori, 1909, ara,
ki ta te huihuinga o nga tangata-
whenua.
Kua tu nei te Runanga ki te 9 o
nga haora, o te hikinga o te 5, hi-
kitia ana ki te IO o nga haora o
te Taite.
(Taria te roanga.)
NGA MAKETE O NIU
TIRENI.
MAKETE KAI O AKARANA.
& s d
Paraoa, (tana) 10 15 O
„ tera motu 9 15 O
Witimira (tana) 13 15 O
Parani „ 650
Piketenunui „ 21 O O
Oti-mira (tera motu) „11 15 O
Otimira (Akarana) 12 10 O
Witi (tikaokao) puhera O 4 6
ETAHI ATU AHUA.
Waea taiepa (Merika) tana
11 15 O
(Ingarihi) 13 O O
Papa waea (Merika) 15 00
„ „ (Ingarihi) 16 5 O
Pata Heeki.
Pata (tino pai) mo te pauna
Pata farmers) „ 009
MAKETE KARAREHE.
Makete o Akarana.
I te makete kau, hipi, a Messrs
Alfred Buckland and Sons, he
maha nga kau rae nga hipi i riro
mo te moni nui, koia tenei:—
Okiha £1—18s: kau uha pai
8s. ki te . 6s: kau kuao.
mea pai £2 10s ki te £4 9s:
Hipi'.—Weta huruhuru 22/6 ki
te 25/9: ahua pai 19/- kite 22/-;
Wetu (mea katikati) mea pai 18/6
ki te 20/-; Weta ahua iti 14/-; kk
te 16/6; Io huruhuru 19/6 ki te
21/-. \_\_\_\_\_
MAKETE O OTAUTAHI.
Hipi:—Weta ahua pai 14/7 ki
te 14/9; Weta pai 16/-; Weta ahua-
hemo-ki 18/11; Io Hokete 13/10
ki te 16/11; Weta he maha nga
ahua 11/9 ki te 18/11; Io me te
kuao 10/2 ki te 11/10; Io kauma-
tua 9/6 ki te 10/7; Io tino hiroki
8/- ki te 8/8; Io tamariki kaore he
kuao 12/10 ki te 18/9; Io kauma-
tua 7/6; Weta he mea katikati i
te rua tau ki te toru tau 12/6 ki
te 14/-; Etahi atu ahua 11/- ki te
i2/-; Hoketa Weta mea katikati
9/4; Hoketa Io, mea katikati, 11/5
ki te 11/7:
Hipi momona:— Hipi tino mo-
mona 80/6; To raro iho ahua, 23/-
ki te 28/8; Etahi atu 18/7 ki te
22/6; Weta mea katikati 16/1 ki
te 19/-; Weta marino 16/- ki te
20/3; mea tino pai 29/-; To raro
ahua 20/- ki te 25/3; Etahi atu
10/- ki te 19/6.
Kau:— Kau toa toru tau, e wa-
ru pauna ki te tekau ma tahi pa-
una; mea pai tekau ma rima pau-
na; Kau uha £7-2-6 ki te waru pa-
una; mea pai £11-15-0;
He maha nga kau o Wairarapa
i roto i tenei makete i tae nga utu
ki te £13 ki te £15-5-0.
MAKETE HUA RAKAU
ME ERA ATU.
AKARANA.
Taewa; Nga taewa o Kanatipe-
re (Waipounamu) mea pai, e rima
pauna ki te rima pauna tokau he
rengi mo te tana; Etahi atu ahua
£4-10-0 ki te £4-1(5-0 mo te ta-
na.
Taewa hou, mea pai e rua kapa
ki te rua kapa me te purenga mo
te pauna weeti.
Kumara e 8/- ki te 9/- mo te
rau weeti, (112 nga pauna kei roto
i te rau weeti.)
Riki (aniani) no Wikitoria Ah-
itereiria, mea pai e £7 ki te £7-10-0
mo te tana; No Whirihiko (Merika)
18/6 ki te 14/- mo te rau weeti.
Pii kai ma te tangata mea hou
e 4/- ki te 6/- mo te puhera.
Pata tekau matahi kapa ki te
tikau matahi kapa me te heipene
mo te pauna.
Heeki; mea hou tekau kapa me
te hei pene ki te tekau ma tahi ka-
pa mo te tatana.
Tikaokao uha; mea pai 8/- kite
4/- mo te mea kotahi; ahua pai 2/9
mo te mea kotahi;
Tikaokao toa ; mote kai; mea
tino pai 4/- ki te o/- mo te mea
kotahi; ahua pai, 8/6;
Parera; 1/6 ki te 2/6 mo te mea
kotahi. Kuihi; e 5/- mo te mea
kotahi.
Take; toa 9/- ki te 11/- mo te
mea kotahi.
HUA RAKAU.
Aporo; mea pai (no Tahimenia)
16/- mo te keehi. Karaihe tua-
rua; 15/- ki te 15/10 mo te keehi.
Karaihe tuatoru; 14/- ki te 14/6
mo te keehi.
Pea; tekau herengi mo te poua-
ka. Tomato; No roto i nga whare
mahana 1 /8- ki te 1/5 mote pauna
weeti.
Arani: e 8/- ki te 11/- mo te
pouaka.
Arani, no nga motu 15/6 mote
keehi Panana; e rua kapa mo te
heipene mo te pauna.
MAKETE KAI O PONEKE
I runga i te mea kua timata ha-
ere inaianei te mahana o nga ra-
ngi kua nui te hiahia o te tangata
ki te hua rakau, na reira kaore e
kaha nga kai makete taonga o Po-
neke ki te whakarite i nga hiahia
o nga tangata, engari he maha
nga aporo o Karewhonia i make-
tetia ki Poneke i enei wiki ka ho-
ri ake nei:—
APORO o Karewhonia 15/- mo
te keehi, no etahi atu waahi, 13/-
ki te 14/- mo te keehi.
REMANA, no Akarana 6/6 ki
te 7/6 mo te keehi.
ARANI, hei mahi tiamu 7/- ki
te 8/- mo te keehi.
TAEWA; mea hou (nunui) e
raa kapa mo te pauna. Mea pa-
kupaku, kotahi kapa me te heipene
mo te pauna.
TAEWA; (mea tawhito, e 4/-
ki te 4/6 mo te rau weeti.
RIKI; (aniani) no Ahitereiria,e
11- mo te rau weeti. Nokare-
whonia, 12/- mo te rau weeti.
KAPITI; (kareparaoa) e 6/6 ki
te 8/- mo te peeke. Kapiti nunui
e S/6 ki te 4/6 mo te peeke.
KAMOKAMO; e 8/- ki te 10/.
mo te peeke.
PAUKENA; e 9/- kite.il/-mo
te peeke.
HEEKI; he mea hou, tekau
ma tahi kapa mo te tatana.
H. E. ITANA.
(H. E. ETON.)
KIMIHI HOKO RONGOA.
HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI
WAIRARAPA NEI MO
NGA AHUA RONGOA .
KEI
KUINI TIRITI MAHITAONE.
Te nama o te Te nama o te
WAEA KORERO 31. P.O.Box 61,
AITUA KI POKITANA.
E WHITU NGA MEA I
MATE.
I tupono tetahi aitua kino ki te
Wharangi, kei waho ake o Pokita-
ua, ara kei te ngutu-awa o Mana-
watu, i te ata o te Ratapu te 22 o
nga ra o Oketopa nei. E whitu
nga tangata i mate, koia tenei:-
Pani Ropata (wahine a Peehi
Ropata tangata hanga takawe
whakairo o Pamutana.
Rehiri Ropata, (10 nga tau tama-
iti a Ropata,) Takerehi Ropata, (e
8 nga tau, tamaiti a Ropata.)
Akenehi Ihipera Kuruwa, (wa-
hine a lutena Kuruwa.)
Reke lutena Kuruwa (e 6 nga tau.)
Hoani Haati Kuruwa (e 3 nga tau.)
Whororena Anora, (e 24 nga tau.)
Kirehi Harawana (e 22 nga tau,
he tamaahine na Meiha Harawa-
na kai whakahaere o te Haapu
tuunga taonga o te Tari mo nga
mea whawhai i Poneke.)
I te ata o te Ratapu ka haere
ratou ki te Wharangi ki reira hoe-
hoe haere ai i runga i nga poti.
Ite kaha o te hau i te ahua wa-
ipuke hoki o Manawatu, ko nga
taane anake i haere ki te hoehoe
i te ata.
I te 11 o nga haora ka hoki
mai nga taane ka ahua mate haere
hoki te pupuhi a te hau, katahi
ka whakaaroa Ropata raua ko
Kuruwa me maue raua nga wahi-
ne me nga tamariki ki runga i te
poti mui (motor launch) i te ngu-
tuawa o Manawatu e tau ana, ko
Kirihi Ropata me Keema Taana i
runga e whanga ana, mai.
I te mea ka tata atu ratou ki te
poti nui ka rere te hoe a Ropata ki
waho o te Roreke ka ahua whaka-
pae te poti ki te au o Manawatu,
kaore i roa i muri iho ka tahuri
te poti, Mate katoa nga wahine
me nga tamariki. Ko Peehi Ropa-
ta ko Keeme Taana nga mea i ora.
I te wa tonu ka tahuri te poti
ka kitea mai e Kapene Manahi, me
Wiremu Kaaka, tere tonu raua ki
tetahi poti o uta hei hoenga mai
mo raua ki te waahi i te Aitua.
I te taenga atu o Kapene Mana-
hi me Kaaka, kua he te manawa
o Ropata, katahi ka mauria e ra-
ua ki tetahi taha, he roa raua e
mahi ana kia pai a Ropata.
Ia raua e mahi ana i tenei tu-
papaku ka kitea te tinana o te
wahine a Ropata, o te wahine a
|
|
6 6 |
▲back to top |
6. TE PUKE KI HIKURANGI, Turei Oketopa 31, 1911 Nama 6 o te tau 1
Kuruwa, o Whororena Anora me
nga tamariki tokorua, tokotoru
nga mea kaore ano kia kitea.
No te 25 o nga ra o Oketopa
nei ka nehua nga mea i kitea.
RONGO O MURI MAI.
I te 3O onga ra o Oketopa nei ka
tae mai te waea kua kitea te tina-
na o Takerehi Ropata, i kitea ki
te Akau e tata ana ki Ohau.
Ki te Etita O"TE PUKE"
E hoa tena koe, kia ora. koutou
mo ta koutou whakaranga ake i te
taonga a te hunga mate mea ratau
kupu i waiho ake i te ao nei, tenei
kua tae mai ta ratau taonga i mo-
rimori ai ratau i te wa e ora ana
ratau nga iwi nga hapu o runga
i te motu nei mete Waipounamu.
Tenei kua tae mai te taonga a o
tatau hoa ki au taku Kingitanga
atu i taku merapeka ka tangi ake
te umere a te Puke. Horo tonu ake
te taturi i oku taringa, a e Puke kia
pai to whakatangi i to reo kia ma-
tea ai koe e nga putiputi pai o
Aotearoa, me te Waipounamu.
. He Waiata tenei naku mou i
mate a kua ora.
Etipu, erea • ka tipu koe hei ta-
ngata ka ruru e koe te kete tua-
uri hei amonga mohou ite putake
o nga korero. Kati mau e whaka-
mutu atu.
Nate Hamaiwaho.
20/9/11 Okautete.
i Niho Pai
• Mehemea he niho
I pai ou, haere kia ti-
• rohia kia rongoatia.
I Mehemea koe e
• hiahia ana kia pai o
• niho haere kia:—
I Makiwera
• Takana
• Makahana
• Tangata unu niho.
• (Kei tawahi o te Maku-
• ihi Hoteera.)
• CARTERTON.
I Kei nga Mane o nga
wiki katoa ka haere
• ki Petetone.
Mo Te Hoko.
Kotahi te peeti moenga mo te
tokoma, be paraihe katoa nga ree-
ra, (railings) rite tona ki te mea
hou.
Me tuhi mai ki te "Puke"
W. KEREKE.
(W. CRAGG.)
HE TANGATA KATIKATI MA-
KAWE, HOKO TUPEKA HOKI,
Kaore e ngaro tenei haapu i te
tauhou ko te
"HAAPU KEI TE
KOKI,"
o KUINI TIRITI, MAHITAONE.
C. S. POORO.
(C. S. BALL.)
TEERA TUI KAHU-
Kuini tiriti MAHITAONE.
Kei au nga tino tawhe papai
mo nga wananga e wha o te tau,
ka mahia e au nga ahua mahi
kahu katoa e hiahiatia ana e te
tangata: mo te utu iti.
D. T. KIINGI.
HE TANGATA HANGA WHA-
RE, HANGA KAWHENA
HOKI.
He wahi mahinga tawharau toa,
mahinga toa hoki.
Porootiwe Tiriti Katataone.
Te hono rakau o nga ahua mahi
katoa e mahia ana e tenei ta-
ngata i roto i te wa poto. Nga
ahua mahi whare katoa e mahia
ana. He Kai-whakahaere nehua
nga tupapaku hoki. Ka haria
nga tupapaku ki nga waahi katoa
o Wairarapa nei.
Na nga puutu a TEEWE (mo nga
taane) i riro mai ai ia matau tenei
turanga; a, na runga hoki i te utu
tika ma te tangata.
NGA Na, mo te waahi
tuatahi, mo te Ahua
PUUTU E hiahia ana ratau
kia nui nga ahua
E HIAHIATIA puutu papai !
Na> mo te kaha o
ANA E TE nga puutu kua wha-
kaatu tonu nga pu-
TANGATA utu, ko ratau nga tino hoa mo te ta-
I Kei te tukua mai nga tino puutu
• e hiahiatia ana e koe, mo tenei wa-
• hanga o te tau mo te utu e rite ana
• ki to hiahia.
• Mehemea e kite iho ana koe e uaua
• ana ki te whakataa i to whakaaro
• ki runga ki nga ahua puutu, hu ra-
nei, ka kaha matau ki te mahi kia koe.
I Teewe Kamupene.
I (DAVIES & , CO
KAATATAONE.
TE RANANA PUKAPUKA
TU-TOHU.
(Kotahi putanga i te tau.)
He pukapuka hei whakahangai i te tuhituhi a nga tangata
whai-mahi, ki nga Ingarihi.
Kamupene Mahi, Hokohoko hoki,
roto i ia wahanga o te taonga. A, hei tu-tohu hoki ki nga
tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa
Kei roto ano hoki i tenei pukapaka te rarangi ingoa o nga
Tangata tango taonga,
me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete o nga
koroni, me o era atu motu hoki.
Nga raina Tima.
Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i
nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e
ere ai nga tima i tena wahapu, i tena wahapu.
lei panui hoki i nga mahi o ia takiwa,
nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, me era atu tu
angata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano -
hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi.
Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te
ukunga atu, mehemea ki te tukua mai he poutapeta oota mo te
moni £1.
The London Directory Co. Ltd.
25 Abchurch Lane,
Lonqon E. C.
NGA TANGATA KUA UTU.
T. H. Hirini 10/-
Heemi Taepa 5/-
Wi Katene "" IO/-
WHAKAMARAMA
NGA TURE O TENEI PEPA.
TURE, I.
E rua putanga o "TE PUKE KI
HIKURANGI" i te marama.
TURE, II
Ko te utu o TE PUKE KI HI-
KURANGI" i te tau,' 10/-; Mo te
ono marama e 6/-; Kaore e
whakaaetia te toru marama.
TURE, III.
Ki te tono mai te tangata kia
tukua atu te pepa ki a ia, me tu-
ku mai e ia te moni, mo te tau,
mo te ono marama ranei» kei tana
i hiahia ai.
TURE. IV.
Ki te tuku moni mai te tangata
hei nga moni Nooti Poutapeta
anake-
TURE. V.
. Ki te tono te tangata i te pepa
me penei te ahua o te tuhi mai i
te ingoa ki waho o te kawa:—
Ki te Etita o "Te Puke-Ki-Hiku-
rangi-"
BOX 5
Carterton.
TURE VI.
Kei te Etita te tikanga ki te pa-
nui i nga korero katoa e tukua
mai ana kia panuitia- Engari kia
tupato ano kaua i nga korero ki»
no kaore e perehitia ena korero
"NA TE ETITA-"
Printed & Published; by H.&
A. Tuhokairangi (Andrew Bros,)
under the direction of Purakau
Maika Editor at their Registered
Printing Office.
Belvedere Street, CARTERTON.
October 81, 1911.