TE PUKE KI HIKURANGI.
(No. 7, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. aperira 3, 1905.  (Wharangi No. 1)
TE PUKE KI HIKORANGI.
                                           
                  [PUTEA]
             



TE MOANA NUI AKIWA
    
  I tenei patanga o te "Puke," ka whaka-
maramatia  atu e matau  te kitenga a tetahi
tangata matau o mua, i te moana e huaina
nei te ingoa ko te Moana-nui-a-kiwa (Pacific
Ocean) ko tera moana kai te takoto i te taha
whakatehauauru o te tua-whenua e Amerika
ahu mai nei ki konei, ko te moana nui atu
hoki tera o nga moana  katoa  kai raro i te
ra. Eo te Ataranatiki moana (AtlanticOcean)
kai te taha whakaterawhiti o Amerika e ta-
koto ana, ara, na taua moana i mawehe atu
ai a Amerika i Ingarangi i Oropi hoki. Kaati
kai ta matau korerotanga i tenei kaupapa
korero, ka whakahua  matau i etahi ingoa
kainga, whenua hoki, e tauhou ana kia tatau
ki te iwi Maori, ara, ki nga mea ano ia e
korero ana ia te "Puke," engari hei mahi
ahuareka noa i whakahuahuatia ake ai enei
ingoa, otira hei mahi tika ano ma nga tama-
riki, e haere anaki nga kura, te kimi i aua
ingoa, me te takotoranga o aua kainga i ru-
nga i te mapi o te Ao; tera hoki o ratau kai-
whakaako,  e nui  te hari me te koa ki te
awhina ia ratau, ki runga i taua mahi nui.
  Ma  konei hoki ka  nui haere ai to tatau
mohiotanga ki te ahua o te ao. Ka ata ma-
rama hoki kia ratau enei korero ka whaka-
huatia atu nei, me etahi atu ta korero penei
ano; ma  reira hoki ka mohio ai ratau ki te
whakaatu  ki o ratau hoa, me o ratau wha-
naunga hoki, i te takotoranga o nga whenua
ka korerotia ake nei, ara:—
  E tino mohiotia nuitia ana e nga whaka-
tipuranga  o rota i tenei raa tau hou, ko
Koromopahi (Columbus) te tangata tuatahi
na ana i kite tenei whenua nui a Amerika,
a, ko ia ano hoki te tangata tuatahi i toa ki
te whakawhiti i te moana o te Ataranatiki.
  Na  tona toa hoki i kitea ai e ia etahi whe-
nua i ngaro atu i nga iwi o Oropi i iaua atu.
No te takotoranga o te huarahi kua takoto
nei ia Koromopahi i taua moana, katahi ka
tatanga no*  te haere ata a etahi  tangata
whakatere Kaipuke i muri mai ia Koromopa-
hi, tangata manawanui hoki. Otira he nui
nga tangata o te iwi o Paniora, i haere ki te
kimi whenua, i te ara kua takoto nei ia Ko-
romopahi ; a, no reira, kihei i roa rawa, ka
whano ka pau katoa te takutai o Amerika te
haere e te tangata, ara, te taha ano ia ki te
moana  o te Ataranatiki.
  Ahakoa kua rere haere a Koromopahi i te
tahi waahi o te taha tonga o Amerika, kihei
rawa ia i mohio ki te rua, me te nui whaka-
harahara o tana whenua.  I te rerenga tua-
rua o Koromopahi ka haere tahi tetahi Pani-
ora i a ia, i muri iho ka whakaaetia e te
Kiingi o Peina, kia rere ano taua Paniora ki
te kimi whenua haere i taua waahi ano o te
ao, ko Aranoho Te Otiita tona ingoa (Alonzo
de Ojeda).  Na, ka rere tana  tangata, ki te
ao hou o Amerika, raua ko Ameriko Wepuhai
 (Amerigo Vespucci) te tangata nona nei te
ingoa  i tapaa   ki runga   ki  Amerika,
ahakoa  na Koromopahi ke i kite taua whe-
 nua, engari nona ke te ingoa i tapaa ki runga.
  Ko te mapi i mahia ai e Koromopahi i to
 raua rerenga i taua moana kua kiia ake ra, i
 waiho e Otiita hei whakaatu ki a ia i te ara
moana.   Na taua mapi ka tae ia ki te whe-
nua  o Amerika, ka rere haere ia i te akau o
te kokorutanga o Paria, tae noa atu ki Ma-
rakapana, (Maracapana).
   Ka ahua roa ia ki reira noho ai. katahi ia
ka rere tonu ka tae ia ki tetahi kokorutanga
nui, roa hoki, aua tonu atu ki roto ki te puku
o le whenua, me te mea ano he roto wai ma-
ori nei te ahua o te marino o taua moana.
   Ka kite is he kainga tangata e tu ana i te
taha rawhiti o taua kokorutanga, e rua tekau
pea nga whare o taua kainga, i ahua rite ki
le pere nei mehemea ka taupokina te ahua o
aua whare, ko aua whare he mea poupou ki
te moana, ara, ki nga waahi papaku ano o te
moana.
  Ka  tapaa e Otiita he ingoa rao taua koko-
rutanga ko Wenehuira (Venezuela), a, e mau
nei ano taua ingoa tae noa mai ki tenei ra.
He  kokoru ano, ara he roto, kai te taha ki
roto atu o taua kokorutanga, he ara whaiti
nei tona ara atu ki reira, tapaa iho te ingoa
o taua roto ko Marakaipo (Maracaipo).
  Heoi  katahi ia ka rere tonu  i te taha
Hauauru  o te kokorutanga nui o Paria, ka
huri ki tua o te Kurae o Marakaipo (Cape Ma-
racaipo), rere haere  tonu  ia i te  akau o
taua whenua hou, ara, o taua whenua nui
whakaharahara,  tae tonu atu  ia ki tetahi
Kurae roa e toro ana ki te moana, ara, ki
Keipa te ra Wera (Cape de  Ia Vela) tona
ingoa.  Katahi ia ka hoki mai ki Peina, i
runga i te kino o ana Kaipuke, aru, i te pipi
ake o te wai koia te take i hoki mai ai ia.
  I rere atu ia i Hene Meri i te marama o
Mei i te tau 1499, a, i u ia ki Keitihi (Ca-
diz) waahi o Peina, i te marama o Hune o
te tau 1500.
   Tera ano hoki tetahi tangata i rere ki te
ao hou i te tau 1499, ko leneke Panihona
tons ingoa (Yanex Pinzon), koia hoki tetahi
o nga tangata maia, na ana a Koromopahi i
awhina i tona rerenga tuatahi, i haere tahi
ano hoki raua i taua haerenga o Koromopahi
i te tau 1492. No tauri mai ka rere ata ano
taua tangata i Parohi, (he taone tenei kei te
akau o Peina), i te marama o Tihema o te
taa 1499, ka kite ia i te tua whenua o Ame-
rika, i te marama o Hanuere o te tau 1500.
He nui utu te mate o tenei tangata i te ma-
rangai, i te tupuhi o te moana i taua haere-
nga ona, a, pahemo mai ana ratau ki te taha
tonga o te raina, no reira ka ngaro atu ia
ratau te whetu tohu o te taha whakateraki,
(te tikanga o tenei kupu o te "raina" ko te
raina o waenganui o te ao, mai i tetahi taha
o te ao tutuki noa ki tetahi taha, tawhio noa
te porotakatanga o te ao nei—koia  i kiia ai
taua waahi ko te "raina", ko tetahi o ona
ingoa ko te "Ikueta"). No te korenga e kite
i taua whetu, ka wehi nga Heramana i to
ngaronga o taua whetu, ko to ratau tino kai
arahi hoki tera i te moana ko taua whetu.
  Me to ratau kore hoki e mohio i taua wa
kai te porotoka te ahua o te ao, i mahara
tonu ratau he papatika tonu te ao nei, no
reira ratau ka rapurapu noa ki te ngaronga
o taua whetu ia ratau. Ko te whenua i ki-
tea e Panihona i taua haerenga ona, ko kei-
pi Hene Akahitini (Cape St Augustine) he
Kurae taua waahi, e rima rau e rima tekau
maono maero, te mataratanga mai ki te taha
tonga o te raina, ara, o te Ikueta.
  Kaati na runga i te riri, me te kino noaiho
o nga tangata whenua o taua  waahi, ara,
nga Iniana, na reira ia i kore ai e eke ki
uta ; na reira ia i rere haere tonu ai i te taha
whakatehauauru, tae noa ki tetahi waahi 120
maero  te mataratanga mai  i te "raina",
(ara te Ikueta kua oti nei te whakamarama).
I konei ka kitea e ia tetahi awa tino nui,
ara, a te Marahikona tetahi o ona ingoa ko
te Amahona (Amazon).  Ko te rahi o taua
awa kai ko atu i te 90 maero te whanui o te
ngutu-awa, ara te patanga ki te maona;
ka timata atu te wai-maori o taua awa i
tona kauru, tae noa ki te ngutu-awa, rere
noa i roto i te moana nui, 120 maero te ka-
ha o te rerenga o te wai-maori ki waho ki te
moana, ki te mu mai te tangata i te wai i
reira, ara, i tana mamao kaa kiia ake nei e
kore rawa e rongo i te kawa o te wai-tai,
engari ka rongo ia i te reka wai-maori i tera
waahi puka o te moana.
  I muri mai i tenei, katahi ia ka whaka-
whiti ki te taha  whakateraki o  te raina,
katahi ia ka kite atu ano i taua whetu tohu
o te pito whakateraki rawa o te ao, katahi
ia ka rere haere tonu i te akau, ka pahemo
atu ia i te ngutu-awa o te awa o Oronoko,
ka rere haere tonu ia tae noa ki te kokoru-
tanga o Paria. Muri iho ka hoki ia ki Pei-
na, kau ia ki Parohi ia Hepetema 1500.
  Ko Panihona te tangata tuatahi i whiti i
te "raina" i te moana o te taha Hauauru.
  Koia hoki te tangata tuatahi na ana i kite
tuatahi te whenna o Parahiri (Brazil).
  I muri iho i taua rerenga, o Panihona, ka

  2\_\_\_\_\_\_\_TE           PUKE KI HIKURANGI.
  raa nga  rerenga o Otiita, ka kitea e ia b
  akau  o Amerika, timata atu i Keipi  te 
  Wera, tae noa atu ki Werakiua (Veragua).
    Na  reira ka mohiotia e nga  Paniora  
  akau katoa o te taha Rawhiti, o te whaiti
  tanga o te whenua o Teeriana (Darien). Ei
  timata hoki ta ratau whakanohonoho tanga
  ta ki reira, Engari kihei rawa ratau i mo
  hio ki te akau i te taha Hauauru o Teeria
  na, ara, te taha ki  te moana-nui-a-kiwa
  (Pacific Ocean) a, kihai hoki ratau i mohio
  ki te tino» whaiti rawa o taua waahi e nohoia
  ra e ratau, ara, te waahi whenua e hono nei
  i Noota Amerika ki te pito whakatetonga o
  Amerika.   Kihei hoki ratau i rongo korero
 whakaatu mo  nga waahi kei uta rawa, note-
  mea he nui rawa ta ta ratau mahi kino ki te
  patupatu i nga Iniana kore hara, ara, te iwi
 no ratau te whenua, ko te iwi hoki tera ma
 ana e whakaatu mai kia ratau te ahua o te
 whenua  o te taha whakauta, kaore hoki he
  ara ke atu e rongo ai ratau i te korero, heoi
 ano ma taua iwi anake.
    I te tuatahi he nui atu te pai o aua iwi
 Iniana ki nga Paniora, he manaaki be aroha
 he marere noa mai a ratau mea katoa. Oti-
 ra ko te mahi a aua Paniora, hu utu i te pai
 ki te kino, no konei kihei i roa, ka riria nga
 Paniora  e aua Iniana, ina kitea e heke mai
 ana ki uta, ka whakamatau ano ratau ki te
 whakahoki atu ki te moana, ka kite nga Pa-
 niora i taua ahua riri o nga Iniana, katahi
 ratau ka mahi i te whenua, me te mea ano
 no ratau ake te whenua katoa; me to ratau
 tohetohe tonu ki te patupatu i nga iwi Inia-
 na, ki te tango i o ratau whenua, me te ta-
 hutahu i o ratau whare. Na tenei ahua kino
 o ratau i kore ai ratau e rongo wawe, e kite
 wawe hoki i te moana-nui-a-kiwa. No konei
 hoki i nui ai te raruraru, me te mate i pa ki
 a ratau, i to ratau whakamatauranga ki te
 whakanoho  kainga mo ratau ki uta, me te
 nui o nga Iniana te matemate ia ratau.
   Te take o te rerenga tuatoru o  Otiita he
whakanoho  kainga mona ki uta. Eo Para-
 nahiko Piharo (Francisco Pizarro) tetahi ta-
 ngata i haere  tahi i a ia, a, ko te tangata
 hoki tera na ana i kite tuatahi te whenua o
Peru i muri mai.  I rere atu a Otiita i Hana
Tomingo  i te tau 1509, he moutere tenei kai
taua moana ano, kai te hauauru o Inia, kua
nohoia ketia taua whenua e nga Paniora; ka
tata tonu te tae Ki te Hotoke ka u ia ki Kaa-
tatiina (Carthagena). Kaati kua mohio noa
mai nga Iniana o aua waahi ki te ahua o
nga Paniora ; ka kitea e nga Paniora, akua-
nei, hei take riri rawa i waenganui i a ratau
me nga Iniana, te whakanoho kainga ki rei-
ra.  Ko nga  hoa o Otiita i mohio akuanei
tipu ai be raruraru, ka tohe nga hoa o Otiita
kia kaua ratau e heke ki uta o taua waahi,
kihei rawa ia i rongo, i tohe tonu ia kia wha-
whaitia  te  iwi kainga,  kia wehi ai ratau
Uia rongo ai hoki ki a ia. Otira be tino nui
rawa aua iwi, hei whakataetaenga ma Otiita,
he iwi tino maia atu hoki ki te riri, kaati i
runga i te tohetohe o Otiita, he tino nui atu
nga Paniora i mate, a, whanoiti hoki a Otii-
e ta ka mate i roto i taua riri, engari i oraiti
 noa iho tona putanga, me etahi hoki o nga
  morehu o ona tangata, eke ata ana ki runga
! i o ratau,kaipuke. Muri iho ka heke ano
  ratau ki uta, i te taha whakaterawhiti o te
• kokorutanga o Urapa, hanga ana he pa mo
  ratau ki reira, huaina ana te ingoa ko Hana
  Hepatiana (San  Sebastian).
    I taua wa ano ka a ki uta tetahi atu Pa-
  niora Ka Naikiuha tona Ingoa (Nicuesa).
    Katahi ia ka hanga i tetahi pa mona ki te
  whaititanga o Teeriana, ka huaina e ia te
  ingoa o taua pa ko Nomopa te Tiohi (Nom-
  bre de Dios) kaore i tino mamao rawa ata i
  te unga kaipuke o Pootopero (Portobello).
    Tera ano tetahi heke no Peina, no muri i
  rere atu ai ki taua whenua, ki te whakataki
 haere ia Otiita me ona hoa i Hana Hepatana,
  ko Enehaiho te ingoa o te rangatira o taua
 heke.   I haere mai i roto i taua heke, tetahi
 tangata ko Wahiko Nunehe te Parapoa tona
 ingoa. He  tangata whai rawa ona whana-
 unga, engari kua rawa kore ia, i runga i ana
 mahi hee, kua tino mate i te nui o ana na-
 ma, a, e tino wehi ana hoki ia kei hopukia
 i a mo ona nama. No reira katahi ka peke
 atu ona hoa, ka whaongia is ki roto  ki te
 kaaho, ka kawea ki runga ki te kaipuke o
 Enehaiho, ara o te rangatira o taua heke kua
 kiia ake nei, ka mahara nga tangata be kai
 kai roto i taua kaaho. Ka motu ki tawhiti
 atu i Hana Tomingo to ratau kaipuke, kata-
 hi ia ka puta ake ki waho o taua kaaho.
   I te tuatahi i riri a Enehaiho ki  a ia,
 mona i oma mai nei i nga whiu mo ona ma-
 hi hee. Kaati na runga i te mohio o Ene-
 haiho, he tangata maia taua tangata ki te
 awhina i a ia, i runga i tona mahi e haerea
 nei e ia, no reira ka murua atu nga hara o
 taua tangata, ka haere pai ratau i runga i te
 whakaaro kotahi.
   I tenei wa kua rawa nga Paniora e noho
ana i te pa o Hana Hepatiana, ara, kua ma-
hue taua kainga ia ratau, i runga i te nui
o to ratau matemate, i te mahi riri tonu a
nga  Iniana kia ratau. Otira e kore ano  e
manawanui  te iwi kainga ki nga mahi kino
s te iwi o Paniora kia ratau. Kaati i mari
tata iho o te taenga atu o Enehaiho ki Kaa-
tatiina, ka tae atu a Piharo ki a ia, me nga
morehu  hoki o ana tangata ka korero atu
ki a ia, i to ratau mate i nga Iniana, koia te
take i horo mai ai ratau. Otira kihei a E-
nehaiho i whakarongo, engari i tohe tono ia
kia rere tika ia ki taua waahi, ahakoa tona
rongo i te matemate o nga tangata i taua
kainga, tohe tona ia ki te haere ki reira.
  Heoi i tona taenga atu ki Hana Hepati-
ana, ka tino kite ia i te pono o te korero a
Piharo; heoi ano te mea i rokohina ata e ia
i taua kainga, ko nga whare kua oti katoa e
nga Iniana te tukituki ki te whenua takoto
ai.  1 a ia i taua waahi ka pa auau tonu te
aitua ki a ia. I te tuatahi i paea tona kai-
puke ki runga kohatu pakaru atu, muri iho
ka pakangatia ia e te iwi kainga. Katahi
ia ka tino pouri rawa, ka hee noa iho ona
whakaaro, Ua mea ia me pewhea ra he tika
  nga mona ? I konei katahi ka whakahaua e
  Parapoa, (ara te te tangata i huna ra ki roto ite
  kaaho) kia ia. kia rere tonu ratau i te akau,
 i runga i te kaipuke paku o Piharo. Me te kii
  ano a Parapoa, kotahi tona taenga mai ki ta-
  ua kokorutanga i mua, a, he nui tona maha-
  ra tonu ki tatahi katinga Iniana, i kitea e
  ratau ko ona hoa, i te taha Hauauru o tetahi
  awa i taua kokorutanga, te ingoa a nga Ini-
  ana mo taua kainga ko Teeriana.
    Heoi hari ana & Enehaiho ki te korero a
  Parapoa, katahi ia ka mea kia rere ia ki ta-
 ua kainga tango ai hei kainga mo ratau, ka
 pana atu i nga Iniana i te iwi no ratau te iwi, no ratau te
 kainga. Kaati i oti i a ut taua  whakaaro
 kino ona,  ara, whakaaro kohuru, inga Ini-
 ana.  I tonu taenga ki tana kainga ka wha-
 kahekea ona tangata ki uta, whawhai tonu
 atu ratau ki te iwi kainga i roto i te pa, ki-
 hei rawa ratau i korero atu ki te iwi, kainga
 i te tuatahi, engari i whakaekea tonutanga
 e ratau te pa o nga Iniana, ka horo te pa i
 a ratau, a, murua ans o ratau taonga me to
 ratau pa hoki. Katahi ka waiho e ia taua pa
 hei pa tuturu mo ratau ko ona hoa, huai-
 na iho e ia he ingoa mo taua waahi ko Hana-
 ta Maria tera Teeriana  (Santa Maria  del
 Darien). I tino awhina a Parapoa i a ia i
 runga i taua mahi bee. mahi kino hoki ana.
   Kihei i roa e noho ana ratau ki reira, ka
 kino ratau ki to ratau rangitira kia Enehai-
 ho, he kore kaore e pai ana whakahaere me
 ana mahi kia ratau, he tino taikaha rawa,
 no reira hoki taringahoi ana ratau ki ana
 tono; riria ana ia, whakahokia atu ana ia i
runga kaipuke ki Peina. No  tona horinga
atu ka ta ko Parapoa hei rangatira mo ratau,
 (ara ko te tangata i haere mai ra i roto i Le
kaaho). No tona tuunga hei kawana mo ta-
ua takiwa, katahi ka pai nga whakahaere ka-
toa, a, ko ia hoki tetahi o te hunga torutoru
o te iwi o Peina, i ahua aroha ki nga iwi I-
niana o reira, a, ko ia hoki te tangata i wha-
kapono ai nga Iniana ki ana kupu.
  I tetahi ona haerenga ki uta ki te kimi
koura, ka rongo ia i tetahi moana kai te ta-
ha Hauauru o taua whenua, ara, he moana
kaore ano kia rangona, a, kia kitea ranei e
nga iwi Pakeha o te ao. I reira ka homai e
tetahi rangatira o nga Iniana he para koura
ma ana, ka tuhatuhaina haeretia e ia ki ona
tangata, katahi ka riri ratau ki ta ratau ko-
ura, he mea kai nui ki etahi, kai iti iho hoki
ki etahi. I reira ano e matakitaki ana teta-
hi o nga tama a taua rangatira Iniana, na
ana ra i homai taua koura ma ana; ka wha-
karihariha te ngakau o taua tamaiti Iniana
ki te ngakau apo o aua Paniora ki tana kou-
ra, katahi ka peke atu tana tamaiti ka pakia
& ia te weeti ki tona ringa, ka ngahoro ta Tatau
koura ki raro kanapa ake ai, ka oho te mau-
ri o nga Paniora i konei titiro kau ana, whai
tonu atu hoki te kupu A taua tamaiti i muri.
  "Ei   He  aba ta koutou e riri kau noa
iho na ki tena mea hanga noa iho?
  Mehemea e tino ngakau nui ans koutou
ki tena mea, a, mehemea ranei ko te take
tena i mahue atu ai i a koutou o koutou

                 TE PUKE KI HIKURANGI\_\_\_\_\_\_\_\_3
 na kainga, i haere  ruai ai koutou  ki te
 muru i nga whenua, me nga kainga o ene
 iwi ke, kaati maaku e whakaatu kia koutou
 tetahi whenua e  kite nui ai koutou  i te
 koura."  Katahi ka  tuhi te ringa o  taui
 tamaiti ki te taha tonga, ka mea. "Kai tu;
 o nga maunga teitei ra tetahi moana nui 
 takoto ana, be moana tera e haerea tonutia
 ana e nga iwi o tenei whenua, ko o ratau
 waka haerenga ki reira, wha noiti ka rite 
 to koutou kaipuke te rahi. Ko nga awaawa
 katoa e heke aria ki te taha tonga  o au;
 maunga, he koura katoa, ko nga mea katoa
 a nga iwi o reira, ara, ipu me era atu mea
 he mea hanga katoa ki te koura."
   Heoi ka miharo te ngakau o Parapoa 
 te korero a taua tai tama Iniana, ka takaro
 tonu te ngakau o Parapoa ki te ui ki taua
 tai tama, i te ara e taea ai taua moana 
 taua whenua koura hoki. Katahi ka korere
 taua tamaiti kia ia i nga mate kai te huara
 hi e takoto ana, ara, i te nui o nga iwi mo
 hoao, kai tangata hoki, e noho ana ki runga
 i aua maunga, me te tino nana hoki o te
 huarahi haerenga  atu  ki reira.  Otira kua
 takatu i roto i te ngakau o Parapoa tona hia
 hia kia tae ia ki reira, a, e kore e "mutu tau:
 whakaaro ona, ahakoa rongo ia i nga inati
 me nga uauatanga kai mua i te huarahi <
 takoto ana, kore rawa i wehi mai tona nga
 kau.  Ko tona hiahia hui kia whiwhi koura
 ia, tuarua, kua tino nui tona hiahia kia riro
 maana taua moana me taua whenua e kite
 tuatahi, ara, kia oti i a ia taua mahi nui te
 mahi, te mahi e ahua rite ana ki te mahi i
 Koromopahi te nui, hei whakamarie i te
 ngakau o te Kiingi o Peina, kia murua ai <
 te Kiingi tona hara, i tona tangohanga i te
rangatiratanga o Enehaiho (Enciso), i pana
ia ra e ratau kia hoki ki Peina.
   Na konei tonu i toko ake tona ngakau, kia
taea e ia taua moana te haere, heoi whaka-
taka tonu iho ia  ki te haere.  No  te tau
1511 i rongo ai ia i taua moana, a, hohore
tonu ia te tuku karere ki te motu o Hana
Tomingo, he tono atu ki te Kawana o taua
moutere, kia tukua mai he tangata hei hoa
awhina i a ia, kia tutuki pai ai tona wha-
kaaro haere ki tera takiwa o te ao, he taina
no Koromopahi taua Kawana.
  Heoi kihei i whakarangona mai taua tono
a Parapoa e taua Kawana. I tuhia atu hoki
e ia, kia 1,000 mano nga hoia e tuku mai e
te  Kawana   me   a   ratau patu   ano
hei awhina i a ia, i runga i tona whakaaro i
whakamomoritia ai e ia. Te kupui whakaho-
kia mai kia ia, tera e whahakorea tona ra-
ngatiratagna i Teeriana, a, ka whiua hoki ia
mo  tona urunga tahitanga ki te pana ia
Enehaiho.
  Ka rongo ia i enei kupu a te Kawana, ka-
tahi ia ka whakaaro kaati rawa ia te takaroa
i tona ngakau haere, ko ta ana hoki i wha-
kaaro ai kia 1,000 mano he tangata ma ana
ka tika ai tona haere ki tera whenua moho-
ao ; ko tenei hui katoa ona  tangata 190
tonu.  Engari he toa anake he maia hoki,

   4                  TE PUKE KI HIKURANGI.
  tangata e £5 te weriu mo tona mana e pa-
  ngia ana e te mate, ka whakanohia ki te
  moni paku mona, a, ko te tangata £100 te
  weriu o tona mana, ka nuku atu te moni
  mona, a, ko te tangata £100,100,,0,,0 te we-
  riu o tona mana, ka nui rawa atu te moni
  whiu e whakataua mona. Na ka kite tatau
  kia whai-mana rano te tangata, katahi ia ka
  whiwhi i te moni nui, a, ko nga tangata ka-
  ore tahi ona mana e kore rawa ia e whiwhi,
  mehemea ra ka taea e ratau te whaaki, i pa
  he mate kia ratau i runga i te panuitanga o
  etahi korero kino mo ratau, a, pehea hoki te
 nui o taua mate i pa atu kia ratau ? ara, nga
 mate  e pa atu ana ki o ratau oranga i roto i
 tenei ao, tenei ture hoki, ara, te ture whiu
 mo  nga korero kino, whakapae ranei, i ha-
 ngaia hei wawao i te mana me te oranga o
 te tangata. A, kaore tahi he ture o te ao
 nei i roto i nga pukapuka ture Pakeha, e pe-
 nei ana me tenei ture te uaua, notemea ka-
 nui rawa te uaua o te whaaki i nga hara i
 raro i enei ture, e whai-mana ana ano hoki
 te tangata ki te whakapae, ki te korero kino
 ranei i runga i etahi tikanga, a, kaore e
 whai-mana ana i runga i etahi tikanga, no
 reira ka uaua te whaaki e whai-mana ana
 pea taua tangata ki te korero kaore ranei.
   A, tetahi waahi uaua ko  te whaaki i te
 mate i pa ki te tangata, a, ko nga tangata
 whai-mana ano whai-oranga hoki e tika ana
 kia whiwhi i te moni whiu, a, ko nga tanga-
 ta paku o ratau nei oranga e kore e mate i
 nga korero kino, no reira e kore hoki e whi-
 whi i te moni whiu rahi, engari mehemea he
 tangata whiwhi taonga whiwhi mahi nunui
 ranei, te tangata e korero kinotia ana e wha-
 kapaea ana ranei, a, mehemea ka pokanoa
 taua tangata, a, ka taea te whaaki, po runga
 i aua korero kino, whakapae ranei, i pakaru
 ai taua tangata, i kore si ranei e whiwhi i
 aua mahi nunui, katahi ka tika kia whiwhi
 ia i te moni whiu nui.
   Notemea ko te rangatira te mea nui rawa
 ki te Pakeha, ara, ko te tangata totika, me-
hemea  ka whanako te tangata Pakeha ka
 korero horihori ranei, ka hee ia, mehemea
be rangatira taua tangata ka  hinga  ia, a,
mehemea  he tangata pohara ia, ka noho to-
nu  ia i reira i nga ra katoa ona. e noho ana
i runga i tenei ao, a, e kore rawa ia e piki
ake.  Na he hara nui rawa enei ki te Pake-
ha, ara, te whanako, me te korero parau, no
reira i whakanohia ai he moni whiu mo nga
whakapae me ngakorero  kino.
  Engari  ano  te Maori, kaore hoki te
mate e pa ana ki te Maori i waenganui ano i
nga Maori, mo nga whakapae rae nga korero
kino.  He hanga noaiho tena mea ki te Ma-
ori, ahakoa ka korero kino tetahi ki tetahi e
kore e pangia e te mate, engari ka noho pai
tonu ratau etahi ki etehi, notemea pea he
iwi aroha te Maori i penei ai, engari e kore
rawa e pai kia penei te mahi mo te taha ki
te Pakeha, e kore rawa huki te Pakeha totika
e tino pai ki nga tangata whanako horihori
ranei, ahakoa he Maori be  Pakeha  ranei,
mehemea  ka kikia te Pakeha e te hoiho, e
   kore ia e haere atu ano kia kikia ano ia e
  taua hoiho, engari pea ka tahuri ia ki te
  whiu  i taua hoiho, a. ka mutu tana haere
  atu ano ki muri i nga waewae  tu ai, kei
  whanaia  ano ia e taua hoiho, engari ki ta te
  Maori ki ta te iwi aroha nei, ahakoa ka tini-
  hangatia ia e te tangata, e kore rawa ia e
  maharahara  kei tinihangatia ano ia e taua
  tangata- engari ka hoki atu ano ia ki taua
  tangata kia tinihangatia ano ia. No konei
  ahau i kii ai, kaore nga ture Pakeha mo nga
  hara 6 korerotia nei i konei  e tika mo  te
  taha Maori, haunga ia nga Maori e mahi ana
  i nga mahi nunui i te taha ki te Pakeha hei
  oranga moona, notemea kua pena ano tona
  oranga me to te Pakeha, ko nga tangata Ma-
  ori pena me noho i raro i te whakaupokota-
  nga o te Pakeha, kei te mohio hoki ratau kei
  runga i to ratau totika te oranga mo ratau,
  a, ki te mahi hee  ratau ka hinga   ratau,
  kaati tenei.
    Kua kii atu ahau kaua te tangata e wha-
  kapae ki tetahi atu tangata, a, kaua hoki e
  korero i nga korero kikino, ara, korero wha-
 kapae whakakino hoki i te ingoa o te tanga-
  ta kei pa hoki te mate ki taua tangata, kei
 pouri ranei tona ngakau.
    Otira kaua rawa nga korero pera e panui-
 tia e whakapuakitia ranei ki te katoa, kua
 kiia ake nei ano hoki kei roto i te panui te
 hara, a, kaore tahi i roto i te korero kino,
 kaati mehemea ka panui tetahi tangata i nga
 korero hei whakakino i te ingoa o tetahi atu
 tangata, kaua ia e kawe atu i taua raruraru
 ki roto i te Kooti Pakeha, ka moumou noa-
 iho nga moni mo tana mahi me nga rarura-
 ru hoki, a, kaore tahi he huhuatanga o tana
 mahi, a, te mea tika ma nga Maori ano e
 whakarite o  ratau raruraru, penei e  kore
 hoki e riwha te karu o te tangata totika i
 nga korero kino, a, e kore hoki e pakaru te
 pakete o te tarau o te tangata mehemea ka-
 ore tahi he kai o roto, a, e kore rawa hoki
 e kino te ingoa o te tangata i nga korero
 kino mehemea he ingoa pai tona, mehemea
 he ingoa pai tona, ma tona ingoa ano ia e
 wawao, a, kaua ma te Kooti, kaore te tanga-
 ta ingoa pai e wawao ana, ki te mau atu i
 tona ingoa ma te Kooti e hanga  kia ora,
 engari ma te totika ano o te tangata tona
 ingoa e hapai, a, katahi ka pai tonu taua
 ingoa ake ake. Heoi kaua te tangata e haere
 ki roto ki te Kooti ki te whakamatau kia
 hangaia e taua Kooti he ingoa pai moona,
 notemea e kore rawa ia e whiwhi, s, kaua
 hoki ia e haere ki roto ki te Kooti ki te wha-
 kamatau kia whiwhi ia i te moni whiu mo
tona ingoa, notemea ka pohara ia, engari te
mea  pai, me waiho e te tangata tona ingoa
rua ona mahi tika e hapai, a, mehemea ka-
ore ia e mahi tika ana, kaore tahi ona mana
ki te tono ki te Kooti kia whakapaia tona
ingoa, notemea e kore rawa e taea e tana
Kooti te whakapai, a. mehemea he ingoa pai
tona, me okioki ia Ki runga i taua ingoa pai,
kaore tahi he pai i tua atu i tena, ka mutu.
      Na te Kai-Ripoata o te "Puke". •
      
    PANUI TAUTOKO.

   Ki te Etita o te "Puke" e hoa tena koe
 koutou ko hoa whakahaere ia te "Puke" heoi.
    He  tautoko i te panui pohiri a Hineariki
  ratau ko ona matua, me ona tipuna, e ki nei
  mo  te 17 o nga ra o Aperira, ae, koia nei he
  ra mo te tangihanga, koia nei he ra ko te 17,
  e tino whakaae ana tooku ngakau. Heoi ra
  e nga morehu o Heretaunga, haere mai, ka-
  wea mai nga aroha o nga tupapaku i tatautia
  ra o ratau ingoa,  ki te  heipu tetahi ki te
  mate atu i roto i aua ra 17 nei; tukua atu
  ma te 17 nei e pikau mai ano o ratau mate,
  o nga mea i mate atu nei i roto i nga ra o te
  17 nei, hara-mai. Heoi na nga morehu ka-
  toa e noho atu nei i enei marae o koutou,
  rae te hunga mate, kia ora e ora ana hoki
  matau.                 
          H.  T. Rangitakaiwaho.

          He  Mihi.
                  Wharepu.
   Ki te Etita tena koe.  Tukua  atu tenei
 mihi atu aka ki taku tamaahine, kua wehe
 atu na ia i ona matua, i ona tipuna, i ona
 tungaane, me a ratau tamariki. Haere atu
 ra e hine, haere atu ra i te ara o tipuna o
 matua  i waiho ake i muri ia ratau, hei ara
 atu mo nga morehu o muri ia ratau, haere e
 hine, haere atu ki te aroaro o to kai-hanga, e
 ai te kii a te kai-tuhi, "ka hoki te tinana ki
 te oneone ki te pera ano me ia, ka hoki te
 wairua ki te Atua na ana  nei ia i hanga."
   Haere e hine haere.
   E Hui tena koe, e Mana tena koe, e Ao
 tena koe, koutou katoa i kona, i kite atu i te
hekenga atu o ta tatau tamaiti i te ara ona
 matua, kia ora koutou katoa e noho maina i
Papawai  na, kia ora e Katerina Te Apihai,
kia ora koutou ko whai taane i kona, me o
 taokete, me o matua hungawai, kia ora koe
mou  i whakaatu mai kua mate taku tamaiti
a Tira Te Marau, ko nga whanaunga  tata
kua  mataotao, ko koe i tawhiti nei, na te
 aroha i mea kia tata tonu mai ki au i tenei
 ra, kia ora koe.
            H.  T. Whatahoro.

       He Panuitanga.
                 Wharepu.
   Ki te Etita o te "Puke" tena koe, me o
hoa mahi i te oha a to koutou matua tipuna
 hoki; tena koe me nga whakamaunga whatu
a to koutou matua, i mahue ake nei ki te ao
nei, kia ora koutou, kai te pai hoki matau i
 kohei i roto i te aroha. E hoa, mau e tuku
atu ena kupu kia te "Puke" ma ana e mau
atu ki nga marae e haere ai ia, o nga motu
nei.
  He  panui ki nga tangata, me nga hapu o
roto o te robe o Mangawhero; ara, timata
atu i Otoko ki te Parapara tae atu ki Pouo-
rongo, tae atu ki Matakuhia, tae atu ki Ra-
tuhituhi, tae  atu ki Tuhiariki, tae atu  ki
 Oruakukuru, peka atu ki Upokomau ka mutu

                     TE PUKE KI HIKURANGI.                 5
  mai. He powhiri atu tena na matau e mau
  ake nei o matau ingoa  ki tenei panui, kia
  koutou ki nga tangata, o enei kainga kua kiia
  ake nei e matau.  E tae ki te 1 o nga ra o
  Mei e heke iho nei; me tae mai koutou i
  taua ra ki te Parapara, ara, ki Tonganui, ki
  konei tatau ata whakarongo ai ki nga wha-
  kahaere a te Komiti Marae o te Kaunihera o
  Aotearoa.
    Ko reira whakahaerea ai nga take whaka-
  wa hara i te tuatahi; kia oti era.
    Ka panuitia nga Ture mo roto i to tatau
  rone ake, me o tatau kainga i kiia ake nei, e
 pa ana aua ture ki te tangata, ki te kararehe,
  ki te oneone, me nga otaota o te whenna,
  kia marama ai ta tatau haere, mahi hoki i
  roto i nga ture a te Kaunihera me ona Ko-
 miti marae. kia kore ai he kiianga ake ma te
 tangata, e, i mate kuare au i tenei ture.
   Ka panuitia hoki nga ture tohutohu a Ta-
 kata Pomare ratau ko ona hoa, e tohutohu
 nei kia tatau ki nga iwi o nga motu nei, me
 nga tohutohu a te "Puke" kia tatau, o nga
 tau kua pahure ake nei, tae mai ki tenei ra,
 mo  te ahua o te tiaki a tatau ia tatau ake, me
 a tatou tamariki, e ora ai tatau.
   Ko nga mea e oti ia tatau i roto i taua hui
 i kiia ake nei; ka waiho ena hei tino whaka-
 haere i roto i to tatau takiwa, i kiia ake nei.
   Ko  reira hoki panuitia ai kia tatau nga
 ture, mo to tatau Toa hokohoko taonga, kia
 marama ai tatau ki nga ture, me nga mema
 o te Komiti tiaki Toa, ko tenei take, hei arai
 ia tatau; te haere ki roto ki nga Toa a nga
 Pakeha nei, kia heke ano a tatau ake moni
 ki roto i ta tatau ake Toa.
   Ki konei hoki tatau rongo ai i nga take i
 oti mai i te hui topu a nga Tiamana Kauni-
 hera me nga mangai, me nga  rangatira i
 hui atu nei ki Rotorua, whakahaere ai i nga
 tikanga e ora ai tatau, e tika ai hoki tatau
me  a tatau mahi, me te whakahaere hoki i o
tatau whenua.
   Ki konei  hoki tatau kitekite ai ia tatau, i
roto o te tau hoou o to tatau Ariki o to tatau
inatua i te rangi, a, ki konei hoki tatau mi-
himihi ai kia tatau ake ano, me nga mea o
tatau kua wehe atu ki te po, a to koutou ti-
puna a  Hinenuitepo, i ta maua ra i roto o
Poutererangi, i ki atu ra a te Kuwatawa raua
ko Tahukumutia, e bine hoki atu kei to tua-
ra te ao marama, ko te po tiwha, ko te po te
kitea, ko te po te whawha, kei to aroaro, tona
kupu, tukua atu au kia whaia e au te toi ora ;
o te po, kia whai morehu ai ki tai ao. Kaati
i konei nga kupu atu kia koutou, kia ora ko- :
utou katoa me matau hoki i konei.
  Na  Hawira Rehe Te Uira, Paramena Te
Wharetiti, Tangaroa Nopera, Tiemi Te Wiki, 
Eruwini Te Wiki, Te Maire Te Wiki, Wi Te ;
Houkamau, Hori Te Tauri Turi, Hawira Te- 
ngo, Turama  Koti, H. T. Te Whatahoro,  i
Rehe Hawira Tamaiti. Otira na matau ka- \\
toa na te iwi taane, wahine o te Awaiti.  ]
                                                            
    Reta o te HUI TOPU.
                   ———————                      
        Hiruharama Whanganui.          a
    Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" e
 hoa tena koe, koutou tahi ko te ropu huihui
 o Matariki, e whakahaere mai-na i te taonga
 o te hunga mate, na ratau nei nga whaka-
 haere nunui i whakatakoto ki runga ki nga
 motu  e rua nei, hei painga kia tatau, i kiia
 ai tatau he tangata i roto i U nei ra, koia ta-
 tau e whakahaere nei ia ratau kupu ohaki, i
 waihotia ake nei ki o ratau marae, mai o te
  40 te tau i te Tiriti o Waitangi ki te 1892,
 ara, ki te Kotahitanga o  nga iwi Maori ia
  Waipatu. No te tan 1900 ka whakaotia e to
 tatau Paremata o te Koroni o Niu Tireni, i
 runga i te tono a nga rangatira o nga motu
 e rua nei ki to tatau Kuini atawhai, koia ta-
 tau i kotahi ai te whakaaro o nga iwi Maori
 o tenei whakatipuranga, kaati ka tu nga mihi
 kia koutou.
   Tenei e nga iwi, e nga hapu o nga motu e
 rua o Niu  Tireni, kua kite tinana i nga pai-
 nga o t3 taonga nei o ta Kaunihera Marae o
 nga motu e rua nei, i hui nei nga mangai o
 te motu ki Rotorua i te 14 o nga ra o Maehe
 1905, i whakaputa ai to tatau Kawana i ona
 mahara, i puta ai i a ia tenei kupu, ka tauto-
 kona e ia nga whakahaere a nga Kaunihera
 e hangai nei nga whakahaere ki te aronga o
 te Tare. Kia kaha koutou nga mangai o te
 iwi ki te rapu tikanga, hei painga hei oranga
 mo nga iwi Maori o tenei Koroni.
   Hetana Pirimia ka mea:—   Te mate o te
 iwi Maori, ko te kore e wehewehea o te whe-
 nua ki ia tangata, ki ia whanau hapu ranei,
 kia taea ai te mahi. Ma te moni ka taea ai
enei huarahi, no reira ka whakatuheratia e au
nga Tari tuku moni a te Kawanatanga, hei
tangohanga  moni hei whakapai i o koutou
whenna.  Ko nga mahi e whakaotia ana e
tenei hui toopu o nga Kaunihera, me kite au
i mua atu o te tuheratanga o te Paremata.
  Nga  take i whakaotia e te hui toopu ara,
ko te ripoata i whakaotia i te 1903 ki Roto-
rua, me te ripoata o te hui toopu ki Ruatoki,
tae mai ki te hui tuatoru o te 1905 ki Roto-
rua  nei, me  aki kia kotahi te ripoata hei
whakatakotoranga atu ki te aroaro o to tatau
Kawanatanga.
        Haumapu  Reweti Keepa.


Roore Ranawhaare me Tuhoe.
  Tenei etahi kupu ruarua a to tatau Kawa-
na, ara, a Roore Ranawhaare, i tuku mai ai
ki nga iwi, me nga hapu katoa o roto i te
rohe potae o Tuhoe. I runga ano hoki i te
tumanako o tona ngakau, me te kore hoki e
wareware ki nga hapu, me nga rangatira o
te iwi o Tuhoe. Mo runga i te manaaki nui
a taua iwi i a ia, i te wa i haere ai ia ki te
poroporoaki haere, ki nga iwi Maori o runga
i te motu nei; i mua atu o tona hokinga ki
tona iwi, me tona Whenua. Kaati no tenei
neera ka taha nei, ka tae mai te rongo, kua
tukua mai e taua Kawana he tohu aroha ma
ma ki nga rangatira o Tuhoe, (he Metara
aua taonga aroha ana). No tona hokinga
atu i Nui Tireni nei ka tae ia ki Tanakanana
e  (Dungannon), ka kitea e ia tetahi Metara
i tawhito, ko taua Metara no te wa ano i to
 "Aare o Haaramota" (Earl of Charlmont)
•  ko te tangata tenei na ana i kite tuatahi nga.
 whakahaere  mo tenei hanga mo te mahi ho-
 ia.  Tekau marima nga Metara i tukua mai
• e Roore Ranawhaare mo nga rangatira o Ta,-
i  hoe, a, i tauiratia ki taua Metara i kitea nei
i e ia, te hanganga o aua Metara; tukua mai
, ana e ia ma roto ia Timi Kara, te tukunga
 mai i aua taonga ki nga rangatira o Tuhoe.
    I apititia mai ano hoki aua taonga aroha,
i  ki te mihi a-reta koia tenei taua mihi:—

        Nootarana Whare, Tanakanana.
                  Aerana Hanuere 20. 1905.
;    E aku hoa,— tena ra koutou. Tenei ahau
   te tuku atu nei i tenei aroho itiiti rawa hei
  whakamaharatanga ki nga wa kua hori ki
  muri, i te wa i tae atu ai ahau ki te rohe o
  Tuhoe, E kore nei e wareware i toku nga-
  kau, te pai me-te atahua o koutou ngahere-
  here, me o koutou maunga, me  o koutou
  awaawa hoki me te tino manaaki nui hoki o
  aku hoa Maori i a au.
    Ahakoa ra kua tau-wehe mai ahau ia kou-
  tou, ki tenei taha o te moana-nui-a-kiwa,
  engari ko toku ngakau me toku wairua, kei
  waenganui tonu ia koutou e takatu ana- No
  reira ahau i titiro whakamuri ai, ki nga mahi
  nunui i mahia ai e tatau, i te hai whakama-
  haratanga i tu ra i te 16 o nga ra o Maehe o
  te tau 1904. I puta ai etahi kupu ahua tai-
  kaha ia matau, mo  runga i etahi tikanga e
  mohiotia iho ana hei painga mo koutou, ara,
  mo  te whakahaeretanga i nga huarahi o to
 koutou whenua; rae te whakapai i te tunga
 o koutou whare, hei whare mo a koutou tai-
 tama ina moe wahine; me te whakaako hoki
 ia koutou tamariki ki nga Huarahi o te ma-
 tauranga ; ehara i te mea kia hoki ki muri o
 te mohiotanga  o te iwi Pakeha, engari kia
 riterite tonu. Me te mohio iho ano koutou
 ko nga tikanga nunui katoa i whakahaerea
 e au i waenganui ia koutou, ehara i te mea
 kai te penei mai me au kua wehe mai nei ia
 koutou, engari kai mua tonu i o koutou aro-
 aro e pukai ana. No reira e tino tumanako
 ana te ngakau, ahakoaiti tenei aroha, engari
 waiho hei whakamaharatanga ma koutou kia
 au, me te tau hoki i homai ai e koutou a ko-
 utou taonga aroha moku, i runga i to koutou
 aroha, me  to koutou  piri-pono hoki ki te
 Kiingi.  1 ata hoatu hokie ahau ki te Kiingi
 ta koutou pukapuka i tukua mai nei ki a ia,
 a, he nui atu te hari me te koa hoki o tona
 ngakau  i te taenga paitanga atu ki a ia. I
 pera ano hoki ahau ki te Piriniha o Weiri
 (ara Te Tiuku o looka tona ingoa i tae ata
 ai ki runga ki a koutou) i whakapuakina atu
 e ahau ki a ia a koutou mihi mona ; me te
 nui hoki o te mihi o tona ngakau, mo o kou-
 ton iwi katoa, tae noa ki a koutou poroporo-
 aki ki a Ta.
   Hei kona ra e nga hoa noho mai ai, ahakoa
 kai te ngaro ke mai ahau i a koutou, engari
 kai roto tonu ahau ia koutou e takatu ana.
              RAANAWHARE.

   6                 TE PUKE KI HIKURANGI
          He Panui.
   Whakaatu whakamarama, kua  panuitia i
 roto i nga ra me nga wiki me nga marama o
 roto o tera tau, a tae mai nei ki tenei tau,
 kia haramai nga tangata matau, me nga ta-
 ngata e whakahe ana, e whakatikatika ana, e
 whakarongo  ana, e titiro ana ki te pai, ki te
 hee, mo nga whakatakinga iho a o koutou
 tipuna, tuko iho nei kia tatau, a, i panuitia
 ano te ra 28 o Maehe nei, he ra hei taenga
 mai mo koutou ki roto i te ingoa o te waka o
 koutou tipuna ki Taakitimu. Heoi kua tae
 mai nei etahi o koutou, ko etahi kaore ano i
 tae mai.
   Kaati no te 28 o Maehe nei i whakatuhe-
 ratia ai a Taakitimu, kai te mahi i nga mea
 mo roto i naianei, engari ko a koutou korero
 katoa mo o koutou tipuna me nga waka, me
 a koutou whakahehe ano i tukua nei e kou-
 tou kia panuitia e te "Puke" i nga tau ka
 hori ake nei, tenei kai konei, kai roto i Taa-
 kitimu e whanga  atu ana kia koutou,  ka
tuhera  te whare nei i naianei kia koutou,
 kotahi marama.
   He kupu  ano tenei, i runga i te hiahia o
nga tangata kia nukuhia tenei hui ki Papa-
wai, mehemea i tukua mai enei kupu i nga
panuitanga  ka hori ra, ka taea pea 3 au te
whakaaro, ko  tenei e kore e taea e au te nu-
ku, notemea kua oti katoa nga mea katoa mo
tenei hui, a e kore e taea te hapai ki tetahi
waahi  ke atu.   Ko  tenei rue haramai
nga  huihuinga me nga tangi-hanga ki konei,
kai konei tonu maua ko taku tamaiti, me
te iwi, me nga hapu, me te hui katoa e tata-
ri atu ana kia koutou katoa, ko te Teihana
tukunga iho mo koutou i runga i te Rerewe
ko Petetone Featherston, ka ahu mai ai ki
Matenepara.  Heoi na.
            Niniwa  ki-te-rangi.

   HE WHAKAUTU.
  E hoa e Tohungia tena koe, koutou ko ou
hoa, me ou hapu me te iwi katoa i kona, kia
ora koutou nga morehu a aitua i tena waahi,
kaati tenei te ora atu nei te ngakau mo ta
koutou whakautu  mai ia maua panui, koia
na te tika, ka mohio iho he  raruraru to te
tangata whakaatutia mai tenei kupu a te ae,
me te kaore, whakaatutia mai kia mohio atu
ai au, heoi taku kupu, me tae mai koe ki ko-
nei, me  era atu tangata e whakahe nei, e
whakatika nei i o tipuna, me o tatau waka,
kua tuhera a Taakitimu, ka mahue a Maehe,
ka tuhera tonu te whare nei i naianei a tae
atu ki te mutunga o Aperira, kai konei tonu
au me te hui i roto i nga ra katoa o Aperira
nei, e mahi ana i nga mea mo roto, me te
tatari atu kia koe me era atu.
            Niniwa-ki-te rangi.
      He Panuitanga.
  Kua  tae mai  etahi moni ki te ''Puke,"
engari kaore e mohiotia, kowai te tangata na
ana i tuku mai aua moni; ko aua moni kua
tae noa mai, ko te tangata e mohio iho ans,
he moni ana i tukua noatanga mai e ia kaore
he ingoa whakamohio ki nga kai whakahaere
 o te "Puke" na ana aua moni, ma ana €
 whakaata  mai, ki te Etita, a, ki nga kai-tiaki
 moni ranei o te ''Puke" he moni ana i tuku
 mai ai, me te inaha ona moni i tuku mai ai,
 me te Poutapeta hoki i tukua mai ai aua
 moni.
              "Te Puke."

      POWHIRI.
   Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi,"
 tukua atu ta matau powhiri ki nga iwi ki
 nga hapu, e noho mai ra i roto o Heretaunga
 puta noa ona rohe katoa.
   Urupeni Puhara. Mohi  Te Atahikoia.
   Peni Te Uamairangi. Te Otene Meiha-
 na. Te Roera Tareha. Taranaki Te Uamai-
 rangi. Mahanga Kaiwhata.  Arihi Te Na-
 hu.  Retia Paraihe. Arapata Meha.  Ahi-
 tana Nopera. Heta Matua.  Tanguru Tu-
 hua.
   Otira koutou katoa, nga morehu  o roto
 o Heretaunga taane, wahine, tamatiki, kau-
 matua, kuia, e hoa ma tena ra koutou, te
 noho mai na i runga i nga marae o te hunga
 kua riro atu ki te po, heoi te mihi.:—
   He powhiri atu tenei ia koutou kia kawea
mai nga mate, o Hoone Te Wharemako me
 te Hapuku te Nahu, me Teneti, me Nepe-
 Apatu, me te Otene Ropiha, me ona Iramu-
 tu, ne nga mate huhua o roto o Heretaunga
 haere mai, kawea mai ki runga ki enei o ra-
 tau e takoto atu nei i roto i te riu o Waira-
rapa, kawea mai ki runga ki te kohatu wha-
 kamaharatanga ki nga Tauewaru, ki konei
 tatau whakarite ai i te waahi mo ratau, Ui
 konei hoki mihi ai ki o tatau tinana ora.
  Heoi ko te ra hei taenga ami mo koutou
ko te 3O o nga ra o Maehe 1905, heoi ano na
o koutou morehu e noho atu nei i tenei wa-
ahi, me nga hapu.
  Na  Tuhua. Na  Tamaiwhakakitea. Na
Waimahuru.  Na  te Aomataura. Na  Toi
Tamati.
  Otira na  nga hapu  katoa. Tumapuhia,
Ngai-Teao, Ngaati Rongomaiaia. Hamua,
Ngaati-Pakuahi, Ngaati Te Hina.


    HE PANUI INOI.
        TE KAREAREA. 
                Kereitaone.
                      Maehe  22th 1905.
  Ki te Etita o te "Puke", kia pai koe ki te
panui i tenei panui, kia toru wiki e panui
ana to pepa, ara, he inoi ki nga kaumatua,
me nga kai-whakahaere o nga tikanga o enei
ra, e koro ma, e kui ma, e tama ma, e hine
raa, tenei kua kite iho i te he mo matau, mo
te hunga e hapai ana i enei o a koutou mahi,
ara, i te mahi hoia, tenei kua tae mai te
whakahau  ki te ropu hoia o Wairarapa, kia
tae atu ki te noho Parae o te timatanga o te
Hotoke, a te 22 o Aperira, ki te takiwa o te
Takapau  Hoki Pei, ka hui katoa nga ropu
Koia ki taua takiwa a taua ra, tera pea  e
3,000 te tokomaha hui tahi ki nga hoia hae-
re waewae, timata mui i to Tai-hauauru hui
s mai ki o te takiwa o te Porowini o Poneke
 nei, hui atu ki o te takiwa o Hoki Pei, ka
 hui katoa ki taua noho Parae, heoi no konei
 he nui te pouri i pa mai kia matau ki te ro-
, pu o Ngaati-hinewaka, e noho atu nei i te
  takiwa o Rakaiwhakairi, no konei e inoi ana
  matau kia koutou katoa ki nga morehu  a
  aitua, e noho nei i te takiwa o Rongokako,
  me nuku ta tatau powhiri mo te 1 o nga ra o
  Mei, notemea e penei ana te kupu mo ma-
  tau mo nga hoia, ka tere Raua katere Pipiwha-
  kao, kore rawa he morehu tamariki e mahue iho
  mo tenei o a tataa mahi, mo te tangi ki nga ai-
  tua, me nga morehu tangata e haere mai
  nei ki runga ki enei nga aitua, no konei e
  nga morehu matua  titiro mai kia matau,
  kaore e kaha ki te whakarere i tetahi o nga
  taonga nei, a, ka manaaki i tetahi, kaore, e-
  ngari e hiahia ana matau kia taea e matau
  enei mahi e rua, te mahi hoia, me te tangi
  ki o tatau aitua, heoi ra ma Ihowa tatau
  katoa e arataki ki nga mahi pai anake.
    Na te kai-whakahaere o te ropu o Ngaati-
  hinewaka.
          Rewheteneti   Te Whaiti.
                 Ara, Te Ama-ote-rangi.


 WHAKAUTU   1 NGA POWHIRI
        TANGIHANGA.
             WAIPAWA.

    Ki te "Puke Ki Hikurangi" me ou  kai
  whakahaere me  tou Hekeretari, whitiwhiti
  ora, kia ora i roto i te tau hou.
   He  Ripoata ka tukua atu ki te "Puke Ki
 Hikurangi," kia tukutukua ki nga waahi e
  rere ai te "Hikurangi".
   Hei whakautu i te Ripoata a Niniwa ma,
 i tukua nei i roto i te "Puke" o Maehe nei.
 powhiri mo nga tangata o Heretaunga, kia
 kawea ata nga mate ki Wairarapa i te tahi o
 Aperira 1904, nu, kua oti te whiriwhiringa
 a nga morehu o Waipawa kei te 17 o Aperi-
 ra 1905, ka haere atu i Heretaunga me ona
 rohe  katoa, ka tere rau-a, ka tere pipiwha-
 kao, haere a uta, haere te moana, haere a ko
 utu, nana tokorua koia tera, huia nga rua ka
 wha, koi ara tena, ka ata huia nga wha e
 raa SO, nuku atu iti iho ranei, ka hoki ake
 ia nei o koutou matua, me o koutou tipuna.
 i te po, e hika ma, e rite ai ki te whakatau-
 aki i runga ake nei ? He tangi tenei.
    E hika ma e kapo mai ra i te oa-ote-to-
 nga, tangihia mai ra e, kia nui te tangi ki te
 hoa, tenei ra e, ka maunu nga taniwha nei i
 te rua i.
   Na  Tipene Apatu.  Na  Arapata Meha.
   Pine Hurunuiorangi.  Hanita, flare Ne-
 pe.  Ngaruuma  Nepe.  Henare Te  Atua.
 Taketake Matua.   Ratima  Wairoa. Ma-
 ata Heipora.  Ripeka Nohoturuturu.  Tipe-
 ne Matua.   Arapera Waipari.  Eriata  No-
 rera.  Hiraani Nopera.  Keita Oriwa.
                Na  te iwi katoa.


     

                   TE PUKE  KI HIKURANGI,                
    He  Panui Tautoko.

  E  tautoko ana matau katoa, ara te hu-
nga na ana nei te Pohiri tuatahi, ki nga iwi
o roto o Heretaunga, kia kawea mai o tatau
aitua katoa, ki roto ki Wairarapa nei tangi-
hia ai. Ae, e whakae tuturu ana matau ki
te ra o ta koutou panui e mea nei, hei te 17
o nga ra o Aperira tau 1905, whakatika mai
 ai koutou i Heretaunga na, ki te kawe mai i
o tatau aitua ki konei tatau mihi ai, tangi
ai ki te hunga kua wehe. No reira matau
mei  morehu  a te mate, ka ata inoi am ki
nga morehu kaumatua, na ratau nei etahi o
 nga powhiri e mau nei i roto ia te "Puke,"
 kia penei mai hoki ratau me matau, ara, kia
tautoko katoa i te ra kua whakahuatia nei, e
 nga rangatira o roto o Heretaunga hei hae-
 renga mai  mo ratau.  Heoi ano  kia ora.
             Na:—
         Hineariki Te Haeata.
          Niniwa-ite-rangi.
         Wairata Mahupuku.
        Raukura Tamahau.
         To Omiraka  Te Kahu-o-te-rangi.
        Moura Te Kahu.
        Ani Ratima.
         Tepukitetonga.
            Otira na matau katoa


      POWHIRI.
     KI NGA TANGATA o HERETAUNGA.
  Kawea mai nga mate onga tupapaku katoa
ki roto inga whare o Tamahau, tenei tona
hoki ia kei roto i ona whare e powhiri Atu
ana kia kawea mai nga aroha ona tamariki o
ona mokopuna, kia mihi atu ia me matau
hoki, me nga morehu katoa, ara, nga mate
o Hoone Te Wharemako, o Teneti Tomoana,
o te Hapuku, o Kepe Apatu, o te Otene Ro-
piha, me a ratau tamariki, mokopuna hoki
me etahi atu. i mate atu nei i muri ia Hena-
re Tomoana ratau ko ona matua o Tamahau
Mahupuku,  raua ko Turei Rangitakaiwaho.
  Ko te ra me waiho ma matau ko Niniwa
ma e whakarite ina hoki mai i Taupo  i
Rotorua.   Ko  tenei e nga morehu  katoa
haere mai i taua ra e rite ai ia matau
          Heoi ano—Na:—
- H.  T. Rangitakaiwaho.  Otira na  nga
morehu katoa e noho atu nei i enei marae o
koutou, me te hunga mate.


      HE PANUI.
  Ki te "Puke Ki Hikurangi".
  Kia Niniwa tena koe korua ko to tamaiti,
kua kite au i to panui kua nuku ia korua ko
to tamaiti te ra o te hui ki te 28 o tenei ma-
rama, pai rawa atu pai pai rawa atu, e Niwa
kua tae mai te pukapuka a Petera Whaka-
horo kia taua, kia nukuhia mai te marae
mo te hui ki Papawai, ko Papawai te marae
ko Aotea te whare, ko Taakitimu waiho kia
tu kau ana te ingoa o te waka o  koutou
tipuna. E Niwa,  me pera pea me  nuku
mai te hui ki Papawai, i runga ra i te wha-
 kaaro o nga tangata e pirangi nei ki Papa-
 wai te hui, he kii noa atu taaku kia koutou.
 kei nga tangata o nga marae nei kai ta ha-
 nga tokomaha te tikanga, whakautua ake e
 korua ko to tamaiti e koukou katoa te panui
 a Petera, ki te kupu pri ki to as, ki te kaho-
 re ranei.
              Na Te  Whatakorari.



     HE POWHIRI.
   Ki te Etita o "Te Puke." Tukua ki roto
 ki "Te Pake" te ra mo te hui Whakapapa a
 te 28 o nga ra o Maehe tan 1905, ka tu ki
 Taakitimu waahi o Matenepara.  Ko tenei
 hui  hei torn tenei mo nga tau e puritia ana
 ki konei, ka whakamarama au i konei.
   Nga tangata matau, nga wahine matau ki
 tenei mea ki te Whakapapa   haere mai, ki
 roto ki te oha a te hunga mate, ki konei
 whakahe ai i nga Whakapapa e hee ana, ki
 konei whakatika ai i nga Whakapapa e tika
 ana.  Ki te kore koutou e tae mai, me mutu
 nga whakahehe noa mai i tawhiti, ko te hui
 tenei e Whaka-paiperatia ai nga Whakapapa
 katoa ki roto ki te Kawhenata tuturu, hei
 pupuri ma nga uri whakatipu e tipa ake ana
 hei konei hoki whiriwhiri ai i te pukapuka
 hei riro i te Kawanatanga, ko tenei pohiri ka
 puta ki waho o te rohe o Rongokako ki nga
 tangata o waho.
             Niniwa-i te-rangi.



PANUI WHAKAMARAMA.
  He  whakamarama  te waahi tuatahi ki
nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
tika o Aotearoa me te Waipounama,   tena
koutou  i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
 1905.
   I puta ta matau panui  whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke," rao te
panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
roto i te taha ki te reo Pakeha tae noa ki te
wharangi  apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa o  te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma  roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo  te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea  whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari he mea hanga
rawaho atu i te komiti, na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka  perehitia te panui  whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou.  No te huihuinga whaka-
mutunga o te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema  ka hori nei, ka kokiritia taua take ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui-
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
 kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
 2 o te reo Maori o te "Puke".
   No reira e nga iwi, e nga hapu katoa, ka
 whakaotia ta utu mo to koutou taonga  ki
 runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono marama
 e  9/- hereni, mo   te 3   marama    o
 15/- hereni. E wha hoki putanga i roto i te
 marama.
   Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
 i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
 putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
 ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
 puta mai ona korero mo te taha ki  te reo
 Pakeha o te "Pake," i runga i te mea nona
 te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
 te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a,
 oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
 rae te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
 korero mo te taha Pakeha. Kaati i te rupe-
 ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
 haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
 te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
 whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
 korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
 keha, koia te take i whanga tonu ai matau,
 a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
   No reira te kai-tuhi ka whakaaro, e kore
 rawa e taea e matau te whanga atu ano, ki
 nga whakahaere mo te taha Pakeha. ' Koi
 penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
 ere, a, ka pakaru re taiepa, ka marara te ka-
 hui ki runga i nga tihi o nga maunga, e
 kore hoki e taea, te whakawhaiti kia topu
ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
 ere i te taha kia matau, kia \\vawe te puta atu
 ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
 keha kia ata takatu ana, a tona wa pea e
rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
te putanga ata kia koutou.  Engari ko  te
mea ma  koutou he  uta pikaunga mai ki
runga   i to  koutou  taonga  i  te mea
kua   mohio  iho  koutou  ki  nga  kau-
papa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia
tenei: —
  (1.) Ka  whakatuwheratia a te "Puke"'
ki nga iwi ki nga hupa, me nga tangata, ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia koutou
ki nga morehu a aitua i mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to tatau taonga, ka  tukua utu  na  kia
koutou.
  (2.) Ka  manaakitia, e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi  katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
  (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi me nga hapu ki te
matauranga,  e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
  (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te

    8                 TE PUKE KI HIKURANGI,
 whakamarama  i nga ahuatanga e puta mai
 ai he matauranga nui, ki nga mahi ahu whe-
 nua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi, me
 a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
 tenei ao.
   (5.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
 nga e homai ana enga tangata matau hei pai-
 nga hei oranga me nga iwi, me nga hapu o
 nga motu  e rua nei, i roto i nga mahi, me
 nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua
 Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
   (6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
 rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
 ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
 nga tohutohu e  pai ai te tiaki i te tinana, e
 pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
 katoa.
  (7.) Ka manaakitia e ke "Puke" nga tao-
nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
e puta mai ana i te Paremata o to tatau mo-
tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
nga  hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
ia ture, me tona pai me tona kino, me nga
mahi  e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua
 ture.
   (8.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
mahi   Kaata Paki  Kooti, ara, (Wiira-raiti),
Humeke,  Teera tui kahu taane wahine hoki,
Teera mehe,  Hanihi, me era atu tu mahi
katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
ta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua,
hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
te Pakeha aua tu panui he (Advertisement,)
he utu  mo  aua  tu panui,  ara, he 2/6
hereni me te hikipene, tae atu ki ee 8/ he-
reni mo te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
nei.
  (9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei "painga,, hei
whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
me nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai
ai he matauranga, kia tatau ki te iwi Maori.
  (10,) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana Uia mauria e ia, ki
nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o
nga whare Wananga  Maori o  nga tipuna
iho, o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamao o te Hono i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
 tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
 mea  tika ki nga mea pai, e puta mai ai he
 matauranga  kia tatau, me o tatau uri katoa.
   (11.)  Ka manaakitia e te "Puke"  nga
 taonga tuku mai a nga tangata e pa ana ki
 o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
 nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
 tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
 nga ture marena, me era atu tu korero katoa
 e pa ana ki nga take penei me enei kua tu-
  hia ake nei.
    (12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
 taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
 1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
 is hapu, me te whakamanawa  haere hoki
 kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
 nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
 tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
 titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
 tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
 te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
 pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki
 mari, a, me te haku hoki o te ngakau ki
 nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
 tawhito. Muri  iho katahi ka titiro whaka-
 mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
 mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
 tu mai Dei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
 re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
 nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
 roa e Haerea nei e tataa.
   No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
 hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
 ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo ru-
 nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
 puputia ai nga morehu i te tai nui & Ruata-
 pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
   No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
 unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu,
me  nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutou marae.
  Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae
atu aa ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he
porangi ta koutou mokai, e pai ana. he wha-
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata
haere"  koia ta koutou makai ka kohikohi
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka nguha ki te arai He panui mau tonu te-
nei i nga wa kore utanga o te "Puke."
                 Kia ora tatau katoa.
        "Te Puke Ki Hikurangi."

WHAKAMARAMAI  NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."

  Kia tau raia kia koutou katoa te rangima-
rie, me te aroha noa, nae te rongomau, e kii
ana te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau ki te Whakapono, na te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono ae Amene.             
    E nga iwi o runga i nga motu nei, titiro
  iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
 raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
, marama  kia koutou, mo nga tikanga e ahu
mai  ana ki to koutou taonga, koia tenei:—
                TURE  1.
    E wha putanga o te "Puke" i te marama,
  ko te utu 16/- hereni i te tau; mo te ono
. marama e 9/- hereni; mo te toru marama e
.  5/ hereni.
                 TUBE  2.
    Ko te tangata e tono pepa mai ana mona,
  me  tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
 ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
  tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
  tikanga.
                 TURE  3.
    Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
  ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
  i nga  moni  Oota Poutapeta, (ara Postal
  Note or Post Office Order ranei) me tuku
  mai kia Arete Mahupuku, me Raukura Ta-
  mahau c/o "Te Puke" Greytown North.
                 TUBE 4.
    Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
  "Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te
  pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
  takai o waho o te pepa, he tohu tena kua
  tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
  iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
  e tae mai he whakaatu mana.
                 TUBE 5.
    E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te
  "Puke" me to koutou taonga, mo nga wha-
  kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
  mai ana kia panuitia ete "Puke," engari kia
  tupato ano koutou, kaua nga korero kino e
 tukua mai.      TURE 6.
   Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke"
  kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
 "Puke."        TUBE  7.
    Ka perehitia nga korero katoa e tukuamai
 ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
 korero  whakakino  ingoa tangata, kaore e
 whakaaetia.
                TURE  8.
   Ko  te tangata  kua whakaturia e te ko-
 miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
 ara, ko Pahira Anaru mo te rohe o Rongo-
 kako  katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru-
 nga i te motu nei, koia anake hei whakaha-
 ere mai i tera taha.
                TUBE 9.
   Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
 me penei te ingoa ki waho o te kawa.
          Ki Te Etita.
      "O  Te Puke Ki Hikurangi."
                Box  20.
          Greytown  Wairarapa.

   Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha
 nga korero ka maha atu hoki nga wharangi,
 ki te iti nga korero ka iti iho nga wharangi.

   Printed and Published for the Proprietors
 by T. RENATA  at their Registered Printing
 Office, Main-street Greytown Wairarapa N.Z.