[NAMA 15.]\_\_\_\_.\_     WAIRARAPA OKETOPA PARAIRE 30, 1903.   TAU TUARIMA.
TE PUKE KI HIKURANGI.

                   [PUTEA]
        

     TAPERENUI-O-WHATONGA.
                     Hepetema 5th 1903.
   Kia te Honore Timi Kara Minita o te taha
 Maori tena koe.
   He whakamarama atu kia koe, mo nga mea
 i puta mai ki roto ki te ngakau, i roto i enei
 ra. kua karapiti nei nga motu me te iwi ki
 roto i te rau tau hoou o Kiingi Eruera te tu-
 awhitu, kua noho nga iwi i roto i tona koha-
 nga, i tona kohanga, ahakoa e pihi ake ana
 he Tumatakuru i etahi waahi, tena te told
 kaa oti te oro mai-e te Paremata hei ngaki,
 a, ka noho te oneone ki tona momonatanga,
 ko te rito te tuatahi, ko te rau te tuarua, ko
 te puku te tuatoru, ko te pakaritanga te tua-
 wha, ko te openga ki te whare te tuarima,
 ko nga niho te tuaono, ko te toto ko te wai
te tuawhitu, na te Paremata i whakato, ma
 nga Kaunihera e whakamakuku, ma te Atua
 e mea kia tipu, ka puta ka ora, he ora ki tipua
 he ora ki tahito he ora ki te whaiao ki te A- •
omarama, Tihere mauri ora.
  He wa tika tenei moku, hei tuhinga atu i nga
kupu i roto i toku Hinengaro e Koromaki ana,
me te mea he Rata me ana rongoa e tutakita-
ki ana i nga ponapona o oku wheua koroua.
  No  te tau 1899, ka huihui nga tangata o
Wairarapa, tae atu ki te Takapau, ki te Ko-
hunui marae, e takoto ana ki te taha mato-
nga rawhiti o Wairarapa  moana, i te 23 o
nga ra o Maehe he mea pohiri mai e Tunui-
arangi, me Rakaiwhakairi, mo runga i etahi
take, roimata hei pupuri i te aroha, rae te ihu
too mai o te po, no te 26 ka whakatakototia
e Tunuiarangi etahi take, hei hurihuri ma te
whakaminenga  hei takiri i te roimata.
  Tuatahi. Tamatea mai i tawhiti.
  Tuarua.  Tamatea Pokoiwhenua.
  Tuatoru.  Tamatea Kokoti.
  Ko  Tamatea Pokaiwhenua, kua tutuki te-
nei, na te Paremata i whakaoti i te tau 1900,
kua pokai nga motu tae atu ki Hawaiki, ki
roto i te paihere kotahi o te kiri Waitutu, me
te kiri kotea, e rua e toe ana. Ko Tamatea
mai i Tawhiti ko Tamatea Kokoti, me hoki
atu he kupu maaku kia Tamatea mai i Ta-
whiti, kotahi ano te tangata nei, e toru ona
ingoa, he hua katoa kai roto, i heke mai ta-
tau i roto i tona Kawai, i papaatere mai tenei
tangata me ona hapu, i te ta-epa-epa-tanga o
te rangi tuatahi, i Tawhitinui, i Tawhitiroa,
i Tawhitipamamao, i te Honoiwairua, ko. to-
na waka ko Taakitimu, ko tona atua ko Ka-
hukura, mokopuna a Uenuku e tiwhana nei
i te rangi, i roto i te awha me te hau, ko ta-
na Toki ko te Awhiorangi, ko te kaha o te
Toki, ko te Kawekairangi, ko te Pare arai
marama ko Motu Whariki, ko te kakau, ko
Toko-o-terangi, ko te aaka o Kahukura, he
hue Tahaa, tona whatanga ko runga o te Ta-
urapa, i roto ia Puhi Kaiariki, ko to raro ko
Puhimoanaariki, Hokowhitu topu te Kauho-
e o Taakitimu i raro ia Tamatea mai i Ta-
whiti, ko te Wananga, i raro i te Taurapa i
 te Toitoinga o te Kei o Taakitimu, me ona
  tohunga ano i reira i te Kei, i takto ai te
 Wananga,  me a ratau karakia, hei arai i nga
 hau Pukerinui,  me nga tuatea nunui o te
 moana, hei karangaranga i te Kauika ia Tu-
 tarakauika ia te Wehengakauki, hei arahi ki
 roto i te marino, ko o ratau taonga e toru i
 eke mai ai ki te Moutere o Aotearoa, ko te
 kaha, ko te tupato, ko te mohio, ko te kaha i
 roto i te ringa, Ui te hoe, ko te tupato i roto
 i te ngakau, ki te ata kinikini i te kai, ko te
 mohio  i roto i nga konohi-ki te ata titiro me
 te ata whakahaere i nga tohu me nga kapua
 o te rangi, i te Marama, me te Ra, hei tohu-
 tohu i to ratau Papaatere ki te ara tika.
   Ko enei reo e wha, Tawhitinui, Tawhiti-
 roa, Tawhitipamamao te Honoiwairua, e
 kore e hoki atu ano ona uri i runga i te wa-
 ka Tuhera ki te whenua i Papaatere mai ai
 ratau, ko ona hapu engari raa tetahi Papaa-
 tere o muri e whakahoki ona uri ma runga
 i te moana i whawhaitia mai nei e ratau, ki
 te kaha ki te tupato, ki te mohio me nga ka-
 rakia, kua oti enei kupu, kua rite, no te tau
 1897, me te tau 1902. Na  Kaiti Honore
 Hetana Pirimia, matua o nga iwi o Nia Ti-
 reni me Hawaiki i whakaoti, i roto i nga ra
 o Kuini Wikitoria me taana tama me Kiingi
 Eruera te tuawhitu, he puawai nei no Ta-
 matea mai i Tawhiti taua hunga tamariki,
 no runga i nga tihi o Aotearoa me te Wai-
 pounamu.   Kua oti hoki te ture i te Pare-
 mata, i runga i o koutou mahara whakaa-
 ronui ki nga mea Maori, kia rauhitia, kia a-
 tamaitia, kia hurahia, i te mea e toe ana
 etahi morehu kaumatua, o nga iwi e rua, me
 nga tuhituhinga a nga kaumatua Pakeha,
 he mea ui pono na ratau ki nga kaumatua
 Maori, be mea kite tonu e o ratau konohi,
 nga mahi-a-ringa a te iwi Maori, me a ratau
korero wananga me nga karakia.
  E  te Honore minita mo nga mea Maori
kia ora roa, kia ora kaha, te matua a te He-
tana me tona hoa wahine me La raua wha-
nau, te Tamatea mai i Tawhiti tuarua nana
i whakahoki te im Maori i runga i te kare o
nga wa?ki te Honoiwairua, e kiia nei ko te
whenua  matua o te i\\vi Ingarihi me te iwi
Maori, kia ora nga mema o te whare o raro,
kia tuturu te tika te pono nae te aroha, mo
tenei ture atamai i nga mea Maori, e tika
ana mo tenei wa, haere ake nei.
  Kia ora nga mema o te whare kaumatua
ariki, mo koutou i mahara nui ki nga mahi-
a-ringa a o matau tipuna, whanau ana mai
ko te ture, Rauhi, Atamai, Hura, i nga ma-
hi-a-ringa, me nga wananga a o matau ko-
roua matua, kita heke katoa atu nei ki te po,
me a ratau mahi.
  E te Honore Minita mo nga mea Maori,
e toko ake ana te tumanako te whakaaro me
te aroha.
• Kua  tuturu taku whakaaro,  tika, pono,
kia ara tetahi huihui i roto i te rohe Potae o
Rongokako  Kaunihera, hei tuara i te ture
kua oti nei ino nga mahi totika, a te iwi Ma-
ori, ko te ingoa mo tenei huihui, ko te ka-
hui Rauhi a Tamaihura, whakataki, i nga
mea Maori. '
  Ko te marae o Papawai me nga whare
runanga a Hikurangi, a Aotearoa, a te Wai-
                                                                                                        V
  pounamu, kua  tuturu taku mahara,  kia
  whakamutua nga hai, ki tenei marae, kia-
  waiho tenei mame, me enei whare, hei ako-
  nga ki nga mahi-a-ringa a te iwi Maori, e
  tika ana mo tenei wa ka kaha, ka toa. ka ma-
  nawanui, taku hapai i tenei tikanga nui, i
  totoko ake i roto i te ngoikoretanga me te
  wheru o toku tinana koroheke, hei koha ma-
  ka i roto i te rau tau hoou, a nga taitama
 me  nga taitamahine me a ratau kohungahu-
 nga; 
   Kai roto ano i nga ra o tenei marama ka
. toia mai taku waka i tuhi atu ra au kia koe,
  ki roto ki Aotearoa whare runanga whakairo
 ai, mahi ai huki i ona tikanga katoa e oti
  pai ai.
    Kai te mahia mai e raa nga take hei ti-
 matanga  whakairo, kua pata atu taku kupu
  ki nga wahine matau ki te mahi-a-ringa, kia,
 timata te mahi, hei too mai i Le ngakau o
 nga Kotiro kaore nei i tomo ki nga kura,
 kua hipa nga tau ki te 15 16 17 18 19, ha-
  ere atu.
    Roa iti ake nei ka karangatia e au he hu-
 ihuinga mo matiu, mo runga i tenei tikanga
 nui kia wehea mai tenei kahui motuhake ki
 te hura i te mea i ngaro.
   E  whakaaro ana au kia tonoa a Anaha o
 te Arawa, hei kai-whakaako, he tamaiti ano
 kai konei e korerotia ana he mohio   ki te
 whakairo, kaore ano  aa kia  tono atu  kia,
 haere mai kia uiuia e au, ki te marama heoi
 ano koia tonu nei he tangata haunga" hoki
 te wananga tena e maama i nga korero a
 nga kaumatua i mahue ake kia matau, me
 a ratau tuhituhinga, maku e whakawhaiti,
 ko nga karakia kua ngaro, he ahakoa ma-
 te hura e kitea ai, ki te mea na te kaha ra-
 wa tenei papaatera i arahi mai i tenei ma-
 tuaiwi whakawehiwehi mana ano, e homai
 ki roto ki te ngakau hura, aua mahi ki tona
 iwi, e kii ana hoki te kupa a te Ariki, rapua
 ka kitea, e koutou patukia ka huakina kia
 koutou.
   Kai te mahia e aa nga taiepa o te marae
 o Papawai, hei pa tuwatawata, kua oti te
 peita nga  whare, kua mahia hei kaari ti-
 punga rakau  Maori, a roto o te taiepa.
   Kua whakamarama atu au ki te tiamana
 o te Komiti Marae o Papawai, me te mema
 Kaunihera a Hoani  Rangitakaiwaho, mo
 taku whakaaro mo to marae ki mutu nga
 ahua hui katoa engari mehemea he hui na te
 Kawanatanga nona hoki enei whare me tenei
 marae, ka tuhera ki ana whakahau, i kii
atu hoki au mehemea i konei te Tiamana
o te Kaunihera kua kii atu au kia huihui te
Kaunihera me ona mema katoa, mo  tenei
take, kia paahitia kia tukua atu hoki taua
ripoata kia koutou me te Timuaki o  nga
Kaunihera a Kiripiti Mea, (Tawa).
   Ko te wa e hiki atu ai a Taakitimu i roto
i Wairarapa ki Poneke na ka whaitahi atu
hoki nga mahi e tumanakohia atu nei e au
hei tuara mo te ture, kua oti na me te ma-
hara ano ki nga kaumatua.
  E kaha ana te tumanako o te ngakau kia
haere atu kia kitekite, heoi e araia mai ana
e te poho ngengere me te mure.
  He  nui toku huihui-e noho atu nei kai te
mahi katoa i te whenua o te Wairata kai te

    NAMA 15 O TE TAU 5 TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA PARAIRE 3O, 1903. Wharangi No. 2
  ' whakapai mahi-a-ringa.
     Tena ano au e tuku reta atu ki te matua
   o nga iwi kia te Hetana mihi atu me  te
   whakaatu ano i enei kupu me whakatutara
   rawa mai i kona te ingoa o tenei kahui.
     Kahui Rauhi Atamai Hura Whakataki.
     Kia ora ko au tonu te Timuaki te Kaito-
   hutohu te Tiamana o tenei kahui.
               Tamahau Mahupuku.

         HE PANUITANGA.
   . Ki nga kai hautu o te "Puke Ki Hikura-
  ngi" tena koutou, kia ora koutou i roto i nga
   manaakitanga katoa, e heke iho ana i to
   tatau matua i to tatau Ariki.
     Na tukua atu enei kupu ki  roto i te kai
  nga whatu o nga iwi o tawhiti nui, o tawhiti
  roa, o tawhiti pamamao, ki te hono i wairua, •
  ma ana e mau atu ki nga tini marae, e powhi-
   ritia ai ia ki tahaki.
    Na taaka ake whakaaro mo tatau, mo nga
  hapu o roto o te rohe o Rongokako nei, taane
  me nga wahiae e tae ana nga tau ki te 16,
  piki whakarunga haunga a raro o enei tau
  tae atu ki te whanautanga o te tangata, ata
  waiho ake tera. Na, kua  tu o tatau komiti
  marae, me o tatau komiti whenua Maori, i
  naianei, ko te mea anake e toe ana. ko nga
  ture kia hangai te tu, kia taea ai te whaka-
  ngau ki taana mahi, i naianei kaore ano i tu
  hangai noa, nga ture o aua Kaunihera e rua,
  koia to hopohopo o nga tangata arahi o aua
  Kaunihera kua kiia ake nei, ki te whakama-
  hi ki nga mahi e tika ana ma raua, taaku ake
  whakaaro mo enei Kaunihera e rua, e obi
  pai ai he ture, me noho nga tiamana timua-
  ki me nga apiha, me nga kai-tohutohu o aua-
 Kaunihera e rua ki Ponoke, i te wa e tu ana
  te Paremata mo  nga  take Maori, ki reira
 whakahaere ai i nga ture, e tika ana mo aua
  Kaunihera, kia tata ai ki te taha o te Pare-
 mata  o nga mema, o te Minita Maori o te
  Pirimia hoki, me penei e tere ai te oti he
 ture mo aua Kaunihera, na, me penei me
 tenei ahua e tatari nai tatau he patu taringa
 tenei he moumou whakarongo hoki, ko tona
 mutunga  o tenei ahua o tatau he puhore, he
 whakapaetia he iwi mangere te Maori kaere
 e taea e te iwi Maori te whakahaere aua Ka-
 unihera Kua  kiia ake nei, katahi ka penei na
 whakamatua  atu te tu o enei Kaunihera e
 rua, utaia mai nga utanga o aua Kaunihera
 ki te Hupirimi Kooti me nga  Kooti takiwa,
 me te Kooti whenua Maori, raua ko te kai-
 tiaki o te katoa he kai arahi mo ratau, i te
 mea  hoki kua karapotia tatau te iwi Maori
 e a ratau ture.
   Na, e nga iwi e nga hapu e nga mataura-
 nga, koia nei he mutunga mo enei taonga e
 rua, ki te kore tatau e hihiko ki te whaka-
 haere kia wawe te tu hangai nga ture mo
 enei Kaunihera e rua, kaati kia maia o tatau
 mema o tatau timuaki Kaunihera, me nga
 kai-tohutohu ki te whakahaere i nga cure,
 koi ura tatau ki roto i nga taa muta, kaati i
 konei enei kupu ake.
   Na, mo nga hapu ake o roto o te rohe o
 Rongokako enei kupu aku ake. Ho maha
 nga tangata o tatau ake, kaore rawa, he whe-
 nua tahi kaore he oranga mo tona tinana
 tae atu ki te wahine me a raua tamariki, ko
 etahi o tatau kua whaiti haere mai nga whe-
 nua ki raro i nga remu o etahi, ko etahi kua
 taka rawa ki raro i nga raparapa, te waahi
 whenua i toe iho. Na, koia au ka whakaatu
 ai i enei whakaaro aku kia tatau ake, a, ma
 tatau e ata whakaaro he pai ranei, he kino
 ranei, otiia kaua hai wahangatia te whaka-
 he te whakaae ranei, o tenei whakaaro ka
 kiia hei. 



                                          
   24, ko nga moni me takoto ki roto ki tetahi
   peeke takotoranga moni, kia tokotoru hai
   kai-tiaki, ko te tiamana ko te tino karaka o
   te ropu, ko tetahi o nga mema ake o te ropu
   24 kua kiia ake nei.
    Na, kaati noa ake i konei taku whakama-
  rama  ake, i te whakaaro nei, kia whakaaetia
  ra e nga hapu o to tatau takiwa, a. kia tu
  hoki te ropu 24 me te korama tokowhitu me
  to ratau tiamana, ka ata whakaraupapa ai
  nga tikanga katoa mo tenei whakaaro e kiia
  ake nei.  Na, e nga hapu o Rongokako, me
  o  koutou tangata marama   kia hihiko te
  whakaaro  i naianei, ki te whakata i tenei
  whakaaro  e kiia ake nei e au, hai okiokinga,
  nao te iwi e puta ai tenei whakaaro a te aro-
  ha ki nga pani ki ngi "rawakore ki nga po-
  uaru, ki nga tangata hoki e hiahia ana ki te
  rapu oranga hoki mona, mo ratau ranei.
    Na, titiro ake hoki tatau ki tenei taonga,
  kua homai nei kia tatau, be "Kareti o Hiku-
  rangi," waahi o Wairarapa, mea ake nei ka
  kawea a tatau tamariki ki taua kura ako ai
  ki te kura mahi a ringa, he tokomaha o aua
  tamariki e whai whenua ana o ratau matua,
  o ratau tupuna ranei, he maha  kaora he
  oranga tahi o nga matua o nga tupuna na
  ka tika te matauranga o nga tamariki he
 oranga  toona matua toona tupuna ranei.
 Na, me pewhea nga  tamariki kaore nei he
 oranga o nga matua o nga tupuna.
    Na, e te iwi, titiro mai kaore i te moni
  nai rawa te pauna i kiia ake nei, kia kohia e
 tatau hai oranga mo nga pani pouaru rawa-
 kore, pohara i  te kore oranga, kaumatua
 kore oranga, tangata maia mohio ki te kimi
 oranga mona, na te kore moni anake i kore
 ai e taea taua oranga, me nga tamariki kua
 puta nei i nga kura kareti ako mahi a ringa,
 kaore nei he moai hai hoko mai i nga mea e
 oti pai ai tona matauranga.
    Na, koia nei te pai o tenei whakaaro i kiia
 ake nei e au, a nei ake te nuinga ake o nga
 painga mo tenei whakaaro, i ki nei au kia oti
 te ropu 24 nei, ka ata whakahaere ai tatau, e
 nga mema hoki e 21.            
   Na, mehemea ka manakohia  mai  tenei
 whakaaro aku e tatau, e nga tangata taane,
 rae a tatau wahine me o tatau hapu, me tino
 tu te pooti a te iwi o te rohe o Rongokako i te
 timatanga o te tau 1904 nei, a, ki te tu nga
 mema e 24 kua kiia ake nei, me to ratau
 korama, me to ratau tiamana, ka hoatu eau
 taaku ake kohi £10 pauna i te tau, tena kia
 kakama mai o koutou whakaaro i naianei ki
 tenei whakaaro ma  tatau nei, kai matara
 atu ana ta pohara to mate kai, ka kawea ki
 te rori pikau tuweke haere ai, a, ka waiho
 hai mea whakama i waenganui i te iwi Ma-
 ori, hai tawai mai ano rua etahi o tatau kia
 tatau, engari utua nga tu mate penei katoa
 te ahua, ki te pai ki te ngohengohe, ki te
 aroha e kiia nei koia tera te mea nui rawa o
 nga whakaaro katoa a te tangata ko te arotia.
                    Kia ora tatau.
                H. T. Whatahoro.

          WHAKAUTU.
          Kaihoata o Peterehema.
                    Hepetema 29th 1903.
 Ki te Etita o te "Puke" tena koe.
   Tukua atu aku kupu whakahoki, mo nga
 kupu a Niniwa Tamaihotua, e mau i te "Pu-
 ke" No 13 o te tau 5, o Hepetema te 15 tau
 1903, koia tenei ana kupu.       »
   I kiia eau nga rangatira o Wairarapa, no
 te taha o te Puke kumara, ko au anake to te
 tihi o te Puke, ka pai te tukunga a Niniwa
 Tamaihotua, me tana whakautu hoki. Te-
 nei ka whakamarama ahau i aku kupu wha-
 kahoki, i nga kupu a nga tangata o nga
 kainga i tae ai matau ko aku taina, me a
 matau tamariki, me to mataa hakui, nae oku
taokete.  Tuatahi o nga kainga i tae ai ma-
tau, ko te Ruataniwha, no Ngai-Tekapua-
matotoru, ko aku kupu whakautu mo a ra-
tau mihi kia matau ko aku taina, me toku
hakui:—          
   Karangatia tenei te haere nei, e hara i te
taikura me te iho o te rakau, he taitea enei
no te rakau, he kiri no waho, he ngaunga
na te ra. Ehara maua ko toka taina-tuaka-
na, he manu kai rakau, ko te manu taupu-
nga, i noho atu i te kainga. He nui toku
moteatea, mo te nui o a koutou mihi mo
matau i haere mai nei, ki te whakahoki mai
i o koutou uri-kia kite koutou, kotahi a Ra-
whira i haere ake ki te ao o te tonga, tona
hokinga mai kia koutou, he maha atu nga
hua o tona . ngaronga ia koutou, heoi aku
kupu marae*. Tuarua ko te Mira, ko te Ha-


                                   
   enga te rangatira, ko aku kupu whakahoki
   ano tera. Marae  tuatoru ko Kamoto,  ko
   Tamihana Touata me Wa pu Kopuparapara
   nga rangatira, ko aku kupu ano tera. Ma-
  rae tuawha ko te Arimawha, no Tama-
  terangi, ko aku kupu ano tera. Marae tua-
   rima ko Kihitu me te Uhi  Teure-ote-o, no
   Kahu, ko aku taina i haere ki te whakarite.
   Marae tuaono te Whakaki, ko te Marae o te
  hui tera, ko oku kupu ano tera mo te taha
   kia matau, i reira ka tu ahau hei tiamana
  mo te komiti paahi i te mema, hei tu mo te
  Kaunihera whenua  o te Tai-Rawhiti, Epa-
  naia, Wi Te Kahu,  Whakangaro  Watene,
  tau ana ko  Whakangaro,  ka titi ke au i ta-
   ku ake take, otira na ratau ahau i karanga.
    Marae tuawhitu Tahaenui, ko Ringawhe-
  ro te rangatira, me taana tamahine, ara, na
  tona tuahine i moe ia Hirini Whaanga, ko
  aku kupu ano  tera.
    Marae tuawaru ko Awamate, ko nga ra-
  ngatira ko Whakangaro,  ko Rewi Toheriri
  nga rangatira, ko aku kupa ano tera, tae noa
  ki Tuahuru tera o ratau Marae. Te tekau o
  ratau Marae ko Waiwhara, ko nga matua o
  Rawhira nga kaumatua, me ta raua huna-
  onga te rangatira o taua Marae, otira i nga
  Marae kua whakahuatia ake nei eau, e ko-
  rero ana matau ko aku taokete, me toku ta-
  ma tuakana, i te ahua o te Kaunihera Ma-
  rae o Wairarapa, me te Kaunihera Whenua,
  Ka whakamaramatia eau te ngawari o nga
  whakahaere o Wairarapa, i runga i te nga-
  kau rangimarie, kaore he puhaehae, kaore he
  mauahara, i te kaha o Tamahau ki te paihe-
  re i te ngakau o nga tai-tamariki o Wairara-
  pa, koia tenei ana kupu, ko te Tiriti o Wai-
 tangi na nga kaumatua, me te Tiriti o Ko-
 himarama, i tae ano nga kaumatua o Wai-
  rarapa ki reira, he kaumatua ano nana i eke
 he tunga mema mo te Paremata o te koroni,
  tae noa ki te reta mihi kia te Kuini, na nga
 kaumatua  ano i hanga, te pukapuka mihi
  kia te Kuini, taana whakautu tenei, ko Kau-
 nihera Marae, me  Kaunihera Whenua,  ko
 taku hiahia kia waiho raa nga kaumatua e
 whakanoa nga tuuru, he mutunga no ta ra-
 tau naahi, hei muri ra koutou ka eke mai ai
 ki runga, mo koutou nga nohoanga e takoto
 mai nei, heoi whakaaetia ana e nga rangati-
 ra tai-tamariki o Wairarapa, no runga i enei
 whakamarama aku ka whai kupu mai  a
 Komete Te Ito, i te taenga atu o Tamahau
 ki Turanga ka korero a Tamahau kia ratau
 mo te Kaunihera Whenua, mo  nga tangata
 whai whenua anake te painga, te Kaunihera
 marae, mo te iwi nui tonu tena painga, heoi
 a .Komete Te Ito ana kupu whakautu mo aku
 whakamarama, ka whaia mai e Paora Tu-
 nge ka poro na hoki te rangatira o Waira-
 rapa ko Tamahau, he tokomaha ratau nana
 taua kupu, ka whakautua eau, kaore a Ta-
 mahau  i te rangatira no nga tangata o Wai-
 rarapa, kei reira ano ona rangatira, he hapu
 tonu-ko tona rangatira, ko tona rangatira,
 ka tuaruatia ano e Paora Tunge, ko to kou-
 tou rangatira katoa tena, o nga tangata o
 Wairarapa, ka whakautua ano eau, kaore a
 Tamahao  i te rangatira o Wairarapa mo
 tona hapu ano mo Ngati Hikawera, he tika
 te Wairarapatanga, penei me te maara ku-
 mara; kotahi te maara, he maha nga puke o
 te maara, he puke tonu ko tona kopura, me
 ona kai ta, me ona pihaa, wai hoki me To-
 mahara ehara i te kopura o te puke. kua
 mate nga rangatira o Ngati Hikawera, koi
 anake te morehu, hei tango i te tunga ona
 tuakana; tuarua, i rewa ai tona ingoa ki
 runga, i ngaro ai nga rangatira o Wairarapa,
 he ngawari no ana whakahaere mo te iwi,
 mo nga taha e rua, tuatoru; ko te pootita-
 nga a te rima rau tangata o Wairarapa, ia
 ratau ko te Whatahoro, H. P. Tunuiarangi,
 hei mema mo te Kotahitanga, tuawha; ko te
 kaha o , Tamahau ki  te karanga i nga
 iwi o te motu nei; .tuarima, ko te Wiranga a
 Ngairo i te rangatiratanga kia Tamahau, me
 nga kupu o taana wira, i muri nei kia mau
 ki re waewae, ko te hono tenei o te tangata
iti, tuaono ; koia te Pirimia o Wairarapa, na
kona  ia i hapai ki runga ki tahatu-ote-rangi;
tuawhitu, ko te hapaitanga a nga rangatira
rae nga hapu o Wairarapa i mohio ai nga
iwi o te ao koia te rangatira o Wairarapa.
  Kaore au i korero ko ahau te kumara o to
taha o te puke, he whakautu ki taku, e ai te
kupu a o koutou tipuna, he tao rakau e ka-
rohia ka taha, he tao ki kaore e taea te karo.
  E Niniwa Tamaihotua, he hakuwai anake
te manu i whakahua i tona ingoa, hakuwai!
hakuwai! notemea ka rua tekau nga tau e

 \_[NAMA\_15\_O\_TE TAU 5.] TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA PARAIRE 3O, 1903. Wharangi No. 3.
 mohio ana a Ngati Hikairo ki au, ara, ki
 oku inatua, he whare tangata ratau no ma-
 tau, me mataa no ratau, ko reira te take o
 ta matau haere atu ki aua kainga, be kawe
 atu ia ratau mokopuna kia kite mai ratau,
 kua mohio noatu ratau ki toku Warenga, ki
 toku rangatiratanga, ko taku hakui no Ngati
 Tumapuhiarangi, ko toku papa no Ngati A-
 owheuru, koare a Ngati Hikairo i te tauhou,
 e ahei ai taku ki he rangatira ahau, no nga
 tangata o Wairarapa, penei koia nei nga ku-
 pu i korerotia ai e aua tangata, e aua wahi-
 ne ranei kia Niniwa, ka whakaae ahau naku
 ena  korero, heoi aku kupu whakautu mo
 nga kupa a Niniwa Tamaihotua.
   Ka whakautu au mo te whakamarama a
 Niniwa Tamaihotua, mo  te tatai rangatira,
 ara, i tikina nei e ia ki nga pou a te Huki.
 ko te Whakatatare ki Whangara, ko Ngara-
 ngi-whakaupoko ki te Poroporo, ko Puruaute
 ki waenganui whakarewarewa ai, te mata-
 mata ki Rangiwhakaoma, ko te Potangaroa;
 ko te matamata ki te Uruti ko Tamaipokia;
 te matamata ki te Unuunu ko te Kawekai-
 rangi ; te matamata ki nga Pihau ko te Pa-
 eoteatua; kaati taku whakamarama ake i
 enei matamata, ko te whakamarama a Nini-
 wa Tamaihotua, ka tika nga pou a te Huki,
 mutu atu i ta poroporo kaore i nuka mai, i na
 toua tikanga ki nga tangata matua, ko Tura-
  nga ko Pakiua ki te hiwi ki Matira ko te Pota-
 ngaroa  he  uri no   enei tangata  tuturu
 taketake, ki  te   matamata   ki  Rangi-
 whakaoma, ki te hiwi ki Matira, me te ma-
 na rangatira, me te Ahi Karoa, me te raana
 Ruapatu, e kai mai nei ano nga uri i nga hua
 o te whenua; te hiwi ki Maungarake ko Ihe-
 rangi, ko Maea, kaore he uri kei te ora; ko
 te awa ki Ruamahanga ko Tehina, ko Mata-
 ngiuru. kei te ora katoa o raua uri; te ma-
 tamata ki te Uruti e  whakahuatia nei e
 Niniwa Tamaihotua,  ko Tamaipokia te ra-
 ngatira o te Uruti; ko taku whakahoki mo
 tenei kupu a Niniwa, kaore he tuku, kaore
 he mana  Raupatu, kaore he Ahikaroa, kaore
 he mana rangatira, kaore he hapu nana a Ta,-
 maipokia i whakatu, koia hei rangatira mo te
 Uruti, mo toku matamata, tirohia iho te ta-
 ku a  Patoromu   taina, a Tamaipokia, i
 te taha ki te tonga o Le ngutu awa o Patu-
 nui, mau atu ki Tai-o-rautapu, mau atu ki te
 tihi o Puketoro, mau atu ki te taha rawhiti
 o Motukaitutae, ka tutuki ki te rohe o te tu-
 ku a Patoromu, o  te taha ki te rawhiti, a
 raua ko Kawekairangi; tirohia iho te taku o
 te taha ki. te rawhiti o te ngutuawa o Patu-
 nui, ki Waiwharawhara, ko te tuku o Wha-
 reama No 1, me te tuku o Whareama No 2,
 i kapea ai nga rahui; ko wai ma nga iwi,
 me nga hapu, me nga rangatira nana i hoko
 kia te Makarini, akuanei ka kitea iho, nga
 iwi, nga hapu, nga rangatira, i roto i nga
 Tiiti ko Ngai- Teao ; ko Ngati-Ruatapu, ko
 Ngati-Hinepare, ko Ngati-Maru, me o ratau
 rangatira, noku katoa enei hapu; waihoki,
 ko te matamata ki te Uruti ko Ngai-Teao te
 hapu, kaore he kowhiri rangatira a enei ha-
 pu, kotahi tonu tona whakatauki, tini whetu
 ki te rangi, ko Ngai-Teao ki raro, mo tera-
 ngatiratanga o te tangata, mo  te toa o te
 wahine ki te riri ko N'-teao tutane nga toma o
 Ngai-Teao,kai Horomanga-taane, kai Horo-
 manga wahine, me nga papa whare o Ngai-
 Teao me ta ratau roto tuna rue Waiorongo,
 noku tupuna tuku mai ki au, kai runga tonu
 ahau e noho ana i taua matamata, kai reira
 hoki te poti o aku tamariki, i riro mai i Nu-
 kutaurua. Ko nga tipua kai waho o te Uru-
 ti, he kai tiaki no te tatai koura ko Turua-
 hine he wahine, be tupuna no Ngai-Teao, ko
 au to ratau uri, ko tahuna a  Tamairea ki
 waho ki te moana, ko  te Whakaurupae ki
 uta, he tupuna no Ngai-Teao, he kauhoa pa-
 tiere, tuku mai ki au, kaore he tohu he tongi
 a Tamaipokia kai te Uruti, e mohio ai nga
 iwi nga hapu o Wairarapa me te tai-rawhiti,
 me te tai-hauauru, me te tai-tokerau me te
 tuaraki i te tika o nga korero a  Niniwa,
 engari i te taha ki te tonga o Patunui ki te
Unuunu te mana o Ngai Tumapuhia, engari
kia moe toku papa i toku whaea i to Ngai-
Tumapuhia, ka hui enei hapu he hapa kota-
hi, kaati tena.
Mo  te matamata ki te Unuunu, ki ta nga
tangata matua taana ki, ko te Unuunu te
matamata ko Tamaihaerea ki runga ; te ma-
tamata ki nga Pihau ko Kawekairangi ko
Ngati Mahu te hapu ; ko te matamata ki te
Tuaahu ko te Haeata, ko Ngati Rongomaia-
ia te hapu; e  whakatika ana  ahau kia te
Maari, kia Tekaiatekokopu, kia Tawhiroite-
rangi, me o ratau matamata, mo te kupu a
 Niniwa, kai waenganui ahau i enei matama-
 ta me oku tupuna, kaore hoki oku whakapa-
 pa i roto i aua rangatira, taaka whakahoki,
 engari rawa a Niniwa kua whakatutu ranga-
 tira mo Wairarapa me  te whakaatu i ona
 tupuna, me te ahua o tana whakamarama,
 he tangata ahau  he ware  ahau, kaati ka
 whakamarama ahau i toku Warenga i toku
 rangatiratanga, ehara i au i ki he rangatira
 ahau, na te mohio tonu mai o Ngaokoitera-
 ngi ki ona matua, koia i kiia ai e ia ki ona
 hapu kia Ngati Ira, e ai tona whakatauki, ko
 tini o te Pekeha kite moana, ko Ngati-ira
 ki uta, kiia iho e Ngaokoiterangi e kore au e
 tau kia Ngati-ira, he upoko tangahangaha,
 he koura whitiwhiti-nga-ra, «a whanatu te-
 nei ha haere ki te riu o Kaihoata, kia Ngai-
 Tumapuhiarangi, kia noho rawa ake ai i te
 nohoanga   awatea, Hokowhitu-heru-turae,
 Putiki-Makawe ; ko toku tupuna ko Rongo-
 maiaia a Tumapuhia, te Pona Tewetea na-
 na ko Te Waaka  Tamakiuruhau, na te Ra-
 utangata ko Kararaina, na Tumapuhia ka-
 toa, tera atu etahi, ka hono kia raua ko toku
 hakui, ko te Paremokimoki ka noho ia Ta-
 maiwaho  mokopuna, a Tahiarangi o Ngai-
 Teao, ko ahau tenei, ko te tangata tenei e
 haka ia nei e te wahine rangatira o Hamua,
 raua ko Tikawenga, koia tenei:— .
   Tokotoko  mai tahirangi me tona poha
 me rangitatau tahi te kumi te roa hei kai
 whakaturi ki taku hika kaiponu au tokotoko
 mai tikawenga me tona poha me Waikara-
 ka hei kai whakaturi ki taka hika kaiponu
 au.
   Otira me penei he mutunga mo aku kupu,
 kei te toe mai ano te mahi ma te Matuhi,
 kua oti ki roto ki ana Paeroa, ko Takitimu
 te waka ko Tamatea ; ko Tainui te \\vaka ko
 Hoturoa ; ko Kurahaupo te waka ko Wha-
 tonga ko Popoto ; ko Aotea te waka ko Turi;
 ko Tokomaru te waka ko Awa ; ko Matatua
 te waka  ko Tapui-toroa me tona tuahine
 me muriwai ; ko te Arawa te waka ko Ta-
 matekapua ko nga Toroirangi; ko Nukutere
 te waka ko te Awariki ko Pouheni; ko nga
 kapene tenei o nga  waka,  kei roto katoa
 ahau i enei tipuna. Ko te mea pai me unu
 e Niniwa tana panui i te "Puke Ki Hikura-
 ngi," ki te tohe koe e pai ana, kei a koe te
 ritenga ki te whakakotahi ia tatau.
   Ki te kai whakatikatika me te kai whaka-
 tau, kia kitea ai te bee me te tika o aku ku-
 pu, me a ratau hoki, he whakaatu ki nga
 i\\vi, ki nga hapu, me nga rangatira o Wai-
 rarapa, taria a muri o a maua  panui, hei
 reira koutou mohio ai ki te tika ki te pono o
 enei korero, e aki mai nei i runga i te "Pu-
 ke Ki Hikurangi," ano he waha raiona, hei
 reira koutou whakautu  ai, ki te pai, ki te ki-
 no, heoi ako kupu.
       Koneke-o-kenana. A. Harawira.

            PARIROA.
                    Hepetema 18th 1903.
   Ki te Etita o te "Puke Ki  Hikurangi,"
 tena koe otira koutou katoa, kia tau te ra-
 ngimarie kia koutou, ma te kai hanga i te
 waahi ngaro e tapiri te Kaha kia koutou, ki
 te hapai i to tatau taanga, kia ora, kia ora.
   Tukua enei kupu i raro iho nei, kia kite
 nga hoa e noho mai ra i nga topito e wha o
 Aotearoa, me te Waipounamu.
   I tu te hui a enei hapu o nga rohe o Ngati
 Ruanui, me nga rohe o nga hapu o nga Ka-
 uru, ki tenei kainga ki Pariroa, ki  roto ki
 tenei whare ki Taiporohenui.
   I te 12 o nga ra o Hepetema 1903, he po-
 whiri na enei hapu ia Wereta, me nga iwi
 hapai i te whakapono. No te 10 o nga ra
 ka eke mai nga iwi ki te marae  o Pari-
roa, ki roto ki to ratau whare ki Taipohenui,
 he nui nga iwi nei i tae mai, ara, Teatiawa,
Ngati Maru, Taranaki, Ngati Ruanui, Nga-
 rauau, Whanganui,  Ngawairiki, Ngaitapa,
me  te Tai-rawhiti, kaati ki te kaute au i nga
rangatira taane, wahine, tera e ki nga wha-
rangi e 6 o te "Puke," i te tino nui, heoi he
nui te mihi a enei iwi kia Wereta, mo runga
i te mana whakaora i ma roto mai i te ingoa
o te Matua, o te Tamaiti, o te Wairuatapu,
ta ratau pou ko te whakapono, ko te kupu a
Wereta  kia hapainga te whakapono, kia tino
tahuri nga iwi katoa o to tatau motu ki te
hapai, ahakoa he aha te hahi, i raro i te ma-
na o te Karaiti, kaati e nga iwi he tino koa-
nga  ngakau noku  te tino  tahuritanga o
hoku iwi ki te hapai me te aetanga, ki te
kupu a Wereta i te mea kua whakarerea e
etahi wahanga o oku iwi te whakapono i ha-
 na mai e Wiremu Neera, i mua e ora ana
 nga matua, e toitu ana te whenua, na taua
 Wiremu Neera nana nei i hari mai te wha-
 kapono, nga painga ki enei iwi i o ratau ra,
 kaati e aku matua i toku takiwa me nga
 whanaunga i era wahi, koia tera ko te wha
 kapono te timatanga o te wehi ki te Atua,
 me te muranga i nga hara o te ngakau, e
 kore ai e eke nga whiu a te ture tangata, e
 tapiri nei ia te Atua kotahi 12, mehemea
 hoki ki te mataku te tangata ki te tangata,
 tena ia na ki te ngaro ke te tangata i mata-
 kutia ai, kua pata ake te whakaaro kia tahae
 ia i te mea kua ngaro ke te tangata, kaore
 hoki ia e kite mai, tena ko te wehi ki te A-
 tua kaore rawa e taea e ia, notemea kaore ia
 te tangata e mohio kei hea ra te wahi nga-
 ro, mona i te Atua kaore hoki ia e kite i te
 Atua, hoki rawa ano ai ki te karaipiture ti-
 tiro waahi ai hei ngaronga mona i te Atua,
 te karangatanga ake o 23 o nga  upoko o
 Heremaia, i te 28 o nga rarangi, e huna ra-
 nei te tangata i a ia ki nga waahi ngaro, kia
 kore ai ia e kitea e ahau e ai ta Ihowa, he
 teka i a nei kapi tonu i au te rangi me te
 whenua, e ai ta Ihowa, heoi i te ra i hoki ai
 nga iwi o Wereta ka waiho iho ko Winati
 Ohiwa, hei mahi i nga mamae o tenei taki-
 wa, heoi kaore i tuhia e au nga tautoko me
 nga tikanga  whakahaere i mahia i tenei,
 huihuinga tai boa marire e tuku atu, heoi
 na ta koutou mokai.
             Wiremu Tupito.

             HIONA.
   Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi,"
 tena koe me tou komiti me ou hoa mahi ka-
 toa e mahi mai na i to tataa taonga i te ta-
 onga a nga iwi o te motu nei, kia ora tonu
 koe e hoa tenei ka tukua atu nga kupu o
 to matau hui ono marama i tu ki Hiona
 waahi o Te Oreore Mahitaone kia  panuitia
 atu e te ''Puke" ki nga hapu, ki nga reo,
 me nga huihuinga tangata e noho nei i ru-
 nga, i Aotearoa, i te Waipounamu, kati kia
 ora koutou.
   I huihui nga mema o te Hahi, o Ihu Ka-
 raiti e te hunga tapu o nga ra o muri nei,
 ki Hiona Mahitaone, i te 29 me te 3O o nga
 ra o Akuhata. Ko te take o taua hui hei
 whakarite i nga tikanga, o te hui ono mara-
 ma mo te pariha o Wairarapa.
   I tae mai ki taua hui te timuaki a te Mihana
 me nga timuaki pariha o  Waikato o Wa-
 nganui, o Wairarapa, i tae mai hoki a Re-
 wi Maaka, ratau ko etahi kaumatua o te ha-
 hi, me nga timuaki Mihana o te hui. ata-
 whai a nga wahine, a Ema Raiti raua ko
 Takare Takana.
   I taua hui te nuinga o te hunga tapu o
 Wairarapa  nei.
   E ono nga  karakiatanga nunui i tu ai,
 ko etahi o nga korero enei e takoto iho nei,
 korero a te timuaki Mihana, he mihi ki te
 hunga tapu, i whakaaturia hoki e ia kei te
 tupu te hahi ki Niu Tireni, kei te mau tonu
 te whakapono, o te wahi nui o te hunga ta-
pu, i mea hoki ia, e koa aua matau na te
mea, e tipa ana te matauranga, tika, ki wa-
 enganui o te iwi Maori, o te mota nei, oti-
ra kei te mohio tatau e whai ana etahi i
 nga Poropiti puihi kia ora ai. I mea te ti-
 muaki, e hoa ma, kei pouri o tatau ngakau
i te mea e whakawaia ana tatau e aua tu ta-
ngata.  Ko  te tikanga ia kia kaua te hu-
nga tapu e whai ia ratau, i whakatupato-
ria tatau e te kai whakaora, Matiu 24,- 11
he tokomaha ano nga Poropiti teka e wha-
katika ana.
  Tirohia hoki Matiu 24.—24, 2 Pita 2,—1
i Poropiti hoki a Paora, 2 nga Koriniti 11,
13—15,  era e puta mai nga apotoro teka, oti-
ra e kore nga Poropiti teka ratau tahi ko
nga Apotoro  teka, e tomo atu ki roto ki te
rangatiratanga o te rangi, i na hoki te ku-
pu a te Karaiti, kei a Matiu 7, 22—23.
  Korero a Rawini Wuru,  e ki ana te nui-
nga o nga tangata, i mau tonu ai te kingi-
tanga, ara, te hahi o te Atua, ki runga ki
te mata o te whenua i te takiwa ano o te Ka-
raiti a tae noa mai ki tenei ra.
  Engari kihai rawa te Karaiti, ona Apoto-
ro ranei, i mea ka mau toou te kingitanga.
I mea ia Matiu 21,—4o. Ka  tangohia atu
te rangatiratanga o te Atua ia koutou.  I
ki hoki a Paora, 2 Teharonika 2,—1. E ko-
re hoki e tae wawe mai (a te Karaiti), kia
matua tae mai te takanga atu, kua kitea no-
atia e Amoho, te wa e mutu ai te kingita-
nga, ara, te hahi o te Atua ki runga ki te

   nwnA 15. o TE TAU 5 TE PUKE Kl HIKURANGI. OKETOPA PARAIRE 3O. 1903. Wharangi No. 4
   mata o te whenua, Amoho 8,—12.  Ka a-
   tiutiu atu ratau i tetahi moana, ki tetahi mo-
   ana, i te Nota, ki te rawhti hei rapu i te ku-
   pu a Ihowa, heoi e kore o kitea. I whaka-
   maramatia e Ihaia, te take i tangohia ai te
   hahi, ara, te kingitanga i a ratau, Ihaia 27
   8.  Kua takahia e ratau nga ture, whaka-
  putaina ketia ake nga tikanga i whakatako-
   toria, a, whakataka ana e ratau te kawena-
  ta onamata»
     Kaati me hoki ano tatau ki te korero a te
  Karaiti Matiu 21,—43.  Ka hoatu te ranga-
  tiratanga o te Atua ki tetahi iwi no taua ra-
  ngatiratanga nei o ratau hua, ko  te patai
  tenei ko wai te iwi nona taua rangatiratanga
  nei o ratau hua, ki taku nei whakaaro ko te
hunga tapu, e ki ana a Raniera Poropiti Ra-
  niera, 2,—44.  Na i ngara o Ekei kingi (ara
  -nga kingitanga e tu nei inaianei) ka wha-
  katuria e te Atua o te rangi, he kingitanga
  e kore e ngaro, e kore ano hoki e waiho mo
  tetahi atu iwi, na enei kupu i mohio ai ta-
  • tau, e kore tenei kingitanga ara, hahi e ta-
  ngohia atu ia tatau a ake ake tonu atu. I-
  na hoki ko te mea tenei i hanga ai ki runga
  ki te rongopai mau tonu, i whakahokia mai
  ai e te Anahera, tirohia nga whakakitenga
  14,—6.   Korero a Hori Hiropa.
    E  ki ana a Paora, ko ta te tangata e rui
  ai ko tenei tana e kokoti ai, ko ta te tangata
  e rui ana he whakaaro ki tona kikokiko, ko
  tana e kokoti ai he pirau, te tangata ia e rui
 ana he whakaaro ki te wairua, tana e kokoti
 ai he oranga  tonutanga, Karatia 6—7—S,
 kai a Karatia te 5 o nga upoko, te 19 o nga
  rarangi, te korero mo nga mahi a te kikoki-
  ko, ko te haurangitanga tetahi o nga mahi a
  te kikokiko, a, ko nga tangata e mahi ana i
 - enei mea e kore e whiwhi' ki te rangatirata-
  nga o te rangi. E  ki ana  a Pita kei te 1
  Pita 4—3, kia  kaua  tatau    e  mahi   i
 nga haurangitanga waina. E ki ana a Ha-
 pakuku, kai a Hapakuku 2—5,  aue te mate
  mo t3 tangata, e mea ana i tonu, oka ano i
 te pounamu ki a ia a kaurangatia iho, e mea
 ana te Whakatauki a Horomona, nga Wha-
 .katauki, 31—i, ehara, te ina waina i te mahi
 rangatira, korero a Ema Raiti me  Takare
 Takana, mo te hui atawhai a nga wahine,
 ko te hai atawhai a nga wahine o tetahi ti-
 kanga i homai ai e te poropiti e Hohepa
 Mete, hai mahi ma nga wahine o te hahi, a,
 kua homai taua tikanga ki nga wahine o te
 hunga tapu i Niu Tireni, na konei i haere
 mai ai a Ema Raiti, i runga i te whanuita-
 nga o te moana, hei hari mai i nga tikanga
 o te hui atawhai ki nga wahine o tenei Mi-
 hana.  Ko  te tino kaupapa, o te mahi nei,
 he atawhai i te hunga rawakore, nga tino
 rawakore, ehara i te mea nga tangata i ra-
 wakore ai i runga i te mangeretanga, nai ti-
 aki i nga turoro, hai pera me nga kai tiaki i
 nga hohipera, e tiaki nei i nga turoro, he
 mahi nui tenei kia whakaakona nga wahine
 Maori ki tenei mahi, he whakaako i nga wa-
 hine ki te tiaki i o ratau ake tinana, i a ra-
 tau tamariki, me o ratau whare kia ma, ko
 tetahi mahi a te hui atawhai he ako i nga
 tikanga o te Rongopai, na kua oti etahi tau-
 ira te mahi e maua, hai arataki i a koutou i
 roto i a koutou karakiatanga, a, ka hoatu e
 maua  kia koutou, ina tae atu maua ki o ko-
 utou ake kainga.
   I tautokona nga korero a Ema Raiti, raua
 ko Takare, e Wikitoria Te Maari, tumuaki o
 te hui atawhai o nga wahine o Wairarapa, i
 mea hoki ia e tika ana kia kaua tatau e kai-
 pounu i a tatau atawhaitanga, ki te hunga
 topu anake, engari kia atawhai tatau ki nga
 tangata o waho o te hahi ano hoki, ki te tu-
 pono ratau ki te mate i waenganui i a tatau,
 e koa ana toku ngakau nao tenei taonga kua
 homai nei ki nga wahine o tenei mihana.
   Korero a Rewi Maaka, kua whakanohia e
 te Atua i roto i te hahi, nga Apotoro ki mua
 rae etahi atu mea me nga hoa mahi, 1 Ko-
 riniti 12—28, ki taku nei mahara ko nga
 wahine etahi o nga hoa mahi, i korerotia ai
 e Paora i roto i te rarangi nei, ina hoki he
 maha nga karatanga nunui i homai ai e te
 Atua ki nga wahine i nga ra onamata, ko
 Pipi tetahi wahiae i tonoa ai e Paora ki Ro-
oma  hai aba, hai mahi ma te hahi pea, ina
 hoki he kai mahi na te hahi i Kenekeria,
 Roma 16—1, ko Ema  raua ko Takare ma
nga  pirihi o enei ra ki Niu Tireni, i korero
hoki a Rewi mo ana haerenga ki te kauwha-
u i te Rongopai, ki nga tangata e noho ana i
Taranaki me Waikato, e kaha ana ia ki te
haere notemea, e mohio ana ia he morehu
nga iwi Maori no te whare o Iharaira, engari
    e kore ratau e whakaorangia, ki te kahore
    ratau e whakarongo ki te' rongopai a te Ka-
    raiti, i whakahauhau ai kia kaua-te ropu e
    tu he whakatutukitanga waewae, mo nga ta-
!   ngata o waho o te hahi.
      He maha "atu nga korero i whakapuakina
    ai, e kore nei e taea te tuhituhi, i hoki nga
    tangata ki o ratau kainga i te ata o te Mane,
   te 31 o nga ra o Akuhata.
     Heoi ano na ta koutou pononga iti rawa.
               Na Eruha Piripi te Maari.

     Kia Aporo Kumeroa,  tenei te kape o te
   ripoata i tukuna e au kia Haami Potangaroa,
   hei whakaaro iho mau. Heoi na to tamaiti
   aroha.
               Maui Pomare.

         HURUNUIORANGI.
               Hepetema 21st 1903.
     Ki te Etita tena koe, he whakaarotanga
   ake na te ngakau kia tatau ki nga taitama
   me nga taitamahine o tenei rau tau hou.
     E aku hoa taitama, e noho mai ra i nga
   Pito e wha, tena koutou nga taitama e kimi
   nei i te matauranga, e hoa ma kia kaha,
   kia manawanui, moi atu ki te Matua i te
  . waahi ngaro maana tetahi waahi e homai
   kia koutou.
     Notemea  ki ta te kai tuhi titiro iho e rua
  nga ahua ture e whakahaere ana  i te ao
   nei:—
     He Ture Atua tetahi :—
     He Ture tangata tetahi :—
     Na ko te Ture Atua, koia tena kua oti te
   tuhituhi kei roto i nga karaipiture tapu.
    He  whakatakoto ta te Ture Atua i nga
   tikanga mo te wairua, me te hinengaro o
   te tangata, he paraire tana- i te ngakau o te
   tangata kei kotiti ki te ara he. He whaka-
  he ta te Ture Atua i nga whakaaro kino i
  nga  hiahia kino o te ngakau o te tangata
   tona putanga ki waho o aua-hiahia kino o te
   tangata ko nga mahi kino a te ringaringa.
  He  whakaatu ta te Ture Atua i te whiu mo
  te kino ahakoa kei roto i te ngakau  o  te
  tangata e huna ana, kei waho ranei i te ti-
  nana e whakaputa ana ko te hunga kei a
  ratau te tikanga whakahaere, whakaatuatu
  koki i nga. tikanga o te Ture Atua:—
    Ko nga Pihopa, ko nga Minita, me nga
  kaiwhakaako, kaati i te mea ka marama kia
  tatau te Ture Atua, me huri ake tatau ki te
  Ture tangata.
    Ko te Ture tangata :— He  whakatako-
  to ta te Ture tangata i nga tikanga rao te
  tinana, mo nga mahi a te tangata e kore te
  tangata e tau hei titiro i te ngakau o te ta-
  ngata, na reira kaore e ahei te whakatakoto
  he Ture hei paraire i te ngakau o te tangata
  e rangi hei paraire mo te tinana. He wha-
  kahe ta te Ture tangata i nga mahi kino a
  te tangata, i nga putanga atu o aua mahi ki-
  no ki waho hei mahi kino. He whakarite
  ano ta te Ture tangata i nga whiu mo aua
  mahi kino. Notemea ko te Ture Atua, ki
  te pai te whakahaere a te tangata, ka whi-
  whi ano ia ki nga painga, ki te kino ano
  tana whakahaere, ka whiwhi ano ia ki nga
  whiu, mo te kino o tana whakahaere:—
    Pera ano hoki te Ture tangata, ki te tika
  tana whakahaere, ka whiwhi ano ia ki nga
  painga, ki te hee ano tana whakahaere, ka
  whiwhi ano ia ki nga hee.
    Na e aku hoa taitama, i nga kura, kia ka-
  ha, kia manawanui, kia taea tenei kupu e
  ki nei i roto i te Karaipiture ; kua aua atu
  te po, ka fata te ao, koia tenei kua whiwhi
  nei tatau ki nga Kaunihera, koia  tenei te
  Ture tangata, notemea hoki e rua nga ahua
  Kaunihera kei a tatau.
    He Kaunihera Whenua  tetahi, he Kauni-
 hera  tiaki tangata  tetahi, ko Kaunihera
 Whenua,  he whakapai iana i o tatau whenua,
  ko te Kaunihera tiaki tangata, ara, Kaunihe-
 ra Marae, he tiaki tana i te tinana o te ta-
  ngata, he paraire tana i le tangata kia haere
' i te a ra, tika, kaua e kotiti ki te a ra he,
 ara, e nga tai-tama o tenei rau tau hou.
    Na e aku koa tai-tama, ki te puta koutou
 i o koutou matauranga kaua e tahuri whaka-
 muri, kai rite koutou ki te wahine i haere
 nei ratau ko Rota, no te tahuri tanga ake ki
 muri  tu tonu atu hei pou toto, ara, kai noho
 tonu i te kainga ka riro ano ma nga matua e
 naahi he kai, engari ki te puta i nga matau-
 ranga, ahu atu ki nga pukenga korero ma
 aua ki te Minita mo te taha Maori, maana o
 hoatu ki te tari a te Kawanatanga, ko taau
 mahi  e hiahia ai koe kei reira.
                                                                                                       •
     Na e aku hoa tai-tama, tenei tetahi Kareti
   kua tu kai Wairarapa nei mo nga tamariki
   Maori, kaa paahi ki te karaihe tuawha, ka
   ahei te uru ki taua kura, na e hoa ma kua
   puta nei i te whakamatautauranga tuawha,
   tukua mai to ingoa, kimi matauranga mo
  "tatau, hai paanga mo tatau uri i nga tau e
   heke mai nei.
     Hai konei mutu ai, kia ota te kai whaka-
   tere i to tatau waka.
     Na ta koutou mokai iti rawa.
         Putaitai Raharuhi Tuhokairangi.

            TAHORAITI.
                        Hepetema 7 1903.
     Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi,"
   tena koutou ko tamariki te mahi na i nga
  taonga o nga iwi, o nga motu e rua nei o
  Aotearoa, me te Waipounamu, me era atu
   motu o te ao. E uta ia nei ki runga ia te
   "Puke Ki Hikurangi," hei whakarongo ma
  te taringa i tena wahi, i tena wahi, i nga
  pito e wha o te motu.
    E te "Puke" mau e tuku atu tenei panui
  kia kite iho nga hoa i te motu, kua hopukia
  etahi wahine  tokorua me  nga tane toko-
  toru mo runga  i te tautohe ki  te  kai
  waipiro, na, reira i whakaare ai te komiti,
 - me korero ki nga Pirihimana, kia tiakina te
  taone ki te -kitea tetahi e haurangi ana me
  mau  atu ki te herehere, a, ko te tuturutanga
  tenei o taua kupu kua- mau nei enei tokori-
  ma, i runga i te takahi i te ture Kaunihera
  Marae, ko tenei e nga iwi, e nga hapu, e
  noho ana i nga rohe o te motu nei kia tupa-
  to ki o koutou komiti Marae, kaua e takahi
  i to koutou komiti Marae, e nga wahine ka-
  ua e takahi i te komiti Marae, kei tukua ta-
  tau ki te ture nui, a, ka tukua tatau ki te
  Katipa ka maka ki te whareherehere, te pu-
  tanga mai i reira he ingoa kino.
        Heoi nga kupu kia ora.
          Na Ihaka Rautahi
           Tiamana.

           TAHORAITI.
                     Hepetema 21st 1903.
   Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" e
  hoa tena koe.
    Mau e tuku atu tenei panui kia kite nga
 whanaunga i roto i te rohe o Rongokako, me
 era atu. wahi   o  te  motu  o  Aotearoa
  koia tenei;—
   No te 6 o nga ra o Hepetema nei i mate
 ai a Hapakuku Paewai, he uri rangatira ia
 nona tupuna tuku iho ki au, he mokopuna
 ia kia Rongokako, he nui te pouri ona hapu,
 mo tona matenga he tangata kua ta ki mua
 i ona iwi ki te marae kainga, ki te tu i roto
 i te huihuinga, ki te manaaki i nga manuhi-
 ri, na reira i pouri ai te ngakau, me te ma-
 mae mo tona matenga, no te Mane i timata
 ai nga tangihanga te whakaeke, tae noa ki
 te Taite ka mutu, ko nga hapu i tae mai ki
 te tangi.
   Ko Ngaati Tahu.  Ko  Ngaati  Marau.
 Ko Ngaati Parakiore. Ko  Ngaati Rangita-
 ane. Ko Ngaati Raukawa. Ko Muaupoko.
 Me Hamua.  No te Paraire ka tukua atu
 tona tinana ki te whenua, ka hoki atu hoki
 nga iwi ki o ratau kainga.
   He takuta ano i te mahi me pehea i te ka-
 ha o te mate ki te mau i tena tangata.
   Heoi ano e te "Pake" kia mama ai koe.
                  Ihaka Rautahi.

  TE KOMITI MARAE O PAPAWAI.
   Kia mohio nga tangata katoa, kua whaka-
 mana e te Kaunihera-
   A 1. Hamuera  Ihaka (Tiamana.)
    2.  Tame Eramiha.
     3.  Te Ao Ahitana.
     4.  Ropata Turei.
     5.   Whare  Turei.
   Hei mema mo te Komiti Marae o Papawai.
   Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Ka-
 unihera o Rongokako.
   I raro i te mana o te tekiona tekau ma
 whitu o "Te, Ture Kaunihera Maori, 1900."
   Ko tenei Komiti hei whakahaere hei wha-
 katutuki i nga tikanga katoa a te Kaunihera
 kua tukua atu kia peratia.
   Ko .te mana o tenei Komiti timata ata i a
 Hepetema 1st 1903, mutu mai i a Akuhata
 81st 1904.

  TE KOMITI MARAE O HURUNUIO-
             RANGI.

   Kia mohio nga tangata katoa, kua whaka-
                                                            
                

  [NAMA 15 O TE TAU 5 TE PUKE KIHIKURANGI, OKETOPA PARAIRE 3O, 1903. Wharangi No. 5
  mana e te Kaunihera.
    A 1.  Purakau Maika (Tiamana.)
      2.  Pahira Anaru.
      8. Peehi Hemi.
    Hei mema mo te Komiti Marae o Huru-
  nuiorangi.
    Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Ka-
  unihera o Rongokako.

     TE KOMITI O TE KOHUNUI.
    Kia mohio nga tangata katoa, kua whaka-
  mana e te Kaunihera.  
    A  1. Iraia Te Whaiti (Tiamana.)
     2.  Retini Tamihana.
      3. Te Hawerangi Mataira.
      4. Tutu Te Whaiti.
      5. Haimona Harawira.
   Hei mema mo te Komiti Marae o te Ko-
  ti anui.
    Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Ka-
  unihera o Rongokako.

  TE KOMITI MARAE O WHAKATAKI.
    Kia mohio nga tangata katoa, kua whaka-
  mana e te Kaunihera.
    A 1.  Hira Ihaia (Tiamana.)
      2.  Matenga Potangaroa.
      3.  Matutaera  P Te  Iriwhare.
   Hei mema mo te Komiti Marae o Whaka-
  taki.
   Aporo Hare Kumeroa. (Tiamana) o te Ka-
  unihera o Rongokako.

   TE KOMITI MARAE O MATAIKONA.
    Kia mohio nga tangata katoa, kua whaka-
 maua  e te Kaunihera.
   A  1. Renata Paora (Tiamana.)
      2.  Tepene Teruawai.
      3.  Henare Pakiua.
   Hei mema mo te Komiti Marae o Matai-
 kona.
   Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Ka-
 unihera o Rongokako.
    Heoi ko te tauira katoa tera o muri o nga
 panui nei, e mau i te panui tuatahi tonu i
 runga  ra.

           TAHORAITI.
                        Oketopa 8th 1903.
   Kia Aporo Kumeroa, Tiamana o te Kau-
 nihera o te Rohe Potae o Rongokako tena
 koe.
   He  tuku atu tena kia koe i te kaute o ma-
 tau whare, e moe a ana  e te tangata, he
whare papa katoa, 23 e rua tekau ma toru,
 i timata i te rua tae atu ki te waru ruuma e-
 nei whare e 23.
   Whakamaramatanga, ko te whare o Epe-
 rata Whaitiri, e wha ruuma, no Hepetema
 "25 1903 te tau ka oti, ko te mu £240, e rua
 rau e whatekau pauna te utu, kotahi Pataka,
 kotahi whare taewa, me tona whare paku.
  Whare o Pare Wirihana Kaimokopuna, e
 wha nga ruuma, no Akuhata 16 1903 ka oti,
 ko te utu £... kotahi pataka, me tona toa.
   Whare o Kihipane Ihaka, e rua ruuma no
 Oketopa 15 1902 ka oti tenei whare, ko te
 utu »45 e wha tekau marima pauna.
   Whare o te Hei Heketa, e wha ruuma no
 Oketopa 3O 1903 ka oti tenei whare, ko te
 utu £83 e waru tekau ma toru pauna.
   Whare o Tawa Rautahi, e rua ruuma, no
 te tau 1886, kaore e mohiotia nga utu, ko-
 tahi pataka, no Noema 11 1902, ka oti te-
nei pataka.
  Whare  o Ehetere Rautahi, e rua ruuma
no  te tau 1881 ka oti tenei, te utu £74 e
whitu tekau ma wha pauna.
  Whare  o Ihaka Rautahi, e rua ruuma no
te tau 1896 ka oti, ko te utu £65 e ono te-
kau marima pauna, kotahi pataka no Aperira
3 1902  ka oti.
  Whare o Eruini Rautahi, e wha ruuma no
Pepuere 7 1895 ka oti tenei whare, ko te utu
£100 kotahi rau pauna, kotahi whare taewa.
  Whare  o te Wirihana Hekiera, e wha nga
ruuma, kaore e mohiotia nga utu, no te tau
1883 i oti ai tenei whare, kua mate nga ta-
ngata nona, kotahi te whare taewa.
  Te  Whare o Karaitiana Wirihana, e whi-
tu nga ruuma no te 1884 ka hanga tenei
whare, kaore ano i .mohiotia te utu, kotahi
te Para, me te whare taewa.
  Whare o Akuira Paewai e wha nga ruuma
no te tau 1884 ko te utu £73 e whitu tekau
matoru pauna, kotahi whare taewa, me te
pataka, kua whakahoutia tenei whare.
  Te Whare  o Riri Takerei, e waru nga ru-
  uma, no te tau 188  tenei whare i oti .ai, te
  utu £800 e toru rau pauna, me te Tepara.
    Te Whare o Manahi Paewai, e whitu ruu-
  ma, no te tau 1883 kaore e mohiotia te uta.
    Erua nga whare o Keremeneta te Ngako-
  hue, e rua nga mama o tetahi, na te tan
  1884, ko tetahi kotahi te ruuma, no te tau
  1893.
    Te Whare   o Waikari  Karaitiana  e toru
  ruuma, no te tau 1902 kaore a Waikari i
  konei i kore ai e mohiotia te utu.
    I te mea kaore nga tangata o etahi whare
  i kaha ki te whakaatu mai i te utu o ratau
  whare, na reira ka tukua atu ko  te kaute
  anake.
    Te Whare o te Hapai Paewai, kua mate i
  te tau 1899 e ono nga ruuma.
    Te Whare o Emaraina Paewai.
    Te Whare o Aperahama Takana.
    Te Whare o te Whaingaroa  e wha  nga
  ruuma, no te tau 189G.
    Whare  o Atena Whare Kiri e rua nga ru-
  uma, kaore e mohiotia te tau.
    Whare  o Hana Whaiti, no te tau 1861 i
  haugaiaai tenei whare.
    Whare o Ratima Nunu, DO te tau 1882 ka
  mutu nga whare o tenei kainga.
    Kai te wawahia nga whare kino i naiauei,
 kia marama kai te mau nga, whika o nga
  whare i mahia i roto i nga ra o to tatau Ka-
  unihera.
    Heoi ano kia ora, kaore ano i tu te hui
 pooti mema, kai te nukuhia e te iwi, hei te
  Hatarei ka tu kaore i a au te roa o te pooti.
        Ihaka Rautahi.
      Tiamana Komiti Marae Tahoraiti.

             HAMUA.
                      Hurae 2th 1903.
   Take 1 Ko te kakari a te wahine raua ko te
 taane e kitea ana e te Komiti, tae ato ki te
 pae-whenua, ko tona tikanga i kitea e te Ko-
 miti me hamene rawa taua kakari, e te taa-
 ne e te wahine, e te tangata ranei e nga ta-
 ngata ranei, i kite e kakari ana aua tangata
 ra, katahi te Komiti ka whawha ki te mahi i
 taua raruraru, ko te rohe, timata i Hamua,
 tika tonu i te rori ka tae ki Raupanui, tika
 tonu i te rori ka tae ki Ngawapurua, ka mu-
 tu mai te mana o tenei Komiti, ko te kaha o
 tenei Komiti ki te whakatau i te whiu, tima-
 ta i te 10/- hereni, tae ata ki te £10.,0,,0 pa-
 una ka mutu mai.
   Take 2 He motini na te mema  takiwa
 mo nga mate ahua kikino e pa ana ki o ma-
 tau takiwa, kua waiho ki te kai-tirotiro me
 te Takuta te tikanga.
   Take 3. He motini na tetahi o nga mema
 o to Komiti Marae, mo te Takuta mo tona
 kainga, kia tae i runga i te utu kore.
   Take 4. Ko tenei take mo te mahi Rata-
 pu, kimihia iho e tenei Komiti, me mutu te
 mahi Ratapu, i nga mahi e kore ana e tika
 kia mahia i te Ratapu, engari nga mea e
 pa ana he mate, me whakaora ano aua mea
 mate.
  Take 5. Mo nga nama o nga kara o nga
 kuri, kia whakamaua te tau me te ra o te
 marama, ki runga ki nga kara o nga kuri.
   Take 6. Mo te panui a te "Hikurangi"
 mo te whakatiputipu kuri hipi, i runga i te
panui a te "Hikurangi,"e whakahe ana te-
nei Kom.ti ki taua panui. -
   Take 7 Mo te karanga tangihanga i roto
i te rohe o Rongokako, e mea aua tenei Ko-
miti, kia whakamutua rawatia te karanga
tangihanga, i roto i te rohe o Rongokako,
me nga kawe mate a te hunga kei a ratau
nei nga mate, ki te karanga tetahi tangata
ratau ranei kona hoa i tetahi tangihanga, ki
te haere ranei ki te kawe mate tetahi tangi-
hanga, he nui noa atu nei i haere ki te ka-
we i nga mate, ki tetahi kainga ki etahi ka-
kainga ranei, ka whiua aua tangata e tohe-
tohe ana, ki nga  moni, timata atu i te
£10,,0,,0 pauna ahu atu ki runga.
  Koi nei Katoa nga take i whakahaerea e
tenei Komiti, i o ratau huihuitanga ki Ha-
mua, Raupanui, Ngawapurua, ko enei take
katoa i runga ake nei. kua pahitia katoatia e
te tiamana, heoi ano nga take ka tukua atu
inaianei. Painetu Ngatata te tiamana, he
mea tuku atu i roto i te ringa o te hon heketari.
           Heremaia Maika.

    URENUI AWA TARANAKI.
    Ki Papawai, Hepetema 8th 1903.
    Ki te "Puke" tena koutou, te hunga e
pupuri mai nei i te whare o nga Wananga,
 anga taura o roto i te whare Wananga, kia
                                                       
 ora koutou  i roto i te aroha o tatau kia tatau,
 kua  whiti nei ki roto ki tenei kupa na, kia
 morehu  puranga ai kia ora-
    Ki te paingia enei kupu  kia hoatu hei
 mauranga ata ma te taumata whakaeanga o
 tatau tipuna, e pai ana, haria ata ki runga i
 taua whatarangi o nga morehu whata ai, kia
 marama  ai te titiro a nga tohunga, a nga
 matauranga, o roto o nga whare Wananga o
  nga whakahekenga iho, ki te kore e paingia
  e pai ana, makaia atu ki roto i te paepae
  tautara, na, taaku kupu atu kia koutou i ro-
 ngo au kua whakaturia a Hare Hongi hai
 tangata whakaputaputa i o tatau taonga, o
 roto o nga whare tuaahu, o tatau tupuna o
 nga iwi o nga motu nei, na taaku kupu ake
 nao tenei whakaaro a te Kawanatanga kihai
 i marama, ara, i ara i whakarongo i ana, ki
 taku me wehe mai i roto i nga iwi kia rua
  tangata tino matau, ki nga tangata o roto o
  nga whare tapu o nehera, hai puranga i aua
  taonga o nga iwi, kia oti te whakawhaiti ki
  te waahi kotahi nga mea tika, ka tika ai te
 whakakawhenata.
   Kaati ake aku whakahe mo runga i tenei
  whakahaere.
   Na, e te "Puke" he toro tena naku i nga
 matauranga tohunga whare Wananga, wha-
 re Maire, whare Tuaahu, whare Tapu ranei,
 e kiia ana he pera, i runga i nga motu o ta-
  tau ake me tenei ano.
    Timatatia mai he mahi ma tatau i o tatau
 taonga   kia riro  ma    tatau ake  ano e
 whakatikatika te takotoranga o nga taonga
 o tatau tupuna.
   Na, kua whakaaro ahau kia tukua  atu. e
 au nga taonga o koutou tupuna, nga mea i
 makere mai ki enei iwi o koutou i tenei wa-
 ahi. Na ko Ranginui i moe ia Tuanuku.
   Na, i wehea e nga tamariki a Tuanuku a
 Ranginui, tau ke a Tuanuku a Ranginui.
   Na, ko nga Rangi e tu wehewehe ana ra-
 tau kotahi tekau hoki aua rangi.
   Na, nga tangata ia ratau te Wananga o
 to ratau whaea; o ro ratau papa, koia tenei: —
   Ko  Wiro.
    '' Tukatakarongomai.
     " Tumatau-e-nga.
    " Tupaiwhakarongopatu.
    " Takaahunuku.
    •' Maomao Amoamo.
     " Taanenui-a-rangi.
    " Rongomaraeroa.
     Tapukangarua.
    " Tawhirimatea.
    " Tangotango.
    " Te Rakuranui.
   Na ka mutu nga tamariki nana i wehe o
 ratau matua i konei.
   Na, ia Taane te ahi tapu o to ratau matua
 o Ranginui, ia  Tupaiwhakarongopatu  te
 ahi tapu o Tuanuku na raua i hiki o ratau
 matua, kia tau ke Rangi, kia tau ke a Tua-
 nuku koia e ta iho nei, i te Kauwhanganui
 o ta Haha, e takoto nei a pupa i raro Matao
 i raro Matoke.
   Na, ka makaia te kete o le ra o te marama.
me  nga wheta a te Ikaroa.
   Na, ka makaia te puru o Maoatanga, ki
 runga hai whakatau mo te aroaro o to ratau
 papa.
  Na  ka makaia Tapuninui-o-rehu ki runga,
kia i Karoa koia a Kohurau.
Ka ka tikina e Wiro ka mauria mai nga wha-
tukura i Wharekura  ia Matuairo ia Matua-
pou ia Matuatiki i te rangi Toitoi Moremore
nga  rangi.
   Na, ka mauria mai kia Rangiatea ki reira
taka ai, na, ka whakaarahia te rahuinui o
Kehu  ki runga tu ai, koia te wao nui a Taane.
  Na, Whakaraumoko,  ko Awaawapururu,
ko Makuruatea, ko Huakaroro, ko Wawahi-
tauru, enei katoa i roto i nga huruhuru o nga
Peketua o nga waewae o te upoko, no reipa
te ahi Torohanga te ahi Puhipuhi, te ahi
Ratarata, i mauria mai nei e mau i Waitau,
i Waipou, i Waikuku.
  Na, ka mahia te uha ki runga i o Tuanu-
ku, koia te uha ka aitia e Taane ka puta mai
ana tamariki.
  Ko Hinetamarau.
   " Hinetamapuia.
   " Hinetamatama.
   " Hinetamamamona.
   " Hinetamarangi.
   " Hinekukurangi.
   " Hineamaama.
  Koia nei nga tamariki a Taane e whitu,
na. konei nga mea katoa e kite nei tatau i te
whenua  te rakau te ataota, te tangata, te
manu  te ngarara me era atu.

   NAMA 15 O TE TAU 5 TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA PARAIRE 30,1903. Wharangi No. 6.
    Na, kaati aku e tuku atu kia koe e "Pu-
  ke" i naianei, a, ma o pononga e maka atu
  ki tautara e pai ana, tena pewhea a koutou
  kia kite atu matau o konei.
    Ma muri e whai atu i enei mehemea ia
  era e mana kohia mai e nga matauranga te-
  nei manuka toro ki nga iwi.
           Hori Te Takaurunga.

            KOHUNUI.
                         Oketopa 1st 1903.
    Ka tuhera te hui i te 10.a.m.
    Ka tu te Tiamana o te Kaunihera o Rongo-
  kako, ka mea.
    Ko te ra tenei i timata ai te mana o to ko-
  utou Komiti Marae, ara, me whai mana to
  koutou Komiti, ki te whakahaere i nga ma-
  na katoa, o te Kaunihera, e whakahau nei i
  te Tekiona tekau maono o te ture nui o te
  tau 1900, kia ora to koutou Komiti, me to
  koutou Tiamana, mana nei koutou e arahi
  ki te tika anake ko te Atua hai arahi ia kou-
  tou.
                A.H. Kumeroa.
           Tiamana Rongokako.
   2 p.m.  Ka tuhera te hui.
   Ka noho te Tiamana o te Komiti Marae
 ki runga i te tia, me nga mema ka mea, kia
 ora te Tiamana o Rongokako, me te iwi ka-
 toa e pae nei.
   I runga i nga mana katoa, kua tukua ka-
 toatia mui nei ki to koutou Komiti Marae.
   No reira e hiahia ana ahau ki te whakapu-
 aki atu i etahi kupu, tun kaupapa whakaha-
 ere mo nga mahi o te Tekiona tekau maono
 o te ture Kaunihera Maori 1900.
   Koia tenei:—
   Te huihuinga tuatahi o te Komiti Marae.
 Tuatoru, o Rakaiwhakairi i whakatuheratia
 i tenei ra.
   E tu ana ahau i mua i o koutou aroaro e
 nga  mema   whiriwhiri whaimana ki te
 whakapuaki atu kia koutou i te mihi me te
 oha a o tatau matua me o tatau tipuna me o
 tatau tuakana  kamene ata ra ratau  ki te
 poo, koia nei  to ratou  kopaki i haere atu
 ai ki te kopu o te whenua, ara, ko te kupu
 nei homai he tikanga moku, me oku rawa
 maku ano ma te iwi Maori e whakahaere.
   E tu nei ahau i o koutou aroaro i te mea
 kua tu to mahi i tenei wa, ki nga waahi ka-
 toa o te motu nei, whiti atu ki era motu b
 tatau.  No reira he nui te pai te ahuareka.,
 o te nohoanga o nga teina o nga tuakana, i
 runga i te whakaaro kotahi, me hoatu te
 Korona  ki te Atua, kia whakapaingia  a
 Ihowa te Atua o Aperahama, te Atua o Iha-
 ka, te Atua o Hakopa, koia nei te Atua o ta-
 tau tipuna nana nei ratau i arahi ora mai a
whiti mai ana ki enei motu, e noho nei tatau
 nga uri o aua tipuna, ara, te iwi Maori puta
 noa.
  E hoa ma e nga mema  whiriwhiri whai
mana, me  nga hapu e pae nei, kua huihui
 mai nei ki te Kohunui nei, ki te waahi i
 whakaritea hei tuunga tuatahi, o tenei wha-
katuunga houtanga, i to koutou Komiti Ma-
 rae. Ma te Atua tatau katoa e manaaki e
 tiaki, e whakakaha, e whakapumau, ki te
whakahaere  i nga tikanga pai katoa, e puta
mai  ai he ora kia tatau katoa, me o taiao
hapu, e puaki mai nei i mua i o tatau aro-
aro, me mahi tatau i runga i te ngakau ma-
haki i te pono, me te ngakau  e herehere
ana, i roto i te Whakapono me te wehi ki te
Atua.  Tenei ahau te tu nei i mua i o. kou-
 tou e nga morehu mema, he whakaatu kia
 koutou i te nui o te hari me te koa o toku
ngakau, mo koutou kua mine mai nei ki te
waahi i whakaritea hai huihuinga mo tatau,
kia tau te rangimarie kia koutou, ka whai
honore ahau ki te tuku atu kia koutou i nga
tikanga e marama ana hai painga, hai oranga
mo  tatau hapu e pae nei, e nui ana toku koa
me te mihi me te whakapai o toku ngakau,
mo  to tatau Kawana, me to tatau Kawanata-
nga e tu mai nei i naianei, nana tenei naana
nui i tuku mai kia tatau, ki te iwi Maori i
tenei wa e tu nei tatau, no reira ahau i mea
ai ko te Atua to tatau piringa, me to tatau
kaha, hai kai awhina e tino tata ana i nga wa
o te he, no reira kore ake o tatau wehi aha-
koa nekehia te whenua, ahakoa  kahakina
nga maunga ki waenga moana, ahakoa rara
tau patupatu noa ona wai, ahakoa wiri nga
maunga i ona hua motanga.
  Tenei te awa ko ona manga hai whakaha-
ri i te pa o fre Atua i te waahi tapu, o nga
Tapenakara o te runga rawa, kai waenganui
ona te Atua, e kore ia e whakakorikoria, ma
te Atua tatau e awhina i te putanga mai ano
  o te ata, i nana nga tauiwi i whakakorikori
  nga rangatiratanga, puaki ana tona reo, re-
  wa ana te whenua, kai ia tatau a Ihowa o
  nga mano, ko te Atua o Hakopa  to tatau
  piringa.
    No  reira e tuku atu ana ahau kia koutou
  e nga Honore mema, i pootitia mai nei e
  nga hapu hai reo mo ratau, ki roto i tenei
  tuunga houtanga o tenei Komiti Marae, kia
  ata whiriwhiria e koutou i runga i te nga-
  kau tatu, kauaka hai ponana o koutou nga-
  kau, a, ka inoi atu ki te Atua kia whakaka-
  hangia tatau ki te mahi i tenei waahi hou,
  kia marama ai o tatau ngakau, kaati e te A-
  tua tohungia a Kiingi Eruera VII te tuawhi-
  tu, me Kuini Harekohanara, me te ropu ariki
  katoa.
                Te Ama-o-te-rangi.
        Tiamana o te Komiti Marae.

       HE WHAKAMARAMA.
    Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" e
  hoa tena koe.
    I mea ano au i te tuatahi kia mutu noa
 taku whakaaro ki nga korero a Eruera Te
 Kahu, he korero ahua tamariki ki taku nei
  titiro, otira kai te mea ia no mua to maua
  kitenga i Pakirikiri no muri taku whakaho-
 ki mo ana korero i Waitotara.  I puta ano
  taku kupu ki a ia i Pakirikiri, kua tukua e
 au aku korero ki te "Puke Ki Hikurangi,"
 kua tukua atu e au aku korero ki to pepa, no
 muri maua  ka kite, tetahi ko taku whakaho-
 ki ehara i te mea mo a maua korero i Paki-
 rikiri, engari mo a  maua   korero mo  te
 Pipiwharauroa  mo te hahi hoki i Waitotara,
 i panuitia ano e to papa, mehemea kai te
mau tonu i te tangata nga korero tuatahi a
 Te Kaha,  tera e kitea kua rere ke ana korero
 tuaroa, i ana korero tuatahi i tawai ia mo te
 whakaaro anake o te hahi ki te wairua kaore
 te tinana, katahi ka whakahokia e au, nui
 atu te kaha o te Wiremu ki te rongoa i tina-
 na o nga tang.ua, i whakahuatia ai e aa a te
 Wiremu  koia, hoki tetahi o nga tino kauma-
 tua o te hahi Maori, otira i te reta tuatahi a
 Te Kahu i mea ia. "E hoa ko  koe ranei
 hai rite mo te kaumatua," kua  patu a Te
 Kahu i tana korero tuatahi, e hoa e Te Ka-
 ha,  kaore au i te whakarite i au ki nga
 kaumatua, engari i o kupu tawai mo te hahi
 i tawaia e koe enei kaumatua, e mea nei koe
 i naianei. "E  hoa ko koe ranei hai rite mo
 te kaumatua, e hoa he rite ano au kia koe
 ehara i te-minita, mo nga minita aua kupu,
 ehara i te mea moku, i tupekepeke haerenga
 korero a Te Kahu mo tetahi minita Pakeha
 i Patiki, mo Titokowaru, mo te Kooti, he
 korero hou enei nana.
   I mea ano a Te Kahu, "na te moni i nga-
 hautia ai e matau te mahi minita," be kupa
 taunu ano tenei ino nga tamariki e whaka-
 momori nei ki te mahi minita. Kaore pea a
 Te Kahu i te mohio ko tetahi take nai i kore
 ai te mahi minita e hiahiatia e nga tamariki
 matau, he iti rawa no te oranga, moku tono
 pea nga kupu a Te Kahu. Ki taku whaka-
 aro ia mehemea au i uru ki nga mahi Kawa-
 natanga, e tino nui noa ake te utu moku, i te
 utu o taku mahi whakaako i te Raukahikate-
 a, ko Te Kahu te minita pai kia Kore ai e
 hiahia ki te moni, me pehea, ra ia e ora ai
 nga minita, me haere tahanga pea, me rite
 ki te moa me hau he kai. Ki taku whakaa-
 ro he kupu.noaiho nga kupu a Te Kahu, ko
 tona hiahia ke he taunu, kai te pohehe a
 Te Kahu he mahi nui te moni te mahi mi-
 nita, kaore rawa i hoki i a ia taku kupu no
 te Orokotimatanga ra ano o te karakia te ko-
 hikohi moni.
  Ko nga kupu tamariki rawa a Te Kahu
mo  te Ringatu, kaore aku kupu whakahe mo
 te Ringatu i kauwhau noa ai a Te Kahu mo
tera take I patai a Te Kahu. "He aha ra
 i rekaina ai te kohikohi moni a nga Ringatu
e Kohere?" kai te whakaroaro au i te homa-
tanga a Ta Kaha i te £1,000 pauna ki a au
 ki a tika ai tana whakapehapeha, heoi ano
 taku i mohio ai ko tona taenga ki te hui i
 Wai-o-matatini, he hui nui tera, otira ko te
 kohikohi a Nukutaurua, a Ngaati Kahungu-
nu, huri noa i te tai-hauauru mutu mai ki
Whanganui  e £25 ano! e hia ra ta Te Kaha
i roto i tenei moni, i ki ai ia i reka tana mo-
 ni ki a au. E ta kaati te whakaputaputa ka
tamariki noaiho koe, ehara aku mahi i a koe
 i tu ai, kia korero koe, kaore aku kupu mo
 aku kai i reka ki to korokoro, mou te wha-
 kama mei kore ana i whakatakotoria e au
 taku pereti ki tou aroaro, kaati te tawai mo

          •              •
  te oha a nga tupuna mo te hahi nana nei i
  huti ake o taua ihu ki te ao marama, ina-
  noa nei to Ringatu, na taku papa na Te Ko-
  oti i hanga ehara i a koe, otira me whaka-
  mutu a taua korero i runga i te pai i te
  aroha, i te mea he Maori tahi taua.
                Na  to hoa aroha.
         Reweti T. Mokena Kohere

          WANGAEHU.
                       Oketopa 12th 1903.
   He ngakau aroha i pa mai i nga wa kua
 pania te tangata, kua pania te motu, kua
 morehutia te kupu.
   Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" e
 hoa tena koe, me o hoa e mahi maina i te
 taonga  o te aitanga "a tiki kia ora i roto i te
 Ariki
  • Kia pai koe ki te uta atu i a aku kupu ru-
 arua, kai raro iho hai ahakoa iti aua kupu i
 ara ano te weiti, koia tenei aua kupu.
   E  "Puke" kia tika to whakatitaha i o pa-
 rirau kia pai ai taau whakamaiangi, ina rere
 tiitaha atu koe i te taha paatu o te rangi,
 tau rawa atu koe ko te marae i noho ai nga
 tangata matau, e korero nei i te mahiotanga
 mo nga waka, mo nga hoe, mo nga tata, mo
 nga ingoa. E hoa e Wakarua, ka nui te pai
 o to mohiotanga mehemea, kua oti katoa i a
 koe nga huarahi katoa o te motu nei, me nga
 waka me nga korero o runga o aua waka, me
 nga tikanga no reira, he mea atu naaku kia
 pai to korero i nga tikanga o runga ia Aotea
 raua ko Kurahaupo, notemea kai te ahua re-
 reke te tangi o a korua kupu, mo te hoe, mo
 te tata, notemea taihoa tatau ka whakapapa,
 ka whakahaere i a tatau waka, he nui tooku
 pouri mo te nui o nga tatai kua ki waho,
 heoi e hoa kaua e pouri mo enei kupa kai te
 pai, ahakoa i tae atu kia koe tenei reta mo
 koutou katoa, e tautohetohe nei mo te hoe,
 mo te tataa heoi mo tenei, me korero ake au
mo  tetahi ahua o te korero a nga Rauru mo
Aotea, te korero a nga tohunga a nga Rauru,
 ko te tangata nona tenei waka a Aotea, ko
 Kauika, ko Turi ki raro mai, ko Kuaka ki te
puna, ko Whatonga,  ki raro mai o te ihi, me
etahi atu rangatira o ranga i a Aotea, kore
rawa taua korero a nga Rauru i tu i te Pa-
karu  raua ko Marumaru,  no  reira taaku
ahua  mahara kai pera hoki enei korero, a, ka
waiho hai whakapohehe i nga uri whakatipu,
notemea kua takoto noa atu nga korero o A-
 otea, me te ki i haere mai ai a Turi me tona
whaereere me Rongorongo me  a raua uri,
kua tawhito noa atu i ahu mai ano i aku tu-
puna tae iho ki taka matua tae iho ki au,
kua mohio hoki taku tamaiti, engari nooku
ano tooku po, no tetahi atu ano toona po,
waihoki e te whanau me tupato kai ngaro
nga taonga o nga matua me nga tupuna, me
to ratau reo utu nui e waiho nei hai huarahi
mo  te iwi Pakeha, e tipu ai hai tino tangata
rangatira i runga i taua reo rangatira o te
Maori, me mutu.
   Kia tohungia tatau e te ture aroha, be
mea  paihere e te rangimarie he nui ano ho-
ki no ana mahi awhina.
          Na to koutou tauheke.
             H. Rangitakoru.

              TAUIRA          POTO.
ONGA         TURE        O   T E  N  EI   P E  P  A.

                 (Ture 1.)
  Ko te utu rao te pepa o "Te Puke Ki Hiku-
rangi" i te tau 10/ hereni.
                 (Ture 2.)
  Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te
ahua o te Ingoa ki waho o te kawa :—•
         Ki Te Etita.
  "O Te Puke Ki Hikurangi."
               Box 20
          Greytown  Wairarapa.

                (Ture 8)
  Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i ranga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
                  (Ture 4.)
  E rua putanga o te Pepa i roto i te marama
                  (Ture 5.)

North, Wairarapa, N.Z.