|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 6, Number 15. 29 June 1905 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI.
(No. 15, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. Hune 29, 1905. (Wharangi No. 1)
TE PUKE KI HIKURANGI.
[PUTEA]
TE HAAHI O INGARANGI.
Waahi Tuarua.
1. Ko nga Nootamana, ara nga Danes,
no te tau 787 A.D; ka timata te kokiri mai
ki Ingarangi, o etahi o nga iwi o te raki o
Oropi. Te ingoa nui e huaina ana kia ra-
tau, he Nootamana ara be tangata no te raki.
No muri mai ka whakapotoa taua ingoa,
ka kiia he Nomana, tetahi ingoa hoki o ra-
tau he Teini. I miri haere etahi o ratau i
te takutai o Oropi, a tae noa ki Itari, ki Si-
cily ko etahi i pumau te noho ki tetahi wa-
ahi o Wiwi (Farnce) e anga mai nei ki Inga-
rangi, a, tahuri noa i reira ki te Whakapono,
me te ata noho ano i runga i nga tikanga,
pai. He nui atu te ram o Ingarangi i aua
iwi, a, pau noa te rua rau tau. He nui hoki
nga whenua o te taha ki te Rawhiti i riro i
•aua iwi, a, hoha noa iho te tangata whenua;
ko nga taonga i murua, ko nga pa, ko nga
whare Karakia, ko nga whare o nga Monaki
i tahuna ki te ahi," ko te whenua katoa i ta-
katakahia, he wa ano ka kake ko te tangata
whenua, he wa ano ka kake ko nga Teini
(Danes.)
2. (Alfred) no te tau 871 A.D ; ka tu ko
Awherete hei Kiingi mo Weheke (Wessex),
i tona tamarikitanga ake, katahi ia ka haere
ki tona papa i Roma, ka whakaakona ia ki
nga kura o reira, he nui ata tona mohiota-
nga i to te tokomaha o nga tangata o reira.
I te timatanga o tona Kiingitanga ka nui
haere te kaha o tona hoa riri, a, rere noa
Tatau ko ana tangata ki te hanga pa mo
ratau, i te waahi e ngaro ana i te hoa riri.
A, i te mea ka huihui nui mai te tangata ki
tona aroaro, katahi ka whawhaitia ano e ia
nga Teini (Danes.) Te mutunga o taua
whawhai kihei ratau i taea e ia te pei atu i
taua whenua.
Otira i whakarite Kawenata ia kia ratau,
whakaaetia ana e ia to ratau Kiingi hei Kii-
ngi mo te taha ki te Rawhiti, whakaae ana
hoki taua Kiingi me etahi o ana rangatira e
3O, kia tahuri mai ki te Whakapono. To
ratau Iriiringa, ko Awherete tonu te mata-
uaua mo ratau, katahi ka mutu te whawhai,
ka ata takoto hoki te whenua i runga i te
rangimarie,
3. I te mea ka kore nei he raruraru, ka
tahuri a Awherete ki te whakatipu i nga ma-
hi pai, ki te whakapakari hoki i nga mahi
a te Haahi, tikina ana e ia i etahi atu
whenua, he tangata mohio, hei whakatu
kura ki Ingarangi. Nana ano etahi puka-
puka i tuhituhi hei whakaako i tona iwi, ka
whakatakotoria hoki e ia etahi Ture pai mo
tona whenna; te putake o aua Ture, ko nga
Ture kotahi tekau a te Atua, na enei tika-
nga a ana i pai ai te noho a te tangata, a,
mate noa ia i te tau 901 A.D ; e 53 o ona
tau; E 3O ona tan e Kiingi ana, a, e 2S ona
taa ka tu ia hei Kiingi.
4. He nui atu nga raruraru o Airana i
o Ingarangi, i te mahi a nga Teini (Danes)
ki te tukino. I tahuna e ratau nga whare
Karakia, rue nga whare Monaki, he tokoma-
ha nga tangata i whakamatea e ratau, i ho-
ro ano hoki ia ratau a Armagh, ara, te pa i
noho ai nga tangata mohio o Airana, ko te
take tenei i mate ai a Tamona (Dermont) te
Akepihopa, he pouri nona mo te horonga o
taua pa.
5 I tae ano te mana o te Akepihopa o
Ioka ki te pito whakatetonga o Kotarani,
he nui no nga Karaitiana o taua whenua, i
hiahia nga rangatira, kia hanga he whare
Karakia mo ratau, i te mea kua oti te whare
Karakia te hanga e tetahi rangatira, ka wha-
karitea etahi ona whenua hei pariha mo taua
whare Karakia, kaore i tino marama te wa
i whakaritea ai te nuinga o nga Pihopata-
nga o Parihi o Kotarani. Na Keneti II
(Kenneth II) ara, na te Kiingi o Kota-
rani, i whakapumau te Pihopatanga o St.
Andrews i te tau 840 A.D. na ana hoki i
whakatakoto etahi Ture pai, kia ahua hopo-
hopo ai te ngakau o te tangata ki nga wha-
re Karakia, ki nga Minita hoki o te Haahi
kia mau hoki ki nga ra kaa motuhia hei
whakahonore mo to ratau kai-whakaora,
mo te Hunga Tapu hoki.
6. I tae ano nga Teini (Danes) i tenei
wa ki Weera (Wales) na te nui o te wha-
whai kia ratau, i wareware ai te tangata
whenua ki nga tikanga pai, ara, ki nga Tu-
re ; no reira i nui ai te whakahe o nga Pi-
hopa kia ratau.
7. No te tau 942 A.D; i pata mai ai teta-
hi tangata nui i roto i Haahi o Inga-
rangi, ko Dunstan tona ingoa, i tona tai-
tamarikitanga ake ka tae ia ki Frace, katahi
ia ka noho i roto i tetahi whare Monaki, no
tona hokinga mai, i whiriwhiria ai ia hei
Timuaki mo tetahi whare Monaki i Glaston-
bury; na, ka timata ia ki te whakaako i a
ana Monaki ki nga tikanga a nga Monaki o
France:—I muri mai i tenei ka whakaturia
ia hei Pihopa mo Ranana, a kinei i roa ka
meinga ia hei Akepihopa mo Kanatipere
(Canterbury) i te tau 959 A.D; a, kaha tonu
tona tohe kia whakaritea ana tikanga e nga
Minita katoa, ara, kia noho takakau nga
Minita katoa; i mua atu i tenei, kei nga Mi-
nita te whakaaro mo tona marena, mo tona
noho takakau ranei. I paingia e Kiingi Eti-
kana (Edgan) nga tikanga a Dunstan, a,
tautokona ana ia, a, nui haere ana nga Mo-
naki me te nui haere ano to ratau mana.
8. No te tau 967 A.D: ka karangatia o
, Kiingi (Edgan) tetahi huihuinga o te Haahi,
be pai etahi o nga tikanga o taua huihuinga,
i whakahaua nga tangata katoa kia whaka-
akona nga kupu o te Whakapono, me te Inoi
. a te Atua ki a ratau tamariki; notemea ki
te kore tetahi e matau ki aua mea, e kore o
e tika kia karangatia be Karaitiana: T kiia
ano kana nga Piriti e korero ngutu kau, i
te mea kaore he pukapuka inoi, kei hee ina
wareware ta ratau korero i nga inoi;—Na tenei
tikanga i kitea ai he pukapuka Karakia ta
ratau i reira:—I whakaritea ano hoki be
whiu mo nga hara o te tangata, (tirohia te
korero timatanga o te Iriiringa, wharangi
274) otira kaore he kupu i roto i nga mahi o
taua huihuinga, mo te Inoi ki te wahine kia
Meri, ki te hunga tapu ranei ; No konei i
kitea ai kaore ano te Haahi o Ingarangi kia
mau noa ki enei ritenga hee a te Haahi o
Roma.
9. Kihei te iwi i pai kia whakanohia nga
Monaki ki roto ki nga whare o nga Minita
o nga Pariha, otira na te nui o te mana o
Dunstan, i taea ai ta ana i pai ai, koia te
tino tangata whakahaere a te Kawanatanga
o Ingarangi, i te takiwa o etahi o nga Kii-
ngi. No te tau 989 A.D ; i mate ai ia:—Ko
Elfrie tona whakaapi hei Akepihopa mo
Kanatipere, i tuhituhia e ia, etahi pukapuka,
hei whakahe i etahi o nga whakaakonga hee
a te Haahi o Roma, i whakatakotoria hoki e
ia etahi tikanga mo nga Minita, tetahi mo
te inoi a te Ariki, mo nga kupu o te Wha-
kapono, mo te Rongo Pai hoki o te ra, kia
whakamaramatia ki te reo o te iwi i nga
Ratapu katoa, no tona matenga i te tau
1006 A.D : ka ta ko Arawheti (Alphage) hei
Akepihopa i muri i a ia :—I taua wa i wha-
kapaea a Kanatipere e nga Teini (Danes), i
riria e Arawheti (Afbhage) a ratau mahi na-
nakia, kihei hoki ia i pai ki te tono moni ma
ratau i te iwi, koia i whakamatea ai ia e ra-
tau, i rite hoki ia kia Tipene, puta ana ta
ana inoi mo ona hoa-riri, me ta ana tuka
ano i te Haahi kia Teke (Tex) kia tiakina.
10. No te tau 1013 A.D ; i riro ai te Kii-
ngitanga o Ingarangi i nga Teini (Danes)
ko Kanuti te mea i whakaturia hei Kiingi mo
ratau, he Karaitiana hoki ia, na konei ia i
hiahia ai kia utua ki te mahi pai nga mahi
kino o mua, a tona iwi ki te Haahi o te
whenua, he tangata pai ana tikanga, otira
kihei i roa te Kiingitanga o ana tamariki i
muri i a ia, kihei hoki nga tangata whenua
i pai kia tu he tangata iwi ke hei Kiingi mo
ratau, tonoa ana e ratau he tangata ki Ka-
ria, hei tiki i te mokopuna a to ratau Kiingi,
i peia atu nei ki reira, ko tona ingoa ko
|
|
2 2 |
▲back to top |
2 TE PUKE KI HIKORANGI.
Eruera. No te tau 1042 A.D; i tu ai ia he
Kiingi, i whakatipuria ia ki Karia, he wa-
hine rangatira hoki no reira tona whaea, na
konei i u ai ona whakaaro ki nga tikanga o
tana whenua; he nui te mauahara o nga
tangata whenua, mo tona whiriwhiringa i
etahi o nga Minita o Karia hei tangata nu-
nui mo te Haahi o Ingarangi.
11. Tetahi mahi ana ko te hanganga o
tetahi Whare Karakia nui ki Ranana, te
ingoa o taua Whare Karakia ko "Westmins-
ter Abbey." He mahi ata whakaaro te
motuhanga o taua Whare hei Whare Kara-
kia ki te Atua; he tokomaha nga Pihopa, me
nga tangata nunui i huihui mai.
No muri taea iho, kanui te tangi mo tona
matenga, ahakoa he nui tona whakaaro ki
nga tangata o Karia, koingo tonu tona iwi
kia ia, he tika no tana whakahaere, he wha-
kaaro nona ki te Atua, he momo hoki ia no
nga Kiingi o mua iho. Na te kore tamariki
a Eruera, i tu ai ko tona taokete ko Harora
(Harold) hei Kiingi i muri i a ia, he taina ia
na tetahi rangatira, na Earl Godwin.
12. He mea pai kia korerotia i konei te
ahua o te Haahi o Ingarangi i taua wa, ko
tu nuinga o nga whenua kei nga rangatira, kei
nga tangata nunui te nuinga haeretanga o te
whakapono, a, hanga ana e nga rangatira
he whare Karakia ki tera waahi, ki tera wa-
ahi, kia pumau ai te noho a te minita ki ro-
to kia ratau, hei whakaako ia ratau me te
iwi hoki, otira kihei te Minita i tukua kia
noho ki tetahi waahi, kia rite ra ano he o-
ranga mona, taua oranga he whenua i mo-
tuhia mo te Haahi, ue kai hoki, he aha ra-
nei, a, e homai tonu ana e te iwi. I pera-
tia hoki he oranga mo nga Pihopa mo nga
whare Monaki hoki kihei i uru te Karakia
ki roto ki te whare Karakia, i te mea kaore
ano kia whakatapua e te Pihopa, ma ana e
whakaae te nohoanga o tetahi Minita ki te-
tahi Pariha, me tona nukuhanga ki tetahi
atu waahi; koia i marara ai te noho a nga
Minita, kiia Pariha kiia Pariha, ko te Pihopa
anake ratau ko ona hoa mahi kei te whare
Karakia nui o nga Pihopatanga. 1 mua atu
i te wa o Eruera, ka takoto nga rohe o nga
Pariha ki te whenua katoa.
13. He nui te whakahonore a etahi o
nga Kiingi o taua WE ki te Pihopa o Roma,
he iti ta etahi. I te mea e anga ana a Offa
ki te hanga i te Whare Karakia i St. Albans,
i matua tae atu ia ki te rapu tikanga i a ia,
ko Awherete ia, kihei rawa i pa atu ki a ia,
i te hanganga i nga whare Karakia, o Win-
chester o Athelmey, ko nga moni i hoatu e
nga Kiingi o Ingarangi ki te Pihopa o Ro-
ma, he mea aroha noa na ratau, ehara i te
mea tu a-takoha, kihei te iwi i pai kia aura-
ra mai te Pihopa o Roa a ki nga mea o to
ratau Haahi. E mau ana ano te reo Ratini
i nga Karakiatanga, otira he mea whaka-
whaiti ano ki te reo Ingarihi, kia mohiotia
ai e te iwi nga mea e korerotia ana. Na nga
Kiingi i muri mai ia Eruera, i timata te to-
he i te iwi kia aru i nga tikanga o te Haahi
o Koina, i peneitia ai e ratau, he mea kia
i awhinatia ai ratau e te Pihopa o Roma.
Ko te mutunga tenei o te Upoko III.
Te Puke Ki Hikurangi."
MEMA MOTE TAI HAUAURU.
Wharepu Whanganui.
Ki te Etita o te "Puke" tena koe me e
hoa arahi i te oha a to koutou matua, kia ora
koutou.
Tukua atu enei kupu ki to tatau "Puke,"
hei mauranga atu maana ki nga marae e ha-
ere ai ia.
1. He whakaaea tenei na to matau Ko-
miti Kaunihera Marae o te rohe o Te Awaiti,
ki nga Iwi, ki nga Hapu, me nga tangata taane,
me nga wahine o roto o to tatau, rohe Potae
ake o te Tai-hauauru nei, kia marama mai
koutou, kua tu te Hui a nga morehu o te
Awaiti nei i te 25 o Maehe tae atu ki te 12 o
Aperira nei, a, i roto inga take katoa o taua
Hui, ko tetahi o nga tino take nui, ko te
tirotiro mehemea kowai he Mema marama
mo tatau mo nga tangata o te Tai-hauauru
nei.
2. Kitea iho e matau e nga Hapu i hui
nei ki tenei marae o tatau, ko Eruera Te
Kahu Hatarani, he tangata tika tenei ma.
tatau ma tenei rohe katoa.
8. Nga painga o tenei tangata, he tanga-
ta mahaki, pai, aroha, ki te tangata, ahakoa
rangatira, tangata iti ranei, he ware ranei,
ka pai tonu ia kite awhina i a ia, i roto i nga
mea e tika ana kia awhinatia e ia.
4. He tangata hoki kaore ona raruraru
ki te iwi, ki tetahi Hapu, tangata ranei, o
roto o ona ake robe, puta atu ki waho ki eta-
hi iwi, Hapu ranei, tangata ranei, e pai ana
ki tenei mea ki te whenua, ki te moni ranei,
ki te Kararehe ranei. Haaunga te raruraru o
te Kahu e kiia ana, he tangata raruraru ki
nga wahine a nga tangata, ehara tera i te
raruraru, hei tirohanga ma tatau. I te mea
kei te watea te Ture Hupirimi, te Ture wha-
kawa takiwa, te kooti Hara, te Kaunihera
marae Maori; koia tenei nga whare wananga
hei kawenga atu ma nga tangata e pouri ana
mo era take i kiia ake nei.
o. Tetahi mea hei titiro ma tatau ko te
Kahu, he tangata matau ki nga mate o tatau
o te iwi Maori, e pa ana ki nga whenua
Maori. 1 te mea he tangata a te Kahu e
uru ana ki roto i nga whenua e Kootitia ana,
a e tu ana ki roto i nga Kooti whakahaere
ai, a e mohio ana ki te whakahaere i ona
paanga whenua,, ki te wawahi, ki te reti atu
ki nga huarahi e puta mai ai he painga ki a
ia, me ona hoa. No konei e tangata whe-
nua ana ia ki nga painga, me nga huarahi
mate mai ki te whenua.
6. He tangata a te Kahu e uru ana ki
nga marae huinga tangata, iwi, hapu. a nga
tangata rangatira, a nga tangata whakaaro
nui, me nga tangata e kiia nei he tohunga
Maori, he poropiti ranei o te motu nei, apiti
atu ki nga hui Paremata e tae ana ate Kahu
ki aua tu huihuinga tangata, a e matau ana
ia, e rongo ana ki nga hiahia o aua tu hui-
huinga tangata. No konei e tino mohio ana
ia ki te whakaaro a aua tu rangatira, me
aua tangata matau whakaaro nui kua kiia,
ake nei nga mea i tutuki, nga mea i kore e
tutuki i aua tu hui. Na he tangata a te
Kahu e rongo ana i nga korero, me nga
whakaaro o te iwi Pakeha e pa ana ki te
whenua.
7. Na, he tangata a te Kahu nona ake
toua ora i tenei mea i te whenua, i te kara-
rehe, i te moni hoki, ehara i te mea homai
na te tangata, i te mea whakahaere ranei
na tetahi tangata, hei oranga mo te Kahu,
nana ake i mahi, i whakahaere i whiwhi ai
ia ki tenei oranga ona.
8. Na, kaore ano tenei tangata i taka
noa ki roto i tetahi whakawa mo te tahae
me era atu tu raruraru katoa o te tangata,
mai o tona itinga ake e tu ana te mahara
i te houkura, e tara ana te whakaaro i nga
taa kua pahemo ake nei.
9. Na konei ka takoto hangai nga wha-
kaaro o nga tangata i tae mai ki tenei hui,
koia nei ta ratau tangata e pooti ai mo tenei
tuunga Paremata e heke mai nei, nga hapu
kua whakaae ki tenei, ko nga Poutama ki te
Awaiti nei, ko N'Tinirau, ko N'Hinetera, ko
ko N'Rangi ki Karioi, me era atu wahi o reira.
10. E tono anaianei huikia te Kahu, me
tu he Komiti mo raro i a ia, hei hoa mona ki
Poneke noho ai, ko aua tangata hei nga Ti-
muaki Kaunihera Marae, me etahi tangata e
whakaarotia ana e te Kahu kia uru ki roto
i taua Ropu mema whakahaere, whakaaro
whiriwhiri take ma te mema i tu ki te Pare-
mata.
11. Ki te tu a te Kahu, a Mohi Te Ata-
hikoia, o te taha Tai rawhiti, me kotahi ta
raua haere, ko te rapu anake i nga mea e ora
ai te iwi Maori, me nga morehu whenua, i
enei mate huhua, e hou mai nei te rongo ia
muru whenua, ia Puru-reiti, ia Taaki, mea
ratau hoa haere, e tangi mai nei te umere a
ratau i roto i to ratau whare ia Huaki Pouri
raua ko Tai-whetuki.
12. No konei e nga iwi ki te tu a te Ka-
hu a Mohi Te Atahikoia hei mema mo tatau
me tae mai aua tangata ki te hui, ka tu i ta-
hi o nga ra o Mei 1906, ki te waahi e kara-
ngatia ai raua e tenei takiwa o tatau, ki
konei raua me te Komiti ropu whakahaere
mema.
13. Na, e nga iwi e nga hapu, kia kotahi
te whakaaro mo tatau, ko te Kahu he mema
mo tatau, waiho hoki etahi o tatau mema
mo etahi atu turanga mema. Komiti Kauni-
hera whenua, Komiti Kaunihera marae, kai-
whakahaere Kooti whenua, nae era atu tura-
nga nui rangatira hoki e takoto mai nei.
Tukua mai hoki tenei wa ki ta koutou
mokai, e tono ana tenei ki nga tangata, ki
nga iwi, ki nga hapu katoa o roto o te rohe
potae o te Tai-hauauru nei. Heoi kia ora
koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
o Iho Karaiti.
Na. Hawira Rehe. Tangaroa Nopera.
Mareata Ripeka. Waara Kareha. Pehima-
na Te Tua. Ngarangi Whakaputaia. Pa-
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. 3
ramena Te Wharetiti. Himona Pahona.
Wahiawa Pere. Tinirau Te Riaki. Tuka-
riri Te Haupoki H. T. Whatahoro.
Koia tenei nga kaumatua whakahaere o
tenei marae o tatau o te Awaiti nei. Kia
ora e nga iwi e nga hapu, kia ora.
He Whakautu
Hune 19 1905.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi,"
utaina atu e koe enei kupu tomtom ki ru-
nga ia te "Puke" hei whakautu mo te panui
a Niniwa.
Kia Niniwa e hika tena koe te noho mai na
i tou kainga, me o tungane, me o tamariki.
me ou hapu katoa, kua tae mai to panui ki
au, nama 18 te ''Puke Ki Hikurangi," Hune
12 1905 wharangi rua, e ki ana to kupa i
roto i to panui ia te "Puke," mo te whaka-
hehe a te tangata e matakitaki iho nei koe
ki nga panui a Tanguru Tuhua, me Ruka-
rei Kiingi, e hika kanui toku ohorere ki nga
kupu o to panui, kaore an e mohio ki nga
korero whakapapa i panuitia nei e koe ki te
"Puke," ko Rukarei toku hoa whakahaere i
nga whakapapa e whakahaerea mai nei e koe,
a hei toru tenei mo nga tau e mahi ana koe
i runga i taua take, heoi me taku titiro ki te
nui o tou kaha, a, me taku mihi hoki kia
koe mou i whai whakaaro ki te hapai i nga
tatai whakapapa o nga, iwi o te motu o Ao-
tearoa, kaati mo ta maua korero ko Rukarei
Kiingi, ehara i te take whakahe mo te kau-
papa whakapapa i whakahaerea nei e koutou
ko to komiti i Kehemane, he korero takaro
noa iho na maua ko Rukarei, engari ko ahau
i hingaia Rukarei, pau katoa i an nga wha-
kahekehekenga atu i roto i nga uri tokowha
a Rakaihikuroa raua ko Ruarauhanga, kao-
re hoki tona whakapapa i mau i oku whaka-
papa, ko to Rukarei whakapapa i tataitia e
ia ko Rangitawhiao, i muri iho katahi ka
whakahekea atu e au te tatai o Hineteraraku
tae atu ki te takiwa o Tuwairau, tae atu ki
te takiwa o te Whatuiapiti, whakaheke atu
ki tona un kia te Rangiwawahia, tae atu ki
tana Tamahine kia Hinepa, whakaheke atu
ki tana uri mokopuna kia Hineiwhakangia,
tae atu ki tana tamaiti kia Ngaoko, tae noa
ki tana uri mokopuna kia Tuhua ratau ko
ona tuakana ; a, ko ahau ko Tanguru Tuhua
to muri, kai te hapai i enei take katoa, ia
Hineteraraku tae noa kia Tuhua ratau ko
ona tuakana, e rua tekau to ratau tatai, ko
ahau te rua tekau matahi, no tenei whaka-
papa aku katahi ano ka mau i an te tatai
whakapapa o Rukarei Kiingi, i wahia, mai
tana tatai whakapapa o Rukarei i roto ia
Rangitawhiao, tungane o Hineteraraku, a i
pau katoa hoki i au te korero atu kia Rukarei
nga tatai o te wahine tuatahi a Rakaihiku-
roa, ara, Tupapauma, tokowhitu a raua tama-
riki, i whakahekeheketia e au o ratau uri,
kore rawa i mau te tatai whakapapa o Ruka-
rei ia Rangitawhiao, heoi mutu noa iho ta
maua korero takaro kia maua ano, kaati no
roto i to panuitanga i taku ingoa, ka pouri
an, he kore hoki noku i mohio ki taku tuku-
nga panui ki roto ia te "Puke." hei whaka
kino i tau taonga nui e whakahaerea nei e
koe, hei painga mo te iwi tae atu hoki ki
nga whakatupuranga o tatau uri, e tika ana
to kupu e ki nei Koe, kua kino o tatau
whakapapa, i nga tangata korero parau, te
kawe ki roto ki nga Kooti Whenna Maori
whakarereke ai, otira roa tatau ano e wha-
katiktika, heoi kia ora tonu koe me tou
whare katea. Na to Papa.
Tanguru Tuhua
Hui Ki Tamaki.
Ki te Etita o te '"Puke" tukua atu enei
kupu hei titiro ma nga morehu o tenei motu
whiti atu ki tera motu, me nga motu ririki o
Niu Tireni. Kia mohio koutou kua mutu te
hui, i kowhiria nei nga tangata kia tae ki
Tamaki. Ko etahi o nga tangata i whiri-
whiria i ngaro atu, ko a ratau pukapuka i
tae ki te marae o te hui, e whakaatu ana i
nga raruraru i kore ai ratau e tae mai ki ta-
ua hui. Heoi na nga tangata i tae ki taua
hui, na ana i whakaoti te kaupapa me ona
tikanga karoa mo roto i te hui nui, e kara-
ngatia ai nga motu o Nui Tireni, me ona
motu ririki tae atu ki Hawaiki, me ona mo-
tu ririki i raro i a ia, kia hui mai ki Tamaki-
nui-a-rua. a te 20 o nga ra o Aperira 1906.
Hei te 15, ka hui nga morehu o Wairarapa
me Heretaunga, me era atu hapu e hiahia
ana kia haere ki te marae o Aotea whare, i
tu ki Tamaki-nui-a-rua i te tuatahi, i te nui
o nga raruraru ki nga hui, ca reira ka wha-
kataua te ra ki te 20 o Aperira 1900, hei
taenga mo nga iwi e powhiria ki te marae o
Aotea. Ma nga Tiamana o nga Kaunihera
e 24, whiti atu ki Hawaiki me ona motu pa-
kupaku, e whiriwhiri nga tangata mohio,
ara, pu korero wananga a o tatau tupuna e
mau ana i naianei, kia whakaatutia mai o
ratau ingoa, ka tuku mai kia Tunuiarangi,
kia tukua atu he Tikiti mo ratau anake, mo
nga pu korero wananga, ahakoa i te moana
i nga tereina ranei. Ko te Kawanatanga hei
tuara motenei ropu whiriwhiri, whakapumau
i te Kawenata a te iwi Maori. Ko nga ta-
ngata ehara nei i te pu korero wananga, ka-
ore he tikiti mo ratau, ma ratau ano ratau e
utu, ina haere mai ki tenei hui.
Ki te ngaro etahi o nga pu korero i tenei
hui, ka paahitia te Kawenata e nga mea i
tae mai ki ienei hui.
Ko nga Kawenata a nga pu korero wana-
nga o mua, kua mate nga tangata nana aua
korero, me mau mai ki te aroaro o tenei hui.
Ko tena huihuinga he whakatikatika i a
ratau mahi, kia tika te takoto o nga korero a
nga tipuna, hei whakapumautanga i te Ka-
wenata tuturu a te iwi Maori, hei whakama-
haratanga ki o tatau un Maori, Awhekaihe
ranei i muri ia tatau, heke atu ki o ratau
whakatipuranga, i muri ia ratau. Ko te
whakaupoko o nga ture hei whakapumauta-
nga i ona tikanga, e whakahaerea ai e tenei
huihuinga.
He ture hei whakarapopoto, hei whakati-
katika hoki i nga tikanga e pa ana ki nga
whakapapa a te Maori i roto i te Koroni o
Niu Tireni, ka meinga hei ture.
1 Ko te ingoa poto o tenei ture, ko te ture
whakapumau i to Kawenata a te iwi Maori
1905.
2 Te Maori, tona tikanga he tangata.
Maori no Niu Tireni, hui ata ki nga Awhe-
kaihe, hui atu ki o ratau ari e puta mai ana
i te taha Maori.
3 Whakapapa Maori, tona tikanga he
Whakapapa e puritia ana e te Maori e nga
Maori ranei, i raro i nga tohutohu a o ratau
tipuna matua, ahakoa kua whakataua nga
tikanga he ranei e te Kooti, a kahore ano ra-
nei kia puta aua Whakapapa ki waho, hai
atu ki nga tatai korero a te iwi Maori, e tu-
kua iho ana ki tena whakatipuranga ki tena
whakatipuranga.
4 Minita, tona tikanga, ko te Minita mo
nga mea Maori, ka meingatia hei timuaki
mo tenei ropu, ko Tupai Whakarongo Wa-
nanga.
5 Tera ano nga whakatuturutanga i nga
rarangi whakatikatika, kia paahi te whakau-
poko i runga ake nei.
G Ko nga take hei mahi ma tenei ropu
ma Tupai Whakarongo Wananga, koia tenei
e whai ake i raro nei :—
7 Me timata mai ia Rangi raua ko Pa-
patuanuku nga korero, me te kukume i nga
Whakapapa.
S Ko nga korero mo Maui me etahi atu,
nga pakanga, nga Waka i haramai ai i ta-
whitinui i ta whitiroa i tawhiti pamamao i te
honoi-wairua i u ai.
O Nga korero o Hawaiki, nga pakanga,
nga Waka, me te taenga mai ki Niu Tireni
o nga tipuna.
10 Nga Whakapapa o nga Hau. o nga
Whetu, o te Ra, o te Marama.
11 Nga Whakapapa o nga korero o te
takiwa o te tangata, o te Moana, o te Ika, o
to Kararehe, o te Manu, o te Rakau, o te
Ngarara, o te Kohatu, o te Otaota, me nga
Karakia tika o te iwi Maori, i u mai ai ki Niu
Tireni nei.
12 Ko nga mema i kowhiria mo te ropu
o Tupai Whakarongo Wananga e 52 to ko-
ramu. Heoi kia ora nga morehu.
Nireaha Tamaki.
whakaatu i te whakaaro.
Ngaruawahia. Waikato.
Hune 19 th, 1905.
Ko Nikora Tautau, he minita no te Haahi
o Ingarangi, i tino akona ki te kura Minita.
I tipu mai tenei Minita i te Tai-rawhiti,
no roto ia i nga pekanga mai ia Porourangi,
he tau tonu mo nga turanga katoa, turanga
ki te tutua, turanga ki te rangatira, he ta-
ngata ngahau, he marutuna hoki, a, he ma-
tua no te pani me te rawakore. No nga tau
kua mahue ake nei, ka tukua mai raua ko
Taimona Hapimana e te Pihopatanga o Wa-
iapu, ki te tino waahi ururua rawa o te mota
|
|
4 4 |
▲back to top |
4 TE PUKE KI HIKURANGI.
He Whakaatu ki te katoa.
Akarana.
Hune 1995.
Ki te Etita o te "Puke." kia ora, panuitia
enei kupu e whai ake nei, ara :—
1 runga i te mea i tu tetahi ra ho-
kohoko taonga a nga Maori, hei whakanui
hei awhina i te Kura Kotiro Maori e tu nei i
Paneera, i te tau ka hori ake nei 1904, a,
puta ake nga moni o taua hokohoko e
£GO,,11,,7.
A i te mea kua puta mai te kupu a tenei
Kawana (ara a L. Plunket, ara Kawana o
Niu Tireui) whakanui i taua mahi; me tona
whakaatu mai hoki me tu i tenei taa ki tona
whare ake, ara ki te whare mo nga Kawana
e tu nei i Akarana, me tana whakatupato
mui hoki, ka tae mai raua, ko tona hoa wa-
hine ki te whakanui i taua ra, me tana
whakamahara mai hoki tera ia e kite i te
nui o te mata Maori a taua ra.
1. He whakamarama i enei kupu kua tuhia
ki runga ake nei. He whare nohoanga ma-
nuhiri na te Kawanatanga kei konei, ara kei
Waipapa.
2. Ko nga ahua reka Maori katoa mauria.
mai hei hapai i taua ra.
Mehemea he tokonui e haere mai ana
i runga Tereina Tima ranei, me whakaatu
mai te tokomaha ki ahau, tera pea e taea
kia hoki iho te utu.
4. Ko nga kai Pakeha ma konei anake
(e whakarite), tau e mau ruai ko o kai Maori
me o mataitai Maori me o paraikete hoki.
5 Nga kai e hiahiatia ana mo taua.
hokohoko.
He Kutai Kao maroke ranei.
" Toheroa •"•
" Ika Pawhara tote
'• Tuna Pawhara "
'• Riwai Paukena
" Kumara
'• Huahua Titi "
Me era atu kai katoa e paingia ana e koe ki
te tuku mai.
G. Ko nga Ropu e tu ana ki te Haka, ki
era atu ahuareka mo taua ra, me te hunga
hoki e tu ana ki nga mahi, kaore ratau e utu
i te keeti mo enei hunga katoa, ma te Komi-
ti katoa nga kai Pakeha ma ratau, i te wa e
noho aua rao nga ra e rua.
I te mea i mohiotia koe i rangona tou ing-
oa ki tenei waahi, a i meinga mai he tanga-
ta koe e tika ana kia tae atu te whakamaha-
ratanga, a mau i runga i tou mana, e wha-
kawhanui ki roto i nga ahuatanga o tou Ka-
Karangatanga.
Ko nga rawa katoa e tae mai ana mo te-
nei Bazaar, ka taia katoatia ki nga Nupepa
Pakeha Maori hoki.
Whakamarama—Mo nga kai Maori katoa
e tonoa nei, i tera Bazaar i te tau ka hori
net. i nuku i te 2 tana nga kai Maori, ara te-
(Riwai Taewa) Paukena, Kumara, Kamoka-
mo, me nga kai Moana,
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. 5 Wikitoria Tipene Kara Otene Paora Orakei Auckland M. G. S. Bazaar Mrs Mirams Victoria M.G.S., Parnell Whenua i tukua mo nga Kura Akarana Ingarangi Waikato Ngaati Tipa Ngaati Tahinga Nga Korero Mo Hoori Paama Hoori Paama (George Parmer) Wiremu Mirene (William Milne) Hoori Paama Niu Tireni Poneke Wurukamu Tiriti (Woolcombes st,) Nga Hoia o te Hata Hoone Heke Pewhairangi Meiha Tiuri (Major Durie) Wainui-o-mata Ta Hoori Kerei Meiha Tiuri
|
|
6 6 |
▲back to top |
6 TE PUKE KI HIKURANGI.
Meiha Tiuri
Kapene Meketona
Hoori Paama
Kapene Meketona
Poneke
Peremona (Belmont)
Nga Hua O Te Whenua
MAKETE KARAREHE
Otautahi
HE PANUI
Horiana Takana Kiingi
C. EIMIHA
C. Eimiha
Kereitaone
|
|
7 7 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
WHOREHETA AMA
HOTEERA.
(FORESTERS ARMS HOTEL.)
I tawaahi atu o te Poutapeta o Kereitaone.
HE WHARE HOU.
He whare pai hoki, a, he Hoteera e muia
tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA WAIPIRO TINO PAI ATU.
——Ara.——
Nga Wehike, nga Tiini, nga Parani, nga
Kama, nga Waina, me nga Pia tino pai ho-
ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.
—A—
He nui hoki te papai o nga kai, me nga
moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
—Me—
Te Tepara Hoiho.
Iwa Ropata (Eva Robert's.
Kereitaone Noota.
T. P. ROHIPI.
(D. P. LOASBY.)
He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke b
Niu Tireni. He nui nga ahua kai katoa
kei au.
—Ara—
Paraoa, Huka, Tii, Pata, Raihi, Tiamu,
me era atu tu ahua kai katoa.
He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
nga Toote, Naihi, Whaaka Tiaka, me era
atu tu ahua o era tu taonga.
—A—
He nui nga Puutu, me nga Huu, a. he
ngawari hoki te utu.
Nga Toowe (Stove) tunu kai, nga Toowe
whakamahana hoki.
Engari kaore e riro i runga i te nama.
Toa o nga taonga katoa
T. P. Rohipi.
Tiriti Nui Kereitaone.
A.TEONE.
(A. JONE'S.)
Kai tunu Rohi, Keeke.
E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro o
Kereitaone.
Me te tino mohio hoki o nga tangata, he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa, Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
No reira haere mai ki ahau, ko ahau to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei
Tiriti Nui.
A. Teone.
Kereitaone.
AREKA. MARE.
(ALEX. MURRAY.)
Rangatira toa kakahu, i te taha whakate-
raki o te Parihi Hooro o Kereitaone.
Kai au nga tino kakahu o ia ahua o ia a-
hua, mo te taane, mo te wahine, mo te
tamariki hoki.
Mo te taane :—
Koti nui arai-ua, Hutu, Haate wuuru,
Waiti Haate me nga kara, Potae, Paranene,
Poraka, Toroihe, Tokena, Neketai, me era
atu kakahu mo te taane. A, ina hiahia te
tangata ki te Hutu meiha, ka taea e au te
hanga he Hutu meiha, i taau ahua ano i
hiahia ai.
Mo te wahine:—
Koti wahine arai-ua, tiakete hiraka, piihi
hiraka, piihi wuuru tino papai, potae, kaone,
tokena, nga kakahu o roto, me era atu kaka-
hu papai mo tenei hanga mo te wahine.
Mo te tamariki:—
Koti rahi, hutu, potae, me era atu kakahu
mo te tamariki.
Haere mai ! Ko nga po tenei o te Taku-
rua, me te powhiriwhiri ano ki te ringa, kia
whiwhi ai koe ki tahi i hiahia ai.
Tiriti Nui.
Areka. Mare.
Kereitaone.
PANUI WHAKAMARAMA.
He whakamarama te waahi tuatahi ki
nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
tika o Aotearoa me te Waipounama, tena
koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
1905.
I puta ta matau panui whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te
panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
roto i te taha ki be reo Pakeha tae noa ki te
wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari he mea hanga
rawaho atu i te komiti na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka perehitia. te panui whakatikatika i •
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou. No te huihuinga whaka-
mutunga b te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema ka hori nei, ka kokiritia taua take ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui-
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
2 o te reo Maori o te "Puke".
No reira e nga iwi, e nga hapu katoa, ka
whakaotia te utu mo to koutou taonga ki
runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
16/- hereni mo te tau, a, mo te ono marama
e 9/- hereni, mo te 3 marama e
5/- hereni. E wha hoki putanga i roto i te
marama.
Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
puta mai ona korero mo te taha ki te reo
Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona
te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a,
oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
me te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
korero mo te taha Pakeha. Kaati i te rupe-
ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
keha, koia te take i whanga tonu ai matau,
a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
No reira te kai-tuhi ka whakaaro, e kore
rawa e taea e matau te whanga atu ano, ki
nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi
penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
ere, a, ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
hui ki runga i nga tihi o nga maunga, e
kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu
ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
ere i te taha kia matau, kia wawe te puta atu
ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
keha kia ata takatu ana, a tona wa pea e
rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
te putanga atu kia koutou. Engari ko te
mea ma koutou, he uta pikaunga mai ki
runga i to koutou taonga i te mea
kua mohio iho koutou ki nga kau-
papa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia
tenei: —
(1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapu, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia koutou
ki nga morehu a aitua J mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to tatau taonga, ka tukua atu na kia
koutou.
(2.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
(8.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi me nga hapu ki te
matauranga, e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
(4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te
|
|
8 8 |
▲back to top |
8 TE PUKE KI HIKURANGI.
whakamarama i nga ahuatanga e puta mai
ai hematauranga nui, ki nga mahi ahu whe-
nua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi me
a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
tenei ao.
(5.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana enga tangata matau hei pai-
nga hei oranga me nga iwi, me nga hapu o
nga motu e raa nei, i roto i nga mahi, me
nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua
Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
(6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
nga tohutohu e pai ai te tiaki i te tinana, e
pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
katoa.
(7.) Ka manaakitia e te "Pake" nga tao-
nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
e puta mai ana i te Paremata o to tatau mo-
tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
nga hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
ia ture, me tona pai ma tona kino, me nga
mahi e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua
ture.
(8.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
mahi Kaata Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti),
Humeke, Teera tui kahu taane wahine hoki,
Teera mehe, Hanihi, me era atu tu mahi
katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
ta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua,
hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
te Pakeha aua tu panui he (Advertisement,)
he utu mo aua tu panui, ara, he 2/6
hereni me te hikipene, tae atu ki ee 3/- he-
reni mo te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
nei.
(9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei painga, hei
whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
me nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai
ai he matauranga kia tatau ki te iwi Maori.
(10,) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki
nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o
nga whare .Wananga Maori o nga tipuna
iho, o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamao o te Hono-i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
mea tika ki nga mea pai, e pata mai ai he
matauranga kia tataa, me o tataa uri katoa.
(11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga
taonga tuku mai a nga tangata e pa ana ki
o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
nga ture marena, me era atu tu korero katoa
e pa ana ki nga take penei me enei kua tu-
hia ake nei.
(12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
ia hapu, me te whakamanawa haere hoki
kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki
muri, a, me te haku hoki o te ngakau ki
nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
tawhito. Muri iho katahi ka titiro whaka-
mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
roa e haerea nei e tatau.
No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
hau haere nei. he kimikimi haere i enei tu
ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo ru-
nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruata-
pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu,
me nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutou marae.
Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae
atu au ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he
porangi ta koutou mokai, e pai ana. he wha-
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata
haere" koia ta koutou makai ka kohikohi
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka nguha ki te ara. He panui mau tonu te-
nei i nga wa kore utanga o te "Puke."
Kia ora tatau katoa.
"Te Puke Ki Hikurangi."
WHAKAMARAMAI NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."
Kia tau raia kia koutou katoa te rangima-
rie, me te aroha noa, me te rongomau, e kii
ana te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau ki te Whakapono, na te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono ae Amene.
E nga iwi o runga i nga mota nei, titiro
iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
marama kia koutou, mo nga tikanga e ahu
mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: —
TURE 1.
E wha putanga o te "Poke" i te marama,
ko te utu 16/- hereni i te tau; mo te ono
marama e 9/- hereni; mo te tora marama e
5/ hereni.
TURE 2.
Ko te tangata e tono pepa mai ana mona,
me tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
tikanga.
TURE 3.
Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
i nga moni Oota Poutapeta, (ara Postal
Note or Post Office Order ranei) me tuku
mai kia Arete Mahupuku, me Raukura Ta-
mahau c/o "Te Puke" Greytown North.
TURE 4.
Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
"Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te
pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
takai o waho o te pepa, he tohu tena kua
tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
8 tae mai he whakaatu mana.
TURE o.
E kore e tau te bee ki nga kai-mahi o te
"Puke" me to koutou taonga, mo nga wha-
kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia
tupato ano koutou, kaua nga korero kino e
takua mai. • TURE 6.
Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke"
kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
"Puke." TURE 7.
Ka perehitia nga korero katoa e tukuamai
ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
korero whakakino ingoa tangata, kaore e
whakaaetia.
TURE 8.
Ko te tangata kua whakaturia e te ko-
miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
ara, ko Pahira Anaru nao te rohe o Rongo-
kako katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru-
nga i te motu nei, koia anake hei whakaha-
ere mai i tera taha.
TURE 9.
Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
me penei te ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20.
Greytown Wairarapa.
Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha
nga korero ka maha atu hoki nga wharangi,
ki te iti nga korero ka iti iho nga wharangi.
Printed and Published for the Proprietors
by T. RENATA at their Registered Printing
Office, Main-street Greytown Wairarapa.N.Z.