|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 6, Number 10. 15 May 1905 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI.
(No. 10, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. Mei 15, 1905. (Wharangi No. 1)
TE PUKE KI HIKURANGI.
[PUTEA]
MAHI O TE HUI TOPU.
No te Mane te 13 o Maehe 1905, ka tae
katoa nga mema upoko Kaunihera ki Roto-
rua. pono mai e noho whati tonu ana a te
Arawa, me nga iwi i haere mai ki te tangi
kia Petera Te Pukuatua.
No te Tarei te 14 ka tae mai hoki te Ka-
wana rae tona hoa wahine, me tona tuahine,
he mea pohiri e te taane e te wahiae, ka tau
ki te roro o Tamatekapua, ka tu ko Pirimi
Mataiawhea ki te panui atu i te pukapuka
mihi mo te Kawana, i muri ka tu atu ko eta-
hi o nga rangatira ki te tautoko i nga mihi,
•i te mutunga o nga mihi, ka tapaetia atu
etahi taonga ki te Kawana. .
Te Kawana. Ka tu ki te whakautu i nga
mihi moona, ka mihi kia te Arawa, me nga
iwi kua hui mai ki te marae, ka mea, ki tana
titiro he tino pai atu te ture mo koutou, ara,
te ture ora mo te tinana, he rite tonu nga wha-
kahaere o te Maori ki nga whakahaere o ta-
ku iwi ake o Airana, kaore rawa i rereke,
• he roa te wa o toku iwi e ako ana ki nga ti-
kanga hopu i te ora, otira ki taku titiro e
kore rawa e roa ka mau ia koutou nga wha-
kahaere o te ora, ko te tino mea nui rawa
hoki tenei hei hopu ma koutou, ko nga tika-
nga mo te tinana, e whakahaerea nei e te
Tari Ora, no reira e tumanako ana te nga-
kau i taku kitenga atu kei te piki ake kou-
tou, he ahakoa kia kaha kia mau ki to kou-
tou tikanga, anei ake te roanga o ana korero.
Ka mutu nga mihi ka haere te Kawana ki te
hura i nga haki i uhia ki runga i te rua o
Petera Te Pukuatua, me te iwi katoa ano i
nga taha e tu ana Pakeha Maori, ka mutu
ka hoki ki te whare ka huakina, te tatau,
• katahi ano ka puare, ka tomo atu te Kawa-
na ki roto me nga tangata i whakaritea hei
hoa moona, kua rite hoki te teepu me nga
kai mo runga, i te mutunga o te kai ka pua-
re te whare ki katoa.
I te 2 o nga haora ka whakatangihia te
pere, ka noho nga upoko Kaunihera ki o ra-
tau tuuru, me te iwi katoa kii tonu te whare,
ka tu te Kawana i mua i nga upoko Kauni- .
hera ka mihi ki te iwi, ka mea, tena koutou
e nga upoko Kaunihera, i kohiria mai nei
koutou hei mangai, hei whakahaere i nga
tikanga, e tipu ai te ora i runga i te noho
tika i roto i enei ra, e tu ana tenei ahau ki
te whakapuare i to koutou Paremata, ko te
rua tenei o nga Paremata i tenei Koroni, kei
Poneke tetahi, ko tetahi tenei ka tu ki konei,
a, ko nga tikanga e whakaotia i tenei Pare-
mata, ka tukua atu ki tera Paremata o tatau,
tena ahau e awhina i nga tikanga e tukua
ake ana ki tera Paremata o tatau, a, kia ka-
ha koutou ki te whakahaere i nga tikanga,
me te iwi hoki kia kaha KI te whakarite, kia
mau ki to koutou tikanga me to koutou Pa-
remata, tena ahau e awhina ia koutou tika-
nga, be maha ana kupu he kupu tohutohu,
whakakotahi i te ngakau ki te whakarite i
nga tikanga, i te mutunga o te whai-korero,
ka nukuhia te whare mo te ata o te Wenerei.
Wenerei 15th Maehe 1905.
Ka noho te whare.
Ihaia Hutana. I mua i te tukunga o te-
tahi motini whakatu i te Timuaki mo te hui
topu, tenei take e pa ana ki runga i nga
tino take o te Pohiri a te Arawa.
(1.) Kia kawea mai nga aitua ki Rotorua
tangi ai, kaati kua ea tenei kua tangi tatau.
(2.) Ko te hui topu o nga upoko Kauni-
hera kua ea tenei, e noho nei nga mema me
te Huperetene.
Ko te whakapuaretanga o Tamatekapua,
kaati he tikanga ano ta o tatau tupuna mo
te whakapuare whare i nga wa o mua, kaati
i roto i enei ra, na te Tai rawhiti ana tikanga
mo te whakapuare whare he moni, no reira
ka whakaaro nga morehu i te kainga ki te
tuku mai i tetahi hereni, hei whakatau noa
mo Lo tatau tipuna whare, kaati kua apititia
taua hereni, e nga upoko Kaunihera o nga
motu nei, koia tenei ki te Tiamana o te Ara-
wa, me te Huperetene e £37 pauna.
K. M. Tawa. Ka mihi, ka mea e kore e
taea te nui o tenei whakaaro, otira koia nei
tonu to te Maori toona aroha e mau nei,
ahakoa he iti noa, te mea na te aroha i wha-
kanui, e mau tonu nei ia koutou i te Maori
tenei ahua, kaati kei te Tiamana o te Arawa
te moni nei.
Ka tangohia e Raureti Mokonuiarangi te
moni, ka tukua ki te iwi ara kia te Arawa
katoa, ka tu mai a Pirimi ki te mihi ka mu-
tu, ka whakahuatia te waiata e rua nga wai-
ata a te Arawa, ka rawe hoki huahuaaki ana
nga pakitara o Tamatekapua, i te mutunga
ka whakahokia mai nga moni ki te Tiamana,
ara, kia Raureti raua ko te Huperetene, ka
mutu tena.
Ka motinitia a Rere Neketini, ko Ihaia
Hutana he Tumuaki, paahitia ana i runga i
te pooti a-waha.
Ka noho ko Ihaia Hutana i runga i te
tuuru, ka karangarangatia nga ingoa o nga
mema noho ana e 20, ngaro atu tokowha,
ka karangatia nga kai-tohutohu noho ana to-
kowhitu, ka mutu tena ka mihi ki nga mema
o te hui ka mea, e nga honore mema, ko te
huinga tuatoru tenei o nga upoko Kaunihe-
ra o nga motu e rua, a, ko te hui whakamu-
tunga hoki tenei o te pootitanga e tu nei
tatau, ko te tuunga tenei o te hui topu e ha-
ere ake nei, ma tetahi pootitanga hou e no-
ho, kaua tatau e wareware ki te nui o te wa
ia tatau nei, : timataria ai tenei mahi hoou,
i raro i tetahi tikanga e timataria atu ana
hei taonga, mo nga uri me o ratau whakati-
puranga, penei hoki ia tatau e titiro atu nei
ki te wa i timataria mai ai tetahi tikanga
hou ki Waitangi i te tau 1840.
Kia whakaaro hoki tatau ki nga tikanga i
whakahaerea e tatau i era huinga, kaore nei
i tutuki, a, kia kaua e whakaara ake i etahi
take hoou, engari ko aua tikanga tonu, kao-
re nei i tutaki hei take mo tenei hui a ratau,
e kore e araia te hiahia whai kupu o nga
kai-tohutohu Kaunihera, i roto i tenei hui
mo runga i nga putake e whakahaerea ans.
E kore hoki e araia te haere mai a te iwi ki
te whare whakarongo ai, ka mutu i konei,
ka inoi ka mutu te inoi, ka haere nga mahi.
Ko nga mea tuatahi hei whakatakoto mai
ki te teepu, ko nga Ripoata a ia Kaunihera,
hei muri ko nga motini.
No 1. Ko te Ripoata a Tamatea Kauni-
hera.
No. 2. Ko te Ripoata a te Arawa Kauni-
hera.
No 3. Ko te Ripoata a Mahunui Kauni-
hera, heoi ano nga Ripoata i takoto ki te
teepu.
Ka kokiritia ko nga motini i te mutunga,
ka whakaturia he komiti hei whakatopu i
nga motini ka hiki te whare, ka noho tonu te
komiti.
- I te Taite 16 10, a. m, ka noho te whare.
Timi Kara te Minita Maori, e te Tiamana,
he ruarua nei aku kupu, tuatahi ko nga ini-
hi Maori kua ngaro atu o tatau hoa kauma-
tua i a aitua, i tena waahi i tena waahi, na
runga i tenei ahua, kua waiho nga tikanga
hei kaumatua, hei matua kia tatau, no reira
te whakaaro ake me nga hui topu, kua tu-
turu ki Rotorua nei, hei whakahaerenga i
nga ture i raro i nga tikanga e whakahaerea
e tenei huihuinga topu. •
Ka mihi atu au kia koutou e nga Kaunihe-
ra kua hui mai nei, he tohu tenei hei wha-
kaatu i te kaha i roto i o koutou ngakau, ki
te manaaki i tenei taonga, ina hoki kaore i
waiho ma te Pakeha e whakahe o tatau ti-
kanga, riro tonu ma tatau tatau Maori ano e
whakahe, he maha nga wahanga kei te wha.-
kahe, kia mohio ano tatau, kaore ano he ti-
kanga penei i whakawhiwhia ki etahi atu
iwi Maori o nga motu o te moana, e mea
atu ana au kia koutou kia kaha, kei waiho
tatau hei taunutanga ma te Pakeha, he nui
rawa atu tenei tikanga, ma te kaha anake e
tono ka neke atu ai, ka riro mai ai hoki nga
mana e uaua nei te riro mai ia tatau, kua
oti tenei hei tuara mo koutou, kua ngaro nga
kaumatua me a ratau kupu, kua pania tatau
|
|
2 2 |
▲back to top |
2 TE PUKE KI HIKURANGI
i naianei, ko te ture hei matua, e hoa ma
ehara i te mea e tino araitia ana te waipiro,
engari ko nga marae kia tapu, kia kore te
waipiro e tae ki nga rohe kainga, e mohio
ana au e kore rawa e taea e tetahi tangata
i roto i tenei hui, to kii mai ina nga hee o
te ture whakatapu i nga marae.
Mo te Rehita kuri, tera etahi tangata ki-
hai i Rehita ia ratau kuri, he nui atu nei
to utu a nga Kaunihera Pakeha, i a nga Ka-
unihera Maori, utu i whakarite ai. Ko Wa-
ikato e mea ana kia motuhake rawa he tika-
nga moona, ehara ia i te pai mo te motu.
Engari ko te ingoa noa iho, ina hoki
nga tangata o Tauranga i takahi i te ture,
mau ana ki te herehere. Ko te Kawanata-
nga i pohehe ki te aroha, penei kua man pera
hoki i nga tongata o Kurahaupo i whakateka
ki te ture, mau ana ki te herehere. Kaore i
te rereke nga mana nga taake kuri a te Mao-
ri i a te Pakeha. Kei te whaimana te Tia-
mana i raro i nga tikanga hamene, me te
whakamate atu i nga kuri.
Mo te rehita i nga tamariki, ehara tenei
i t3 mea uaua te whakaatu i nga moa mate
i nga mea ora o nga tamariki, me nga kau-
matua taane wahine, me te tokomaha o nga
anea moe taane wahine.
Tenei hoki me mahi e koutou he kupu
karo, mo nga pitihana a nga Pakeha mo
nga taake kari, kia mohio ai te whare me
nga mema o te Paremata, kua oti pai he
tikanga mo nga Maori, i haere nei ki Ahite-
reiria, i waenganui i nga Pirimia. Hei ko-
nei mutu ai aku kupu.
H. Rangitakaiwaho. E inoi ana au ki te
Kawanatanga me te Arawa, kia whakaneke-
hia hoki te hui o nga mangai Kaunihera o te
motu ki Wairarapa, i runga ano i enei take.
he ahakoa kua rongo ake au ki te kupu a te
Minita.
1. Kia whakamamatia enei taumahatanga
o nga hui Kaunihera i runga i enei iwi, ara,
ia te Arawa, kaati hoki te peehi tonu i enei
taumahatanga ki runga ia ratau.
2. Ko au e tu nei me nga morehu, me
Wairarapa moana ; i tukua ki te Kawanata-
nga i te hui parae ki Tipapakuku, ka tukua
te tangata te whenua te moana i taua tau.
8. I te hui o to Kotahitanga i te tau 1897,
i puta te kupu a Morehu Mahupuku, ko te
motu nei me tapahi atu te upoko ika, me
hono atu ki te upoko tangata, koia tenei tana
upoko tangata, ko te Minita Maori. 1 muri
mai ko nga Hoia Maori, ka tonoa hei wha-
kaatu i to tatau ahua, i te ra o te Taimana
Tiupiri o Kuini Wikitoria. Ko te mihi tena
i puta atu i roto i Aotearoa rae te Waipouna-
mu whare, te hokinga mai koia tenei ko nga
Kaunihera e tu nei, na konei au i inoi atu ai
kia tukua hoki tenei tuunga ki Wairarapa,
ki era morehu hoki o tatau.
Timi Waata He patai kau taaku kia
whakamaramatia nga tikanga o te Kaunihera
Whenua, ina hoki kua pai nga Kaunihera
Marae, kua marama tena i a tatau.
Pirimi Mataiawhea. E tautoko ana i nga
whakamarama a te Minita, mo te taha ki nga
Kaunihera, ka mutu i konei nga whaikorero.
Ka tu ko te Takuta o Akarana ka mea :—
E koa ana ahau moku e tu nei i waenga-
nui i to koutou hui, ki te whakamarama kia
koutou i nga tikanga, me nga karo o tenei mea
o te mate, kia rite tahi ai tatau te hapai i nga
tikanga e mutu ai te kaha o tenei mea o te
mate.
Mo te mate rere. Ko tona karo, me kohua
i nga kahu o te tangata i pangia e te mate
rere, kia mate ai nga Ngarara, kia 20 karani
wai, kotahi karani Rongoa Ui roto i aua ka-
rani wai. Otira ko nga peeti, teepu, tuuru,
te ruuma ranei, e kore hoki e taea te kohua,
tera ano ona rongoa hei mapu, we tahu hoki
ki roto i tetahi kohua, ka tutaki atu i te ruu-
ma, kia kapikapi rawanga puare o te wharo,
kia rua kia toru nga ra e tutaki ana, ka mu-
tu nga rongoa a te tangata, ka tuku mai ko
ta te Atua rongoa, ka huaki i nga toa i nga
matapihi, kia rere te hau ki roto, engari he
mea tupato rawa te mahi i taua rongoa, kei
mate te tangata. Ki te kore e taea te kohua
i nga kahu o te tupapaku, he pai me tahu ki
te ahi, he mea kino te tapuke, tenei ake te
roanga.
Pirimi Mataiawhea ka mihi. Ka panuitia
mai nga take i whakaaroa e te iwi nui tonu
hei tirotiro ma tenei hui katoa, koia tenei:—
1. Ko te puru Reiti, kia whakamamatia.
* 2. Ko te ture muru i nga whenua i raro
i te ture nui, kia whakakorea, i runga i nga
whenua Maori.
3. Ko te kura mahi a-ringa, kia whaka-
tutukitia ki runga ki nga tamariki, kia ata
wehea he waahi mo taua kura.
4. Ko te Pitihana Ui te Kawanatanga, kia
whakatokomahatia ake nga mema Maori, kia
rite ki nga mema Pakeha.
Ka rautu te panui me nga whakamarama,
he tokomaha nga rangatira i whai kupu, ka
nukuhia ana take, ma tetahi komiti o te iwi
nui tonu e whakahaere, tu ana i te komiti o
te iwi ko Peni Te Ua te tiamana, ka tukua
te whare ki te iwi.
I to 17 i te Paraire 10 a.m. ka noho te
whare. Ka haere tonu nga mahi i runga i
nga motini me nga take, tae noa ki te Hata-
rei te 18 o nga ra, e wha tonu nga ra i wha-
kahaerea ai nga motini me nga take, ka pau
katoa.
I Le 9 p. m. ka noho te whare.
Hutana te tumuaki. Ka mihi ki nga upo-
ko Kaunihera kamea:—E nga honore mema
o tenei hui topu, kua tae tenei ki te ra mu-
tunga o to tatau noho, no reira he mea tika
kia whakaputa atu i etahi kupu mihi i mua
i te hikitanga o te noho o tenei hui topu,
kei te nui rawa te hari i pa mai ki a au i
tenei nohoanga, mo runga i te koutou nga-
kau rangimarie, me ta koutou titiro mai ki
a au i mutu hohoro ai nga mahi o terei hui.
E tika ana hoki kia mihi poto atu ahau
kia koutou o nga upoko Kaunihera, i te mea
ko to tatau nohoanga whakamutunga tenei
mo te pootitanga e tu nei tatau, i te mea ko ta-
tau te timatanga o te koheratanga ake o te
puawai tuatahi i roto i tenei tikanga hou,
a, he wa ano ka koropuku ake te hua i roto,
ahakoa e kore tatau e hoki mai ano hei ta-
ngata noho i enei nohoanga a te pootitanga
e heke iho nei, he mea nui tenei e kore tatau
e ngaro i o tatau whakatipuranga, te titiro
mai e noho atu ana i te pito timatanga o te-
nei tikanga. E tumanako ana ano hoki te
ngakau ina whakahokia mai ano e te iwi etahi
o tatau hei mema i tenei pootitanga mo te
tau e heke iho nei, kaati i konei kia ora tatau
katoa. Ma Peneti te inoi, i te mutunga o te
inoi ka nukuhia te noho o tenei hui topu,
ki te waahi e whakaritea e te Kawana mo te
tau e heke iho nei.
' No te mane te 20 o nga ra, ka tae mai te
Pirimia ki te marae o Tamatekapua ka tau
ki roto i te whare.
Pirimi Mataiawhea. Haere mai e te Piri-
mia kia kite mai i o iwi Maori, menga upoko
Kaunihera, i hui mai nei ki konei, hei mahi
i nga ture mo nga marae hei ora mo te iwi,
e. nui ana to matau hiahia kia whkaarohia
mai e koe a matau mahi, me a matau Piti-
hana, mo te motu me to matau moana, e to
haere nei nga haika o nga Kaipuke o nga
Pakeha, me nga Ika, kua ki tonu to matau
moana i aua Ika, ko a matau nei Ika ake
kua ngare katoa kaati iho kia ora.
Hon Ngaitai. He mihi atu taku kia koe e
te Pirimia, kei te nui taku aroha mo taku
ngaronga mai ki tenei hui i tae ai koe ki toku
marae, mehemea au i rokohanga ake e koe
ki reira, kua takote ano i aa oku whakaaro
mou i reira, ko tenei kia ora.
Ihaia Hutana. Tena koe e te Pirimia, e
hari ana te ngakau mou i tae tinana mai ki
mua i a matau i tenei ra, ko te nohanga wha-
kamutunga tenei o nga upoko Kaunihera, i
pootitia i raro i te ture Kaunihera Maori o te
tau 1900, a ko te toru hoki tenei o nga tau
i noho ai tenei hui, i whakahaerea ai hoki
nga tikanga i raro i nga hiahia e tan rite ana
kiia wehenga o aua wawahanga Kaunihera o
te motu, i te mea ko te nohanga mutunga
tenei, no reira e inoi atu ana kia whakahoho-
rotia e koe te whakatutuki i aua tikanga, kei
konei tetahi whakangakau kore o te iwi nui
ki te ture, kei te kore mana hoki hei whaka-
tutuki i nga hiahia e taupatupatu ana kia
ratau ake, kia whakatutukitia aua tikanga i
tenei tau, a, kua rongo hoki matau kei te no-
ho kore tari te Huperetene o nga Kaunihera
i Poneke. No reira e tono atu ana kia hoa-
tu he tari mo te Huperetene, kia taea ai te
whakahohoro i te whakaputa i nga take kua
tukutukua atu ki tona ringa, kaati iho i ko-
nei, kia ora koutou.
Hon. Pirimia. Te iwi me nga upoko Ka-
unihera kia ora koutou, e koa atu ana te
ngakau mo a koutou kupu mihi mai kia au,
me taku hoa wahine rae ta maua kotiro, kua
tae mai nei ki uaua ia koutou, e koa ana hoki
au mo te taenga mai o te mangai o te Kiingi
ki mua ia koutou, ara, to tatau Kawana. E
mihi ana au ki a koutou mihi me nga kupu.
i te mea ko au tetahi mema Maori kei Konei
ki roto i te Paremata, kua hui mai nei kou-
tou nga upoko Kaunihera, kua kite koutou
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI 3
i au, me tetahi mema hoki o te Paremata a
T. Parata, ka koa ahau mehemea ka ho-
mai e koutou i nga take tika, ka hoatu tonu
e au ki mua i te whare, i runga i tooku ma-
hara nui ki te Kaunihera Maori, a maku hoki
e kapiti atu ki oku mahara, kaati mo runga i
nga whenua. Maori.
1. Ko nga whenua Maori kua Kootitia, e
7,301,;317, eka.
2. Ko nga whenua Maori, kaore ano i
Kootitia, e 92S,8S6 eka.
3. Ko nga whenua Maori kua riro i te
Kawanatanga, 2,0-i-i,81S, eka.
4. Ko nga whenua Maori e pai ana hei
whakanohonoho, 5,000,000, eka.
5. Ko nga whenua Papatipu, 352,170,
eka.
G. Ko nga Riihi 140, eka, ko nga moa
kua paahitia o aua Riihi, 35,192, eka.
7. Ko nga whenua i wetekia nga here,
mo nga Mokete me nga hoko, rae nga wha-
kawhiti whenua, 159,255, eka.
Ko te kaute o nga whenua kua tukua ki te
Kaunihera Whenua, timata mai i te wa i
mana ai te Kaunihera Whenua, 194,447,
eka.
Me whakaatu ano au kia koutou i etahi ti-
kanga, whakakaha i nga mahi mo te taha kia
koutou ki nga Maori. I tono ano nga Pake-
ha kia whakaatu au i te ahua o nga whenua
Maori, kaati kaore au i pai ki te whakaatu
kia ratau, engari me korero ano e au ki nga
Maori te ahua o ratau whenua. No reira
kua tae mai nei ahau ki waenganui ia koutou
e nga iwi, me nga upoko Kaunihera, he mea
tika kia tirohia te maha o nga whenua i tena
waahi i tena waahi o te motu nei, e noho
wehewehe ana nga paanga o te tangata i roto
i ia Peraka.
E mea ana hoki au, kia whakaurua he ra-
rangi, kia taea ai te whakawhitiwhiti, kia
topu ai nga paanga o te tangata ki te waahi
kotahi, i runga ano i te Wariu. Engari me
whakaheahea rawa i te tuatahi, ka whaka-
whiti ai, ma konei ka tino pai ai te mahi Pa-
mu a tetahi whanau, ki te mea ka oti te wha-
kanoho o aua whenua, ma reira e oti pai ai
enei tikanga.
Ka hoatu e te Kawanatanga he moni hei
mahi i te whenua, ko te koha o taua moni
he 4 pauna i te rau kotahi, a, kia 42 tau ka
whakaea katoa ai i taua moni, nae te koha.
Na, mo runga i te mahi uiui tonu a nga
Pakeha me nga hui a nga Maori. I mea atu
ahau, me pewhea hoki i te mea kai te takoto
huihui tonu nga whenua. Mo nga whenua
kai te takote kau, kaore i te nohoia e te ta-
ngata, me wehe ko te toenga, me whakano-
honoho ki nga Maori kore whenua, ma te
Kawanatanga e utu te 4 pauna, ko te nuinga
ma te hunga whai-whenua.
Kei konei a Tame Parata no tera motu ia,
kai te mohio ia, e 60,000 mano i hoatu e te
Karauna mo nga Maori o te Waipoanamu,
ka pera ano te whakahaeretanga mo tenei
whakahaere.
Ko te whakaaro nui o nga Pakeha o nga
takiwa nei, he mea mai ki a au kia murua
nga whenua, ara, te rima miriona eka, e toe
nei ki nga Maori, hei whakanohonoho ki te
tangata. Otira i mea atu au kia ratau, e
wha tekau mano te tokomaha o nga Maori,
ki te wawahia te whenua kiia, tangata kotahi
o ratau, he 160 eka ki te mea kotahi o ratau.
Ka mea mai nga Pakeha, me hoatu kia 100
eka mo te Maori kotahi, a, kia 1000 mano
eka ma te Pakeha kotahi. 1 mea atu uu,
engari poa mo ratau te rau kotahi, a, mo nga
Maori te mano eka, kaore hoki ratau i pai ki
tena. Ko taku hiahia ki tenei tangata ki
tenei tangata ake ano to ona kainga, uia rite
tonu hoki tu mahi a to Maori i tona kainga
penei ano i te Pakeha i ranga i ta ora tina-
na, i runga i te noho wehe a ia tangata i ro-
to i tona whare ake.
Mo nga take a te Arawa. Maku e tono
kia te Waari, kia tukua mai ma koutou e ti-
aki nga ika.
Mo nga Haika o nga Kaipuke o nga Pake-
ha, e rerere nei i to koutou moana, maka te-
na e whakamutu.
Kai te nui te hari me te whakamoemiti
atu kia koutou, me te koa o oku ki to koutou
kaha ki te mahi i nga tikanga, kua rongo
nei au kei apopo ta koutou hui pakara ai, e
mea ana au me kaua koutou e pakaru, me
noho tonu koutou ki te whakahaere i enei ta-
ke, ka waihotia iho nei e au kia koutou. Te-
ra atu etahi o nga kupu. I te mutunga, ka
hoki atu te Pirimia ki te taone.
No te ahiahi ka noho te iwi ki te whare.
kihei i whakahaerea nga take a to Pirimia,
otiia ko te kupu me whakamaori rawa i te
tuatahi, i te mea kaore i tae mai nga kape,
no reira te taea, te whakamaori, heoi pakaru
ana te hui.
1 whakahaerea, ko nga take a te iwi. oti
ana kia tuhia he Pitihana rao nga take e
rua.
1. He whakahe i te Puru Reiti, kia hoki
ano ki te haawhe Reiti.
2. He whakatokomaha ake i nga mema
Maori mo te Paremata o te Koroni. Kia to-
kotoru hei kapiti ki nga tokowha e noho mai
nei i te whare. Kia oti te Perehi me te
whakatikatika, ka tukutukua nga kape ki
nga iwi hei haina i taua Pitihana. I te 27
o Maehe te tino mutunga o te hoki ata o nga
mema ki o ratau kainga. Ko Peni Te Ua i
haere ki te hui a Taingakawa te Waharoa
Waikato.
Heoi nga kupu i taea te hopu, hoi utanga
rao te "Puke."
Na te kai tuku korero mo te "Pake"
E hiahia ana te kai inoi kia noho te hui
topu o nga upoko Kaunihera mo te tau e
heke iho nei, ki Papawai Wairarapa. E
whakaae ana te hui i runga i te hiahia o te
kai inoi. Otira i runga i te mana o te Teki-
ona 26 o te "Ture Kaunihera Maori 1900" e
mea ana, ma te Kawana e whakarite te wa
me te waahi e tu ai te hui topu. No reira
e watea ana te kai tono ki te whakatutuki i
te hiahia, ki te mana kua whakahuatia e te
Tekiona i runga ake nei.
TI. P. Tunuiarangi.
Hoori To Huki.
Tamaiwhakakitea-
Nireaha Tamaki.
Manahi Paewai.
Tapapa Rautahi.
Te Ama-o te-rangi.
Paratene Matenga.
Momo-kiingi Te Takou.
Ngatuere Tawhirimatea.
Otira me te iwi katoa.
Whakapuaki i ona whakaaro.
Waitangi Chatham Island.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi"
Tenei etahi mahara ruarua nei hei tuku
atu mau ki nga hoa aroha, o noho mai ra i
era waahi o nga motu e rua nei, hei tirotiro
hei mahara ma te ngakau.
Ko te putake nui o tenei mahara, he wha-
kaara, i otatau ngakau, ki te kimi i tetahi
tangata tika, kaha, tupato, hei monia mo ta-
tau ki te Paremata, i pata ano i a au tenei
mahara i tera tau.
Kaati kua kite iho nei i to mahara o Tu-
hoe i to pepa 79, e tono nei kia titiro atu
nga iwi ki ta ratau tangata i kimi ai. Heoi
ki te titiro ake a te ngakau, kore rawa a Tu-
i whakamarama i te ahua o ta ratau tangata,
ara, i te mohio, i te tupato, i te tika. E nga
iwi ko taaku tika, ko te tangata kaore ona
raruraru ki tona iwi me ona hapu, a, he aro-
ha anake hoki ki nga mea kuare e tukinotia
ana e te hunga tinihanga, ko te tangata tena
hei mema mo tatau.
Kaati kai te mohio tona tatau ki te titiro i
tenei tu ahua tangata. E nga iwi ko te tika,
ko te kaha, me te tupato, te mea nui mo ta-
tau i roto i enei ra. Ahakoa he tangata iti
engari ko enei tikanga kei roto i a ia, e hoa
ma koi ana te tangata mo tatau. Kua tu-
kua o tatau rangatira hei mema, i enei tau
maha kua hori nei, heoi ano te mea i oti he
aue tonu e nga iwi. Tenei ano tetahi ma-
hara kuare o tatau o te iwi Maori, ko te
ingoa nei ko te mema, ko etahi o nga hapu
e kii ana, kai a tatau tenei ingoa te mema,
kia mau te pupuri, ahakoa he hee nga mahi
a to ratau mema, rue aha noa ake te mate o
nga iwi. Kaati me whaaki tonu ake au i
nga hee i kite ai au, kia mohio ai hoki nga
mea kaore i te kite i te rongo.
Te hee tuatahi, kaore rawa te mema e no-
ho ana i roto i te whare, i te wa e korerotia
ana nga tikanga Pakeha. E hoa ma e pa
mai nei hoki aua ahuatanga kia tatau.
Te tuarua o nga hee, kaore rawa te mema
e haere ana ki te titiro i nga hapu na ana ia
i pooti, ki te tohutohu atu i te ara e puta
mai ai he ora kia ratau, ki te titiro hoki i
nga mate e pa mai ana kia ratau, he maha
o tatau hapu kei roto tonu i te pouritanga e
|
|
4 4 |
▲back to top |
4 TE PUKE KI HIKURANGI.
noho ana, kore rawa i ta mohio pewhea te
ahua mo ratau, na te aha i pera ai ? na te
kore hoki o te mema e tae ki nga waahi o
nua hapu hoatu ai i te maramatanga kia ra-
tau. Ko tetahi hee kei nga Pitihana a nga
iwi e takoto mai ra i roto i te Paremata, kore
rawa te mema e whakarite ana i tetahi taki-
wa, hei korerotanga, hei tononga atu hoki i
nga iwi na ana, me haere tonu te tangata ki
reira, akiaki ai katahi ano ka mahia, ki te
kore ka whakarerea, ka nukuhia atu mo te-
tahi tau Kaati ma te moni anake ka pono
ai te noho a te tangata i tera waahi i runga
i enei ahuatanga, he hoko anake taua hunga
i o ratau, whenua, taonga hoki kia whiwhi
moni ai, hei tiakanga i te wa e korerotia ai a
ratau Pitihana. Ko tetahi o nga nee, ki te
oti i te Komiti etahi o aua take, ka kiia me
mahi e te Kawanatanga be Ture, hei whaka-
otinga i nua tikanga, kaati ki reira noa atu
ona take takoto ai, kere rawa te mema e ta-
huri ki te akiaki i te Kawanatanga, kia ha-
ngaia he tikanga hei whakaoti i aua tako.
K nga iwi no reira au i kii ai, kimihia he
tangata mohio, kaha, tupato hoki, • kia oti ai
enei tikanga me enei mate te mahi.
Heoi, Inia Tuhaka.
He Whakahoki.
Ki ta "Puke Ki Hikurangi" maau e tuku
atu enei korero
Tenei ahau kei te whakamiharo ki nga
korero a H. Peka, o Tauranga, e mau nei
i te Pipiwharauroa No. 82. E penei ana
to patai a Peka. E whia nga wahine i ho-
atu e ia kia Arama? E hoa kei te mohio
noa atu matau, kotahi ano te wahine i hanga
ai e te Atua ma Arama., engari ko koe kihai
i kaha ki te whakamarama, ko te take tena-
i hangaia ai e te Atua he wahine ma Arama
kia kotahi ano, kia whakahetia ai te moe
punarua i muri mai i a Arama. E patai
aua ano hoki koe, mehemea he ture na te
Atua kia moe punarua te tangata i te wahine.
He aha te take i kore ai ia e whakaneke i te
kaute o nga wahine kia rite ai te hiahia o
te kikoniko? He pohehe pea no te Atua? E
hoa maku koe e whakamohio ki te utu o
tena o patai. Titiro atu koe ki te patunga
o nga uri taane katoa o Iharaira, i te wa i
whanau ai a Mohi. Titiro atu ano hoki ki
te nui rawa o nga tangata taane o Iharaira
i mate i nga pakanga o mua. Whai hoki
tirohia e koe Taminga. 31—17, 18. 35. Ka
kitea e koe i tena rarangi te whakahaunga a
te Atua kia patua nga taane katoa, me nga
wahine kaumatua o nga Miriana. A, i wha-
kahaua ano kia whakaorangi nga tamahine
katoa hei wahine ma Iharaira, a e 32, 000
nga. wahine i whakaorangia e Iharaira, Wha-
ihoki i te wa i whanau ai a te Karaiti, i
patua katoatia e Herora nga tamariki taane
No reira kei te tino mohiotia e te katoa kua
nui ke atu nga wahine i nga taane. Na, e
hoa ma kua tino riro i a Peka, te tautoko o
te moe punarua, mei mohio ia nuku atu te
kaute o nga i wahine i nga taane. Otiia e
Peka, Kaore tenei take e ahu ana hei whaka-
tika, hei whakahe ranei i te. moe punarua.
E kii ana a Peka, ko Rameka te punarua
tuatahi o te uri o Kaina tangata kohuru,
ehara tena i te tamaiti a te Atua. Engari
kaore koe i whakaatu mai i whakahetia a
Rameka e te Atua, mo tana punarua i ana
wahine, otiia kei te whakaaro pea a Peka,
he" kohuru tahi pea nga Momona he pera i a
Kaina? ara ma Peka ano e whakamarama,
kaore hoki au e kite i te ahunga o tenei take
hei whakahe i te moe punarua. E kii ana
ano a Peka, i mau ai te Momona ki tenei
tikanga, ehara i te mea he hiahia no ratau
kia rite to ratau tapu ki to Aperahama ma,
engari he hiahia wahine. E hoa e tino hee
ana to korero, kia mohio koe, mehemea he
Haahi pena i o ou Haahi te Haahi Momona
he hanga noa iho te whiwhi ki nga wahine
tokomaha. E kore rawa a Peka e kaha ki
te kii na nga Momona i \\hakatupu nga ta-
mariki kore maatua, kua puta nei o ratau
kaute. Tena, no nga Momona ano ranei
nga mema o te Komiti whakahaere o ana
tamariki ? Tena, kei raro ranei i te mana o
te Haahi Momona enei tamariki? E hoa e
Peka, kaore nga Momona e pai kia puta mai
he tamariki kore maatua ki raro iho i te
wahi e tau nei to ratau mana, he tino tapu
te mahi moe punarua, me a ratau tamariki
ki te Momona, ko taua topu mai ano i a
Aperahama ma rano. E ki ana ano koe i
raruraru a Aperahama i ana wahine tokorua,
a meinga ana e te Atua kia whakarerea teta-
hi. Na, e hoa ko koe ke kei te whakawiri
i te Paipera kia rite ki o ou whakaaro, : kore
rawa he kupu pena a te Atua, nau ake ano
tau kupu, kei te marama noa atu te take o
te whakaaetanga o te Atua, kia mahuetia a
Hakara, he whakarite i te hiahia o Hara. E
ki ana koe he tangata pai ke atu a Apera-
hama, mei kore ia e moe punarua. Engari
ra e hoa kore rawa te Atua i korero pena,
otiia e Peka, tera pea e riro i a koe te noho-.
anga o Aperahama ma e korerotia nei e te
Karaiti, i a Matiu 8——11. E ki nei. He
tokomaha nga tangata e haere ki a Apera-
hama, ki a Ihaka, ki a Hakopa, i te rangati-
ratanga o te rangi, kua nuku ake hoki too
pai i to ratau, notemea kotahi ano to wahi-
ne. E ki ana ano a Peka. E ki ana a te
Karaiti, i hanga raua e te Kai-hanga i te
timatanga hei taane hei wahine, a hei kiko-
kiko kotahi raua tokorua. E Peka, kei te
mohio matau ki ena korero a te Karaiti, kei
te pena tonu tona whakamaoritanga, engari
kaore koe i whakamarama he aba te take i
korero pena ai a te Karaiti, kaore hoki au e
kite i te Paipera be whakahe na te Karaiti
i te moe punarua te take i korero pena ai ia.
E ki ana ano a Peka, i te whakarapopoto-
tanga a Mohi i nga ture a te Atua, i a Tiu-
teronomi, i tona maharatanga ki te pakeke-
tanga o te ngakau o te tangata, ka whaka-
takotoria e ia he tikanga Upoko 17-;—17.
Kia kana te tangata e tu hei Upoko mo te
iwi o te Atua, e pokanoa ki te tango i nga
wahine tokomaha. E hoa ma kua tino ma-
rama rawa te Upoko i homai nei e Peka,
he mea tika te punarua, ina hoki ka ki te
Atua i taua Upoko ano, kaua e whakatoko-
mahatia he waahine mana, kei taua Upoko
ano hoki e ki ana, kaua e whakamaha he
hoiho mona, he hiriwa ano hoki. Na, he
mohiotanga no te Atua,. he maha nga wahi-
ne me nga taonga o nga tangata i taua wa,
no reira ia i ata whakarite ai, ko taua tanga-
ta anake e whakakorekore nga wahine me
nga taonga. E ki ana ano koe, te tangata
i rahi rawa tona hara ki tenei ture ko Horo-
mona. E hoa kaore rawa he korero pena
a te Atua i te Paipera, kihai ano hoki a
Horomona i hara mo tona moe punarua,
heoi anake tona hara ko tona moenga i nga
wahine Tauiwi, me tona koropikotanga ki
o ratau atua whakapakoko. 1. Kiingi 11.
5, 6, 7, 10. Engari kua homai e Peka te
26 o nga rarangi, 13, o nga Upoko o Nehe-
mia hei tautoko i tana kupu he punarua te
take i nui ai te hara o Horomona. Otiia e
hoa ma ko taua Upoko kore rawa i rite ki
te hiahia o Peka. Tena i ana me titiro ta-
tau ki te rarangi 25, o taua Upoko ano o
Nehemia, kei kona te whakaoatitanga a te
Atua, kia kaua e hoatu nga tamahine a Iha-
raira ki era atu iwi, a kaua ano hoki a Iha-
raira e tango mai i nga tamahine o era atu
iwi hei wahine ma ratau, koia tena te take
i hara ai a Horomona, e korerotia nei i te
26, o nga rarangi. E whakaatu ana ano a
Peka i tetahi kupu na Takuta Kito, i mea
taua tangata. Ko te hara nui o Horomona
ko tona kaiponutanga i nga wahine e 999,
a nga tangata ke. Kaati e mau tonu ana
taua tikanga i naianei, mehemea ka moe
tokomaha te tangata i te wahine, e tahae ana
ia i nga wahine a etahi ata tangata. E hoa '
kaore ano he korero pena a te Atua i te Pai-
pera, me nga korero a to tangata mohio e
kerero nei. He poropiti ranei ia na te
Atua? E Peka, e whakapono ke ana matau
ki te Atua ratau ko ana Poropiti, e kore ma-
tau e whakapono ki te tangata e rite ana te
kuare ki toou, nui noa atu te mohio o te
wahi kuare o te Atua, i nga tangata mohio
pena me to Takuta Kito, e korero nei kei te
miharo ahau ki nga korero a Peka, e ki nei
e kore nga Momona e panui mai i nga korero
o tana ake Paipera, kei kataina pea e te iwi,
engari e muru mai ana i nga korero o te Pai-
pera Tapu, me te mea nei koe e mea ana na
koutou anake te Paipera Tapu nei, mehemea
e peera ana koe, kaore rawa e tika, engari
mei ki koe na koutou re Paipera, ara te pu-
kapuka e kii nei kaore he tinana he wahi o
to koutou Atua, katahi ka tika taau. Tena
hoki ra ko te Paipera Tapu, he pukapuka
tena i homai e te Atua, hei mea • e marama
ai te no katoa, ki a ia me ana ture tapu, no
reira rite tonu io matau mana ki taua puka-
puka ki o era.atu tangata mana, ahakoa kore
ta matau Paipera e panuitia atu, he rite tonu
ona tikanga ki nga tikanga o te Paipera
Tapui Na te Atua hoki ana Paipera e rua,
ehara hoki i te mea ka hee te punarua i te
korenga e panuitia atu o ta matau Paipera.
|
|
5 5 |
▲back to top |
5 TE PUKE KI HIKURANGI.
Heoi ano.
Paora Hopere.
Tukupoto Taupiri.
Aperira 29th, 1905.
HE MIHI.
Tokaanu Taupo.
loth Aperira 1905.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi".
Na e hoa ma tena koutou te huihui o Ma-
tariki o Tautoru, maana e whakaatu nga
tikanga o te ao katoa, e takoto iho nei a te
Mangoraa i runga i te rangi hei huihui, pera
hoki me Matariki, kia topu ai ratau nga
whetu marama o te rangi ki te waahi kota-
hi, kia tau ai te maramatanga ki nga iwi o
Aotea, penei hoki me koutou e noho huihui
mai na, ki raro ki to tatau maunga tapu, hai
karanga ki nga waka taua, Da e oku tuaka-
na tena koa tukua atu nga kupu a to koutou
whanaunga pono, ki runga ki to tatau mau-
nga tapu, i huihui ai o tatau tupuna i nga
ra onamata, ki te waahi kotahi i te huriha-
nga i Mataaho, topu atu ki runga ki to ra-
tau maunga tapu, na, no reira tenei ahau to
koutou boa whanaunga, he tangata tauhou
rawa ki te hoe tahi atu i tooku Aaka, kia u
tahi atu ki runga kia huihui tahi ki Hikura-
ngi, kia titiro atu kia titiro mai kia mihi i
te mihi kotahi, tena ra koutou tena koutou,
me o tatau matua kua ngaro atu ki te po,
nga kaumatua no ratau nei nga matauranga
nunui kua waiho nei ki te ao, hei taute ma
tatau i muri ia ratau, kaati ko koutou nga
uri naana i whakamoe atu o ratau konohi ki
te moenga roa, no koutou te pouritanga, tae
ana mai kia Ngaati Tuwharetoa e noho atu
nei i raro i tona maunga tapu i Tongariro,
kaati me hoki ake aku kupu mihi ki te tutu-
kitenga o tenei hanga o te aroha, ahakoa i
tawhiti o tatau tinana rue o tatau aitua, na
nga morehu i whakatutuki ka kite he kono-
hi, he konohi.
Na nga ra o Pepuere i mahue ake nei ka
tae mai te reta a Teri Te Paerata minita o te
Hahi tapu o Rooma, te mokopuna a Papaka
teina o te Heuheu Tukino, e whakaatu ana
mai kia Te Heuheu Tukino nae nga rangati-
ra o Ngaati Tuwharetoa, tenei te haere atu
nei nga pani a te hunga mate, ki te kawe
mai i te aroha ki te hari mai hoki i nga oha
aki a Tamahau i waiho ake ki nga iwi, hei
manaaki ma ratau kia kite hoki a Ngaati-
Tuwharetoa i nga whakaahua o Te Rangi
Tahau, raua ko Hoori Te Tauri, ki te kawe
mai i nga mate o nga rangatira nunui o te
upoko o te ika roa, tae noa ki te riu o Here-
taunga, o nga rangatira nunui i puta mai
nei i roto ia Kahungunu Matangirau.
Heoi ka noho a Ngaati-Tuwharetoa i ru-
nga i te mataara me te tupato, be mea nui
rawa tenei ki nga ra onamata, o tatau tupu-
na kia tupato i roto i tona pa, kei rokohanga
mai e tu takarewa ana ka he, no te 2 o nga
ra o Maehe ka tae mai, ka tu ki te marae i To-
kaanu, ki te poho o to ratau tipuna o Puha-
orangi, heoi ka tangi a Ngaati-Tuwharetoa.
Kia Teri Paerata. Kia Niniwa. Kia Ra-
ukura Tamahau. Kia Te Wairata Mahupu-
ku Kia Kauki Naera. Kia Tamaihotua,
Kia Te Rangihikutaketake.
Heoi e hoa ma tae ana mai te mamae ki
te ngakau, me te nui hoki o te tangi, i haere
mai nei ratau i te ara o ratau tupana, o ra-
tau matua kua ngaro atu ki te po, ko te hu-
amo i waiho ake ki nga iwi, hei mohiotanga
mo ratau he wai-marie hoki te ra i tu ai te
hui o Tongariro Kaunihera i te 1 o Maehe,
i hui ai nga rangatira o Ngaati-Tuwharetoa
puta noa ona robe katoa, hei pohiri, hei ka-
ranga i nga oha a o tatau tupuna, heoi kua
waiho tenei hei mea nui rawa ki waenganui
ia tatau, te rua ko te tangi a Ngaati-Tuwha-
retoa, a te taane a te wahine, i te putanga
mai be wahine anake na ana i whakatutuki
mai tenei mea nui te aroha o te hunga mate,
ka waiho hei mea nui rawa, e kore rawa e
wareware ia Ngaati-Tuwharetoa, ka waiho
tenei hei taonga nui ki roto ki te rokiroki a
tona tupuna a Whakaotirangi, e kore rawa e
taea e te tangata te wetewete, a, he nui te
manaaki a Ngaati-Tuwharetoa, kia kite tonu
atu o ratau konohi a hoki noa.
Kaati tena no nga ra o Maehe ka hori nei
ka tae mai te reta a Pateriki Ngamotu, wha-
kautu mai kai te haere mai a Akenehi To-
moana, he whakaatu mai na ana Ki nga ra-
ngatira o Ngaati-Tuwharetoa, ki te kawe
mai i nga aitua o nga rangatira nunui o roto
o te riu o Heretaunga, kia tangihia ki roto o
Taupo, a Henare Tomoana, a Te Teira Tia-
kitai, a Hoone Te Karawa, a Teneti Tomoa-
na, a Te Hapuku, a Nepe Te Apatu, me nga
tini rangatira o roto o te riu o Heretaunga,
kua hoki atu nei ratau ki Hawaiki, i runga i
nga waka o ratau tupuna, i timata mai i
raro o Taupo te tatari tae noa mai ki Toka-
anu, Waihi me ona rohe katoa, no te 8 o
nga ra o Aperira ka tae ruai ki Tokaanu, i
hui katoa mai ki te waahi kotahi tangi ai, he
nui te tangi o Ngaati-Tuwharetoa ki to ratau
matua kia Henare, ko tenei tangata ko He-
nare Tomoana i puta mai ia Tuwharetoa, a,
he tangata e manaaki ana ia N'Tuwharetoa
i roto o Heretaunga i nga wa kua mahue ake
nei ratau ko ana tuakana i runga i nga mahi
katoa, na titiro e hoa ma ko tenei pikitanga
ko Titiokura, he taane maana e whakaueka-
ha tenei hanga te tangi mate, ao tenei ra
kua riro ma te wahine e takahi mai nga ta-
kahanga waewae o ratau matua, koi nei to-
nu te tangi a Ngaati-Tuwharetoa ki to ratau
whaea, ki to ratau kuia, ko tenei wahine ko
Akenehi, he rite tonu to raua putanga mai
ko Henare i roto ia Tuwharetoa,
No e hoa ma i nga wa o mua ka haere te
wahine i te ara, ka hapai tonu ratau note-
mea ma te wahiue e tangi, tuarua ki te hae-
re te wahine ki te hohou i te Pakanga kia
mutu, kore rawa e taea te takahi e tetahi
taha, e tetahi taha, tona whakatauaki he
rongo taketake e kore e taea te whakahe, ki
te takahia kua he, na, e rua enei huarahi he
wahine anake na ana i takahi mai a Rangi-
po, a Titiokura, no te ara ki Titiokura, ko
Akene hi Temoana, Pateriki Ngamotu, Pani
Hapi, Makere Raparapa, me Te Pomaru, a
Teneti Tomoana, me Matene.
Na e hoa ma e oku whanaunga e noho
mai ra i te upoko o te Ika, puta mai ki te
riu o Heretaunga me ona wahi katoa, tena
koutou he nui rawa no te hari o te ngakau,
me te whakanui hoki mo nga wahine ranga-
tira i haere mai i nga huarahi e rua nei, i
nga pikitanga o ratau tupuna i nga ra Ono-
mata, me to ratau mohio ki te kawe mai kia
tangihia ki Taupo, kia mutu ai te ngakau
mamae, kia houhia ki te rongo o tenei men
o te aroha, no reira ahau i mahara ai, me
tuhi atu ahau i tenei taonga nui, whakaaro
rangatira kia utaina atu ki runga ki nga
waka o tatau tupuna kia hoe tahi atu ki ru-
nga ki to tatau maunga tapa.
Kia koakoa tahi ai o tatau ngakau kua,
tatu hoki tenei mea nui rawa ki te rangi, ki
te whenna e kore rawa e taea te takahi e te
tangata ake ake tonu atu.
Heoi ano aku kupu kai taumaha rawa to
tatau maunga, kai totohu ki te moana, na
to koutou hoa pono pono rawa.
Na Te Waaka Tamaira.
KOMITI MARAE O HAMUA.
Hamua.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" te-
na koe, me to Komiti whakahaere i nga tao-
nga o te hunga mate.
Mau e tuku atu enei Ripoata, hei titiro
iho mate konohi, hei whakaro iho mate nga-
kau, i nui ai nga Ripoata i te nei putanga, i
mahara au kua tukua atu e te Tiamaua o te
Kaunihera, no naianei katahi ka mohiotia
kai a ia tonu e pukai ana, no reira i timata-
tia mai i te 1 o Hanuere, te 1 o Pepuere,
me te 1 o Aperira, kai muri iho ka ma-
ma te haere o nga Ripoata, ka haere tika atu
nga Ripoata kia koe, me puta atu i to ringa
he ahunga atu ki waho Heoi.
H M Tatere.
Kai tuhi Ripoata mo te Puke.
Ko te huihuinga tuatoru o te Komiti Ma-
rae o Hamua, Raupanui Ngaawapurua.
Tiamana. Ka tuhera to tatau whare 10
a, m, te mea tuatahi ko o koutou ingoa.
Mohi Rangimauriora. ... Ae.
Wehe Marakaia.
H. Tatere.
P. Rakaimaro, Hekeretari. ...
Tiamana. Ma koutou e homai he take ki
ta tatau teepu.
Mohi Rangimauriora. Kaora taku i te
motini, ka korero au i tetahi korero mo ru-
nga i te korero a Hooka te mema o Mahitao-
ne. Ko tona hiahia kia murua e ia te
Mano eka whenua rahui, mana e whakanoho-
noho ki te iwi Pakeha, no reira me tirotiro
tenei Komiti ki tenei kupu taimaha, kupu
whakamangere i te iwi Maori, ki te kore e
whakapai i o ratau waahi oneone, taku tino
hiahia kia whakapaua te kaha o te Komiti
ki le kimi tikanga e hoki mai ai tenei waahi
ki te iwi Maori me ona painga, e kore ai e
|
|
6 6 |
▲back to top |
6 TE PUKE KI HIKORANGI.
taka atu ki to iwi Pakeha.
H. Tatere. E pai ana tenei take, ka korero
au mo tenei take. Ko te No. 2 he tangata ko
Hainia kai runga i tena wahanga o te Mano-
eka. Ko te No. 10 kua noho ko Hona Tute-
miha, kua hinga te Ngahere i a ia, 10 pea
nga eka, nui atu iti iho ranei, kaore e nui ake
aku kupu mo enei wahanga e rua, engari mo
te No. 1, H, 4, 5, O, 1, S, 9, taku kupu
mo enei nama o taua whenua, me tuku e
tenei Komiti he Ripoata ki te "Puke Ki
Hikurangi" mate "Hikurangi" e whakaatu
Ui nga tangata nona enei nama kua tuhia
ake nei. Ko te hiahia o tenei Komiti kia
whakaaro nga tangata nana enei piihi, kia
whakanohonohoia o ratau te whenua, ku
kaua e riro i te whakaaro a te mema o Ma-
hitaone, he nui aku kupu hei arai i te wha-
kaaro a to mema Pakeha o Mahitaone, otira
ko tetahi mea nui e tino kore ai tenei whaka-
aro muru whenua, ki te kore e taea e nga
tangata no ratau tenei whenua te whaka-
nohonoho, heoi me riro ma tenei Komiti me
te Komiti o te Oreore, e whakahaere nga
ritenga mo tenei whenua, i runga i te tika-
nga whakanohonoho Ui te Maori anake,
kaua ki te Pakeha, i runga i nga ritenga
riihi penei te ahua, ma enei Komiti e tuku
te whenua ki nga tangata e hiahia ana ki
taua whenna, mo te moni e rite ana mo te
eka mo nga tau e 21, kia 4 tan e whakapai
ana te whenua, ka ahei ai te kai-tango riihi
ki te utu i taua riihi ki te tangata nona te
whenua.
Wehe Marakaia. E tautoko ana au i enei
whakamarama e korero nei nga mema, aha-
koa kaore i haere motini, engari i runga i
nga kupu a nga mema kua kitea to marama
o te katea, heoi ki a au ma te Tiamana te
kupu i naianei.
Tiamana. Ka paahitia e au tenei take
hei painga mo te katoa.
Tiamana. Kua nuku te whare mo te 1 o
Pepuere. .
Pepuere, 1, 1905.
Ko te huihuinga tuawha o te Komiti Ma-
rae o Hamua Raupanui Ngaawapurua.
Tiamana. Ka tuhera te whare 10 a. m.
ko te mea tuatahi ko o koutou ingoa kia
panuitia.
H. Tatere. ... ... Ae,
W.Marakaia. ...
M. Mauriora.
P. Rakaimaro. ...
Tiamana. Kaore he take kai au, kaia
koutou nga take mo to tatau whare.
H. Tatere, motini. E mea ana au kia
tukua he pukapuka whakahau ki te Kauni-
hera Pakeha o Pahiatua, kia kiriiniitia te
awa ki a te Kaunihera i Ngaawapurua, no
te mea kai te hoki te wai ki uta, kaore e
kaha te rero o te wai i te ki o te awa i te
otaota, i te pakiaka whiro.
Mohi, tautoko. Nireaha, tuarua. Tia-
mana, kua paahi.
Wehe, motini. E mea aua au kia whai-
mana tenei Komiti ki te whakahaere i nga
mahi whakanohonoho whenua Maori, kaore
nei he tangata i aua whenua.
Mohi, tautoko. Kopa, tuarua. Tiama-
na, kua paahi.
Tiamana. Kua nuku te whare mo te 1
o Aperira.
Aperira 1, 1905.
Ko te huihuinga tuarima o te Komiti Ma-
rae o Hamua Raupanui Ngaawapurua.
Tiamana. Ka tuhera te whare 2 p. m.
Tiamana te mea tuatahi ko o koutou ingoa.
H. Tatere. ... ... Ae
W.Marakaia. ...
M. Mauriora. ...
P. Rakaimaro. Hekeretari. "
Tiamana. Kai nga mema o te Komiti
nga take mo to tatau whare.
H. Tatere, motini. E mea ana au kia
tukua he Ripoata ki te Tiamana, me te Ti-
muaki mo nga whenua Maori e ruhi ana ki
te Pakeha, tae noa ki nga, rori e takoto ana
i runga i nga whenua Maori, kia riro ma te
Kaunihera Maori e tango nga reiti o-aua
whenua e whakahaere nga aiahi o aua rori.
Wehe. tautoko. Mohi, tuarua,. Tiama-
na, kua paahi.
Wehe, motini. E mea ana au kia tukua
he Ripoata ki te Tiamana me te Timuaki,
mo te rori o te Kiingi, e takoto ana i nga
wahi o tenei Komiti, notemea kua puta
te whakahe a tenei Komiti ki te Kaunihera
Pakeha, a kua tae atu hoki ki te Kawana-
tanga nga kupu whakahe a tenei Komiti,
notemea he nui rawa no te tora tiini hei
riro i te rori, engari me waiho i te kotahi
tiini te whanui o te rori i runga i nga whe-
nua.
Mohi, tautoko. Tatere, tuarua. Tiama-
na kua paahi.
Kua whakahaeretia e to tatau Komiti kia
whakanekehia te whaina mo te tangata
haurangi ki a £1—O—0. Haurangitanga
tuarua £2—O—0. Haurangitanga tuatoru
£8—O—0. Tae atu ki te 4. me te 5, pau-
na, mo te mau patara ki nga kainga Pa
Maori £2—10—0. Mo ia maunga mo ia
maunga, waipiro ki nga kainga Pa Maori.
Kua whakamanaia e to matau Komiti a
H. M. Tatere, hei whiu mo nga tangata e
takahi ana i enei whakaritenga,
He mea tuku ata i raro i te mana o te
Komiti, me tona Tiamana.
Pa netu Ngatata, Tiamana.
Reta Tuku Mai
Ki te Etita o te "Puke," e hoa tena koe,
me o hoa mani i to tatau taonga, kia ora ko-
utou me nga morehu katoa o te iwi.
I a au e ahu atu ana ki Utaa me Omingi,
ka mau atu au i nga pukapuka mai o Niu
Tireni, whakaatu mai i nga aitua o muri na.
Kaati he nui te aroha o te ngakau. Kaa-
ti kia hoki mai ahu i Utaa me Omingi, ka hoki
ai ahau ki Kareponia, hei reira ka hoki atu
ai maua ko Pou Manihera, kaore rawa e roa.
Heoi kia ora nga morehu,
Na ta koutou mokai
Iriatara Kiingi.
He Panuitanga.
Tenei kia mohio nga whanaunga o Peehi
Hemi i roto i te Rohe o Rongokako.
Take Tuatahi.
I te ringa a Peehi o te Hohipera nae ona,
Neehi, kaati i te awangawanga o nga whana-
unga ka whakaaro te Kaunihera kia nukuhia
ki tetahi whare. Ko te mana ano o te Taku-
ta me te Ohipera, ki a tu ana kote Kaunihe-
ra hei tiaki ia Peehi, otira he mea inoi ano
na te Kaunihera ki te Takuta whakaetia ana,
kia riro ki raro i te mana o te Kaunihera
kaiti kote Kaunihera o Rongokako kei te utu
i te Neehi e 5/- hereni i te po.
Kua whakaae te Kaunihero kia haere nga
whanaunga o Peehi kia kite i a ia mote tai-
ma poto.
AREKA. MARE.
(ALEX. MURRAY.)
Rangatira toa kakahu, i te taha whakate-
raki o te Parihi Hooro o Kereitaone.
Kai au nga tino kakahu o ia ahua o ia a-
hui, mo te taane, mo te wahine, mo te
tamariki hoki.
Mo te taane :—
Koti nui arai-ua. Hatu, Kaate wuuru,
Waiti Haate me nga kara, Potae, Paranene,
Poraka, Toroihe, Tokena, Neketai, me era
atu kakahu mo te taane. A, ina hiahia te
tangata ki te Hatu meiha, ka taea e au te
hanga he Hutu meiha, i taau ahua ano i
hiahi a ai.
Mo te wahine:—
Koti wahine arai-ua, tiakete hiraka, piihi
hiraka, piihi wuuru tino papai, potae, kaone,
tokena, nga kakahu o roto, me era atu kaka-
hu papai mo tenei hanga mo te wahine.
Mo te tamariki:—
Koti rahi, hutu, potae, me era atu kakahu
mo te tamariki.
Haere mai ! Ko nga po tenei o te Taku-
rua, me te powhiriwhiri ano ki te ringa, kia,
whiwhi ai koe ki tahi i hiahia ai.
Tiriti Nui.
Areka. Mare.
Kereitaone.
G. EIMIHA.
(C. AMOS)
Puutu. Puutu. Puutu.
Ki te hiahia koutou ki nga puutu papai,
haere mai kia C. Eimiha, maku e hoko atu
kia koutou nga puutu papai, mama, huatau
hoki mo tenei hanga mo te taane, ko te utu
12/6, tae atu kite 30/-.
Mo nga wahine, ko taua ahua ano te pa-
pai me te iti hoki o te utu. Kaore e whaka-
aetia te nama.
Ko taku whare kei tetahi taha ake o te
Kemihi o Hene Hoori.
Tiriti Nui.
C. Eimiha.
Kereitaone.
|
|
7 7 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. 7
WHOREHETA AMA
HOTEERA.
(FORESTERS ARMS HOTEL.)
I tawaahi atu o te Poutapeta o Kereitaone.
HE WHARE HOU.
He whare pai hoki, a, he Hoteera e muia
tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA WAIPIRO TINO PAI ATU.
——Ara.——
Nga Wehike, nga Tiini, nga Parani, nga
Rama, nga Waina, me nga Pia tino pai ho-
ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.
—A—
He nui hoki te papai o nga kai, me nga
moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
—Me—
Te Tepara Hoiho.
Iwa Ropata (Eva Robert's.
Kereitaone Noota.
T. P. ROHIPI.
(D. P. LOASBY.)
He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke o
Niu Tireni. He nui nga ahua kai katoa
kei au.
\_\_Ara—
Paraoa, Huka, Tii, Pata, Raihi, Tiamu,
me era atu tu ahua kai katoa.
He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
nga Toote, Naihi, Whaaka Tiaka, me era
atu tu ahua o era tu taonga.
\_ \_
He nui nga Puutu, me nga Huu, a. he
ngawari hoki te utu.
Nga Toowe (Stove) tunu kai, nga Toowe
whakamahana hoki.
Engari kaore e riro i runga i te nama.
Toa o nga taonga katoa
T. P. Rohipi.
Tiriti Nui Kereitaone.
A. TEONE.
(A. JONE'S.)
Kai tunu Rohi, Keeke.
E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro o
Kereitaone.
Me te tino mohio hoki o nga tangata, he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa, Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
No reira haere mai ki ahau, ko ahau to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei.
Tiriti Nui.
A. Teone.
Kereitaone.
HE WHAKAUTU.
E hoa e Tohungia tena koe, koutou ko ou
hoa, me ou hapu me te iwi katoa i kona, kia
ora koutou nga morehu a aitua i tona waahi,
kaati tenei te ora atu nei te ngakau mo ta
koutou whakautu mai ia maua panui, koia
na te tika, ka mohio iho be raruraru to te
tangata whakaatutia mai tenei kupu a te ae,
me te kaore, whakaatutia mai kia mohio aru
ai au, heoi taku kupu, me tae mai koe ki ko-
nei, me era atu tangata e whakahe nei. e
whakatika nei i o tipuna, me o tatau waka,
kua tuhera a Taakitimu, ka mahue a Maehe,
ka tuhera tonu te whare nei i naianei a tae
atu ki te mutunga o Aperira, kai konei tonu
au me te hui. i roto i nga ra katoa o Aperira
nei, e mahi ana i nga mea mo roto, mo te
tatari atu kia koe me era atu.
Niniwa-ki-te rangi.
He Panuitanga.
Kua, tae mai etahi moni ki te "Puke,"
engari kaore e mohiotia, kowai te tangata, na
ana i tuku mai aua moni; ko aua moni kua
tae noa mai, ko te tangata e mohio iho ana,
he moni ana i tukua noatanga mai e ia kaore
he ingoa whakamohio ki nga kai-whakahaere
o te "Puke" na ana aua moni, ma ana e
whakaatu mai, ki te Etita, a, ki nga kai-tiaki
moni ranei o te "Puke" he moni ana i tuku
mai ai, me te maha ona moni i tuku mai ai,
me te Poutapeta hoki i tukua mai ai aua
moni.
"Te Puke."
PANUI WHAKAMARAMA.
He whakamarama te waahi tuatahi ki
nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
tika-o Aotearoa me te Waipounama, tena
koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
1905.
I pata ta matau panui whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te
panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
roto i te taha ki te reo Pakeha tae noa ki te
wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari he mea hanga
rawaho atu i te komiti, na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka perehitia te panui whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou." No re huihuinga whaka-
mutunga o te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema ka hori nei, ka kokiritia taua take ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui-
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
2 o te reo Maori o te ''Puke".
No reira o nga iwi, o nga hapu katoa, ka
whakaotia te utu mo to koutou taonga ki
runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
16/- hereni mo te tau, a, mo te ono mamina
e 9/- hereni, mo te 3 marama e
hereni. E wha hoki putanga i roto i te
marama.
Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
puta mai ona korero mo te taha ki te reo
Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona
te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
te "Puke," heoi ta matau be Amine atu, a,
oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
me te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
korero mo te tuha Pakeha. Kaati i te rupe-
ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
keha, koia te take i whanga tona ai matau,
a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
No reira te Kai-tuhi ka whakaaro, e koro
rawa e taea e matau te whanga atu ano, Ki
nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi
penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
ere, a. ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
hui ki runga i nga tihi o nga maunga, o
kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu
ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
ere i te taha kia matau, kia wawe te puta ata
ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
keha kia ata takatu ana, a tona wa pea o
rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
te putanga atu kia koutou. Engari ko to
mea ma koutou, he uta pikaunga mai ki
runga i to koutou taonga i te mea
kua mohio iho koutou ki nga kau-
papa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia
tenei: —
(1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapa, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia koutou
ki nga morehu a aitua i mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to tatau taonga, ka tukua atu na kia
koutou.
(2.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
(3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi nae nga hapu ki te
matauranga, e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
(4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki to
|
|
8 8 |
▲back to top |
8 TE PUKE KI HIKURANGI.
whakamarama i nga ahuatanga e puta mai
ai hematauranga nui, ki nga mahi ahu whe-
nua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi me
a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
tenei ao.
(5.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana enga tangata matau hei pai-
nga hei oranga me nga iwi, me nga hapu o
nga motu e rua nei, i roto i nga mahi, me
nga tare Kaunihera Whenua, Poari Whenua
Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
(6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
nga, tohutohu e pai ai te tiaki i te tinana, e
pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
katoa.
(7.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
e puta mai ana i te Paramata o to tatau mo-
tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
nga hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
ia ture, me tona pai me tona kino. me nga
mahi e pai ai aua tare, e kino ai ranei aua
ture.
(8.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
mahi Kaata Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti),
Humeke, Teora tui kahu taane wahine hoki,
Teera mehe, Hanihi, me era atu tu mahi
katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
ta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua,
hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
te Pakeha aua tu pamu he (Advertisement.)
he utu mo aua tu panui, ara, he 2/6
hereni me te hikipene, tae atu ki ee 3/ he-
reni mo te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
nui.
(9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei painga, hei
whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
me nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai
ai he matauranga kia tatau ki te iwi Maori.
(10,) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki
nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o
nga whare Wananga Maori o nga tipuna
iho, o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamo o te Hono i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he
matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa.
(11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga
taonga tuku inai a nga tangata e pa ana ki
o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
nga ture marena, me era atu tu korero katoa
e pa ana ki nga take penei me enei kua tu-
hia ake nei.
(12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
ia hapu, me te whakamanawa haere hoki
kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki .
muri, a, me te haku hoki o te ngakau ki
nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
tawhito. Muri iho katahi ka titiro whaka-
mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
roa e haerea nei e tatau.
No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo ru-
nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruata-
pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu,
me nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutau marae.
Iua kaha hoki te whangai i au, ina tae
atu au ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he
porangi ta koutau mokai, e pai ana he wha-
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata
haere" koia ta koutou makai ka kohikohi
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka nguha ki te ara. He panui mau tonu te-
nei i nga wa kore utanga o te "Puke."
Kia ora tatau katoa.
"Te Puke Ki Hikurangi."
WHAKAMARAMAI NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."
Kia tau raia kia koutou katoa te rangima-
rie, me te aroha noa, me te rongomau, e kii '
ana te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau ki te Whakapono, na te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu 1
ai te Whakapono ae Amene. I
E nga iwi o runga i nga motu nei, titiro
iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
marama kia koutou, mo nga tikanga e ahu
mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: —
TURE 1.
E wha putanga o te "Poke" i te marama,
ko te utu 16/- hereni i te tau; mo te ono
marama e 9/- hereni; mo te toru marama e
5/ hereni.
TURE 2.
Ko te tangata e tono pepa mai ana mona,
me tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
tikanga.
TURE 3.
Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
i nga moni Oota Poutapeta, (ara Postal
Note or Post Office Order ranei) me tuku
mai kia Arete Mahupuku, me Raukura Ta-
mahau c/o "To Puke" Greytown North.
TURE 4.
Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
"Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te
pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
takai o waho o te pepa, he tohu tena kua
tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
e tae mai he whakaatu mana.
TUBE 5.
E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te
"Puke" me to koutou taonga, mo nga wha-
kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia
tupato ano koutou, kaua nga korero kino e
tukua mai. TURE 6.
Kaore o whakaae te Komiti, o te "Puke"
kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
Puke." TURE 7.
Ka perehitia nga korero katoa e tukua mai
ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
korero whakakino ingoa tangata, kaore e
whakaaetia.
TURK 8.
Ko te tangata kua whakaturia e te ko-
miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
ara, ko Pahira Anaru mo te rohe o Rongo-
kako katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru-
nga i te motu nei, koia anake hei whakaha-
ere mai i tera taha.
TURK 9.
Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
me penei te ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20.
Greytown Wairarapa.
Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha
nga korero ka inaha atu hoki nga wharangi,
ki te iti nga korero ka iti iho nga wharangi.
Printed and Published for the Proprietors
by T. RENATA at their Registered Printing
Office, Main-street Greytown Wairarapa N.Z.