TE PUKE KI HIKURANGI.

rurua tahi raua i tenei tau.    Ki te maunu te here o nga whenua Maori,   katahi  ratau  ka watea ki te whakaaro i te Ture, haaunga  te here e pa ana ki te hoko ki te mokete ranei, kai te Kawanatanga tena e pupuri ana.    Koia ahau e kii nei kia tika te mahi i  te  Ture, ko ahau nei ano te tangata hei tautoko.    E-hara taku i te whakahe i te Ture, engari kia rite tahi te marama.    Pu te tika  te mahi  a te Ture, maku  tonu e hapai.    Ahakoa pango i taku konohi e ma ana i toku  ngakau, engari koutou i ma, me o koutou ngakau be ma ano.    Otira ki te oti mai ia koutou tenei tikanga, ko ahau  nei ano hei tautoko.    Kia ora tatau katoa,  nga rangatira  taki-tahi e noho nei i tenei whare,   ma  te  Atua  tatau katoa e tiaki. Te Riki (Hon. Mr. Rigg).— E te Timuaki, mahara ana ahau ka whakaae katoa mai nga mema ia au e mea atu nei, nui atu to tatou koa ia tatau e whakarongo atu nei ki te whai korero a Mahuta.    I mohio  atu  ano  tatau na te makariri i totoka ai te   mamaoa  o te reo o nga mema, e hiahia nei ki te whai ko-rero i roto nei.    Na, kua rongo atu   tatau i tona reo, a, kua mohio atu kua pukenga, kua rewa te mamaoa, a, kua mohiotia atu kai te mau ano i a ia te matauranga  whakatakoto korero o tona iwi. H. K. Taiaroa. — E te Timuaki, e kore au e whakaroa i te Kaunihera.    Kua ata  whakarongo pai atu ahau ki nga  kupu whakamarama: mai a te Omana i nga take i  tukua mai ai e ia ta ana rarangi   hou   mo  te  Pire nei.    I ata korero ia nao nga whenua  papatipu, ara, nga whenua kaore ano kia  whaka-taua nga take, a, e takoto   kore  mahi  mai nei i nga Maori.    Ki taku mahara mehemea ka whakaurua ki roto ki te Pire   te  rarangi kua panuitia mai na e te Honore mema  na, tera e hohoro te tuku atu o aua whenua ki te Kooti, me te   whanohonoho   ki  te tangata. Kua roa nga Maori e hiahia ana kia whaka-taua nga take ki o ratau whenua, a,   he maha nga take nana i whakaroa noa iho.    Ko tetahi take he pau o te moni i te ruuritanga i nga whenua Maori, tetahi hoki ahakoa puta nga taitara me ata tono ano ki te  Kawanatanga kia whakangawaritia nga here,   kia taea ai  hoki  te  whakahaere  aua  whenua. Otira kaore e whai tikanga ana   kia whaka-maramatia e au ona  take ki   te Kaunihera, i te mea hoki kai te mohio  mai   nga  mema kua roa noa atu e takoto kau  mai  ana  aua whenna.    Engari e whai take ana kia  whai kupu atu au mo runga mo nga korero  a   te Honore Mahuta.    I te tuunga  mai  o taua Honore mema i roto i te Kaunihera nei, i ki mai ia i haere mai ia i runga i te  tono  atu kia uru mai ia hei hoa whakatikatika i  nga Ture kia rite ai ki te hiahia o te  iwi  Maori, kia puta ai hoki he painga mo ratau, a,  kua whakaurua e ia tetahi rarangi ki roto  ki   te Pire nei, me ta ana kii mai he mea whakauru i runga i te hiahia o tona iwi Maori. - Kai te whakapono atu ahau ki te kupu kua korerotia mai na e taua mema  Honore,   no  reira ahau ka tautoko utu i a ia, kia mau  tonu   ai
taua rarangi i roto i te Pire.    I a ia e korero mai ra, i ata whakamaramatia mai e ia tona hiahia, engari hoki ki toku  mahara  kihei i marama te whakarongo atu a etahi mema, ara, kihei ratau i marama.    Kaore ia i tono mai ki te Kaunihera  kia  whakaae  atu   kia wetekia katoatia nga here e tau nei   ki nga whenua Maori, engari i mea mai ia  ko  nga whenua e meinga nei kia utu reiti i  raro  i nga 'tikanga a tenei Rire, me whakawatea ki a taea ai e nga Maori whai take te riihi  aua whenua, kia puta mai ai he oranga kia ratau. Kaore ia i tono mai kia wetekia nga here  ki a taea ai e nga Maori te hoko aua  whenua. I mea mai ia kia whakangawaritia nga here kia taea ai aua whenua te  riihi,   a, ko  aua riihi me whakamana e te Kaunihera  Maori, e tetahi kai whakawa ranei o te Kooti  Whenua Maori.    E te Timuaki, ki toku   whaka-aro e kore ano e tika kia paahita  te  Pire  i runga i tona ahua i mauria mai ai, notemea ehara i te mea tika kia utu nga  Maori  i  te reiti mo aua whenua i te mea e tau ana  he here kia ratau, me to ratau kore kaha  ki  te rapu huarahi e puta ruai ai he oranga  i aua whenua.    Ki toku mahara he rarangi pai he rarangi totika taua  rarangi.    Kaati   tena. Me whakamarama atu e ahau, he  maha ke nga tu ahua take whenua.    Kai oku ake nei whenua, he maha ke nga tu ahua take.    Ko etahi Rahui he tino here tuturu kai runga e mau ana, kaore e taea te hoko,  te   riihi,   te whakawhiti ranei.   Kai etahi kaore e  taea ana te hoko, te mokete, te whakawhiti ranei, engari ano te riihi ina whakaaetia e  te Kawana i roto i tona Kaunihera.    Ma, i runga i te rarangi a te Honore Mahuta,   e tono  mai ana ia kia wetekia ko te here kotahi anake, e pai ana ia kia mau tonu era atu here o runga o te whenua.    Engari e tono ana ia kia wetekia ko te here e arai nei i nga whenua Maori, e kore ai ratau e ahei ki te nihi atu i  o ratau whenua.    E te Timuaki,  e kore au  e whakaroa i aku kupu whakamarama  atu, i te mea hoki e roa au e korero atu ana kia tino marama mai ai nga mema Honore ki ona tu ahua maha noa atu o nga  taitara  o  nga whenua Maori o naianei. E hiahia aua ahau kia ata whakaaro nga mema Honore ki tenei ahua e te Pire, e meinga ana kia tae te  hamene a nga, Maori kia utu   i  nga reiti  kua pukai mai o ia tau, me  te   waiho  ia ratau Maori kia noho kore maua, kore huarahi, hei rapunga moni mai hei utu  i  aua reiti.    E tono atu ana ahau ki nga mema Honore, kia ata whakaare ki enei ahuatanga o aua puta-ke, me taku tono atu kia whakaae mai  kia mau tonu tenei rarangi i roto i te Pire.    A, ki te whai tikanga kia pera,  me  whakatikatika mai ano te Pire kia hangai tika ai,  kia taea ai hoki te whakahaere pai. PIKE REITI WHENUA MAORI. I to taenga o te Pire ki   te   Komiti   o   te Kaunihera katoa, ka tae   ki  te   Tekiona   8. E mea ra kiu tukuna, nga whenua kaore ano kia utu Reiti kia riro ma te Kaunihera Mauri e whakahaere.    Katahi  ka   motini   a   te Honore Mahuta kia patua utu taua   rarangi.
No te pootitanga ka kitea,   kotahi   tekau   i pooti kia mau tonu taua rarangi, kotahi tekau marima i pooti kia patua taua rarangi. Patua ana taua rarangi.    Ka tae ki te  rarangi 14 ka motini a te Honore   Mahuta  kia whakaurua atu tenei   rarangi   hou,   ara "14A.    Ahakoa nga here e whakaekea ana e nga Ture Whakahaere   Whenua  Maori e etahi atu Ture ranei, e whakahuatia ana ranei i roto i nga Tiwhikete Taitara, Karauna Karati etahi atu taitara ranei e  whakaputa-ina ana e te Kooti Whenua Maori   me whai mana nga Maori whai take o nga whenua e Reititia ana i raro i nga tikanga o tenei Tu-Ture ki te riihi i o ratau whenua ina whaka-manaia e te Kaunihera e tetahi Kaiwhakawa ranei o te Kooti Whenua  Maori." Kotahi tekau i pooti ki te whakauru atu i tenei rarangi.    Kotahi tekau maono i  pooti kia kaua e whakaurua atu.    Hinga ana taua rarangi. "Te  Puke."
 Kia Rakaiwhakairi Katoa.
 Te Momo Kingi, Paratene  Matenga, ara, ki te Iwi katoa i roto i te  rohe  o  te Tairawhiti, tena ra koutou katoa, i roto i te aroha o to tatau ariki o Ihu Karaiti Amene. He poto no nga ra koia  ka  tuhi   a-reta noa atu ahau kia koutou, mo runga i te take o taaku tae mai ki roto o Wairarapa nei. (1.)    Tuatahi- -kua -whakaaria   ahau   hei mema mo te rohe o te Tairawhiti nei. (2.)    Tuarua i haere mai ahau Ki te whakaatu i aku take, hei tirohanga ma   koutou e riro mai ai o koutou pooti kia au,  e   kore ai ranei, otira ki toku whakaaro rae pooti  tonu mai koutou kia au i runga i  aku  take, koia tena: — Tuatahi ko ahau he tangata aroha,  ki  te tangata, ki te whenua.    Tuarua e pouri ana ahau ki te iwi Maori kei noho kore  whenua tia.    Tuatoru e pouri ana  ahau ki te  Ture muru whenua nei.    Tuawha e pouri ana a-hau, ki te tangohanga a te   Kaunihera   i  te mana o tatao whenua  kia  ratau.    Tuarima e pouri ana ahau, mo te kaha o te  whakaaro o Wi Pore ko te Kaunihera me ona hoa hoki kua whakaau nei ia ratau hei mema, ara,  ia Apirana Ngata, ia Ihaia Hutana,   ia  Mohi Atahi koia.    Tuaono e pouri ana ahau ki oku hoa mema notemea ko ratau tona   hoki nga tangata Tautoko te Ture Kaunihera, me ta ratau mahi tonu i nga tikanga   katoa  o  tenei Ture Kaunihera.    Tuawhitu  e  pouri    ana ahau, mo te putanga mai o tenei muru whenua i roto i nga whakahaere, a te Kaunihera whenua, a ko aku hoa kua whakaari   nei ia ratau hei mema te kai hapai o tenei Ture, a, kua tahuri mai ta ratau Ture e hapai nei  ki te kohuru i o tatau toenga whenua, na konei ahau i whakaaro ai. Kahore noa iho he painga kia pootitia hei mema, notemea kua aitua te iwi i runga i  a ratau whakahaere, waihoki me penei to rata-u ahua i roto o enei ra, me noho ratau i roto i tenei mea nui, kua whakapangia  nei  e  te

TE PURE KI HIKURANGI

MO TE PAREMATA  O TE  KORONI  E
HAERE AKE NET.

TAKIWA POOTI MEMA o TE TAI HAUAURU NGA TA-
KE I HIAHIA AI KIA TU "HEI   MEMA."

1. He tangata ahau kei runga i te kau-
papa whenua me te kaupapa tangata, a, ko
enei whenua, tera e nuku atu i te rua miri-
ona me te hawhe (eka) toru mirione ranei
kei raro i nga iwi e wha, N' Tuwharetoa,
N' Maniapoto, Whanganui, me te Arawa.
A, he whenua enei e honohono ana te takoto
na reira kaore e rereke te whakaaro mo ru-
nga mo nga hanganga Ture whenua, me
nga whakatikatikanga Ture whenua, apiti
atu ki nga Ture whakatau Taake Reiti, ki
runga ki nga whenua Maori me te Ture
whakanohonoho tangata.

2. He takoto wehewehe no nga Ture
Whenua Maori.

(a.)    Ko te Ture Rahui   mo nga whe-
nua o te Tai-hauauru, 1892.

(b.)    Ko te Ture mo nga whenua i raro
i te Here Ngawha,  1881.

(c.)    Ko te Ture Rahui mo   nga whe-
nua o Tuhoe, 1896.

(d.)    Ko te Ture   whakahaere  whenua
Maori, 1900, me ona whakatikatikanga i ta-
ua Ture.    Na; ko tenei Ture, e
rua ona wahanga.
Wahanga tuatahi ko nga whenua
kei roto i tetahi rohe potae  e
whakaaturia nei ona rohe, i roto
i te kupu apiti rua   o   te   Ture
Kooti Whenua Maori. 1894.    He
rereke nga tikanga o  taua  Ture

TE PUKE KI HIKURANGI.

Taonga  Hanga Hou.

Orakei.

Noema 6th 1905.
Ki te Etita o te   "Puke Ki Hikurangi."

He panui kakama ki te taha Maori,
i te mea kei Orakei nei tetahi Mitini Mi-
hini (Machine) e waihangatia ana, a, e ka-
ranga ana te kai hanga, kia awhinatia ia e
tona iwi Maori ake, a, me tae mai hoki
nga awhina a tera a tera . i mua atu o te
marama, ara, i te 6 o nga ra o Tihema
1905. Kei tua o tena Kua tahuri te kai
waihanga ki tona iwi, tuarua ki te Pake-
ha hei awhina i tenei taonga nui.

Tera hoki pea koutou kua kite i nga
taonga kua oti i taua tangata i puta i te
"Puke" kua paenga era. Me whakamara-
ma poto ake tenei.

Ko tenei Mihini e 4 putu te hohonu hei
kari awa, e rua 2 putu te whanui, hei ha-
nga huarahi hoki, kotahi te tangata me nga
hoiho e rua, i tenei ahua ko te mahi a nga
tangata 10, ka oti nei i tenei mihini.

Ko nga moni e pau hei hanga i tenei tao-
nga e tata ana ki te £50,,0,,0, hoki iho ranei,
ko nga taonga hei hanga i tenei taonga
kua pae katoa.

Ko te waahi e tino taimaha ana ki te kai
waihanga, ko te here i nga tika o te ao ka-
toa, (Right of Colony and out World.)

Ko nga moni e tae wehewehe mai a te-
ra a tera, mo tenei inoi e kore e ngaro ka
puta atu ano i roto i a te "Puke." E tu-
manako ana hoki te kai waihanga kia titiro
tahi te Kawanatanga kia awhinatia hoki te-
nei taonga ki runga i te iwi Maori anake,
ara, i te mea kahore he kaha o te kai waiha-
nga mo te taha moni hei here i nga tika
tuturu, mo nga ao i waho atu o tenei Ko-
roni.

Ko te tangata e hiahia ana mo etahi atu
whakamarama, me haere a tinana mai kia
kite, ko tenei te ra i timata ai te hanga i ta-
ua taonga. Ko te moni e pau hei here i
nga tikanga mo te ao katoa i nuku atu i te
£100,,0,,0.

E penei ana te karanga ki  te  iwa maori
mu koutou katoa katoa nga raruraru, ko nga
hua  katoa rae waahi pu i  waenganui.
Otene  Prora

[Kai Waihanga.]

TE PUKE KI HIKURANGI.

E te iwi maori o nga  motu   nei,  he  mea tino tika kia awhinatia kia whakaarohia  kia wawatatia enei taumata whakaaro tirohanga oranga a te iwi Pakeha, e tatau e te  Maori. I te mea he tino iwi te Maori ki   te  whakariterite korero tikanga, heoi   anake  te raru ko te whakatutuki i aua korero a ratau. Kaati mai he taha hee mo taua ko te kore e pai ki te awhina i tetahi i tetahi a i naianei ka riro ano ma  te   taha   Pakeha   tenei Maori e awhina mo tenei taonga nui e  wai-hangatia nei. E kaha ana te kai waihanga ki te ki e rite ana ki te kaha o nga tangata  toko  waru, ka oti nei i te tangata kotahi me nga  hoiho e rua mo te kari huarahi me   te   kari   awa, ara, wai kari. Oho mai e te iwi Maori ki   tenei  taonga, puritia hei taonga mo taua ki te awhina i te tika mo te ao katoa, kahore he mataku o te kai waihanga ki te here i taua tika, heoi ano te he he kore no te moni e pera  te  maha e £150.    E   whakaatu  ana  tenei   to  koutou hoa kia tatau Maori ake i te mea kahore enei kupu katoa e tirohia, ka huri iho ki ona ake hoa Pakeha hei tautoko i tenei mea. E mohio ana te motu katoa,   nga   iwi   e rua kei raro te Koroni i te   nama  nui,   no reira e tata ana ki te £4 i te pane o  te  tangata kotahi te Taake,    he aha te take o  te nama i tino nui ai ?   kei nga  whakapainga huarahi kahore nei ano te hawhe i  oti, ' me mutu taku whakamarama i konei. Kei te tumanako hoki ahau tera te Minita mo te taha Maori e kite iho i taku e inoi nei, a, kia awhinatia hoki e te Kawanatanga   penei me nga kupu inoi i runga   ake nei  i   te wa ka kaha kore toku iwi   ake. Heoi ano no, Otene Paora.
 He Aitua Kino Ki Te Moana.
 I te 16 o Noema ka tae mai te rongo  kua mate   a  Hoana  Hirini  raua   ko  tona tamahine  ko Kiripango Potangaroa; i mate raua ki te moana i Rangiwhakaoma, i te takutai o  te  Tai-rawhiti.    Eo Haana Hirini he  kaumatua, kui ko ata pea ona tau i te 60, he wahine rangatira hoki  ia no roto i nga tatai rangatira o nga hapu o roto o Wairarapa nei, he wahine marae, he wahine naumai hoki ki tenei hanga ki te manuhiri haere.   Ahakoa nohea te manuhiri e  kitea ana e ia e haere ana, rite tonu ki a ia he naumai tonu ki te kainga, otira e kore e maha ake nga whakamarama i te mea kai te  tino mohiotia tona ahua e nga hapu katoa o roto o Wairarapa nei, mo runga i tenei ahua kua tuhia i runga ake nei ; tae noa ki nga tikanga o te Whakapono, he tino kai awhina ia mo tera taha, ara, mo te  taha Whakapono. I moe ia ia Hirini Piripi Tuapa, ka puta mai ko Kiripango ratau ko ona tungane me ona taina, kaati ko nga tikanga katoa a to ratau kuia i mau katoa ia Kiripango ratau ko ona
tungane, te ahu marae rue   te   naumai   hoki kite tangata n:e era utu tikanga i waho atu o enei.    Kua  mate   katoa etahi o to ratau na whanau, tokorua tonu raua ko tona tungane i ora ake (ara ko Tutewhakaruingarangi Hirini) a, i te mea kua whai atu nei hoki  ia i etahi o ratau ka toe iho ko tona tungane anake hei takiri i  te ingoa ki  te  ao-turoa.    Otira mate rawa ake kua whai hua ia, hei rauhitanga ma  ona tungane me nga whanaunga e patata ana ki a ia, no reira i nui ai te mama-e me te pouri mo raua ko tona hakui, ka mutunga kino nei raua i   te ao-turoa.    Ahakoa kai tawhiti nei ahau e tuhi atu  ana  i enei kupu mihi mo korua, engari ko te aroha  me te pouri e kore e taea te aukati i  te  mea  e pupu tonu ake ana te aroha i roto i te  hinengaro mo korua  ko to tamahine ka matenga kino nei.    I whai hoki te whakaaro kia  kaua e peneitia he matenga mo korua (ara kia mate hauarea) engari kia mate   aururoa he matenga mo korua, kia rite ai ki tera kupu e kii ra "Ko nga ra o koutou tau  e whitu   tekau tau,  a, ma te whai kaha ka waru tekau tau."    Otira e taea hoki te pewhea a  aitua, te tangata kai a ia te rangatiratanga  nui  o te ao turoa. Ko korua ko to tamahine no te  Taite  ka tae mai te rongo kua mate korua ki te moana, ko to mokopuna no   te Taite ano i te 16 o nga ra o Noema nei i mate  ai a te Rangi-moehau tamaiti a Tawhiro raua ko Marara Otira  he nui   te kaha o to mokopuna ki te pakanga ki tona mate, na runga tonu i te kaha o te mate,  koia ka wehe atu i o   maua aroaro, a, ka tuhera noa  iho te riu ki nga hau e wha o te ao.    No reira haere korua ko to potiki me to mokopuna, haere i te huarahi o te hunga kua rupeke atu ki te po, waiho a muri ma ana e whai atu. "Te Puke."
 Ke Tupapaku.
 No te Taite 16 ka mate a te Rangimoehau te tamaiti a Tawhiro raua ko Marara, i mate ki Kereitaone nei.    He nui te  pouri  me  te mamae o nga matua me nga tipuna o te tamaiti nei, mo tona wehenga atu ia ratau. I maharatia atu hoki e te ngakau, hei tangata pumau ia mo roto i enei ra e tu mai nei, kaati na te mate i haukoti ona ra, koia ka tawheta noa iho nga wawatanga a te ngakau i te tahora pukai ai, "mehe  rimu kotau pae ki te tahuna e ei."    E  taea hoki te pewhea tenei hanga te mate, te  tangata na ana i whakatahuri  nga waka nunui  o nga rangatira o te ao, a, e kore ia e taea te arai atu te  raupatu ranei, kia  kahore   atu   ai tona kaupapa i  te ao nei.    Na reira mihi mai tangi mai e nga whanaunga ki to koutou aitua, tenei kua tere i runga i te ia kaha a te mate, e auripo nei ia tatau ki te po. Waiho ma te wa e titiro, be ra kai tua hei tangihanga mo tatau ki o tatau aitua e  tawheta nei i waenganui ia  tatau.    Heoi  ano kia ora.
(He  kupu   i   wareware.)    I  runga  tonu ahau i te pokaikaha ki taku tamaiti kia   hoki mai ki au, ara, i te wa e tutetutea ana tona tinana e te mate, tae noa ki te wa i wehe atu ai ia i au.    Kaore ahau i whakaaro   ake ki te koutou taonga ki  te "Puke,"   engari i waiho noatanga ake e au to koutou taonga i raro, ahu ke ana taku ngakau nui  ki  taku tamaiti.'   I runga i taku whakaaro i nui   ke atu taku tamaiti i te taonga e mahi   nei au, otira mehemea hoki ko tetahi ata tangata e mahi nei me te pa hoki o te aitua ki a ia, ka penei mai ano te ngakau me toku.    Heoi ra i whakamarama ake ai au i enei kupu, mo te tureiti haeretanga o te puta o te "Puke," he mea naku kai pouri mai nga kai tautoko mo te roa o te "Puke," he take nui tenei hei  tirohanga mai ma koutou.    Notemea ko  nga mahi akuanei pae noa iho ai i te ao   nei,  e-ngari ko te tangata e rite ana ki te ra e puta mai ana i te pae, a, e torengi atu ana ki  tua o nga pae maunga ngaro atu. No reira  kaua hei pouri kai te mahi to koutou taonga i naianei.    Heoi kia ora, Na te   Etita.
 He panui whakautu.
 Hoani Rangitakaiwaho,   Henare   Parata, kia ora korua.    Tenei kua kite iho i   ta  korua powhiri i roto i "Puke," kia hui atu nga morehu ki Papawai, kei reira te Kirihimete. Kaati kia rongo mai korua, kaore e rite i  au ta korua powhiri.    Ko te take, i te mutunga o te hui whakapapa ia Hune ka hori nei, ka whiriwhiri te Komiti o Tupai, ka mea he aba te wa tika hei huihuinga mo tatau,  katahi au ka korero atu kia ratau, hei te Kirihimete he ra mo tatau ki konei  ano,   heoi  whakae ana te Komiti o Tupai.    Ka hoki atu   a   te Whatakorari ki tona kainga  me  tona noho mohio mai ki taua ra. Ka hoki hoki a te Pu-kite-tonga me Whanganui ki te   Ngutuawa, me to raua mohio ki taua ra.    Ka hoki a  te Haeata Marere  ki tona   kainga   me   tona mohio ano ki taua ra.    Ka hoki  atu hoki a te Pahoro ki tona kainga me   ta ana mohio mai hoki ki tana ra ano.    No   reira i  ahua uaua ai te whakarite i tena powhiri a tatau. Eo tenei kia ora nga morehu o Papawai. Niniwa- ite-rangi.
 Mema mo te Taihauauru.
 Matahiwi 0 Whanganui. Ki  te Etita o te "Pake Ki Hikurangi." Tena koe,  mau e   tuku atu ena   kupu kia mauri e te "Puke" ki  nga   marae o te motu nei,  kia kite, kia rongo hoki era atu hapu, me era atu iwi, tangata e whaimana nei ki te taku pooti mona ki tetahi tangata kia tu hei mema mo te  nohoanga Paremata o te Koroni   o Niu  Tireni o  te Tai  Hauauru nei. E hoa ma   kia ora   koutou i  raro i  nga manakitanga a to tatau Ariki, me te aroha

TE PUKE KI HIKURANGI

11 nga kiki, e 4 nga pereki, ko 1 te motuka
e 20 nga tangata haere pahikara.

Kaati ra e hoa tena koe me to Komiti, kia
ora kia ora, kaati i konei, na to hoa aroha.
T. E. Pikia.

Kua tae mai te reta a Ihaka Rapira nona
te hutu tamariki i panuitia nei e te "Puke,"
ko nga tohu i rite tonu ki te ahua o te hutu
i panuitia nei e matau, engari kotahi ano te
takai i kitea (ara te parcel) ko te hutu anake
ko te utu mo te panuitanga 7/6. "Puke''

E. PEREERA KAMUPENE.

(E.    Playle & Co.)


Ko ahau ko E. Pereera Kamupene, Tee-
ra tui kahu o Kereitaone, kua tae mai aku
taonga tino papai, ara, nga ahua tawhe ka-
toa, e hiahiatia ana e te tangata mo tenei
wa, a, mo etahi atu wa ranei.
TWEEDS, WORSTEDS, SERGES, AND
VICUNAS.

I ahu mai enei taonga, i nga whare ma-
hi taonga nunui o era motu. Era e hari te
hunga e haere mai ana kia au, mo te pai o
nga taonga e whakawhiwhia kia ratau. Note-
mea ko nga taonga tino papai anake, e puri-
tia ana e matau. Otira ma runga i a matau
mahi o nga wa kua hori ki muri, e whakaatu
kia Koutou tona pai.

Ko nga tawhe Puru, Pango ranei, kai a
matau katoa, he mea pai ano kia ata kite
koutou. He maha ano hoki o matau taonga
kai te haere mai, a tera tuunga o te tima ka
tae mai.

He nui hoki nga ahua Koti nunui kai a
matau, e tau ana mo tenei takiwa o te tau.

E. PEREERA KAMUPENE.

Kai tawahi atu o te Karapu Hoteera, i te
Tiriti Nui o Kereitaone.

HAATA IURI.

(HART  UDY.)

(I tawaahi atu o te Peeke   o  Niu   Tireni.)
Tiriti-Nui       Kereitaone.

Parakimete Hu-hoiho, hanga waka, Mihi-
ni, me nga taonga mahi paamu katoa.

Ko ahau te Parakimete kua maha oku tau
ki konei.

Ka nui toku tupato mo nga mahi Paraki-
mete katoa.

He panui atu tenei ki nga tangata katoa o
Wairarapa, mehemea e hiahia ana tetahi, a,
etahi ranei o koutou ki tetahi taonga ma ko-
utou, penei me enei kua tuhia i runga ake
nei, me whakahau mai ma aku e tango mai,
engari me whakatakoto te moni.

Mehemea ranei e hiahia ana tetahi etahi
ranei o koutou kia hungia o koutou hoiho, a
kia mahia ranei etahi atu mahi Parakimete,
me mau mai ma aku e mahi; ka tino pai
atu taku mahi i aua mea katoa.

HAATA   IURI.

PARAKIMETE.

KEREITAONE.

TE PUKE KI HIKURANGI.

WHOREHETA AMA
HOTEERA.

(FORESTERS ARMS HOTEL.)

I tawaahi atu o te Poutapeta o Kereitaone.
HE WHARE HOU.
He whare pai hoki, a,  he Hoteera e muia
tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA WAIPIRO TINO PAI ATU.
—— Ara. ——
Nga Wehike,  nga Tiini,  nga Parani, nga
Kama, nga Waina, me nga  Pia tino pai ho-
ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.


He nui hoki te papai o nga  kai,  me  nga
moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
— Me—
Te Tepara Hoiho.
Iwa Ropata (Eva Robert's.
Kereitaone Noota.

T. P. ROHIPI.

(D. P. LOASBY.)

He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke o
Niu Tireni.    He  nui nga ahua kai katoa
kei au.
— Ara —
Paraoa, Huka, Tii,  Pata, Raihi, Tiamu,
me era ata ta ahua kai katoa.
He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
nga Toote, Naihi, Whaaka Tiaka,   me  era
atu tu ahua o era tu taonga.
— A —
He nui nga Puutu, me nga  Huu,  a,   he
ngawari hoki te atu.
Nga Toowe (Stove) tunu kai,  nga  Toowe
whakamahana hoki.
Engari kaore e riro i runga i te nama.
Toa o nga taonga katoa
T. P. Rohipi.
Tiriti Nui Kereitaone.

A. TEONE.

(A. JONE'S.)
Kai tunu Rohi, Keeke.

E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro  o
Kereitaone.
Me te tino mohio hoki o nga tangata,  he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa,  Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
No reira haere mai ki ahau,  ko ahau  to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei
Tiriti  Nui.
A. Teone.
Kereitaone.

AREKA. MARE.

(ALEX.   MURRAY.)

Rangatira toa kakahu, i te taha  whakate-
raki o te Parihi Hooro o Kereitaone.
Eai au nga tino kakahu o ia ahua o ia  a-
hua, mo te  taane,  mo  te  wahine,  mo  te
tamariki hoki.

Mo te taane : —
Koti  nui arai- ua,  Hutu,   Haate  wuuru,
Waiti Haate me nga karu, Potae, Paranene,
Poraka, Toroihe,   Tokena, Neketai,   me  era
atu kakahu mo te taane.    A, ina hiahia te
tangata ki te Hutu meiha, ka taea  e  au  te
hanga he Hutu meiha,  i  taau  ahua  ano  i
hiahia ai.

Mo te wahine: —
Koti wahine arai-ua, tiakete hiraka, piihi
hiraka, piihi wuuru tino papai, potae, kaone,
tokena, nga kakahu o roto, me era atu kaka-
hu papai mo tenei hanga mo te wahine.
Mo te tamariki : —
Koti rahi, hutu, potae, me era atu kakahu
mo te tamariki.

Haere mai !    Ko nga po tenei o te  Taku-
rua, me te powhiriwhiri ano ki te ringa, kia
whiwhi ai koe ki tahi i hiahia ai.
Tiriti  Nui.
Areka. Mare.
Kereitaone.

PANUI WHAKAMARAMA.

He  whakamarama  te   waahi tuatahi   ki
nga iwi, ki nga hapu, huri noa i  nga taha
tika o Aotearoa me te   Waipounamu,   tena
koutou i roto i te tau hoou o to tatau   Ariki
1905.
I puta  ta  matau  panui  whakatikatika i
roto i te wharangi  apiti o te "Puke," mo te
panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
nga ra o Noema 1904.    I mea taua   panui i
roto i te taha  ti te reo Pakeha tae noa ki te
wharangi apiti reo  Maori ko te   utu mo te
pepa  o  te "Puke" i te  tau  12/6, mehemea
ma roto i te Poohi te tukunga atu   i te pepa
mo te tangata ko te utu 15/-,   ko tenei wha-
karitenga i te  utu tau  mo te "Puke" ehara
i te mea he mea   whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari  he   mea  hanga
rawaho atu i te komiti, ua te Etita o te taha
Maori, me te   Etita hoki o te taha   Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka   perehitia  te   panui  whakatikatika i
roto i te wharangi  apiti o  te "Puke" e kite
iho na koutou.    No te  huihuinga whaka-
mutunga o te komiti i te 22 o nga ra  o  Ti-
hema ka hori nei, ka kokiritia taua take  ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui-
o mua atu, ara, koia tera, ta te komiti i wha-

kaatu ai, ko te panui   i  roto  i te   wharangi
2 o te reo Maori o te "Puke".
No reira e nga iwi, e nga hapu   katoa, ka
whakaotia te utu mo  to   koutou taonga  ki
runga i ta te komiti i whakatau  ai,  ara,  ki
16/- hereni mo te tau, a, mo te ono marama
e    9/-    hereni,    mo ' te    8     marama     e
5/- hereni.    E wha hoka putanga i roto i te
marama.
Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
i te marama o Hanuere i panuitia ra i  tera
putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha,  kia
puta mai ona korero mo te taha ki  te  reo
Pakeha o te "Puke," i runga i te  mea nona
te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a,
oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
nae te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
korero mo te taha Pakeha.   Kaati i te rupe-
ketanga mai o nga mea  katoa ia matau, e
haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
te motu nei, ka riro  na  te taha Pakeha i
whakaroa, he kore kaore e hohoro mai  nga
korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
keha, koia te take i whanga tona ai matau,
a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
No reira te kai-tuhi ka whakaaro,  e  kore
rawa e taea e matau te whanga atu  ano,  ki
nga whakahaere mo te taha Pakeha.    Koi
penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
ere, a, ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
hui ki runga i nga tihi o nga maunga,  e
kore hoki e taea te whakawhaiti  kia topu
ano te kahui.    No reira matau ka whakaha-
ere i te taha kia matau, kia wawe te pata atu
ki runga i te motu nei.    Waiho te taha Pa-
keha kia ata takatu  ana,  a tona wa pea  e
rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
te putanga atu kia   koutou.   Engari  ko  to
mea ma koutou,   he uta  pikaunga  mai  ki
runga   i  to   koutou   taonga    i   te   mea
kua    mohio   iho   koutou   ki     nga   kau-
papa hei wahanga ma te  "Puke"  ara,   koia
tenei : —
(1.)    Ka whakatuwheratia a te   "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapu, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma  koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia  koutou
ki nga morehu a aitua ) mahue ake i te ao
nei,  a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to  tatau taonga,   ka tukua atu   na  kia
koutou.

(2.)    Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi   katoa, hei tohutohu,  hei ako,
hei whakatupato,   i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.       
(3.)    Ea manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e  whiwhi  ai te iwi me nga hapu ki te
matauranga,  e puta  mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata  noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
(4.)    Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te

TE PUKE KI HIKURANGI.

tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he
matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa.
(11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga
taonga tuku mai a nga tangata e pa ana ki
o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
nga ture marena, me era atu tu korero katoa
e pa ana ki nga take penei me enei kua tu-
hia ake nei.

(12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
ia hapu, me te whakamanawa haere hoki
kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki
muri, a, me te haku hoki o te ngakau ki
nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
tawhito. Muri iho katahi ka titiro whaka-
mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
roa e haerea nei e tatau.

No reira, koia nei ta te "Pake" e ranga-
hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
ahuatanga o te whakaaro, hei atanga mo ru-
nga i to koutou maunga tapu te waahi i
puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruata-
pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.

No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu,
me nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutou marae.

Kia kaha hold te whangai i au, ina tae
atu au ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he
porangi ta koutou mokai, e pai ana. he wha-
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata
haere" koia ta koutou makai ka kohikohi
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka nguha ki te ara. He panui mau tonu te-
nei i nga wa kore utanga o te "Pake."

Kia ora tatau katoa.
"Te Puke Ki Hikurangi."