![]() |
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 23. 09 October 1912 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI Te utu/price "Te Puputanga ki te ora. Nui tangata e haere ana ki te po, iti tangata i mahue ake ki te ao nei, rauhitia, manaakitia." 6d. Te Puke ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9, 1912. Nama 23 o te tau 2. HAERE MAI E pehea ana koe mo te Koti Motu-ka? Otira e hiahia ana koe ki tetahi mea hei arai atu i te hau me te marangai. Kei te pai noatu te takoto a nga Koti Tuiri i tona takotoranga, engari, ko nga Koti pai ko nga mea i ata mahia kia rite mo runga Motu-ka. KO MARE Kei te whakaatu i etahi o nga taera kakama o Ranana, e rite ana ki nga mea e kakahuria ana e nga momo rangatira o Ranana. Ko etahi enei : Koti Motu-ka, (be mea rongoa kia kore e uru te ua,) ara, "Water- roof,' he Koti raina ki te huruhuru, he Koti raina ki te kiri angiangi, a, me nga Koti Rireha mo te puehu, me nga hutu mo te pupuhi manu etc. Ko etahi be rarahi, ko etahi he pakupaku. Ia koe i konei tirohia nga hutu Paranene mama, rarahi hoki—e rite ana ki nga mea, na te Teera i mahi. I to taenga mai ki te titiro e kore e makona o konohi, kia kite rano koe i a matau Tarau Haere i runga Hoiho, i nga Takena mahi a-ringa mo te Patu Pooro (Golf,) i nga Rekene kiri Tia, kiri poaka, kiri Atirope (Antelope,) na te Ingarihi i mahi. HAERE MAI .... HAERE MAI J . L . MARE. Te toa taonga Kaha Mahitaone. G. HIUANA. KO TA ANAKE TE TANGATA WHAI-MANA KEI WAIRARAPA NEI, KI TE HOKO I NGA WHOOTA MOTU-KA. (FORD) ... MOTOR CARS.) HE MOTU-KA KEI A AU MO TE TUKU. Ko nga oota e tukua ana kia au, ka tere tonu taku mahi. HU RAUMATI. Koia nei to taima tika hei whakaa- rohanga ki te tango Putu, Hu raumati hoki. Haere mai kia KITINA mo te ra rangi pai, kakama hoki, kei roto i te ro he o Wairarapa nei. Na matau nga tao- nga pai atu, e taea ai te hoko mo te mo- ni iti, a, o whakahaua ana o matau wha- kaaro ki te iwi Maori. HAERE MAI! J KITINA Te hoa o te waewae." Kei tawahi o te Poutapeta. Kuini tiriti MAHITAONE.
![]() |
2 2 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9,1912. Nama 23 o te tau 2. koretia ranei mo runga i tetahi he, hapanga ranei, i te whaka- haeretanga o nga tikinga i tonoa ai i karaatitia ai ranei. 221. Ka ahei te Kooti te Poari ranei, kite mahara ia e tika ana, kite whakatuturu i tetahi tuku ahakoa tetahi he, hapanga ranei, o nga huarahi i hainatia ai te pukapuka tuku, i nga whaka- haeretanga ranei i raro i tenei Wahi o tenei Ture, mehemea ka tino marama ia kaore he tikanga o taua he o taua hapanga ranei i runga i te ata whakaaro kite painga o nga hunga katoa. 222. Ia pukapuka tuku ka ahei—ara ona wahi kua hainatia i mua atu i te timatanga o tenei Ture—kia whakatuturutia, kia whakamanaia, kia whakaaetia ranei e te Kooti e te Poari ranei, e te Kawana ranei i roto i tona Kaunihera, ina tupono ki tewhea o ratou, i runga i aua huarahi me aua tikanga nei ano, me taua whakatuturutanga, whakamana- nga, whakaaetanga ranei, ka rite tonu te whai mana, ano tonu me te mea nei kaore tenei Ture i paahitia. 223. 1. I runga i ia tono kia whakatuturutia tetahi tuku, ma te Kooti ma te Poari ranei, ina tupono ki tewhea o rana, e rapu atu e whakatau i te tika o te utu e hoatu ana mo taua tuku i runga i te tirohanga atu kite wariu kua whakanohoia ki runga ki taua whenua a e mana ana i taua wa i raro i te Ture Wariu Whenua, 1908; engari, mehemea i tetahi keehi ka whakaaro te Kooti te Poari ranei e tika ana kia peratia, ka ahei ia kite whakahau atu ki te Kai-wariu Tianara kia mahia e ia he wariutanga hou o taua whenua ka whakaatu mai ai i tona otinga iho kite te Kooti kite Poari ranei, rue te Kooti te Poari ranei hei reira ka ahei te whaka- aro me te whakatau i te tika o te utu i runga i te tirohanga ki taua wariutanga hou i mahia peratia nei hei riiwhi mo te wariutanga e mana ana i raro i taua Ture i korerotia ra. 2. Mo ia wariutanga hou i mahia peratia e te Kai-wariu Tianara me utu atu ki a ia e te kai-tono whakatuturutanga tuku he moni whii e hangai ana i runga i tetahi rarangi utu tera e whakatakotoria e nga rekurei- hana, me te Kooti te Poari ranei ka ahei kia kaua ia e whakaae ki te whakatuturu i taua tuku kia utua ra ano taua moni whii. 224. Mehemea tetahi kana- taraka tika kia tukuna kia whaka- houtia ranei tetahi riihi, tetahi atu ahua kanataraka tuku tika ranei, kua oti te ata whakatuturu i raro i tenei Ture, ko te whaka- tuturutanga o ia riihi, pukapuka tuku ke atu ranei, i raro i taua kanataraka, mehemea i hainatia tikatia i runga i nga tikanga o tenei Ture, me karaati atu e te Poari e te Kooti ranei hei mea tika kia hoatu. 225. I roto i te whakawa- kanga me te whakataunga o tetahi tono whakatuturu tuku ka kiia te Poari he Kooti rekota, a ka whiwhi hoki ia i nga mana katoa ki te whakarongo korero me te hamene kai-korero e whi- whi nei kite Kooti Whenua Maori me ngo tikanga katoa o tenei Ture me nga Ruuri o te Kooti mo te taha ki nga korero, nga tohu, me nga kai-korero (hui atu hoki ki ona tikanga whakanoho whiu), ka—ara ona wahi e ahei ana, apiti atu ki nga whakarere- ketanga katoa e tika ana—toro atu ka pa ki te Poari Whenua Maori i runga i tera aronga. (Taria mai te roanga atu). TE KARAPU O TE MOANA. TE TAENGA O TE KAWANA. TE HUAKANGA I TE KARAPU. Ko te wahanga ki Mahitaone o te " Karapu o te Moana," ko ia nei tetahi o roto o nga rau maha wawahanga kua titaritaria haere- tia nei inaianei, puta noa nga rohe o Kereiti Piriteina, i ata whakatuheratia e Kawana (e Roore Ihiringitana) i te 10 o nga ra o Hepetema nei. I te taenga mai o te Kawana me ona hoa, na te Mea o Mahitaone rae ona hoa i whakahei i to teihana. Tika rere te haere kite whare Karakia o Knox. I te 1 o nga haora ka tapaea te kai ki roto o te Karapu Hoteera, e nga mema o te Karapu o te Moana. He nui nga tangata i tae ki taua hui, na te Mea me te tangata whenua i whakatau. I te tamutumutunga o te kai, ka kiia e te (Tiamana) me inu mihi katoa tatou kite " Kiingi," me te " Kawana" hoki, me te waiata " They are jolly good fellow," (" Ko raua nga tangata pai.") TE KAUHAU A TE KAWANA. Roore Ihiringitana, Kawana e Niu Tireni: I runga i tona whai-korero ka mihi ia kite huihuinga; te whakaminenga tau nei, kei te tino hari toku ngakau mo ta koutou poroakinga mai i au kia tae mai au ki waenganui ia koutou i tenei ra, mo runga i tenei putake nui kua whiriwhiria nei e koutou, ara te ropu huihui kua whakaingoatia nei (Te Karapu o te Moana). Ko tetahi mea hei whakami- haro ake maaku i runga i tenei taenga mad oku ki Mahitaone, ko te rironga koia nei he take, ara, whakatuheratanga i tenei wahanga o te " Karapu o te Moana." He ropu huihui tenei e tino mohio iho ana ahau tera e puta he take nunui i roto, hei whakakotahi i nga ahuatanga maha e pa ana kite (Emepaea). Kia kaha te hunga kua huihui mai nei kite wawao i nga korero rereke e pa ana kite Karapu. Kia ora ano koutou. A. W. Hogg: Te whaka- minenga, me inu mihi tatou ki nga "Manuhiri," ka puaki i konei te ingoa o Kapene Wai, tumuaki whakahaere o te Tomi- niona. Kapene Wai: . I te tuunga o tenei tangata ka pakipaki te hui- huinga, ka ki ia, tino koa ahau mo toku taenga mai ki tenei hui. Kei te hiahia ahau ki tenei wahanga o te "Karapu o te Moana " kia kaha te hapai i nga take me nga tikanga e kitea iho ana e pai ana. • Nga mema o tenei wahanga o te Karapu o te Moana, kua rapopoto mai nei ki konei i tenei ra, kia kaha kia mau. TE WHAKATEHERATANGA. I te rua o nga haora ka hui nga tangata ki roto i te Eketiene Hooro (Exchange Hall). I taua wa ka meingatia e Roore lhiringi- tana, Kawana o Niu Tireni; kua tuhera tenei wahanga o te Karapu o te Moana. A. W. Hogg (Tiamana): He nui te hari mo te taenga mai o Roore Ihiringitana, te tangata whai-whakaaro, mohio, marama hoki mo runga i tenei take nui i huihui mai nei tatou. Ko toku hiahia kia whai-kupu te Kawana, ara kia whakamarama ia kite huihuinga i etahi kupu korero e pa ana kite take i huihui mai nei tatou, ara te "Karapu o te Moana." Kei koa hoki ahau i runga i tenei whiriwhiringa, ara tono i a J. A. Kepa, kai-whaka- haere o te wahanga ki Mahitaone nei, kia whai-kupu ia. (Ka homai te pakipaki.) J. A. Kepa: E koa ana toku ngakau moku kua tonoa nei kia whai-kupu kite aroaro o tenei whakaminenga. I runga i nga kupu korero o te putake mai o te tikanga kua purangatia nei i tenei ra, a tae mai ana ki tenei rohe o te Emepaea, whakaaro tonu iho ahau me tu hoki he wahanga o te Karapu o te moana ki konei, ara ki Mahitaone nei, a, i roto i tenei wa kua kite pu tatou kua tu. E hara i te mea he mahinga nui i tu ai. Ko te maha o nga mema o Wairarapa nei, hui atu ki nga Maori kua uru mai ki tenei ropu, e rua rau e wha tekau. (Ka homai te paki paki). Heoi te mea kei te pouri- tia ake, ko te Haki tohu whaka- kotahitanga i te Piritihi Eme- paea i haria e Kapene Paraone ki Ingarangi, penei kei te towhiri- whiri tona whiore i roto i te whare nei i tenei wa. Kapene Wai, tumuaki whaka- haere o te Tominiona : Kei te tino koa ahau mo te maha o nga mema kua uru ki roto i tenei wahanga o te Karapu o te Moana. Ka whakaatu ahau -kia koutou i etahi o nga tangata rongonui. whai-reo, marama hoki, keite tino kaha kite hapai i tenei ropu hui- hui:—Tuuka o Konota, Aaro Kerei, nga Kawana o te Kamana- werehi (States) me to tatou Kawana me Roore Ihiringitana. (Ka homai te pakipaki). He nui nga ahuatanga i whakaturia ai tenei ropu huihui. Ko tetahi tino take, hei whakawhaiti mai i nga pitopito o tawaahi moana e taumarumaru ana i raro i te Haki o Kereiti Piritini, kia mahi tahi, kia kimi tahi, kia mohio tahi, a kia whai-whakaaro tahi hoki kite ata whiriwhiri i nga tikanga hei painga mo te Eme- paea. (Ka homai te pakipaki). Roore Ihiringitana: I runga i te mea kua tuhera nei tenei wahanga o te Karapu o te Moana, kei te tino whakamihi ake toku ngakau ki nga whakamarama a nga kai-korero kua to i mua ake nei. Keite mohio katoa tatou ki te putake i huihui mai ai tatou. Koia nei tetahi o nga ropu huihui e tino hiahia ana toku ngakau kia kaha; kia u; kite pupuri i nga whakamarama kua puaki ake nei. Ke take nui tenei hei titiro ma tatou, ara te take rapu i etahi tikanga whakakaha i te turanga. mana o to tatou Emepaea. (Ka homai te pakipaki). Ko tenei ropu huihui kua tu nei i tenei ra keite huaki ona tatau kite katoa. Ko tetahi mea hei whakamihi ake ma tatou ko enei kupu korero, ara whakatauaki na ; " He Eme- paea tenei e whitingia ana e te ra, a kaore he toonga." Whiua o tatou mata " ki maui; ki ka- tau ;" o te ao katoa nei, ka kite tatou e whai-paanga ana to tatou Emepaea ki tena koko, ki tena koko; no reira he mea, tenei hei whakamiharo ma tatou. Aha- koa a Merika me ona kotahi rau miriona tangata, a pera hoki a Tiamani, kaore e rite ki to tatou Emepaea. Ko enei iwi e rua, e taea ana e raua te whakapa ki ena rohe nga raruraru e pa ana kia raua i te ra kotahi. Ki to tatou nei ki to te Piritihi Eme- paea e tae ana kite wiki kotahi ka tahi ano ka taea te whaaki ki ona rohe nga raruraru e pa ana ki te Emepaea; i runga hoki i te
![]() |
3 3 |
▲back to top |
![]() |
4 4 |
▲back to top |
Te Puke ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9, 1912. Nama 23 o te tau 2. He Pitihana ki te Kawanatanga. TAKE PAARA MONI. Ki te Honore minita mo te taha Maori, Poneke,—E pa tena koe te kai pupuri me te matua a te iwi Maori. Heoi te mihi— E mea ana matou ki te whaka- takoto atu ki tou aroaro i tetahi take hei whiriwhiri ma tou Ka- wanatanga, ara, kia whakatutuki- tia ai e koutou, tetahi tikanga e taea ai te awhina i nga Maori ki te mahi paamu i etahi o ratou whenua; he take tenei e kaha ana te tautoko a te iwi Maori katoa, a, e mahara ana matau tera hoki e awhinatia e te Pare- mata, a e kore e waiho ma nga taha maha o roto i te Whare o Raro. Kua tu mai etahi tapuae o tenei take i nga Kawanatanga o mua atu i tenei, ara:— 1. Mehemea kua whiwhi tetahi tangata i te taitara motu- hake mo tona whenua, e rite ana ia ki te Pakeha, a ko te aronga kei te tuhera, ki a ia nga huarahi nama moni katoa e tuhera nei ki te Pakeha. 2. Kei te Ture Tuku Mokete e tuaratia ana e te Kawana- tanga 1909 (N.Z. State Guaranteed Advances Act, 1909) e mea ana ka ahei te Tari Tuku Mokete i runga i te punga o nga riihi na nga Poari Whenua Maori i tuku nga whenua i raro i te Ture "Whakahaere Whe- nua Maori, 1900, me ona whakatikatika. Kei tera putanga o " Te Puke ' te puta atu ai nga korero whaka mutunga o tenei take.
![]() |
5 5 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9,1912. TE PUOAKANI PORAKA. He whakaatu tenei ki te hunga i whai-paanga ki nga tekihana o " Wairarapa Moana" koia nei te poraka whenua kua homai e te Kawanatanga hei utu mo aua tekihana. Te moni i puta ki te Kawana- tanga i te maketetanga i nga tekihana o Wairarapa Moana, e wha mano pauna £4,000. Ko te wariu mo te Pouakani kua whakahuatia e rima hereni mo te eka, ko te maha o nga eka o tenei whenua e toru tekau mano e wha rau e wara tekau ma ono (30,486). I runga i taua wariu i te rima hereni mo te eka o tenei whenua, kei runga tata atu i te whitu mano rima rau pauna mo katoa. Kei tera putanga o " Te Puke " te puta katoa atu ai nga korero me nga whakaotiotinga i waenganui i te Kawanatanga me nga Maori mo tenei whe- nua. (map)
![]() |
6 6 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Wenerei, Oketopa 9, 1912. Nama 23 o te tau 2. H. E. ITANA. (H. E. ETON.) KIMIHI HOKO RONGOA. HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI WAIRARAPA NEI MO NGA AHUA RONGOA KATOA. KEI KUINI TIRITI MAHITAONE. Te nama o te Te nama o te WAEA KORERO 31. P.O.Box 61. C. S. POORO. (C. S. BALL.) TEERA TUI KAHU. Kuini tiriti MAHITAONE. Kei au nga tino tawhe papai mo nga wahanga e wha o te tau. ka mahia e au nga ahua mahi kahu katoa e hiahiatia ana e te tangata: mo te utu iti. W. KEREKE (W. CRAGG) HE TANGATA KATIKATIMA- KAWE, HOKO TUPEKA HOKI, Kaore e ngaro tenei haapa i to tauhou ko te "HAAPU KEI TE KOKI," o KUINI TIRITI, MAHITAONE. D. T. KIINGI. HE TANGATA HANGA WHA- RE HANGA KAWHENA HOKI. He wahi mahinga tawharau toa. mahinga toa hoki. Porootiwe Tiriti Kaatataone Te hono rakau o nga ahua me katoa e mahia ana o tenei ta- ngata i roto i te wa poto. Nga ahua mahi whare katoa mahia ana. He Kai-whakahaere nehua nga tupapaku hoki. Ka haria nga tupapaku ki nga waahi katoa o Wairarapa nei. Niho Pai Mehemea he niho pai ou, haere kia ti- rohia kia rongoatia. Mehemea koe e hiahia ana kia pai o niho haere kia:— Makiwera Takana Makahana Tangata unu niho. (Kei tawahi o te Maku- ihi Hoteera.) CARTERTON. Kei nga Mane o nga wiki katoa ka haere ki Pe tetone. TITIRO KI TE KATOA Ta matau e kii atu nei. Aata titiro ki nga Puutu me nga Hu o roto i to matau Toa. Kei maharahara, koianei nga Puutu huatau kua tae mai kei a matau. A, mo tu ahua hoki o te utu. NGA PUUTU HOU A TEEWE me tona KAMUPENE MO NGA TAANE ME NGA WAHINE. Kei tawhiti te pai o enei mo te utu iti, o rite ana ki nga moa utu nui. Titiro ki enei na:— Puutu taane, tino pai ko te utu 18/9. „ „ whero, mahi hou 17/6 ,, wahine ,, pango ranei 9/6 Ka piki whakarunga. Kaati, haere mai kia mahia atu u matau tetahi o enei pea puutu mou. . TEEWE & KAMUPENE. KAATATAONE. RE RANANA PUKAPUKA TU-TOHU (Kotahi putanga i te tau.) He pukapuka hei \_\_\_\_\_\_ a nga tangata whai-mahi, ki nga Ingarihi. Kamupene Mahi, Hokohoko hoki, i roto i ia wahanga o te taonga. A, hei tu-tohu hoki ki nga tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa Kei roto ano hoki i tenei pukapuka te rarangi ingoa o nga Tangata tango taonga, me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete o nga Koroni, me o era atu motu hoki. Nga raina Tima. Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e rere ai nga tima i tena wahapu, i tena wahapu. Hei panui hoki i nga mahi o ia takiwa, a nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, me era atu tu tangata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi. Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te tukunga atu, mehemea ki te tukua mai he poutapeta oota mo te moni £1. The London Directory Co. Ltd 25 Abchurch Lane London E. C. NGA TURE O TE Puke Ki Hikurangi. Kia whiwhi ra ia koutou ki nga Manaakitanga Papai, me nga Waimarietanga o te ngakau Ra- ngimarie, me te aroha noa, ko te mea nui tenei o nga mea e toru o te Tumanako, o te Whakapono o te Aroha. Hui pa-tu-watawaa, mo nga mahi. Kia mau ki te Whakapono, na te Whaka; 0:10 i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu ai te Whakapono. Amene. TURE. !. E rua nga putanga o te "Puke Ki Hikurangi" i te marama. TURE. II. Ko te utu mo te pepa o te Puke" i te tau 10,-; i te ono marama, e 6 -; Kaore te toru marama. TURE. 111. Ki te tono mai te tangata i te pepa kia tukua atu kia ia me tuku tonu mai te moni, mo te tau, mo to ono marama ranei. TURE. IV. Ki te tuku moni mai te tangata koia nei te tauira i te Ture o raro iho nei, hei nga moni Nooti Pou- tapeta, anake. (Postal, Notes.) TURE. V. Ki te tono mai te tangata i te- pepa, me penei te ahua o te tuhi mai i te ingoa ki waho o te kawa kia marama te tuhi mai: — Ki te Etita O te Puke Ki Hikurangi P. O Box 5. Carterton. TURE. VI. Kei te Etita te tikanga mo te panui i nga korero e tukua mai ana kia panuitia. Engari kia tupato ano, kaua nga korero kino e tukua mai kaore e panuitia. TURE. VII. Ko nga reta katoa e tukua mai ana kia perehitia, kaore te ingoa o te Kai-tuku i roto, me te kainga hoki, kaore e perehitia. TURE VIII. Mehemea ki te tae atu te pepa he takai whero te takai, he tohu tena kua tutuki te tau mo te pepa o te Kai-tango, a, me tuku tonu mai te moni i taua wa tonu ki te kore e tukua mai te moni i muri iho i te taenga atu o taua tohu ka whakamutua te tuku atu i te pepa. NA TE ETITA. Printed and Published by TE HIKONGA TUHOKAIRANGI, under the Direction of PURAKAU MAIKA, Editor, at the Registered Printing Office of TE PUKE KI HIKURANGI," Belvedere Street, CARTERTON, October 9th, 1912.