![]() |
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 3. 31 August 1911 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
![]() |
2 2 |
▲back to top |
2. \_\_\_ TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHTA 31,1911. NAMA 3 O TE TAU . To tatau Kimihi. Ko H. E. ITANA. (H. E. ETON.) KIMIHI NOKO RONGOA. He Kimihi tino pai tenei kei WAIRARPA NEI MO NGA AHUA RONGOA KATOA. Kei Kuini Tiriti Mahitaone. Te nama o te TEEWE WORIHI. (I). WALSH.) HE. TANGATA HANGA WATI. TEEWE WORIHI Kamupene. TE TURE WHENUA MAORI 1909.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
NAMA 3 O TE TAU 1, TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31, 1911 3. ati o te Kooti Whenua Maori, e whakaatu ana i nga mahi i whakahaerea e taua Kooti e te Ape- rata Kooti ranei mo runga i te take i mahia ai taua ota, e whakatau ana ranei i etahi ahuata- nga e pa ana mo te whakatutukitanga mo te korenga ranei i whakatutukitia o tetahi tangata taua kupu whakahau o taua ota, me tango me whakaae e te Hupirimi Kooti me ona apiha ka- toa koi ana hei tohu tuturu i te tika o nga take e tiwhiketetia peratia ana., ki te kore e tino u ki ta te Hupirimi Kooti titiro kei te takoto ke atu i tena. 5.] Ko te whairutanga o te kape o tetahi ota i roto i te Hupirimi Kooti i raro i tenei tekiona e kore e pa atu ki (te whakararuraru i) tetahi mana whakawa tuarua, piira, whakatika- tika, whakakore ranei, tera e tau mo te taha ki taua ota mehemea kaore i peratia. 31. (1.) Mehemea kua whakataua tetahi taumahatanga e tenei Tare e te Kooti e te Apera- ta Kooti ranei i runga i tana whakahaeretanga i tetahi mana kua whakawhiwhia ki a ia e tenei Ture, ki ranga ki tetahi whenua Maori, ki te te- tahi paanga-a ture paanga- a tika ranei ki taua whenua, ki ngu moni reweniu, moni hua ranei, o tetahi tukunga o taua whenua, ka ahei te Kooti whenua Maori, i ia wa i ia wa, hei hua- rahi e taea ai te whakaea taua taumahatanga, ki te whakatau i tetahi tangata Rihiiwa (Rece- iver) mo te whenua i whakataumahatia peratia. (2.) Mehemea i tetahi whakahaerenga whakawa i te aroaro o te Kooti tera te taitara ki tetahi whenua, taonga ranei—i te mea koia- na te take o taua whakawa—kei te tautohetia, ka ahei te Kooti, i te mea e tarewa ana tana whakatau mo taua tautohe, ki te whakataa i tetahi Rihiiwa mo taua whenua, taonga ranei. (3.) Ka ahei kia whakaturia te Poari Whenua Maori, te Kai tiaki ranei o te katoa hei Rihiiwa i raro i tenei tekiona. (4.) I raro ia i nga Run o te Kooti me whiwhi te Rihiiwa i whakaturia peratia ki nga mana, nga kaha, nga mahi, me nga taumaha- tanga pera me tetahi Rihiiwa na te Hupirimi Kooti i whakataa i runga i tana whakahaerenga i tona mana rao tera ahuatanga. (5.) Ahakoa etahi o nga tikanga o tenei Ture e pa «na mo nga tukunga whenua Maori, ko te Rihiiwa i whakaturia peratia hei whaka tutuki i tetahi tiaati, ka ahei i runga i tona ake ingoa, ina whakaaetia e te Kooti, ki te riihi i te whenua i tiaatingia peratia ki te whakaputa raihana ranei kia mahia atu nga rakau, harake- ke, kapia waro, ngawha me era atu taonga pe- ra o te whenua, mo tetahi wa kaua e roa atu i te tekau tau, i runga i nga tikanga, a mo nga moni reti me era atu utu ranei e maharatia ana e ia e tika ana. (6.) Ia riihi, raihana ranei, i kahititia mo tetahi whenua e ekengia ans e te Ture Whaka- whiti Whenua, 1908, ka ahei kia rehitatia i ra- ro i taua Ture, me te kai-rehita Takiwa Whe- nua ka ahei ki te rehita i taua riihi, raihana ranei, i runga i tera aronga kaua e whakahau kia whakatakotoria he tiwhikete taitara. 32. (1.) Ia tino ota tuturu a te Kooti me whakapuaki-a-kupu i roto i te Kooti e puare ana ki te katoa, me te tuhi tonu iho i reira ne me- neti o taua ota i mahia peratia ki runga ki nga rekota (ara nga pukapuka o te Kooti.) (2.) Ka timata mai te mana o ia ota pera i te timatanga o te ra i hangaia ai taua ota. (8.) A tona wa tuatahi e taea ai i muri iho o te hanganga o te ota me tuhituhi taua ota me haina e te Tiati nana i mahi, e te Tumuaki ranei, ine hiiri ki te hiiri o te Kooti. (4.) Ka ahei te Tumuaki ki te haina i taua oia, ahakoa kua mate, kua muta ranei te Tiati nana i mahi te ta hei Tiati mo te Kooti. (5.) Ko te ra o te ota i ata tuhia i hiiritia peratia, ko te ra tonu i tuhia ai te meneti (whakamaharatanga) o taua ota. (6.) Kaore e ahei kia whakahengia tetahi ota i tuhia, i hainatia, i huritia peratia i te rereke o taua ota i te meneti (whakamarata- nga) i tuhia ra ; a ki te rereke, to te oti i ata tuhia; i hainatia, i hiiritia, te mea e kii he tika. (7.) Ko te ota i tuhia, i hiiritia, i hainatia peratia ka hoki whakamuri ata tona mana ki te ra i mahia ai, a ka kiia hoki i timata ma; tona whaimanatanga i te timatatanga o taua ra; me te whaimanatanga me te korenga ranei i whai mana o ia ota, pukapuka, whakahaerenga, me ia mahi kotahi ranei i mahia ai i waenganui i taua takiwa ka whakataua i runga i te aronga. (8.) E kore e ahei kia hiiritia, kia hainatia tetahi ota whiriihoura ota wehewhe ranei kia oti ra ano tetahi mapi o te whenua e paangia ana e taua ota te mahi i ranga i nga huarahi e tika ana mo te rehitatanga i raro i te Ture Whakawhiti whenua, 1908, me te ota i hiiritia a i hainatia peratia me ata whakaatu i te whe- nua e paangia ana e taua ota i runga i te whaka- huatanga ki taua mapi. 33. £ kore tetahi ota a te Kooti a te Ape- rata Kooti ranei e manakore i runga i te wha- kauruhanga atu ki roto o—i te mahinga pewhe- atanga ata ranei mo te taha ki -tetahi tangata kua mate ke atu i te wa i mahia ai i hiiritia ai —te ra ranei o—taua ota, a ki te tupono he pera ka ahei (i raro ano ra i ia tikanga motuhake e mau ana i era atu waki o enei Ture) taua ota i nga wa katoa kia • whakatikatikaina e te Kooti nana i mahi kia hangai ai ki nga ahua- tanga pono e takoto ana i te ra o taua ota. me te mana oia whakatikatikanga pera ka timata mai i te ra o te ota i whakatikatikaina. 34. [1 Ia ota a te Kooti a te Aperata Kooti ranei e pa ana ki te taitara o tetahi whenua ka ahei kia rehitatia ki runga ki te taitara o taua whenua, i raro i te Ture whakawhiti Whenna, 1908, i raro ranei i te Ture Rehitatanga Tiiti, 1908, ina tupono ki tewhea o ena ahua. (2.) Mo runga i nga tikanga o tetahi rehi- tatanga pera, ko tetahi kape o te ota, i raro i te ringa o tetahi Tiati me te.hiiri o te Kooti nana i mahi, me tuku atu e tetahi o nga kai-rehita o taua Kooti ki te kai-rehita Takiwa Whenua ka te kai rehita Tiiti ranei, ina tupono ki tewhea o ena ahua; me taua kui rehita Takiwa whenua me taua kai-rehita Tiiti ranei hei reira tonu (i raro ano ra i era atu tikauga o tenei Ture) me rehita i taua kape i runga i tera aronga. E kore e whai tikanga kia whakatakotoria te tiwhikete taitara mo runga i nga tikanga o tetahi rehita- tanga pera i raro i te Ture Whakawhiti Whe- nua, 1908. (3.) Kia oti ra ano te rehita pera ko te ota a te Kooti a te Aperata Kooti ranei mo te taha ki tetahi whenna e ekengia ana e te Ture Wha kawhiti Whenua, 1908, ka pa anake atu ki te paanga-a-tika ki taua whenua, (4.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e pa atu ki te ahi keehi kua whakatakotoria nei he tikanga motuhake i tetahi atu wahi o tenei Ture mo te rehitatanga o tetahi ota pera, 85. E kore tetahi oota a te Kooti a te Ape- rata Kooti ranei e ekengia ki te tiuti pane kii- ngi, i raro i te Ture Pane Kiingi 1908. 86. I ia oota a te Kooti a te Aperata Kooti ranei, e pa ana ki te taitara o tetahi whenna Maori ki tetahi paanga ranei i roto, ka here i nga tangata katoa e whai paanga ana ki taua whenua, ahakoa e uru. ana ratau ki—koa tae atu ranei he whakaatu kia ratau o— te whaka- haerenga whakawa i hangaia ai taua oota, kao- re ranei, a, ahakoa e paangia ana ratau e teta- ni mate, kaore ranei. 87. (1.) E kore tetahi oota, mahi ke atu ranei a te Kooti Whenua Maori, a te Aperata Kooti ranei e ahei kia mauria atu i runga i te (certiorari) i tetahi atu huarahi ianei ki roto ki te Hupirimi Kooti. (2.) E kore tetahi oota, i hangaia e te Koo- ti Whenua Maori e te Aperata Kooti ranei, e manakore ana i runga i tetahi pohehetanga hapanga, he ranei o tona ahuatanga, o nga ti- kanga ranei i whakahaerea e te Kooti nana i hanga ahakoa i runga i taua pohehetanga ha- panga,he ranei, i hangaia manakoretia i nuku ko atu ranei ki waho o te robe o te mana te ha- nganga o taua oota. - (3.) E kore tetahi kupu o nga tikanga kua oti ake nei o tenei tekiona, e kiia kei te pa atu ki tetahi oota e aro ana tona hangaitanga, a, a tua atu hoki i tona ahuatanga me nga tikanga whakahaere a te Kooti he mea i mahia mana- koretia, i naku ke atu ranei ki waho o te rohe o te mana te hanganga o taua oota. (4.) I ia oota i mahia e te Kooti Whenua Maori, e te Aperata Kooti ranei, ka kiia i roto i nga Kooti katoa, a, i roto hoki i nga whakaha- erenga katoa, he mahi i roto i te rohe o te ma- na o te Kooti, ki te kore ra e ata whakaturia ponotia e kitea ranei i runga i taua oota, kei te takoto ke atu i tena. (5.) E kore tetahi oota a te Kooti Whenua Maori, a te Aperata Kooti ranei, i mahia i mua atu o te timatanga o tenei Taae, e kiia i taea ranei te ki, i roto i tetahi Kooti i roto ranei te- tahi whakahaerenga whakawa kei te mana kore, i ia keehi kotahi e kore nei taua ota e taea te whakahaere peratia, mehemea ka- ore tenei Ture i paahitia. 88. (1.) E kore tetahi oota i mahia mo tetahi Whenua Maori e te Kooti Whenua Maori e te Aperata Kooti ranei, e ahei— ahakoa i runga i te take kore-mana ki te hanga i taua oota, i ru- nga ranei i tetahi atu take, ahakoa pehea—Kia whakakorea, kia turakina, kia whakataua, kia kiia ranei kei te mana-kore e tetahi Kooti i ro- to i tetahi whakahaerenga whakawa i timata- ria i muri iho i te paanga o te tekau tau, i mu- ri iho i te ra i hangaia ai taua oota. (2.) Mehemea kei te noho taupatuaatu eta- hi oota e rua, s, i runga i te paunga o te taima kua uru ia o aua oota ki raro ki te mana wha- ka ora o tenei tekiona mehemea kaore taua tau- patupatutanga, hei reira ko te mea i hangaia tuatahitia o aua oota ka mana ke atu, ka wha- kakore atu i to muri o aua oota, ahakoa kotahi ano te Kooti nana aua oota e rua i mahi, na eta- hi Kooti wehewe ranei. (3.) Ka toro atu tenei tekiona, ka pa ki nga oota i hangaia i mua atu i te timatanga o te- nei Ture, engari e kore tetahi oota pera e uru mai ki raro ki te maru o tenei tekiona kia pa ra ano nga tau kotahi tekau i muri iho i te ra o taua oota, nga tau ranei e rima i muri iho i te timatanga o tenei Ture, ano ko te hea o ana wa to muri e pau ai. (4.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e arai i tetahi piira atu ki— i tetahi whakawa tu- arua ranei a— te Aperata Kooti i runga i te whakaae a te Tumuaki, i raru i nga tikanga mo tera taha e mau na i roto i te Waahi II o tenei Ture, ahakoa pehea te roa i muri iho i te ha- nganga o te oota. [Tari te roanga atu.] HE POWHIRI. Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi." Tena koe. Tenei te whakaaro kua hoki mai kia whakaputa kupu atu au mau e mau atu enei kupu, ki nga marae o te Ika-a-Maui, ki nga marae o te Waipounamu. He whakaata kia mohio mai tena tukutuku, tena tukutuku, kai Ngatauewaru, Te Oreore, Mahi- taone, Wairarapa, te Hui Kirihimete i te 25, o Tihema 1911. Haere mai ki konei tatau whakanui ai ki ta- ua ra whanautanga o te Kingi o nga Kingi, o te Ariki o nga Ariki, i whanau nei ki Peterehema o Huria, i nga ra o Kingi Heaora. Haere mai kaua e tatari ki te whetu, ko ia to- nu nei te whetu mana koutou e arahi mai. Haere mai kia mihi, kia kitekite ia tatau, kia whakamahara ki nga kupu o mua tae mai ki te- nei taima, ka 97 nga tau o te tamaiti nei e ko- rero ana kia tataa ki te Maori, he mea tika ano
![]() |
4 4 |
▲back to top |
4. TE PUKE KI HIKURANGI TAITE AKUAHATA 31 1911 Na Rongokako Taiawhio Te Tau kaituhi NGA RETA MIHI MO TE PUKE KI HIKURANGI TE RUURI TUAWHITU O IHOWA te Waipounamu Kingi Eruera VII Timi Kara Haimona Patete Mint Bay Picton Papawai Purakau Maika HE WHAKAMANAWA HE MAIOHA KI A TE "PUKE KI HIKURANGI." Taituha Waitere Te Ao Mataura Maaka Pakipaki Mohi te Atahikoia Waimarama Te Orihau Hastings Arepa Maki HE PANUITANGA Ngaitahu Arapaoa Tame Parata Tamahau Mahupuku Nireaha Tamaki
![]() |
5 5 |
▲back to top |
NAMA 3 O TE TAU 1. TE PUKE KI HIKURANGI TAITE AKUHATA 31, 1911 TE WHAKAUTU A KINGI HORI V. MO TE RETA, MIHI A NGA MAORI. Kite Etita o te Puke-Ki-Hikurangi, Carterton, Wairarapa. E hoa tena koe. Tenei ka tukua atu e au te kawenga hei mauranga ma to nupepa ki nga pi- to o o tatau mota. Kia Ora. Na A. T. Ngata. Poneke, 24/8/11. (Whakamaoritanga.) TARI O TE PIRIMIA, PONEKE, Akuhata 18, 1911. Kia Ngata. Kei te koa taku ngakau ki te wha- kamohio atu kia koe kua tae mai te reta a te Ka- wana ki au e whakaatu mai ana i nga mihi pa- pai a to tatau Kingi me to tatau Kuini mo nga ku- pu whakaatu i to tatau piripono i whakaurua ra ki roto ki te pukapuka i tukua atu kia raua i te ra o te karaunatanga i a raua. Heoi ano, Na Tiini Kara. Oeo, Pihama, Taranaki. Akuhata 22/1911. Kia Purakau Maika, E hoa. tena ra koe te no- Na Piri Eruera. NGA PITOPITO KORERO. NGA TAMARIKI MAU PU. Ko nga tamarki kaore ano nei nga tau i eke I TE TOHU AROHA. TE AHUA O NOA TIKANGA MAOEI. Tai-rawhiti F. Keneti, o Kihipane, Timi Kara KAI PAHUA. i 1 tae mai he rongo ki nga pirihi o Whanga- rei i te mane te 14, i uru he kai-pahua i te po o te haterei 12, ki roto o te toa hokohoko o Hare- hana i Hukerenui, te £16 pauna i whanakotia. PUPONIKI MATE KIORE Tekau ma wha nga tupapaku Tiainamana i mate, i te mate puponiki mate Kiore (plague) ki tiangahai. (Shanghai.) HE KOTIRO I ROTO I NGA KAHU TAANE Kotahi tetahi Kotiro i Otakou, no Niu Tireni nei, i whainatia i roto i te Kooti Pirini, mo te . haerenga ki te whare o tetahi tangata patoto atu ai i te tatau, i roto i nga kahu tane. HE TAMAITI I HUNAIA. Na te Tuari i kite. Ka pahemo ma] te Tima a Kapuna (Kapanga) i te waapu o Marepana i tera ra nei, ehaere ana ki Atireti (Adelaide) me Whiriimenetera (Free- mantle) ka rongona e te Tumuaki Tuari te reo e tangi ana i roto o te kapini o nga taane i te "tuarua." katahi ia ka haere atu, ka kitea e ia he tamaiti wahine e takatakai ana ki te kahu ' mahana, ka ono ano nga wiki o taua tamaiti, mohio tonu te Tuari ra, he mea whakarere i re- ira, e takoto ana hoki te Patara miraka he hau- nga wehiki anake a roto, he mea whakahanumi te. miraka ki te waipiro, kaati katahi ka uiuia haeretia nga tangata o runga, i te tima kore rawa tetahi tangata i mohio, no te tae- nga ki tetahi waahi ano i tu ai te tima ra, ka hoatu te tamaiti ra ki nga Pirihimana. TE TAMAITI NUT O TE AO. TE NUI O NGA KAI, I RITE MA TE PAKEKE Kei tetahi kainga, kei Maunga Eari, tetahi Tamaiti, ka rua nga tau ka toru marama, ko Semi Atoro Koti te ingoa, he tamaiti nui wha- kaharahara, kaore rawa i rua wiki o te whanau- tanga o taua tamaiti ka kitea, e nga matua te puku-kai o ta raua tamaiti. Katahi ka hoatu e raua ki te Takuta, mapua e tiaki, kaati, ka ko- re e rahi te kai e hoatu, ka rara te waha ki te tangi. Kaati, inaianei, koia nei te meiha o taua ta- maiti:— Te roa ... ... 39 inihi. | Te rahi o te mahunga... 24 Te kaki ... ... 14" „ I Te hope ... ... 86 „ KAKARI MOMOTO. TE ONETINI ME WEERA. Ranana, Akuhata 12. Te kakari Momoto i waenganui ia Te Oneti- ni me Weera (te toa o te Ingarihi,) mo. te Tai- tara Toa o te Ao ki te Kakari-Momoto, ka tu ki Eera Kooti [Earls Court,] a te 2 o nga ra o Oketopa nei. Ko te nui o nga tuuru mo nga kai-matakitaki 100,000. o o o o o Ka kakari a Pire Rangi (Bill, Lang) raua ko Kowhumaua, (te toa o Merika,) ki Otakou, Ahitereiria ia Oketopa. 1911. I MATE A KOEA (SQUIRES) IA RANGI. I kakari momoto a Pire Rangi raua ko Pire Koea (Bill Squires) .i te po o Akuhata nei ki Pirihipeina, rao te Taitara Toa o Ahitereiria. •E kiia ana kaore a Koea i tino tereina i a ia, engari, i te naahi tonu ia i tona paamu no re- ira mahara ana nga tangata ka mate i a ia a Rangi. He mate ki te Naera. 100 nga tangata i toromi. Kairo 8/8/11 Kotahi 100 rau nga tangata i mate ki roto ki te a- wa Naera (Nile,) e haere ana i runga tima kite ka- nikani, ka whakatataatu ki te ngutu-awa o te Na- era ka totohu te tima, kaore i mohiotia he aha te take i totohu ai te tima. Kaati, ka takatu nga ta- ngata o runga, kore rawa atu he painga, kotahi rau nga mea i mate ki ro te wai. e 36 nga tupa- paku i kitea, etahi kaore hoki i kitea. Kua haina pukapuka a Tiaki Te Onetini, [tangata toa o te ao mo te kakari momoto,] mo te kakari kia Hami Rangiwhata, (Sana Langford) kia Peti Makiwi, (Pete McVea,) nga tangata (pangopango) toa o Ahitereiria.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
6. TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31,1911. NAMA 3 O TE TAU 1 NGA AITU TU-A-KIRI ME NGA MATENGA TUPAPAKU AITUA KI TE TEREINA. Kanana. I te whakaurunga tuai o te Tereina Meera ki Karaahiko (Glasgow.) aitua ana nga paahi, kore ana i taea te whakatu te Tereina, haere tonu ata ki tetahi Teihana i ko atu, tae tona ata ki te mutunga mai o te raina taka tonu atu ki raro, haere tonu, urn tonu ki roto i tetahi Whare kai, pakaru katoa taua whare e 5 nga tangata i tu-a-kiri, ka tu hoki te Tereina nei. TE TIMA A TE WIWI I TOTOHU. E 93 I MATE. Tiparorota, Akuhata 9. I enei ra ka hori ake nei, ka tutuki te Tima a te Ingarihi, ki te Tima a te Wiwi, i pokia e te kohu, ki te taha hauauru o te Metetereniama Moana, i te tatanga atu ki Tariwha, te Poota tata ki te Tai whakatetonga o Oropi, e 21 maero ki te taha hauauru ma-tonga o Tipororota. Ko ta te Wiwi Tima te mea i pakaru, totohu rawa atu hoki, i whakamatau ano nga tangata ki te tukutuku i nga Poti, kaati kaore i taea, ka totohu hoki te Tima. Kaati, no te kitenga mai o te Tima a te Inga- rihi, kua totohu haere tera, ka tukua mai be poti, engari be uaua hoki ta ratau mahi a, ka ora etahi, e 690 nga pihihi i mate, e 2 o nga heeramana i mate. HE TANGATA I NGARO. Kotahi tetahi tangata, he poata Hohipera, i ngaro mo nga marama e rua, katahi ano ka ki- tea, i kitea ki roto i tetahi pu rakau koohi (gorse,) me te patara rongoa (Lysol) i te taha e takoto ana. He takakau taua tangata, ka 50 ona tau, ko te takiwa whakamutanga i kitea ai ia e haere ana, i te Hohipera, i te ata o te 13 o nga ra o Hune nei. I roto i taua raa marama, ko te mahi a nga Pirihi he kimi ia ia i roto i te urupa, i etahi atu atu waahi hoki, kore rawa he tohu i kitea. Ko te waahi i kitea nei ia, kaore e haereerea ana e te tangata. I TOROMI KI RO TE WAI. Kotahi tetahi tangata i toromi ki ro te wai, i te Manukau Haapa i te Mane 14. E hoki mai ana ia i Onehunga ki Huia i te 4 o te ahiahi i runga poti, ka tawhiti mai ia i te waapu, ka kitea mai ia e haere ana ki te ihu o te poti, e maanu haere ana te poti, he ohorere a- nake te mamatanga o tona waewae, ka taka ia ki ro te wai, ka rongona atu e nga-tangata i ki- te i a ia e karanga atu ana kia haere mai ki a ia I roha ano ia mo tatahi wi poto, kaati, tukua atu ano he tangata i runga i te poti, tae rawa atu kua totohu ke ia. He takakau taua tangata, ka 40 ona tau, ka raa ona tau ki Niu Tireni nei, no Ingarangi ta- ua tangata, no reira kaore ona whanaunga i ko- nei. TE TAMAITI I PUHIA. Kotahi tetahi tamaiti, no Taumarunui, i pa- hia e tona taina, i mahue te pa i nga matua ki te koko o te whare, kitea ana e taua tamaiti, katahi ka tahuri ki te raweke, hurihia ata ai ko te ngata o te pu ki te tuakana, he paku ana- ke te pu, tika tonu ki te tuakana, mate tono atu tana tamaiti. NGA MOTU-KA I TUTUKI. E raa nga Motu-ka i tutuki kia raua, i wae- nganui o te Manawatu Kooti (Gorge,) i te waahi whaiti hoki o te rori, kotahi te wahiae me tona tamahine i ranga i tetahi o aua Motu-ka, i whi- na ki raro i te tutukitanga o nga Ka kia raua, ka taka-hurihuri haere, a, ka tae ki raro, ko tetahi o aua wahine i pakaru te ihu, ko teta- hi i ahua pai ano. Kino rawa te pakarutanga o aua Motu-ka. HE MIRIONAEA PUHAEHAE. Kotahi tetahi Mirionaea, ko -M.Tanganawhi (Tag Nief) te ingoa, he rangatira no tetahi whe- nua hinu n Ruhia-ki te-tonga, i mohio kei te pirangi tetahi tai-tama ki tona wahine, katahi ka tonoa e ia nga tangata kia haere mai ki to- na whare, me te tai tama ra hoki, katahi ka ho pukina taua tai-tama. ka unuhia nga kakahu, ka herea ki te tuuru, katahi ano ka whiua e taua Mirionaea me ona hawini katoa. Katahi ka tonoa ata e ia tons wahine kia ha- ere mai kia kite ite tai-tama ra, e heke ana ho- ki te toto, kino ata taua tamaiti kaati, te kitenga o te wahine ra i te tamaiti ra, hemo tonu atu, kaati, inaiaei kua porangi taua wahine. Kua mate taua tai-tama, a kaa tonoa e nga whanaunga o taua tamaiti kia hopokina te Mi- rionaea ki te herehere. NGA MAKETE. NGA MONI O AHITEREIRIA. Marepana. Ko te nui o nga mon; mo nga pata me nga tiihi (cheese) i tukua ki waho o Ahitereiria i te- nei tau, £8,701,879. E £8,262,619, te neke- nga i to tera tau. Atireiti. Konga moni i riro mai i te Tai-whakatetonga o Ahitereiria mo tenei tan, £4,181,000, ko te nui o te moni i neke atu i to tera tau, £217,000. Nga taonga i tukua ki waho o Niu Tireni- E £? 40,000 te hekenga iho. Ko te nui o nga moni i riro mai i nga taonga o Niu Tireni i tukua ki waho,: paahitia e te Ta- ri, mo te marama o Hurae nei, £1,054,887. Ko to tera tau kaute £1,299.487. Koia tenei te rarangi o nga ta onga:- Pata ... ... £8,806 Tiihi (cheese) ... ... 4,164 Kau (frozen) ... ... 80,458 Hipi (frozen) ... ... 122,571 Kuao hipi ... ... 162,853 Witi ... ... 16,719 Oti ... ... £958 Taewa (riwai) ... ... 940 Whitau (taura) ;.. ... 17,885 Rapeti ... ... 6,486 Hungahunga (Tow) ... ... 1,792 Kapia ... ... 34,5616 Kakano [Grain] ... ... 599 Hapi [hops] ... ... 2,014 Kiri kau ... ... 17,886 Kiri (nga ahua katoa) ... 65,847 Rakau (timber ... ... 58,260 Huruhuru hipi ... ... 257,099 Koura (moni) ... ... 199,073 TE MAKETE O OTEPOTI. Witi; mo te puhera,mea pai 8/9—3/8,mo raro iho 8/1}, Heihei (Tikaokao) 2/9—8/4, mo te pea, Oti, 2/5—2/7,Oti (kai);2/a—2/5,Paare: 4/9,Pa- are kai 8/6—2/9,Kaanga 8/9. Paraoa;mo nga peeke 200 paana weeti, 185/- herengi mo te tana, mo nga peeke 50 pauna weeti; e KM)/- hereni; Porata; ISO/- hereni, Pa- rani, e 95/- hereni, Otimira; mo nga peeke 50 pauna weeti; e 270/- hereni Oti Tiawhe; 75/-— 87/6 hereni mote tana, Rai Karaihe me nga Ko- roa Hei; e 90/-hereni, Torooa; Wiki, 27/6— 30/-, Oti 45/- -65/,Peere Paare; 286/-.Riki paa; mo te rau weeti; 4/6--5/6, Pekene taha 80 kapa, Pekene whakauahi; 9D kapa, Tiihi 6£p ki te kapa mo te pauna, Pata, 1/2 ki te 1/4 mo te pa- una. Ka nui te mau o te uta nao te taewa kai £%5,,0 raro iho £1W15,,0, ki te d62w5wO Tiawhe kau; e £2»15,A MOA TAONGA PAAMU. Heeki; 1/1 mo te tatana, pata (he mea tote) 8^D mo te pauna, mo nga Poaka ISO pauna weeti ki te 160 e 4£c mo te pauna. Honi; £|D. Heihei (Tikaokao), 8/- ki te S/6, Taewa hou e £3,,4,,W, rao te tana. NGA TAONGA O NIU TIRENI I TUKUA KI RANANA. [OTAGO WITNESS.] Te Ripoata s te Niu Tireni Rouna me Meke- netaera kamupene:— Ko nga Tiihi (cheese; o Niu Tirani e 60s ki te 61s hereni mo te 100 weeti, engari ko Kenata (Canada) kei runga i te rarangi, e 68s hereni mo te 100 weeti. Nga miiti o N. Tireni:— I hoki iho te utu mo te hipi i te pauna (taumaha) ko -Jd o te kapa te hokinga iho o te utu. Kuao hipi—Mama te utu. Ko te utu mo te kuao hipi i te pauna (tauma- ha) be rima kapa, e toru wara 5fd o te kapa rao te pauna (taumaha) mo nga mea o wae nganui taumaha he 5d kapa ki te 4£d o te kapa mo te pauna. Ko nga kuao o Aotearoa nei 5£d kapa ki te 4£d mo te pauna. KANAPERE (CANTERBURY) MAKETE. Ko te Makete o Kanapere, koia tenei:—^ WITI:— Nga Hanita (Hunters) me nga Ta- hakana (Tuscan) he 8/8 ki te 3/4 mo te Puhe- ra: nga Peera (Pearl) 8/5 ki te 8/6 mo te Pu- hera i runga Taraka, (on Trucks); Kai Heihei (Tikaokao,; 3/- mo te Pahera. NGA OTI:— Nga Tana (Duns) 8/6 ki te 2/9; Tanihi (Danish) 2/8; Katana (Garton) 2/4 ki te 2/5; Paropire (Sparrow-bill) 8/4 ki te 2/5; Are- keriana (Algeria) 2/6 ki te 2/8. KOOTI WHAKAWA HARA. NGA MAORI ME NGA WHENUA TE KEREEME NUI NO TE WAIPOUNAMU. He pitihana kua hoatu e Taare Tiwini, o Maungatapere, e Ratere Matira Hatara, o Ha- kataramea, tamariki a Capt W. Tiwini me Iri- hapeti Pikoikoi, he kereeme mo tetahi waahi o te whenua, ara, atu i Kanapere, i Otako, me Murihiku (Southland,) tae atu ki Potaka. Ko te kii a nga Kai-pithana; i te takiwa i ho- kona ai e te Kawanatanga a Murihiku me Ra- kiura (Potaka,) i te tau 1864, i whakakore a Irihapeti Pikoikoi ki te haina mo te tuku i to- na hia me o ona tamariki hoki, kaati, i te nga- io ia ki Merika ka hokona a Kanapere me Ota- ko, no tona hokinga mai, ka mohio ia kua hoko- na, no reira kaore e mana tona kereeme. Kaati, i tataitia e nga Kai-Pitihana to raua tatai mai i nga uri e rima a tu Rakau tahi i te upoko ariki o Ngai-tahu me Ngaati-mamoe, ka- ati, koia nei ta maa kereeme, mo kanapere. Ko to raua take ki Otako, ki Murihiku, ki Rakuira kua tutaki, i runga ano hoki i ta raua kii, na to raua whanaungatanga kia taane wha- ka toro tika, tetahi o nga upoko-ariki o Ngai- tahu me Ngaati-mamoe. Ko tetahi toke o ra- ua ki aua whenna e kiia ana ee mokopuna ra- ua na te Munuhako, tuahine o te Hautapanutu. Kaati, kei te kereeme raua i tetahi waahi noa- iho o te whenua i hokona e te Kawanatanga ia Ngai-tahu me Ngaati-mamoe.
![]() |
7 7 |
▲back to top |
NAMA 3 O TETAU 1. TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31, 1911. 7. HONE HOHEPA POUEREKA TE WAHANGA I TE WINI O TE RUUMA. KEI TE KIMIHIA E NGA PIRIHI. Hoani Hohepa Pouereka, te tino tangata mohio ki te mahi kiriminere, matau hoki ki te wawahi whare-herehere, ko ia i whakataua ia Hune 1901, kia 21 ona tau ki roto i te hereher- noho ai, a, i kiia hoki ia he kirimenere, kaati, i puta ia i te Ratapu te 27 o nga ra i te ata tu tonu, kaore ano i mau. Kaore i mohiotia te haora i puta ai ia, engari ko te whakaaro no waenganui o te 5.30. me te 6. o nga haora o te ata. I tona maunga tuatahi ki te herehere, ka tekau ma waru nga marama inaianei, e wha ona putanga mai ki waho o te herehere,—mai i te 17 o Akuhata 1910—a, i mau ano ia i tona putanga i mari mai, i te 14 o taua marama ano, kaore i puta tona whakaaro i reira. Ko te whakaaro; ka nui nga kai-awhina ia Pouereka, iau hoki i kore ai e kitea i te kimiha- nga i te Ratapu nei, i te ua hoki i te po o taua ra, he po hina-pouri hoki, no reira i tino ma- rama rawa ai tona putanga, ara, i kore ai e mahue iho he nawe o ona ki muri i a ia, ko te kii e kore rawa ia e kitea, me tomo ru ano o ia etahi whare, me mahi ranei e ia ana mahi e kitea ai ia. TONA PUTANGA. HE MEA WAAHI NGA MAITAI O TE WINI. TE KITEATANGA KUA PUTA. Ko te mahi a te kai-tiaki he tirotiro i a ia, a, tae noa ki te hawhe pahi o te rima 5.30, a, i rei- ra a Poueraka. He koata haora noa iho i muri mai, ka karangatia e te Waari te Apiha kia tu- kua te kuki ki te mahi kai, a, i muri tata tonu ka tukua mai te herehere Tainamana ko ia kuki o nga Apiha, raa te toa i tawahi atu oto Pouere- reka, ki te mahi i tana mahi i roto i te ruuma kai o nga Apiha. Kaati i muri tonu mai i te tukunga mai a te Waari i te Tainamana, ka ha ere ki tetahi waahi o te whare e huri atu ana ia ka rongo rawa i te patetanga o tetahi mea, mo- hio tonu ia ehara taua mea i te tohu pai, hoki mai ana ia ka kite ia kua tuhera te toa o te wini me te toa e ahu atu ana ki te laari, a kua mau- nu hoki nga maitai o te wini, no tona tirohanga id roto o te ruuma, kua kore a Pouereka, tere to- I te whakamohiotanga i etahi o ratau, ka paku to rongo o te nanakia nei. KA TIMATA TE KIMI. HE KAI AWHINA RANEI ONA? TONA AHUA. "HE TANGATA KI TE AO. Okiwhata (Oxford) N. Z. HE INOI WAAKAAROHA KIA TUKUA IA. TE ONE TARAANGI. Poneke. WHAKAINGOATANGA 1 TETAHI TEIHANA REREWE. HE WHAKAARAHANGA NUI. HE HEREHERE ME WIKITORIA. Motu o Waiti (Isle of Wight,) Kuini Wikitoria NGA TANGATA HAURANGI. I NEKE AKE TE KAUTE I TO TEKA TAU. Niu Tireni
![]() |
8 8 |
▲back to top |
8.\_\_ TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31,1911. NAMA 3 O TE TAU 1 "Te Ranana Pukapuka whakahaere," LONDON DIRECTORY GO LTD. KOTAHI PUTANGA Ranana TANGATA TANGO TAONGA NGA RAINA TIMA. HEI PANUI I NGA MAHI TAKIWA. NGA TAIMA O NGA TEREINA MO WAIRARAPA. Poneke Mahitaone Ekeperehi Akarana NGA HAORA MAHI O NGA POUTAPETA- Otautahi Otepoti Ko nga utu mo nga waea katoa i roto o Niu Tireni nei; — He ono kapa mo nga kupu te 12 tuatahi, he hei-pene (id) mo nga kupu taki- tahi o muri mai. Ko nga waea tere (Ugent,) ka tuaruatia te u- tu i runga ake nei; ka kotahi 1/- hereni mo nga kupu 12 tuatahi, he kapa mo te kupu taki-tahi. TE KAUTE O NGA TANGATA O NIU TIRENI. TIMATA MAI IA APERIA, 1906. Te kaute o nga tangata o ia Tumuaki Taone me ona rohe katoa, koia tenei:— No Akarana, 82,101; no Poneke, 63, 807; no Otautahi, 67, 878; no Otepoti, 56, 020;. Ko te huihuinga o te kaute mo te Tominiona 888,578; hui atu hold ki te kaute o nga Maori, 47, 731. Ia Tihema 31, 1908, hui katoa te kaute o nga Maori rae nga Pakeha tuturu o Niu Tireni me ona motu ririki hoki 1. 020. 713. TE ROERA WHAANAU OTE KIINGI HE WHAKAMARAMA I ETAHI TAKE MO NlU TIRENI. TE RAHI. MATAURANGA. Tiriti-o-Waitangi Carterton Akuhata 81, 1911 Kua mate a te Kahu Marere i te 10 o nga haora o tenei ra, i mate ki te Hohipera o Ka- atataone. Koia nei tetahi o nga tamaiti ra ngatira o Wairarapa nei, i whanau ia i te 21 o nga ra o Hune 1884, ka 27 ona tau. Haere e hoa, haere ki o matua ki o tipuna, kua wehe atu ra ki te po. |\_\_\_\_\_\_Te Puke Ki Hikurangi.\_\_\_\_\_\_ NGA TAUIRA Nga Ture o tenei Pepa Ture 1. Ko te utu mo te pepa o te "Puke" i te tau te- kau 10/- hereni. Ture 2. Ki te tono mai i te pepa me penei te ahua o te tuhi mai i te ingoa ki waho o te kawa;— Ki te Etita O te Puke ki Hikurangi. Box 5. CARTERTON. Ture 3. Ki te tuku moni mai koutou, ko te tauira ano tenei i runga ake nei, hei nga moni Poutapeta Nooti anake. Ture 4. E rua putanga o te pepa i roto i te marama. Ture o. Ko te pepa tuatahi e tae atu ki te tangata me tuku tonu mai te moni, kia tukua atu ai te pepa. Ture G. Kei te Etita te tikanga mo te panui i ngako- rero e tukua mai ana kia perehitia e te "Puke." Ture 7. Kaua nga korero kino e tukua mai, kaore e panuitia e te "Puke." Na te Etita. MARAMA-TAKA O TE "PUKE." Ko nga ra enei hei putanga atu mo te pepa i roto i i a marama, a, pau noa te tau, ko nga ra hei taenga atu mo te pepa ki o koutou kainga, kaore a te Puke e mohio engari te poohitanga atu i konei e mohiotia ana, koia e whai ake nei;— Kei te 15 me te ra whakamutunga o ia mara- ma nga ra putanga atu o te pepa i konei. Printed & Published by H. Tuhokairangi under the direction of Purakau Maika, at Rowse's Registered Printing Office, High Str, CARTERTON. WAIRARAPA. N. Z.