![]() |
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 5, Number 19. 01 July 1904 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
[NAMA.] WAIRARAPA HURAE PARAI RE 1, 1904. ITAU TUARIMA.] TE PUKE.KI HIKURANGI. [PUTEA] Ko nga ra o koutou tau e whitu tekau tau ma te whai kaha ka waru tekau tau. Hei konei koutou, e haere ana ahau ki toku Atua ki to koutou Atua, ki toku matua ki to kou- tou inatua. Kua tutaki te mahi tohu me te pono, kua hongi kia raua te tika me te rongomau. Haere atu ra e koro, te mana, te kaha, te pou-tokomanawa, te okiokinga o nga kii o te tikanga, haere i runga i te rangimarie me te honore o au mahi nunui i mahia e koe, i a koe e kori ana i roto i nga tau maha o tou oranga i tenei ao. Kua kite a-tinana koe i nga iwi o nga mo- tu, o Aotearoa me te Waipounamu, me era atu motu o te moana-nui-a-kiwa, i te ra nui ki Rotorua, i nga ra o Hune o te tau 1901. Kua kite koe he konohi he konohi, kua kore- ro he mangai he mangai, a, e kore hoki e hohoro te wareware te hinengaro, ki nga kupu mihi i puta i tou mangai, i te ra i tu- taki ai nga iwi ki Rotorua. Kua ruu ringaringa koe, kua kite konohi hoki, i te manuhiri tuarangi o tawhiti pa- mamao, te Kiingi mo enei ra e heke iho nei, hui tahi atu ki tona hoa wahine, me nga rangatira o tona ope whai mana. Hui tahi hoki ki te Kawanatanga, me nga iwi o nga motu, e tino tumanakotia ake nei e te nga- kau, e kore e kitea tetahi huihuinga penei a muri ake nei. Ko tenei e koro haere i runga i tou kororia me tou honore, kaati ake tenei. Ki te Tairawhiti, puta noa ou rohe katoa, ki te Taitokerau, puta noa ou rohe katoa, ki te Taihauauru, puta noa ou rohe katoa, ki te Waipounamu, puta noa ou rohe katoa, Nga Taane, nga Wahine, nga Tama- riki, nga Mokopuna a Tamahau, tena koutou, tena koutou, i raro i te maru o te atawhai a te matua i te rangi, kia ora, kia ora, koutou katoa. E nga Iwi katoa o runga i nga motu nei, tenei ahau ka puta ata ki waho i tenei ra, i runga i te ngakau pouri, me te ngakau mamae, ki te aumihi me te tangi roimata ki ona hoa rangatira kua rupeke atu ki te po, ka mahue pani iho ahau me te Iwi i muri nei, kia tangi tikapa ana i te Aoturoa. No reira ka noho ahau i roto i te whare pouri me te whare potae, mo to tatau matua kua wehe nei ia tatau, i roto i enei marama ka taha nei ki muri, kaati inaianei, me puta atu ahau ki waho haereere ai, i runga i o maua haerenga ko to tatau matua i o koutou marae maha, ki te mihi kia koutou, ki nga tirohanga kanohi o to tatau matua o Tama- hau Mahupuku, i ranga ia Aotearoa me te Waipounamu me era atu motu o te moana, koia ka waiata ahau i taku tangi:— Whiti Tuatahi. E kore koe Tamahau e hoki mai ki te ora katahi au ka, raru, ei, kimi kimi ana ra te mahara i te Iwi ka mahue pani nei, ei, otira ko te tini o te Iwi e pae noa atu ra i runga i te motu nei, ei, e hoa ma e he wakakaikapua no roto o Wairarapa, ei, no roto o Aotea ki roto ki Hikurangi e rauna i Le motu, ei, he aha te hau kaha e pa mai ki te Iwi o taea te peehi, ei, ko te whakaruru hau o te Iwi nui tonu ka hinga nei kei raro, ei, na te toki ate mate i turaki ki raro ra katahi nei hanga ki- no, ei, ihi ihi ana ra e roto i te hinengaro ki tenei hanga kino, ei, aue taukuri te ma- mae i te tauo taku ate kia koe e Hau, ei, ho- ki wairua mai kite Iwi mokai e tangi aurere nei, ei, kio marae ra e hautu ai koe ite wa i muara, ei, kimi noa ake ra kei whea ra he tangata hei hautu ite waka, ei, ka riro ia koe te whakamahurutanga o te Iwi nui tonuu i-i Whiti Tuarua. Whakarongorongo ai ki te waha pa mai nou. ra o Hau, ei, kei whoa hoki koe hoi hauta ite waka e ngaro nei ite Iwi, ei, ka riro ia koa 1d roto o Poneke kite tiki ite ora, ei, mote tini mote mano mote hunga iti ra- in o te kai hora noa, ei, ka huri to aro late ura- Taiwhakararo Hetana Aotea te toha toha ki runga ki te motu nei hei ora mo hona, ei, ka hun to haere ki waho ki te moana Ki Poihakena, ei, ko to maungarongo ki nga Iwi nunui o waho ite moana, ei, ka hoki mai e koe kote hui toopu onga Kauni- hera, ei, ko to maungarongo kia Ngapuhi ra ka takoto ite marino, ei, ka hoki mai e koe 1d roto o Hikurangi ko to aroha nui, ei, koto wairakau hei rukurukutanga mo Rakai- whakairi, ei, whakatuturia te Komiti wha- kaora te Runanga Rauhi, ei, e rauhi nei koe ite iti ite rahi ite nui noa atu, ei, ka hoki o mahara kite ahuatanga ote Iwi kua ngaro. ei, koia ra tenei e pukai noa nei ite rongoo- taketake, ei, ka hoki mai kite Iwi kai koingo ai o whakaaro nui i-i. E te Iwi tenei te ngakau pouri me te nga- kau koingo me te ngakau pokaikaha noaiho ka puta atu ki waho, i roto i te whare pouri 1d to koutou whanaunga kia Tamahau Ma- hupuku, e rite ana toka ahua ki te tamaiti whanau hoou i roto i enei ra. Kei te marae o whakapaumahara o te Rongotaketake o tangi haere ana, kei roto i Hikurangi i Ao- tea i te Waipounamu i Taakitimu e kimi ha- ere ana, kihai i kitea taku matua, ko te matua whare anake taku i kite ai, ko tenei me whakamatau ki te whaka-pakarikari ake i taaku whakamawa mona. E te Iwi e, kia ngaro ia Tamahau ka whakaputa ia koutou, hooaiara ahikihiki hooaiara atumaania hooaiara arerere kote ta- puae tena o Tamahau i haere ai i runga i te mota nei, ei. E te Iwi tenei te haere atu nei ki o koutou
![]() |
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 19 O TE TAU 5 TE PUKE KI HIKURANGI, HURAE PARAIRE 1, 1904. [Wharangi No. 2 ' HE TINO KAUMATUA NUI TENEI I WAENGANUI I NGA IWI E ; RUA O NIU TIRENI, MAORI PAKEHA, HE KAI HAUTU HOKI NO RUNGA I NGA WAKA O NGA IWI O RUNGA I TE MOTU NEI. I WHANAU IA KI NGAPIHAU I TE TAU 1837. HAMUERA TAMAHAU MAHUPUKU. I MATE IA KI TE TAPERE-NUI-O-WHATONGA, WAAHI O WAIRARAPA. I TE 14 O NGA RA O HANUERI O TE TAU O TO TATAU ARIKI 1904. KO ONA TAU E 67.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 19 O TE TAU 5 TE PUKE KI HIKURANGI, HURAE PARAIRE Wharangi No.3 marae me o koutou whare nunui, ki kona whakamanawa ai ki nga taranga waewae o to koutou whanaunga, e whakapuaki ai i ana tikanga nunui ki runga ki te Iwi i te wa e ora ana ia. Nga marae katoa o Wairarapa nei, huri noa ki te takutai, ki nga matamata matao- tao e uhia mai ra e te huka o te tai-moana, e; koro ma e kui ma e hika ma, me o koutou hapu katoa, tenei au to tangi haere noi ki to koutou tipuna, papa, tuakana,, taina. Tuatahi he tangi naku kia ia :— Korero tu au ite moe o te mate, korero noho au ite moe ote mate, kai mau mai e koe ka ruru ka tohu naai. Mau toonu atu koe kite pirauraia, mau tonu atu koe ki arawa, raia, mauria ekoe ite tira kaionge, te whakatauria te matenga e- koro naai. Taku waha taumaha okoro kia koe, ina to rangi e i rarua ai au, awhikau a taane, ki te koiwikau o Hineititama naai. E koro ahaku te pera koa, mo titapu e i taona i rowhare ra, e, nate tuuahinei huki tona toto, ka hoki mai kite ao, ka mate pito me tona tini whakakautuku to- nu tera naai. Aue tia mai e koro te mamae, kia huri kau ake maua nei ko taringa, na haku tonu koe koi ringa mau e, na te mahuru ra e tahu nei ia hau, me tangi atu au e koro kia koe, te tangi mai a Taane, kia Hinetitama, ka riro i te anu, kakai-whaki-whakama, ka tangi te- ra i roto i tona whare, i Poutererangi te Ra- kepohutukawa, ko te rite i ahau e maapu noa nei naai. Taku hei piripiri, taku hei mokimoki, ta- ku hei tawhiri, taku katii-taramea, te hei o te pounamu i haramai ai e, ki runga te ha- ngaia naai. Nga morehu o Wairarapa nei, nui atu to tangi o toku ngakau ki au ano ka noho pani nei au i waenganui ia koutou, he titiro naku ki te tu a taku matua i te wa e ora ana ia, he tangata kaha ia ki te pupuri me to hapai i nga whakapono katoa, e puta mai ana ki Aotearoa nei, tae noa ki nga kupu korero a nga kaumatua, kua haere atu i mua atu i a ia, mai i te tau 1840, tao noa mai ki te tau o to tatau ariki 1904, e hapai tonu ana ia i enei tikanga katoa, i runga i te rangimarie me te aroha, ki nga iwi e rua, Maori Pakeha te iti me te rahi, te pani te poueru, tae noa hoki ki au, no reira ka koingo tonu toku nga- kau kia ia kite tangata nana au i manaaki i te tau 1897, tae noa mai ki to tau 1904, ka we- he nei ia i au ki te kopu o te whenua. Otira mehemea kei roto ia koutou e tangi aua kia Tamahau mo ana manaakitanga ia koutou i te wa e ora ana ia, homai o koutou. roimata ki runga ki au, maaku e mau ki runga ki nga iwi o nga motu e rua nei tangi haere ai, ahakoa he waiata tangi, ahakoa he kupu korero, e pa ana kia Tama- hau, me etahi tikanga atu, homai ko ahau tona reo i mahue ake ki te ao nei, maaku e whakamatau, kaati aku mihi kia koutou mo tenei wa. Tenei ka puta atu ki waho whakamanawa ai ki nga iwi o nga motu e rua nei, nga rangatiratanga me te hunga iti nga taane, nga wahine, nga tamariki, nga mokopuna, nga matauranga, nga pumahara, nga pou herenga kii, kei runga i Aotearoa whiti atu ki te Waipounamu, tena koutou e noho mai na i o koutou marae, me o koutou whare nunui, e whakapuaki ai to koutou whanaunga i ana tikanga ki waenganui ia koutou hei manaaki ma koutou, hoi whaiki- no ma koutou, otira manaakitia nga tikanga e mohio ana koutou tera o puta mai he ma- ramatanga ki to iwi ki nga taane, ki nga wahine, ki nga tamariki, me nga mokopuna, tuatahi ko te ngakau aroha o to koutou whanaunga, ahakoa rangatira te tangata, ahakoa tuaiti, ahakoa he pani he poueru, he rite tonu ki a ia, te ngakau taikaha, o taea ana e ia, te poohi ki runga ki te ngakau ngo- hengohe, me te ngakau tatu. Tuarua, ko te whakapono he moa hapai mai na nga kaumatua tae noa mai kia ia, ko te painga ki nga taane me nga wahine, ki nga tamariki. I te wa i nga kaumatua e ha- pai aua i te whakapono, kaore a Wairarapa noi i uhia e te ao pango, kaore he whakahe- ko toto ki tenei takiwa o to tatau motu, whi- ti ana te ra ki uunga ki nga wahine me nga tamariki, ko to painga i puta ki te iwi, ki nga taane, ki nga Wahine, ki nga, tamariki me nga mokopuna, i te wa ia Tamahau nei ko te pupuri ano i anu tikanga, katahi ka tapiri- tia atu e ia ko te hapai i nga tikanga a te Kawanatanga, te patanga o ena tikanga ki te . iwi ko te Ture Kaunihera Maori, me etahi tikanga atu, tu ana ia hei kai tohutohu mo nga Kaunihera, taua turanga ona he mea i ata whakaarohia e te iwi tae atu ki to, Kawanatanga kia ta ia i taua turanga, kaati tuna. Tuatoru, te whakahau ki nga matua o nga- tamariki kia kaha te tuku ki te kura, tenei tetahi kareti kua oti i a ia te whakahaere mo ona hoa rangatira, i iriiritia ko au te ingoa ko te Pake ki Hikurangi Kareti, hoi nohoanga mo nga tamariki Maori, hei ako i nga mahi o te Kura kia mohio ai ratau ki nga mahi a ringaringa; ko enei tika ka pa hei painga mo te iwi. Ngapuhi Timi Kara Akarana, Ahitereiria Haimona Patete i Waikawa Pikitini Rotorua Arawa Keepa Terangipuawhe Tamahau Wairarapa Niu Tirani Poneke Ngahuru Matahi Wairarapa Papawai Ngahura Murua, He Waiata.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
NAMA 19 o TE TAU 5.] TE PUKE KI HIKURANGI. HURAE PARAIRE 1. 1904. [Wharangi No. 4] no nga tamariki tenei rau tau e haere mai nei, e tomo ki roto ki nga matauranga o te Pakeha hei oranga mo koutou, maku ake te- nei wahi kia koutou ki nga tamariki, kia ma- hara ano ki nga mahi pai a nga kaumatua i mahi ai i te wa e ora ana ratau, heoi ra nga raihi. Tenei ka hari -ake taka mihi tuarua ki tetahi oku matua kia Henare Tomoana, kua whai nei i muri i tona matua ia Tamahau, kua takoto tahi nei raua ki te urunga te taea te whakakorikori mo ake tonu. No reira haere e koro takahia atu nga ' tapuae o to matua, mauria atu tou nui, tou tiketike, me tou rangatiratanga ki te po tuauriuri, hei whakangungu rakau moa ki nga kuaha o te reinga, i te mea kua oti koe te here e nga taura kaha o te po, i kawea mai nei e tona kai whakatutuki e aitua ki te ao nei, hei ku- kume atu i nga whakatipuranga maha e heke mai ana ki tenei ao i muri ia korua ko to papa, no reira haere atu ki te Iwi, a, tenei taku waiata tangi mou :— Whiti Tuatahi. Tera ate paakanga ka hiinga mai, kai te Waipatu, kia ata whakataha to titiro, te pae ki Poneke, kei reira hoki ra te Kaawana, te whakamarama e, pokaia rangitahi tia to ha- ere, kia Tamahau e, e moe mai ra i Kehema- ne, i tona whenua tipu, peehia-tataa tia to titiro, te one i Ahuriri, kia tumata tohi tia ato haere, te pukei Hukarere, moe mai He- nare i te moenga kii noi Le makariri ii. Whiti Tuarua. E taangi ra e te whaatitiri, hikohiko te Uira, nga tohu mate o onamata, e korero nei, ma te Tairaawhiti e tangi mai, kia He- nare Toomoana, kua kore i te ao, kua riro i tee tira o Tamahau, e takiri atu ra, whaka- ngaro atu anai te Iwi, aue taukuri ii. Tangi tuarua:— Teraa te ata iti e, toea i te raangi; kia, mihi atu au e, kai whea Henare. Kai roo- to ia hau e, e kai haere ana, ngaro noa Ta- mahau e, i nga, a marae nei. Kai whea Henare e, kia whakauru maai, kite hono e takoto, i te rahi ate Iwi. Kia turohia atu e, to mata-rau-nui to kiri rau whero e, ka maa- ngi i te haau. To uuru ma whata e, ka piua e te wai, e kore koe e ora e, ka mau te here maai, te kawaia te tohunga e, i patua ai koe, ka haari ra e te wahiue ate piwa, ka koa i te whaare naai. Takuu koera e, te uira i te rangi, e wha- kahaere a ana, nga puke i uta ra, ko te tohu o te mate e, e haere ana kooe, i te ara ko- huuru. Taku tuaakana e, tena ka tiu, whakawhiti Henare e, te awa ki Waikato. E taae ra koe e, te puke Haumu, mihi mai i kona, ki too mokopuna, i mahue ia koe ki te ao naai. Kaati me hoki ake aku mihi ki oku matua wahine kia te Wairata kia Raukura, e noho nei i roto i te whare pouri, tena korua kua mahue iho nei tatau i to tatau matua, ki muri nei pokai kaha noa ai, me te aroha ma te tumanako. Otira kua takoto ta taima mo nga mea katoa i raro i te rangi. He wa e whanau ai, he wa e mate ai, he wa e whakato ai, he wa e hutia atu ai te mea i whakatokia, he wa e patu ai he wa erongo ai, he wa e wawahi iho ai, he wa e hanga ai he wa e tangi ai, he wa e kata ai, he wa e aue ai, he wa e kanikani ai, he wa e akiritia atu ai nga kohatu, he wa e kohikohia ai nga kohatu, he wa e awhi ai, he wa e kore ai e awhi, he wa e rapu ai, he wa e ngaro ai, he wa e tiaki ai he wa e akiri atu ai, he wa e haehae ai he wa e tuitui ai, he wa e whaka- rongo puku ai he wa e korero ai, he wa e a- roha ai. he wa e mauahara ai, he wa e wha- whai ai, he wa e mau ai te rongo, he aha te painga ki te kai mahi, tana mea i mauiui ai ia, kaati ake aka hei whatoro atu ki nga tu- hituhinga. Ko tenei e aku matua kua noho pani nei tatau i roto i te aroha ki to tatau matua. Taku kupu kia tatau, kua noho pani tatau i naianei, to tatau matua ko te Iwi nui tonu. Te rua ko te ngakau koingo ki to tatau matua, maku e mau atu ki o ratau marae, kia mihi mai nga hoa whanaunga i te motu nei. Ko tenei me ahu iho aku kupu kia korua mo Tamahau, e takoto mai nei i waho o tona whare tuturu, e kiia nei ko Taakitimu te ingoa, kia waiho ia hei whakamaharatanga kia tatau, mo te haere i nga haere me te mo- hio ano ki te waahi kei reira ia e takoto ana, me nga kupu korero e puritia nei e te Iwi, koia tenei e mihi nei tatau ki toona kainga ki Kehemane Matenepara waahi o Wairarapa. Kaati me hoki ake taku kupu mo te ahua o ta, korua noho, to korua tino kainga tuturu ko Papawai i te wa e ora ana to tatau matua, ko reira te tino marae o nga iwi, tae noa ki nga iwi o te motu nei, tae atu ki tera mo- tu, e tika ana koia ra te rua o tatau kainga ko Papawai, ko Takitimu Kehemane, heoi ra kei reira te kupu rao to tatau matau e ta- koto ana, he mea i ata whakatokototia e nga morehu o Wairarapa i te ra i wehe ata ai ia i te iwi, i te ra i eke mai ai nga iwi o te mo- tu nei ki runga kia ia, taua kupu ki nga iwi, ana kua riro atu a Tamahau kei runga i te motu nei, kei roto i tena iwi, i tena iwi, kei reira e ngaro nei ia tatau, tena kupu he kupu nui na te iwi mona, kaati ko te ahua ia o te aroha ki to tatau matua e kore e ngaro, ko tenei kia kaha ta korua pupuri i te aroha ki runga ki au hei ahuatanga mo to tatau matua i te ao nei, heoi ano he taonga hei pu- puri ma korua ko te kupu a to tatau inatua ki nga morehu o te wai nei. Noi tangata e haere ki te po, iti tangata e mahue ake i te ao nei, rauhitia, manaakitia honoa, no reira ka maharahara tonu tenei kupu i roto i toku hinengaro, mo ana tika- nga katoa, mo ana mahi katoa, tetahi o ana tino kupu ko te pupuri i te ngakau ngohe- ngone me te rangimarire kia rite ai tenei kapu te aroha, te ngakau tai-kaha waiho i raro, ko te whakapono hapainga hei pupuri i nga tikanga e puta ai be painga ki te iwi, ara te manaaki i nga tikanga katoa, otira e kore au e ki ake ka taea e tatau te pupuri katea aua mahi ana, he ahakoa me whaka- matau e tatau, ki te kore e taea, kei te pai i kore i runga i te whakamatau atu, e penei ana tetahi kupu ma te rite o te whakaaro o te iwi ki runga ki te kupu kotahi ka tu nga mahi, ki te kore e rite ka hinga te kupu. Tenei ano tetahi kupu ka tau te manuhiri ki te kainga o te iwi kainga, ko te rourou a tera a tera ka ora te manuhiri. Tenei ano tetahi kupu e takoto noa ana te rakau i tona takotoranga na te tangata i tiki atu i whakawhaiti mai ki te waahi kotahi ka pukai. E tunoa ana te raupo i tona waahi i tipu ai, na te tangata i whakawhaiti mai ki te waahi kotahi haupu ai, me nga kiri totara kahikatoa ka tikina atu e te tangata ka whakawhaititia mai ki te waahi kotahi hau pu ai, ka whakaarahia ki runga kua tu hei whare, noho ana te tangata i roto. He aha te mahi he koakoa ka pai te noho i roto, tenei ano tetahi, ki te rite te hoe a te Iwi i te waka, ka u pai ki uta, ki te kore e ri- te ka mate, he tahuri ki roto i te moana tona otinga, waihoki me tenei ahua ia korua nei, ko te pai anake me te aroha me te tumanako. Taku kupu kia korua kia rua o korua ma- rae hei manaakitanga i a au, ko Kehemane ko Papawa, notemea ko nga marae tenei o to tatau matua i manaaki ai i nga Iwi katoa o nga motu nei o Aotearoa me te Waipounamu me era atu motu hoki o te ao. Enei kupu aka kia korua e pa ana mai kia au te nuinga ma te rite o te haere o te Iwi ki runga ki te aroha mai ki a aa ka oti ai nga mahi e rite ana maku, te ngakau pouri ki to tatau ma- tua kua oti ake i a au nga kupu o roto o nga tuhituhinga, kua oti noa atu te wa mo te ta- ngata, waihoki me tenei, ma te Iwi tatau e manaaki tae atu kia Niniwa Iterangi, ma ana tatau e manaaki, ina ra e titiro nei te kanohi o te Iwi ki tenei mahi e mahia nei e ia ki te Whakapapa i o koutou tipuna, hei titiro ma nga uri i muri ia koutou. Ko te- nei kia rite ta koiua tiaki ia au ki ta toku matua kua wehe atu nei ia tatau, hei konei mutu ai aku kupu kia korua, hei tangi mu- tunga tenei maka kia ia :— Tera te marama hohoro te kake mai, kia mihi atu aa, kia tangi atu au, katahi te aro- ha, ka ata rangona iho, mete kai atua, te paanga ki roto ra, e kino koe koro ki te noho tahi maai, ka momotu ki tawhiti, ka nui aro- ha noa, e rere e te ao, haria hei korero, kia whakarongo mai, tatu matua i te mate, me huna te aroha, kii Taakitimu nei, arohirohi ana, taku nei titiro, nga rae ka whero, ki A- otea ra ia, mei patata mai, te ripa ki maro * tiri rai a, ko te wa huri atu, o te tini ote mano, e korera e hoki mai, ka oti atu ki te mate eei. Ko ona Whakapapa tenei ka tukua atu nei, kaore i tikina atu ki te po whakaheke mai ai, engari i takina tonutanga mai i te ara mai i o tatau tipuna o runga i nga Waka, i heke mai nei i Hawaiki koia tenei:— Ko Matahorua te Waka i haere mai ai i Hawaiki ko Kupe raua ko Ngake nga tangata o runga, koia tenei tona Whakapapa. Ko. Kupe ia Te Aparangi. " Haunuiaparangi. " Popoto ia Nanaia. " Hau ia Rakahanga. " Uehangaia. " Kahukuraaepa. " Tamangenge. " Kauhataroa ia Tataiaho. " Tuwairau ia Tahito. " Rakaipa ia Takaha. " Hikawera ia Hinetemoa. " Whatuiapiti ia Kuramahinono. " Te Rangiwawahia ia Harau. " Hineepa ia Tamateakohutu. " Te Aranui ia Te Marunga. " Takimoana ia Hinekopito. " Ruiaiterangi ia Tamahika. " Puakihau ia Te Whanautarinui. " Whainu ia Te Raengawha. " Hinehaere ia Whango. " Koko-kai-Matai ia Te Iwipupuu. " Haumaiterangi ia Mahupuku. " Tamahau Mahapuku Ko enei tipuna ko Kupe raua ko Ngake, he nui atu- a raua tohu kei te Upoko o te motu nei, e takoto ana, nga tohu ki te mo- ana me nga tohu ki te tua-whenua, me nga tohu hoki ki runga ki nga kohatu.
![]() |
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 19 O TE TAU 5.] TE PUKE KI HIKURANGI, HURAE PARAIRE 1, 1904. Wharangi No. 5 Ko Taakitmu te waka, ko Tamatea te ta- ngata o runga i haere mai ai i Hawaiki :-- Ko Tamatea ia Iwipupu. " Kahungunu ia Rongomaiwahine. " Kahukuranui ia Ruatapuwahine. " Rakaihikuroa ia Ruarauhanga. " Hineteraraku ia Rangitauira. " Rangimatakoha i? Raumano. " Rakaimoari ia Te Aohaeretahi. " Tuteremoana ia Wharekohu. " Moeteao ia Te Whiri ngaro kau. " Mahangapuhua ia Ruhi. " Tuteahunga ia Te Aohikatapu. " Kahukuranui ia Hikawa. " Te Aokauae ia Te Iwi '; Hineteuru ia Te Whakapoipoi. " Paaka ia Te Wai. " Te Hokiiwi ia Marotaua. " Mahupuku ia Haumaiterangi. " Tamahau Mahupuku. Ko Tamatea ano. " Kahungunu. " Kahukuranui. " Rakaihikuroa. " Hineteraraku. " Rangimatakoha. Rakaimoari. "' Tuteremoana. " Moeteao. " Mahanga Puhua. " Tuteahunga. " Kahukuranui. " Te Rangiwhatino. " Te Whatarahoraho. " Pari kahoro. " Te Iwipupuu. " Haumaiterangi. " Tamahau Mahupuku. Ko. Tamatea. " Kahungunu. " Kahukuranui. " Rakaihikuroa. " Hineteraraku. " Rangimatakoha. " Rakaimoari. " Kahukuramango. " Humarire. " Tataiaho. " Tuwairau. " Te Angiangi. " Te Aohikatapu ia Tuteahunga. " Kahukuranui ia Hikawa. " Te Aokauae ia te Iwi. " Hineteuru ia Te Whakapoipoi. " Paaka ia Te Wai. " Te Hokiiwi ia Marotaua. " Mahupuku ia Haumaiterangi. " Tamahau Mahupuku. Ko Kurahaupo te waka, ko Whatonga te tangata o runga:— Ko Whatonga ia Hotuaipara. " Tara. " Wakanui. Turia. " Hineiti. " Tatapohatu. " Uengarangi. " Hinehau. " Paenga. " Hinekiri. " Rapa. " Ruawahine. " Tuku. " Rangiwhaia " Te Iwi. '• Pupu. " Te Rangikaromarire. " Whango. " Hinehaere. " Te Koko-kai-matai. " Haumaiterangi. " Tamahau Mahupuku. Ko Whatonga ano. " Tara. " Wakanui. " Turia. " Te Aohaeretahi ia Rakaimoari. " Tuteremoana ia Wharekohu. " Moeteao ia Te Whiringarakau. " Mahangapuhua ia Ruhi. " Tuteahunga ia Te Aohikatapu. " Kahukuranui ia Hikawa. " Te Aokauae ia Te Iwi. " Hineteuru ia Te Whakapoipoi. " Paaka ia Te Wai. " Te Hokiiwi ia Morotaua. " Mahupuku ia Haumaiterangi. " Tamahau Mahapuku. Ko. Whatonga. " Tara. " Pehungaiterangi. " Te Rangiutupewa. " Te Rangitumaroro. " Tahu. " Tukupo. " Hineone. " Hinerongomai. " Te Rangihauta. " Te Waiotukura ia Hikawera. " Katotihi ia Parikahoro. " Te Iwipupu ia Te Koko-kai-rnatai. " Haumaiterangi ia Mahupuku. " Tamahau Mahupuku. Ko Matatua te Waka i haere mai ai i Ha- waiki, ko Toroa te tangata o runga, ko nga Iwi kei raro i tenei tipuna ko Tuhoe puta noa ona rohe katoa, koia tenei tona whaka- papa. :— Ko Toroa. " Ruaihonga. " Te Tahinga. " Awanuiarangi. " Rongotangiawe. '•'• Irapeke. " Awatope. " Ira. " Ahukawa. " Tamataipunoa ia Tauhei. " Tawhiwhi ia Ruawahine. " Hinepua ia Tamakonohi. " Tamateaahirau ia Tutekanao. " Mamangu ia Maihi. " Moepari ia Parera. " Te Whakakaha ia Hineporangi. " Te Whakarae ia Te Whatarahoraho. " Parikaahoro ia Katotihi. " Te Iwipupuu ia Te Koko. " Haumaiterangi Mahupuku. " Tamahau Mahupuku. Ko Aotea te waka i haere mai ai i Hawai- ki, ko Turi te tangata o runga, ko nga iwi tuturu kei raro i a ia ko te Tai-hauauru puta noa ona rohe katoa, koia tenei tona whaka- papa :— Ko. Turi. " Tongapotiki. " Pokaituriwhati. " Reretua. " Rangitaanenui-arangi. " Kopuparapara. " Kuao pango. '•' Uengarehupango. " Hinerautekawa. " Korakotaiwaha. 11 Hineiti. " Hineorotu. " Kawatakirangi. " Te Uruoteao. " Mauaha. " Rere. " Te Kumuoterangi. " Te Whakatapatu. " Marotaua. " Mahupuku. " Tamahau Mahupuku. Ko te Arawa te waka i haramai ai i Ha- waiki, ko Ngaatoroirangi me Tamatekapua, nga tangata o runga; koia tenei tona whaka- papa. :— Ko. Tamatekapua. " Kahumatamomoe. " Takotomoetaharangi. " Uenuku ia Punehu. " Rangitihi ia Papawharanui. " Tuhourangi ia Rongomaipapa. " Hapuriri ia Tamahineterangi. " Hapokerekere ia Te Kuramaringi. " Houmanga ia Hineteuira. " Houmearoa ia Te Aomatarahi. " Teaokino ia Te Aomutua. " Te Whiringarakau ia Moeteao. " Mahanga Puhua ia Ruhi. " Tuteahunga ia Te Aohikatapu. " Kahukuranui ia Te Inoi. " Te Aokanai ia Te Iwi. " Te Pupuu ia Hinerua. " Te Rangikaromarire ia Te Rangika- puaheiri. " Whango ia Hinehaere. " Te Koko-kai-matai ia Te Iwipupuu. " Haumaiterangi ia Mahupuku. " Tamahau Mahupuku. Ko nga iwi tuturu o tenei tipuna, ko te A- rawa. puta noa ano rohe katoa me Tuwhare- toa, puta noa oha rohe katoa. Te tangata tuarua o runga ia Te Arawa. Ko.Ngaatoroirangi. " Haututerangi. " Moeahu. " Kuramoeroki. " Ruawairangi. " Ngapouaka. " Ngatoromataroa. " Ruaiti. " Rangitauira. " Rangimatakoha. " Rakaimoari. " Hinetu. Te Ohanga. " Hikawera. " Katotihi. " Te Iwipupuu. " Haamaiterangi. " Tamahau Mahupuku. Ki te kitea iho e nga matauranga maha, o ranga i te motu nei, te hee o enei whakapa- pa, tukua mai ki a au te whakahe. Ka mu- tu nei ona whakapapa e tuku atu, he maha noaatu ona whakapapa i toe, engari tenei ake te wa e whakaputaina atu ai ki waho.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
NAMA 19 O TE TAU 5 TE PUKE KI HIKURANGI, HURAE 1, 1904 Wharangi No. 6 NGA RETA ME NGA WAEA MIHI MAI, A NGA IWI E RUA O TE MOTU NEI, MO TE MATENGA O TA- MAHAU, KOIA TENEI :— Hanuere loth 1904. Haria atu taku pouri me taku aroha nui, ki nga whanaunga me nga hoa, mo runga i te matenga o taku hoa aroha o Tamahau Mahupuku. Ahakoa kua, mate ia, engari e kore ia e warewaretia e au, he tangata pai he boa piri pono. Ruiha J. Hetana. H. Parata Esq. Nui ata te pouri o te ngakau mo to tatau kaumatua kua moe nei i to moenga roa, e taea hoki te aha i nga mahi a aitua, haere atu e koro o, haere utu ki to ao o te raruraru kore, waiho o hoa, o Iwi, mo o whanaunga, ki mua nei tangi ai kia koe, haere ki o tipu- na, ki o tuakana. I whai te ngakau kia tino oti o tikanga, ki runga ki nga iwi o te motu noi, katahi koe ka whakaaro pena ai. Ko tenei haore, waiho ma matau ma nga pani, e whakahaere i muri ia koe, kaati tena. E te Iwi he mihi atu tenei i roto i to tatau pouri, kua mate to tatau koro, to tangata hapai i nga tikanga nunui o te motu noi, kaa noho matua kore tatau, na, taku kupu kia tatau, nehua atu, tapuketia atu, ki roto ki te rua o Tamahau a tatau raruraru katoa, mo a tatau ririri kia tatau, Me kotahi tatau ki te whaka- haere, ki te whakaoti i i ana mahi, me nga tikanga o te Koroni, ki te hapai hoki i te tu- re i te aroha, i te whakapono. E te Iwi kia mau ki nga tikanga pai, kia kaha ki te peehi i nga mea kino, kia manawanui ki te wha- katipu i te ora, mo te iti no te rahi, mo te pani, me te rawakore, mo nga tamariki me nga koroua, me nga ruruhi. Timi Kara. Mahitaone.' Hanuere 16th, 1904. Kia te "Wairata Mahupuku, e kui, kua whakahana mai tenei ahau e te peka ki Ma- hitaone nei o te ropu whakaora o Niu Tireni, kia tukua atu kia koe he kape o te motini i paahitia i roto i te hui i tu i nanahi nei. E tino pouri ana nga mema o te poka ki Mahitaone o te ropu whakaora o Niu Tireni, mo tenei aitua tino nui kua tupono mai nei ki tenei tino hoa o ratau, ara, to matenga o Tamahau Mahupuku, a e hiahia ana ratau ki te whakaputa atu i to ratau pouri, me to ratau aroha ki tona whanau, me ona whana- unga, ki ona hoa, ki nga Maori o roto o tenei takiwa, mo te Iwi nui o te Maori i Niu Ti- reni e tangi nei, e mamae nei ki tenei ranga- tira e arohatia nuitia nei, hei tohu whakaatu i te ngakau pouri, tenei ka nekehia te Piki- niki, i meatia nei kia tu i te 22 o nga ra o tenei marama, ki te Mane te -1 o nga ra o Aperira, heoi. ano. Na to pononga iti. Mr W. Easthope. Opoutama. Tamahau Mahupuku. Aue ekoro e kowai ra to mata i haere ai • koe ki te po, ko Turangawahine, ko Tura- ngataane, ko te mata tena o tipuna o te Awariki te manu tukutuku. Eraihia Rongomaiwahine. Henare Parata. Greytown. Hei to 9 o te ata o te Ratapu ka u mai te Pirimia i tera motu ki Poneke, haere tonu atu i to tereina o te 10 ki te nehunga o Ta- mahau, tera ia e hiahia, kia mohio 1d te haora me te waahi e nehua ai a Tamahau, me te waahi hoki hei haerenga atu mona, ki Matenepara ki Kereitaone ranei, ma koutou e whiriwhiri ka whakaatu mai ki te Pirimia, kia mau ai i a ia te nehunga, whakautua mai. Hone Heke. Henare Parata. Tena koutou mo Tamahau, ko te Turei to ra e tae atu ai matau. Mohi Teatahikoia. Aporo Kumeroa. Kua rongo au i te matenga o to tatau hoa o Tamahau Mahupuku, kanui te pouri o to- ku ngakau i tona wehenga atu ia koutou me matau hoki, te tangata manaaki i te Pakeha me te Maori. Hetana. Aporo Kumeroa. Kanui te kino o te mate koroputaputa (small pox) ki konei, i te takiwa e noho hui- hui ana nga tangata, tonoa atu te kai okaoka hei mahi, heoi ano te huarahi e puta ai i tenei mate, kua pau nga Maori o konei to okaoka. Kanui te aroha me te pouri o to ngakau mo to tatau koroua, kua ngaro nei ki te po, na to tamaiti aroha. Pomare. Wairata Mahupuku. Tenei te tangi atu nei ki to tatau aitua, nga tamariki o Te Auto kua hui ki ta ratau Kotahitanga i roto o Turanga. Hone Tatana. Teri Paerata. Maau e whakaatu atu kia te Wairata me ta Iwi nui, te tino kaha o toku pouri, i taku kore kaore e kaha ki te haere atu i runga i nga raruraru o te Ratapu. Pihopa Warahi. Aporo Kumeroa. Mehemea ka whaongia to tatau hoa ki te kawhena mataa pai noa atu, engari kei te Minita to kupu, me whakaata koe kia Tunui- arangi raua ko te Whatahoro kua nukuhia te Ikaroa Kaunihera mo Pepuere. Gilbert Mair Tawa. Hikurangi Kareti Maori. Hanuere 22th, 1904. Kia Henare Parata. Mo te tono mui anga rangatira, me nga matua o nga tamariki e kura ana i konei, e tino whakaae ana ahau kia noho atu ratau ki te nehunga o te tupa- paku, kaati mo te taha kia au, e nui ana tooku pouri, e kore au e tae atu i te raruraru ki te karakia o te ahiahi ki te Kareti, mehe- mea ia i tere taku mohio i tera Ratapu penei kua taea ano te whakariterite, i tenei ra kua kore e taea te whakariterite, i te kore taima hei panuitanga kia rongo ai nga tangata o konei. Heoi mau e whakaatu ki nga tangata taku pouri, i au kaore nei e ahei ki te haere atu ki te nehunga o to tataa hoa o Tamahau Mahupuku, to tangata ahakoa katahi ano au ka mohio, kua aroha noa, heoi ano na to tino hoa. S. G. Kamutana. Kia te Wairata Mahupuku. Papawai. Nui whakaharahara te pouri i pa mai 1d toku ngakau, i toku rongonga kua mate a Tamahau Mahupuku, he tangata ia e tino whakamihingia ana, he tauira no te iwi nui o Niu Tireni, ho aitua tino nui tenei e rango- i ua ai, kaore i te mea e ona hoa Maori anake, engari e katoa onga Pakeha i wai marie nei te tupono ki te mohio ki a ia, tenei au te mihi atu nei ki a koe, ki to whanau me o hoa Maori. Na te Waari. Kia Aporo Kumeroa. Kereitaone. Nui atu te pouri i au ka rongo nei kua ma- te to tatau tino hoa a Tamahau, e mihi atu ana tenei kia koutou i raro i te ngakau pouri, mo tenei aitua whakaharahara kua pa mai nei ki nga iwi e rua, he tangata tino mahaki toea ngakau, he nunui ana tikanga, ka wai- ho ana mahi pai i muri i a ia, hei painga mo nga iwi e rua, mo nga Pakeha me nga Maori, te ngakau mihi me te aroha kia koutou. R. J. Hetana. Pirimia. Kia A. Kumeroa. Kereitaone. E pai ana kaua e tino roa te waihotanga i runga, me tangi nga ope ki te iwi, ki te ma- rae, me te kirimate. Timi Kara. Kia Arete Mahupuku. Papawai. Ka nui te mamae o toku ngakau i te rongo kua tae mai kua mato to hoa a Tamahau Mahupuku, e mamae tahi ana nga ngakau o te katoa, me tou i runga i tenei aitua nui kua pa nei ki a ia, ka ngaro te tino hoa onga Pakeha, a, ki taku mohio e kore e kitea atu ano & te iwi nui he whakakapi mo tenei tino tangata nui whakaharahara, te morehu o Ngati-hikawera. W. C. Pukenana. Mahitaone. 15 Hanuere 1304. Kia Te Wairata Kereitaone. E kui e te Wairata, i te hui o to matau ropu ka rongo matau i te aitua nai kua pa Mai na ki to hoa e arohatia nuitia nei, e ta- ngi aua te ngakau e aroha atu ana kia koe e noho na i roto i te Wharemate, ka inoi ma- tau ki te Atua kia homai he manawanui kia koe, kia whai-kaha ai koe ki te puea ake ki waho o enei pouritanga taimaha e whakawa- ha noi i runga ia koe. Heoi ano na o hoa i roto i te ngakaupouri. Na Patene Teira, B Hooka, M Renao, Emere Reina, lucre Toka, Erena Kirihipi, Pani Te Tau. H. Parata Papawai. E pouri ana ahau i te rongonga atu kua mate a Tamahau, a, e pouri ana hoki i te. mea kaore au e tae atu i te nehunga, engari hoatu taku aroha ki nga whanaunga tata o Tamahau. T. Parata. Kia Meiha Tunuiarangi. Kereitaone. Nui atu te pouri i au ka rongo nei kua ma- te to tatau tino hoa a Tamahau, he mihi atu tenei kia koutou i roto i te ngakau pouri mo tenei aitua whakaharahara, kua pa mai nei . ki nga iwi e rua, he tangata tino manaki to- na ngakau, nunui ana tikanga, ka waiho ana mahi pai i muri i a ia nei painga mo nga iwi e rua, mo nga Pakeha, rue nga Maori, te ngakau pouri inihi me te aroha nui kia kou- tou. E. J. Hetana. Kia te Wairata, Kereitaone. Kua rongo au kua mate a Tamahau, aha- koa kaore ho whakaatu ka tae atu au i to
![]() |
7 7 |
▲back to top |
NAMA 19 O TE TAU 5 TE PUKE KI HIKURANGI HURAE 1, 1904. (Wharangi No. 7 Mane. Kakakura. Kia te Wairata. Kereitaone. Tena, koutou i roto i to tatau mate,: haere atu ra e koro ki te whare o to tatau Ariki, e taea hoki te aha aitua, kia ora. Erena Japsen. Kia te Ware. Kereitaone. Tena koe i runga i tena aitua nui, ka nui te pouri. T. Hapeta. II. Parara. Kerei taone. Apopo haere atu ai, ka tae pea ki te ma rau, kotahi mu e rima tekau, kua rite, kei te haere tonu. Tomoana. Wairata Mahupuku. Papawai. Ko te Ranginui Tewhio, me Wiari Topia, o inana hoa e haere atu nei, tena koutou mo to tatau matua, Teri Parata. Kia Tunuiarangi. Papawai. Tena koutou me to tatau aitua, haere atu Tamahau to pu korero i waihotia iho e o matua e o tipuna, haere atu o koro kaore au e tao atu ki te mihi kia koe, ko taku tamaiti kua mate. Retia Paraihe. A. Kumeroa. Kei taone. E pouri aua mo te aitua o Tamahau, tena koutou. Raureti. Wairata Mahupuku. Papawai. Tena Koe me te iwi i roto i te pouritanga, mo tou hoa kua wehe atu. Hapareta Pukekuhatu. Kia Nireaha. Me II. P. Tunuiarangi. Kereitaone. Ki taku whakaaro, ahakoa pewhea nga ra- ruraru, ko te mea tika ko te whakarite i te hiahia o te tupapaku, o te pouaru me nga whanaunga tata, tera ahau e whakamatau kia tae atu ahau i te wa o te nehunga i te tinana o taku tino hoa o mua. Tera pea ahau e ahua tureiti, otira tera ano e tae atu he whakaatu atu maku. Mehemea ka tere te u atu o te tima ki Poneke, ka tae tonu atu au i te wa i whakaritea ai, hei taku taenga tonutanga atu ki Poneke, ka tukua atu e au he whakaatu kia koutou. R. J. Hetana. Kereitaone. 18th Hanuere 1904. Kia te Wairata. E tino hiahia aua au ki te whakaatu i ta- ku pouri mo tenei aitua kua pa mai nei kia Tamahau, kua maha i naianei nga tau o to- ku, mohiotanga kia ia, koia te take ka tino marama ki taku titiro te nui whakaharahara o tenei aitua ki nga Pakeha me ona hoa Ma- ori, kaore au e marama ki tetahi tangata kotahi e tau ana hei whakakapi i tona tuunga koia te take i tino kaha ai te horapa o te po- uri ki nga waahi katoa. Na Te Waari Teiti. Dunedin, Otipoti. Otakou. Hanueri 16 1904. Kia koutou katoa, Ara, ki nga whanaunga katoa o Tamahau Mahupuku, e noho nei i
![]() |
8 8 |
▲back to top |
[NAMA 19 O TE IAU 5.] TE PUKE KI HIKURANGI HURAE 1, 1904. [Wharangi Ko. 8., hia Moka, kia Rahiri, kia te Wairata Mahu- puku raua ko tona hoahoa ko Raukura. E koro ma, e hoa ma tena koutou e arohatia atu nei e matau, ara, e Ngaapuhi katoa, tena koutou e koro ma me o korua matua wahine rae te Iwi hoki, o noho maina i te whare po- uri ki to koutou matua kia Tamahau, ara, ki to tatau katoa, te matua o te tangata, te kai pupuri i nga Ture a te Kawanatanga, te kai pupuri hoki i te Kotahitanga, te kai awhina tatau tamariki ia Hiri raua ko Moka, te kai a- whina hoki i te Wairakau, koia nei te nui o to pouri i pa kia matau kia Ngaapuhi, kaati me mihi areta atu koutou e matau i konei, me poroporoaki atu a Tamahau e matau i konei. Haere e pa, haere atu ki o tipuna ki o matua ki te Iwi hoki, haere ki a tatau ta- mariki kua riro i mua ia koe, haere atu ma- hue iho a tatau tamariki ia koe me o raua whaea, nae te Iwi hoki i Papawai i to marae, ma wai ra e awhina a Hiri raua ko Moka, i muri i a koe, kaati ra e pa, waiho ma to Iwi te ritenga nao a tatau tamariki i muri ia koe ma ratau e kite he ra hei whakahokinga iho mo a tatau tamariki, kaati e koro ma kia maia to noho i o korua whaea, notemea rite tonu ena ki to korua matua kia Tamahau, ki te whai whakaaro o korua whaea, tuhituhi mai kia matau. Kaati nga kupu me nga mi- hi rae nga tangi aroha kia koutou, ma te Atua tatau e tiaki i roto i te atarangi o te mate, kia ora kia ora, heoi nei ka mutu. Na Tamati Hare, Ani Tahana kai whaka- haere, Whakahau Hare, Maiki Wepiha, Mina Ropa, Maraea Wheoki, me etahi atu, T. Ngapera, Tiamana. H. Hori, Hekeretari. TUPAPAKU. No te Turei te 28 o nga ra o Hune nei i mate ai a Tete Whakana (Frank Faulkner) i mate ia ki Pauawai nei, ko ona tau e 3O. He tamaiti tenei i kurangia ki te Aute Ka- reti, i te wa i haere ai nga tamariki o Wai- rarapa nei ki te Aute kara ai, kaati na runga i te whiunga a te mate i nga tamariki o Wairarapa nei i taua kura, ka mutu ia te kura i reira, ka hoki mai ia me etahi o ratau ki te kainga nei, ka noho atu ko te Ware me Mita o ratau i reira, ko etahi o ratau i ma- temate tonu atu ki reira i taua wa. "Heoi i nga wa o muri mai, ka uru ia ki nga mahi kiki pooro, ka piki i konei nga ro- ngo o tenei tamaiti nao runga mo tera mahi mo te kiki pooro, otira e tino mohio nuitia una e nga tangata katoa, Maori Pakeha, tona toa mo runga mo tera mahi, a, e tino tauto- kotia ana hoki e Tamahau tenei tamaiti mo runga mo aua mahi, me nga naahi ahu ma- rae, i nga wa e hui mai ai nga Iwi o te motu nei ki Papawai nei, i enei tau ka hori nei ki muri. Kaati i enei wa tata ka hori nei ki muri, ka tono ia kia Tamahau, kia tonoa ki te Mi- nita mo te taha Maori, tetahi tuunga mona, i roto i te Ropu Hoia o nga Pu nunui o Po- noke, heoi ka tonoa e Tamahau, a, whakaa- etia ana e te Minita, haere ana ia ki reira ako ai i nga tikanga o tera mahi, kihei ia i roa ki roto i taua ropu, ka tino mohio ia ki nga ti- kanga katoa mo tera mahi, ara, ka piki ake tona mohiotanga i o etahi o ratau, me te tino whakamihia hoki ia e o ratau Apiha, mo runga i tona mohio ki te whakahaere i nga mahi o nga pu nunui. Heoi ia ia e noho ana i reira, ka pa mai te mate ki tona tinana ka timata tonu mai i reira te heke haere o tona tinana, ka hoki mai ia ki te kainga nei, ka kawea ia ki nga takuta, he roa ia e mahia ana e nga takuta, kaore i taea e ratau te mate o Tete te mahi, heoi ka whakahokia mai ia ki Papawai nei takoto ai, he roa noa atu ia e oke ana i roto i tona mate katahi ano ia ka mate, kaati e taea hoki te pewhea i te mea kua takoto te kupu, "na Ihowa i homai na Ihowa i tango atu kia whakapaingia te ingoa o Ihowa." I te Paraire te 1 o nga ra o Hu- rae nei i tanumia ai ia ki Papawai, i tae katoa mai nga hoia o nga pu nunui o Poneke i te tanumanga i a ia. "Te Puke" POROPOROAKI KI TE KAWANA. Haere ato ra. Nau mai ra. Waiata Tangi. Taku aroha ra e Roore Ranewhare ki a koe e wawae ake ana e-e-i. Te aroha te parau ki to hao . noa atu he tira haere ia e-e-i. Ka riro purotu koe, ka waiho manuka au ka koa aku mahara e-e-i. Taku taumata tonu e noho ai au ko Poneke ra ia e-e i. Marama te titiro ki waho ki te moana e whakatarawai ana e-e-i. Kai runga tima koe e kai • nei te aroha i te roa ko te tau u-u-e. Tenei te ngakau te tangi nei, te inihi nei, ki te hoa piri pono aroha o Tamahau a Roore Ranawhare, i tukua mai nei o to tatau Kuini. atawhai e Wikitoria hei Kawana mo Nia Tireui, a kaa hoki atu nei ia ki tona Kainga tuturu ki Ingarangi me tona hoa wahine me a raua tamariki, ki ta matau tikanga e penei ana, ko te whenua matua tera o tatau, a i puta mai hoki i reira nga Ture i noho ai te Maori ki te Rangimarie, no reira ka pa o- horere mai te aroha mo Roore Ranawhare. Haere e koro me tou hoa wahine me a korua tamariki ki ta whitinui ki tawhi tiroa ki tawhi- ti pamamao ki te hono-i-wairua, he Kotuku rerenga tahi, e kore a muri e hokia mai. Haere i runga i nga tuatea o te moana nui-a-kiwa, haere i runga i nga moana nui i nga moana roa, i nga moana whekere, i nga moana pouri, i te moana oti atu e kore noi matau e kite atu ano i a koe, notemea i puta toou aroha ki nga rangatira Pakeha Maori hoki, a i puta ano hoki tou aroha ki te hunga rawakore, ki te hunga kua kaha kore nei ki te rapu oranga mo ratou, a i puta tou aroha ki nga Hoia kua koroheketia nei, i mari- ngi nei o ratau toto i mua i te wa e whawhai ana mo te Emepaea o te Ingarihi, a kua whakaturia nei e taua Kawana te tohu mo aua mahi i tenei moutere, ara, e tu mai ra te whare i Akarana mo aua Hoia kaumatua, a, ka tu tonu taua whare hei whakamaharata- nga i aua mahi aroha ki ranga ki aua Hoia me te Iwi rawakore, kaati tena painga ona, na, mo te Iwi Maori tenei waahi. E tae ana ia ki nga powhiri katoa a nga Maori o nga waahi katoa o nga motu e rua nei, ahakoa he tupuhi kaore ia e noho, ka haere tonu ia ki te whakarite, tetahi mea nui ko nga mihi a nga rangatira, ka tu tonu ia ki te whaka- hoki i aua mihi,he nui nga aroha i tukua e Le Iwi Maori kia ia, i mua atu i tona hokinga, ko nga taonga he taonga i heke mai i o ratau tipuna, nga patu pounamu, nga patu paraoa, nga tiki pounamu, nga toki pounamu, me etahi atu tini taonga a te Maori. Na, nui atu tana hiahia kia kite ia i nga mahi ahuareka a tenei Iwi a te Maori, i nga haka, i nga tutu- ngarehu, nae nga poi, ma etahi tikanga ahuareka a te Maori. Nui atu tona pirangi kia kai ia i nga kai e takaia ana e te Maori ki te haangi, nui atu hoki tona whakapai ki aua kai, na hei mohiotanga tenei mo matau he tangata whakaiti ia i a ia, noreira ka pau nga whakaaro ki te whakamanawa kia ia, kaati ki to mohio ake he penei hoki te taha ki a ia, i pa ra te ngakau aroha, na, to matau kitenga whakamutunga i a ia, ara, to nga tangata Maori Pakeha hoki o te wa ki Wairarapa i Papawai, i te 9 o nga ra o Kune nei, i puta nga mihi a te Iwi Maori, nae nga mihi a te Iwi Pakeha ki a ia, a i puta nga poroporoaki i reira kia ia, ki tona Hoa wahine me a raua tamariki, i puta hoki ana kupu poroporoaki te kupu nui i roto i ana poroporoaki, mo Tamahau raua ko Henare Tomoana, he tino hoa piri pono raua kia ia, i te wa e ora ana raua, a, ko tenei kia kaha koutou ki te pupuri i a raua tikanga e takoto nei i runga i nga motu nei. Haere e hoki ki te putake o tou iwi i whanau mai ai koe i te koopu o tou whaea, haere e hoki ki. te whare wananga o Kiingi Eruera te VII, ki te whare i whakaarahia ai e ona tupuna tae mai ki tana whaea kia Ku- ini Wikitoria, i tipu mai nei i roto nga Tu- re mo nga moutere i roto i te Emepaea, haeae ra, haere ra, haere ra. Haere mai ra e te manuhiri tuarangi, na te Hetana koe i tiki ki te taha tu o te rangi kukume mai ai. Haere mai, haere mai, haere mai, e Kawana Rangikete, haere mai i raro i te mana o Kiingi Eruera te VII, me tona hoa wahine me a korua tamariki, ki tenei whenua hou kia koutou, me tenei Iwi tauhou kia kou- tou, ara, ki te Iwi Maori, nau mai, i ranga i nga tuatea o te ao, i raro i nga rire o te moana nui a kiwa, haere mai ki Aotearoa ki te Ika- a-Maui potiki, haere mai ki te Waipounamu, a, na te Pakeha i tapa ko Niu Tireni haere mai; Toia mai, te waka, ki te urunga, te waka, ki te moenga te waka, ki te takotora- nga i takoto ai te waka e Whakahei atu ra te huanui kia tutaki ake i ahau ko Takitimu e haramai ana 3 waka, ka whakakau i ana here, e hoe-hoea, hooe ki te tika, hooe ki te pono, hooe ki te Kotahita- nga, kooe mai ki te tauranga, e hooe ki uta ra e. haere mai, haere mai. Karangatia ra te manuhiri tuarangi kia peka mai ki te kainga e kiia ko pooti ririkore hoki tenei, haere mai, haere mai. Haere mai e te Kawana Rangikete ki te upoko o te motu nei, ko te takiwa tenei o to matau moutere i hangaia ai e o matau tipuna matua, kia takoto i runga i te rangimarie, me te aroha me te maungarongo ki nga Iwi, ara, ki te Maori ki te Pakeha, kia kaua e whakaheke toto, kia aroha te Maori ki te Pakeha, a kia aroha te Pakeha ki te Maori, ano he tuakana he taina, he matua he tama- iti, noreira ka mau te here o te rangimarie me te aroha ki runga ki a matau, kaore ano to matau takiwa i uhia e te ao pango, e whiti ana te ra kia matau, ki nga taane ki nga wahine me nga tamariki i o matau tipuna. i o matau inatua tae mai kia matau, tenei haere mai haere mai i te ra e whiti nei, ki konei matakitaki ai kia te Maori ki ana mahi hei whakapai mau hei whakakino mau, ko to matau ahua i naianei e heke ahi ana ki ro- to ki nga tikanga Pakeha. Kaore ano kia mutu. Printed and Published by T. Renata. Under the Authority of NINIWA-I-TE-RANGI. ARETE MAHUPUKU. RAUKURA TAMAHAU. TURUHIRA PARAONE, ab their Registered Office. Main-street Greytown North,