![]() |
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 5, Number 13. 15 September 1903 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 14 ]\_\_\_\_\_WAIRARAPA HEPETEMA TUREI 15, 1903. [TAU TUARIMA.] TE PUKE KI HIKURANGI. [PUTEA] HE PONO HE WA WHAKAMA TENEI. Arama Erena.
![]() |
2 2 |
▲back to top |
![]() |
3 3 |
▲back to top |
![]() |
4 4 |
▲back to top |
^MAiLojajAujjLJE PUKE KI HIKURANGI. HEPETEMA TUREI15.1903 Wharangi No. 3 ngoa o taua whare. No nga ra ano i mate ai te Popa, ka taua katoatia te whare karakia, me nga taiepa o te whare tae noa ki te kava o te haki, ka whakairia ki te hawhe o te ma ahi i runga i te hiwi o Pukekaraka, heoi ano te wa i rereke ai taua kara, no te taenga mai o kiingi Mahuta ki Otaki nei, ka hutia e Pa Hohepa ki runga rawa o te maahi, hei wha- kanui mo te taenga mai o kiingi Mahuta, no tana hokinga ka hoki ano taua kara ki wae- nganui o te maahi, te rongonga ote hahi ka- toa, i runga i te whakaatu a Pa Werahiko, kua mate a Rio X11I, ara, te Popa, e tika . ana kia whakaritea e te hahi katoa be mihi mo tana matenga hui katoa mai te hahi i taua ra, a, he nui atu hoki te hiahia o taua ruruhi kia tae ia ki taua miha, i te nui rawa o tana mate, kaore ia i taea e ia te haere, i te rupeketanga mai o nga tangata ki te marae o te whare karakia, katahi ka waiatatia o Piripi Te Ari, tana tangi apakura mo te Po- pa, koia tenei:— E koro e takoto maranga mai ki runga i te ata tu e, mehe pere taku reo ki taku Atua i te rangi, tuturu taua maku e hoatu nga kii o te rangatiratanga o te rangi, kei a Matiu tahi tekau maono, tahi tekau ma iwa, ko nga tau e koro o to ratau matenga rawa, ko Ha- to Petera, Kiihi, Kereti, Keremeta, Anake, reti, Ewarihita Arekatera, Hikiti to Terepa- ra Rihini, ma Pio Anatahi mana koe e ka- we, kia kake atu koe ki runga te Katera o Moihi, wahia e koe te tatau o te rangi kia kite atu koe i te wairua tapu, (kaati i konei ma koutou e whakamutu atu.) Ka tomo katoa te iwi ki te whare, e tako- to ana te kawhena hei whakarite mo te ka- whena o te Popa, i uhia ki te kakahu papu- ra mo tu hake mo te Popa anake, me te po- tae hei whakarite mo te potae o te Popa, e takoto ana i runga i te kawhena, e toru nga karauna e mau ana i ranga i taua potae, e tatu ana nga kanara i te taha o te kawhena ne me taua katoa, me roto i te whare e mau katoa ana nga taua, me nga tuuru mo nga Maori kua tauatia ki te rau rakau. Na Karauti i timata te karakia, ka mutu ka riro i te okana, me nga None, me nga mokopuna a Hape, ara, me nga kotiro toko- toru a Tiemi Warahi raua ko Kiri Warahi, mo te mokopuna taane a Enoka Tewano ko Hohepa H Hetekia te ingoa, tino pai rawa ta ratau waiata, katahi ano te taringa tauhou ka rongo i nga tangi apakura a nga iwi nu- nui, a, nga iwi rangatira o te ao. mo ona tu- papaku, te hokinga mai o nga tangata ki te kainga, ka whakaaturia aua korero katoa ki taua ruruhi, he nui atu tana koa mo nga ma- hi katoa a te hahi mo te Popa, me nga taua katea i korerotia i runga ake nei. kitea tonu- tia atu te ahua ora mai o tana tinana, kota- hi wiki i muri iho katahi ka ata hemo atu ta- ua ruruhi, he mea ata tuku atu ia e tona ma- tua e Pa Werahiko, i te ra tonu i tae mai ai te rongo kua ara te Popa hou, a Pia X, na e tika ana kia whakahoroa aua taua katoa, o- tira i te aroha nui o aua pirihi, o Pa Wera- hiko raua ko Pa Hohepa ki taua ruruhi, i te nui o te kaha o taua ruruhi ki te whakapono, o tana tamariki tanga ake a tae noa ki tona matenga, he tae tonu a ia ki nga karakia nu- nui o te hahi, ara ki te miha, puritia ana e raua nga taua katoa o te whare karakia, me nga taiepa, tae noa ki te kara o te haki, kia pahemo rano a Hera ki te whenua katahi ka whakahoroa, (kaati ake enei whakamarama.) Ka tomo matau ki roto ki te whare kara- kia, ka waihotia te tupapaku ki te waahi ano i whakaritea mo nga tupapaku, me te heke tonu mai o Ngaati Raukawa me Muaupoko, me Whanganui ki roto i te whare karakia ki katoa nga tuuru, tu noa atu te nuinga o nga tangata i waenga nui, i muri, ka tau nga ta- ngata ka timata nga karakia mo te tupapaku, ka mutu era ka tangi te okana, me te waiata tahi a nga tangata waiata, ko te waiata tenei. Kua puta ki te ao. Te ture mo te mete. Ko te utu mo te hara. I pa ki nga tangata. Ka rere nga wairua. Ki te kai whakawa. Hore rawa e pahure. Te kupu a Ihowa. Ka mutu, katahi a Pa Werahiko ka mihi kia Ngaati Raukawa, kia Ngaati Wehiwehi, kia Ngaati Tu korehe, kia Ngaati Kauhata, kia Ngaati Rangitaane, kia Ngaati Muaupoko kia Ngaati Tokaue, kia te Miuru, kia Wha- nganui, ka mutu ka puta ki waho, ka tae ki ki to kooti o te taiepa e puta atu ai ki te rori, ka haere i mua rawa te kahui tamariki o te hahi, i muri mai ko nga wahine tapu ara ko nga None i muri mai ko Pa Werahiko me ana Wharera, e hari ana tetahi i te Ripeka, i muri mai ko le tupapaku, muri ake hoki ko te iwi nui tonu, kapi katoa te rori, ka tae ki t3 urupa, ka mutu te tuku atu a Pa Werahi- ko ka tanumia, ka hoki hoki matau ki te kainga, i konei tonu ka whaka horoa nga ta- ua, katoa o roto i te whare karakia tae noa ki te kara, no to matau taenga atu i te whitu o nga haora o te po o taua ra no i nehua nei a ) Hera, kua kore katoa nga taua o roto i te whare karakia, no kona i timata mat ai te whakamihi o toku ngakau ki te nui o te aro- ha o nga iwi me nga hapu me te hahi katoa ki taua ruruhi, heoi ra e te iwi, na te Ariki i tenei ture te aroha, maana koutou katoa e i manaaki e tiaki e whakaora, tumanako tonu toku ngakau kia whakapumautia e te Atua nui, tenei ture te aroha hei tikanga nui mo i tatau mo ake tonu atu J Heoi ano na to koutou hoi. • Na te Pokaitara Te Hiakai. RA RURARU KI TE PARAKANA. He maha nga waea whakaatu mai, i te nui me te kino o tenei raruraru, kaati i nai- anei kua papatu a Takei raua ko Purukeria- na. He nui hold te mahi kohuru o Takei i taua lwi, e kohurutia ana e ia nga taane, nga wahine, me nga tamariki, DO reira ka tahuri hoki taua Iwi, ki te pakaru i nga pi- riti o nga Rerewe, me te tapatapahi hold i nga waea kawe korero, a, pakarutia iho e ta- ua Iwi tetahi pa o Takei ki te Tanamaiti, e 50 nga tangata o Takei i mate, he maha ho- ki i Taukiri, heoi i runga i tenei raruraru, peke atu ana a Takei puhia ana te kai wha- kahaere o Ruhiu, ko te riringa o te Kawana- tanga o Ruhia mo taua mahi kino a Takei, • katahi ka tono a Takei kia tere te hopu i taua tangata, ki te kore e whiua taua tangata ka tipu he raruraru i waenganui ia raua, ko te hopukanga a Takei i taua tangata, whiua ana ki te whareherehere, a. era e whakama- toa taua tangata. Kaati kui te whakamatau te Kawanata- nga o Purukeriana, kia puta mai ona paura me ona mataa i nga rohe o Takei ki Meke- tonia. E wha nga pa o Purukeriana kua rite mo te pakanga, tekau mano 10,000 ona hoia kei aua pate tauwhanga ki te wa o te paka- nga, a, tekau mano 10,000 hoki ona hoia kei Keretoria e noho ana kua rite katoa a ratau mea mo te whawhai, he nui atu te moni kei taua Iwi, hei whakahaere i nga ti- kanga mo te whawhai. I te 10 Akuhata nei, ka hopukia e tetahi ropu o Purukeriana te meera me nga kai tiaki o taua meera ki Rehana, patua iho nga tangata, mauria ana, kitea ana i roto i taua meera he nui atu te moni, e haria ana ana moni ki Monatea. He nui atu nga tau e noho ana tenei mana ririki r raro i nga mahi tukino a Takei, a, katahi ano ka huri ake aua mana ririki ki te takahi i ana mahi kino a Takei koia i paoho ai tenei pakanga i waenganui ia raua. KOHURU. E rua nga taitama i whakamatea mo ta raua kohurutanga ia Wirikinihana Pirihima- na, i te 26 o nga ra o Mei ka hori nei, ko nga Ingoa o aua taitama ko Tamati Poata tetahi, ko Tamati Pirihitara tetahi. Otira no runga i te haerenga o tenei keehi, katahi ka puta i nga kai korero, te- timatanga mai o tenei kohuru, ara, i a Pepuere ka hori nei, ka hopukia aua tangata e te Pirihi i kohurutia, raua ko tetahi atu Pirihi mo runga i te hau- rangi, ka puta te kupu a tetahi o aua tanga- ta, tenei ake te wa e puhia ai e ia aua Piri- himana tokorua, kia whai take ai hei hopu- • kanga i a ia ki te herehere. Kaati e rua nga ra i mua atu i te kohuru nei, ka ki a Pirihi- tana kanui tona hiahia kia mate ia, ina te kore ne tu tonu nona i nga wa katoa, i mua o te aroaro o te kai-whakawa, ka kataia ai e te tangata. I te po o te kohuru nei, i roto nga tanga- ta nei i te Paparakauta, no te taenga ki te haora e kati ai te Papara-kauta, katahi ra- ua ka haere ki roto i te taiepa o te whare karakia, me tetahi atu tangata ko Teketa te Ingoa, ka tae ratau ki te keeti o te whare ka- rakia, ka ki atu nga hoa tokorua o Teketa kia hoki ia, kaore raua i te hiahia kia whai mai i a raua, heoi ka hoki te hoa o te toko- rua ra, katahi ka ki atu a Poata ki tera o ra- tau ka hoki ra, era koe ,e ronga i tetahi kore- ro hou i te ata. He haawhe haora i muri iho, ka tae mai a Wirikinihana (Pirihimana) ki waho o te taiepa o taua whare karakia tu ai, ka ahua roa ia ki reira e tu ana, ka rongo ia i etahi tangata e nonoke ana, i te taha o taua whare karakia. Kaati ko te mahi a aua tangata i pera ai, he whakaware ki te Pirihi- mana, me kore e rongo atu ia raua e mahi pera ana, ka haere atu ki te titiro, hei reira ka kohura ai e raua. Ka rongo atu te Piri- . hi e ngangare mai ana aua tangata, katahi ka hurihia atu ki reira te marama o tana ra- iti, me te karanga atu "Kawai ma enei?" Ko te whakautu mai, ko te pakutanga mai o te pu ki te pirihi nei, ka hamama te waha o te Pirihimana nei ki te karanga, "Whakapi- kia ahau." Kua tu au i te pu, ka hurori ha- ere atu ia ka hinga ia ki te whenua mate to- nu atu. I muri iho ka haere nga tangata nei ki roto i be whare o Poata ara o tetahi ano o raua. Ko Lo raua whakaaro hoki, ko te tangata tuatahi tonu e uru atu ki roto i to raua whare, mate rawa i a raua te pupu- hi, heoi kore rawa i taea e nga Pirihi te wha- kauru to raua whare i taua po, a, awatea noa. I noho tonu raua i roto i te peeti ruuma o Poata, ko te wini tuhera tonu ai, me a raua pu ano ki o raua ringa mau ai, whakamau tonu ai nga konohi o aua tangata ki te rori, ko te tangata tuatahi tonu e kitea ana e ra- ua e paahi ana i te huarahi, ka puhia e raua. No te 7 o nga haora i te ata, ka tae mai te ropu Pirihimana ki waho o te whare, ka whakaaro nga tangata ra, kua kore raua e whai waahi, i te nui rawa o nga Pirihi, ka- tahi ka peke atu a Pirihitana, ka puhia tona pu ki te takiwa, i muri iho katahi ka wawa- hia a raua pu ki te hama, ka tae atu hoki nga Pirihi, ka hopukia ka mau. No te ma- unga i nga Pirihi, katahi ka ui atu nga Pi- rihi e pupuhi ana korua ki te aha ? ka ki atu aua tangata, he pupuhi noa iho na raua, he whakamataku noa iho na rana i nga tangata. No te whakawakanga ka korero a Pirihi- tana, i te po o te kohuru nei, i roto raua i te Hoteera e inu waipiro ana, he maha a rana karaihe waipiro i ina ai, no muri mai katahi raua ka haere ki te haereere, ka ahua roa ra- ua e haere ana, katahi raua ka hoki atu ma roto i te taiepa o te whare karakia, i reira ka wehe tona hoa, he huarahi ke, me ia hoki ka haere he huarahi ke, no taua wa ka rongo ia i te reo tangata e karanga ana, "Kowai ma enei ?" i muri i taua reo e karanga ra, ka paka te pa, ko tona hokinga tenei kitona hoa kia Poata, ka kite ia, ka hoki raua ki te whare o Poata, me te ki ano a Pirihitana, kaore ona hiahia kia mate i a ia he tangata, otira i ranga i te huhua o nga tangata i kite tuturu ia raua, e korerorero ana kia patua & raua te Pirihi, nae te kite tuturu a etahi ia raua e oma ana i te wa kaa mate te Pirihi. ka tino mohio te kai-whakawa he tino tika to raua hara kohuru. No reira whakataua ana e te kai-whakawa, me tarewa aua tanga- ta mo ranga i ta raua kohurutanga ia Pirihi- inana Wirikinihana, i muri iho ka ki atu te | kai-whakawa, mehemea e whai kupu ana ano raua, i mua atu o te whakamatenga ia raua, Ka ki atu tetahi o aua tangata, kaore i | hangai te whakawakanga ia raua, ko te ki I anga atu a te Tiati kia mutu a raua korero, I heoi haria ana aua tangata kia whakamatea, mo ranga i ta raua mahi kino ki te kohuru i i te Pirihimana. I KOHURU O TIAMANI. I Kotahi tetahi wahine ko Kararaina te i- I ngoa, i whakamatea ia, nao runga i tona pa- I itinitanga i ona taane tokowha. Ko nga ta- I ane katoa, a te wahine nei e moe ana, he ra- I ngatira katoa, engari ka pau te oranga o te- I na taane, ka tahuri ia ki te paitini, ka mate, I a, kaore e roa e noho poueru ana ka moe ano I i te taane rangatira, ka pau nga rawa o tana, I ka paitini ano kia mate pena haere tonu tae I noa ki toona taane tuawha, no tona moenga 1 i tona taane tuarima, ka kitea tona mahi ko- I huru, ara, mahi ai ia i te Ahiniki (Arsenic) I kia iti, katahi ka whakaranu ki roto i nga I miiti, me nga hupa, ka kai te tangata, kaore I e tere te mate o te tangata, engari ka whaka I ngoi koretia, ka whakahemokitia, ka whaka- i aninitia hold te mahunga, ka pera -te mahi a 8 taua paitini i a ia, a mate noa te tangata. I ig kitea ai he mea whakakeke e tona taane tu- arima, e whakaranu ana i taua paitini ki ro- B to i ona kai, katahi ka whakaohotia e taua I tangata, ka ki ata taua wahine ehara taua I mea i te paitini, engari he mea whakakara i H ona kai, no te kianga atu a te taane, tena H I
![]() |
5 5 |
▲back to top |
![]() |
6 6 |
▲back to top |