|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 4, Number 24. 31 July 1902 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 24] WAIRARAPA HURAE TAITE 31 1902. . [TAU TUAWHA]
"TE PUKE KI HIKURANGI."
[PUTEA]
(Tari Whakahaere ora mo te katoa.)
"ETAHI MATE RERE"
E nga tangata—e nga hapu, e nga Iwi ri-
riki, e nga Iwi nunui e noho nei i enei motu.-
Whakarongo—
He kupu whakamahara, he kupu ako, he
kupu tohe enei naaku na ta koutou tamaiti,
mo runga i nga mate kikino, mate e whaka-
ngaro nei i nga Iwi o te ao, kei pa mai kia
tatou, ka huna tatou ano he moa.
He kupu whakahau ano hoki enei ki a ta-
tou komiti marae, kia kaha rawa te mahi i
naianei ahakoa kua kahititia o ratou ingoa
ahakoa kaore ano ranei. Kaua e taria te ma-
hi, kei rokohanga tatou e te aitua kino e te
aitua whakangaro.
E rua nga mate e kai kino nei i nga iwi. He
mate koroputaputa (Small-pox). He mate tu
pukaki (plague). Kei Ranana Ingarangi te
mate tuatahi o nga mate nei, kei Poihakena,
kei Awherika, me Inia tetahi e ngau ana.
I runga i to mataa mataku kei haria mai e
nga, Kaipuke haere mai, no reira ka tiro-ti-
rohia katoatia e tenei tari nga tangata e ha-
ere mai ana, a me te rongoa hoki i nga kaka-
hu, i nga mera i nga taonga o runga i aua
Kaipuke.
Na e te Iwi e tino mataku ana ahau ki e-
nei mate, mehemea ki te pa ki tenei motu,
katahi he ngaronga mo taua mo te Maori. No
reira i kaha ai ahau ki te whakahau kia ma-
hi tatou Katoa (1) ki te whakapai i o tatou
kainga ; (2) ki te tahutahu, i nga mea kino ;
(3) ki te horoi i o tatou whare kia ma ; (4) ki
te patupatu me te tahu i nga kiore ; (5) ki te
mahi i nga whare ririki kua whakahaua nei
kia mahia me etahi atu hoki o nga raweke
a to tatou tino whanaunga aroha a Pire Kio-
re. ,
TE MATE KOROPUTAPUTA (SMALL-POX).
He mate rere tenei. Kia mohio ko ona to-
hu enei; (1) He ruaki ; (2) he mamae o te
tuara ; (8) he pukupuku ; (4) ka whakawai
nga pukupuku ; (5) tona mutunga, ka pirau
ka whakapaku ; (6) he Kirika (piwa) ; (7)
he Kakapa o te manawa ; (8) he Maroke o te
Kiri ; (9) he puru o te paru i etahi wa, he
rere i etahi, he iti he koma, me te pupuru o
te mimi.
E kunawiritia ana te timatanga o tenei
mate. Katahi ka ruaki te tangata me te tima-
ta o te mamae o te ngawaritanga o te tuara.
Ka timata te mate, ka timata hoki te kirika,
a i te rua o nga rangi ka tae ki te kahanga
o tona wera. I te toru i te tuawha ranei
o nga ra, ka kitea etahi pukupuku whero, i
te Konohi, i te rae i nga ringaringa hoki,
kaore e roa ka nunui haere nga pukupuku
nei, a ki te whawhatia iho, ano he hoota kei
raro i te kiri e puku ake ana. Kaore
e roa ka kapi te tinana, ka whakawai
haere nga pukupuku nei. A ka pirau haere
nga wai o roto. I runga i te ahua o nga pu-
kupuku, ka pupuhi haere te kanohi, me te
tinana ano hoki, a kore ana e mohiotia iho te
ahua o te tangata. Kote mutunga mehemea
ki te pai, ka maroke haere nga pukupuku
nei, ka ahua kowhai nga paku, a rereke kino
ana te haunga • aua mea. Hei te oranga ka
takataka haere nga paku, engari ki te nui-
nga ka mau tonu nga rua o aua, pukupuku a
kaore e ngaro te tangata i pangia e taua ma-
te.
E wha nga ahua o tenei mate engari ko
tenei kua korerotia nei e au te mea nui.
Nga mea e tapiri mai ana ki tenei mate, i
etahi takiwa he puru o nga toto ki nga ate
wharo-wharo (pneumonia). He puru o nga
toto ki nga peeke o waho i nga ate wharo-
wharo (pleurisy), he whewhe, he pirau o nga
iwi, he mate o nga taringa.
RONGOA..—Ki te pangia ete mate kia tere te
te hari ki te takuta, haunga te tohunga, i
mua atu o te panga ki te mate me okaoka
(Vaccinate) nga pakihiwi. ME OKAOKA
KATOA NGA MAORI I NAIANEI. Kua kitea hoki
ko nga tangata e okaokaina ana nga ringa,
ki te tupono taua mate, e kore e pangia, a ki
te pangia kaore e roa ka ora, ka mama te ma-
te.
Ki te tupono te aitua nei:—
1. Me wehe te turoro ko ia anake ki tona
ruuma me tona kai tiaki.
2. Kia tere te okaoka (Vaccinate) i nga
mea e noho tahi ana i te whare.
3. Kia wehe ke te ruuma, kia ahua pou-
ri, kia puta tonu ke hau ora o waho ki roto,
engari kaua e tangi mai ki runga i te—tu-
papaku. Me harihari nga mea katoa ki waho
ko tona peeti me tuuru noho me etahi mea
pakupaku, kaore e pirangitia ana kei kino
i te rongoa patu ngarara, te waiho.
4. Ko nga kai, hei nga kai mama, he mi-
raka, he wai manu he heeki, me etahi atu
kai.
5. Ma te takuta nga rongoa e hoatu.
6. Etahi rongoa he opiamu (opium) mo
te mamae.
7. He pitimata, he karamera, he houra
(bismuth, calomel, and soda).
8. Mo te waha, me te korokoro hei wha-
kapukorokoro. Ka puha mai ki waho, ko te
Rongoa a Topera (Dobell's solution) he riti-
rina (listerine) he wai me etahi atu rongoa.
9. Ko nga kanohi me horoi ki te Poratiki
atiti (sat. sol. boracic acid) kia kotahi kia
rua maturutanga ki roto i te kanohi.
10. Ko te kirika (piwa) ma te Anatapai-
rini, pinatitini e patu (antipyrin or phenace-
tin), ma te wai matao ranei, me horoi kotahi
ringa i te taima, ka whakamaroke rawa ka
huri ki tetahi, ka pera, ano hoki kauaka e
rumakina ki roto i te wai matao.
Mehemea ki te ora a ki te mate ranei te
tangata, me tahutahu katoa nga kakahu i
pa ki tana tinana. Ko te ruma me horoi ka-
toa te poroa nga tara me runga ki te rongoa.
Mehemea he pukapuka, kei te piri i nga ta-
ha me haehae katoa, Ko te rongoa hei horoi
i roto i aua ruma he Kaporika atiti (carbolic
acid 1—40, Calvert's No. 5, half a pint to a
gallon). Ka mutu te horoi ki te rongoa, ka
tiki tetahi taapu ka mea be wai ki roto ka
waiho i waenganui i te ruma tu ai ka hoatu
he papapa puia (sulphur) ki r6to i tetahi ko-
hua, ka whakamaku ki te rama (methylated
spirits), ka tutakitaki katoa nga wini, ka ta-
hu i te papapa puia ki te ahi ka waiho kia
ka, ka tutaki kia tino kati te tatau, me etahi
atu waahi ranei e puta ai te pawa o te rongoa
ki waho. Ka mutu tenei ka waiho kia kota-
hi te rangi ka whakatuhera, i nga ara katoa
e puta mai ai te hau, me te maramatanga.
Me waiho noaiho kia tuhera ana nga mea
katoa kia toru nga rangi tae atu ranei ki te
wiki. K? horoi i roto i te ruma ki te houra
(soda) me te wai, ka waiho kia maroke ka-
tahi ka pai ki te noho ano.
Ko te rongoa papapa puia kia kotahi me te
hawhe pauna, ki te mano kiupiki putu
(cubic feet) o te ruma. Me matiparai te roa,
ki te whanui, ki te teitei, ka kitea te nui o
nga kuipiki patu (length by breadth by
height=cubic contents of room).
ki te pangia e tenei mate kia tere rawa te
tuku panui ki te Takuta o te Takiwa—a. ki
te Tari ranei.
I muri o te taanga i te pukapuka nei ka pa
mai tetahi o nga mate nei ki Akarana, ara te
pereke (plague), kia kaha e te Iwi ki te
whakapai i o tatou kainga.
Heoi na ta koutou Tamaiti Aroha.
Na Mauwi Pomare, M.D.,
Takuta a te Kawanatanga mo te Iwi Maori.
HE KUPU WHAKAHAU ANO.
E nga hapu, e nga Iwi o nga motu kua
haerengia nei e au whakarongo :—
He kupu whakahau ano tenei naaku, kia
tatau kia kakama ki te mahi i te takiwa e
whiti ana te ra, kei rokohanga tatau e te po-
uri pokerekere ka mate.
He ra tenei kei a taua te mana whakamahia.
Taku mahi he whakarongo ki nga tai Pakeha
e wawara nei i te motu, na ko te tangi tenei
Kua hoatu nga whakahaere ki te Iwi Maori
tatau ka titiro kite kore ia e tahuri kite wha-
kamahi i te taonga kua hoatu nei, rae tango,
a ko te mutunga tonu tena o ta tatau titiro
a muri atu.
E te Iwi matatika, kei peneitia tatau, ka-
tahi he pouritanga e kore ai e marama.
He mahinga nui rawa na to tatau Minita
me ona hoa i te ao i te po, i riro mai ai enei
Ture ki o tatau aroaro, Mei maumauria e ta-
tau enei mauiuitanga. Kei waiho tatau hei
taunutanga ma nga Iwi o te ao.
Na i au e haere nei i nga motu, ko nga ku-
pu nui e rongo ana aku taringa ko te ae raua
ko te taihoa. He kupu atahua enei engari
kei tito. He kupu tino pai te "ae" ko te
mutunga mai hoki tena o ta te ngakau ko te
mahi i te mea o muri atu, a, he kupu pai
ano hoki te Taihoa, engari he kupu pohehe,
kaore e mohiotia tona mutunga mai, ko aku-
anei ranei ko apopo ranei, a, ko ake tonu atu
ranei. Kaati he iwi whakaae toku kinga mea
tika, engari me kinaki te 'ae' ki te mahi ko-
tahi ka reka, ma tenei katahi ka ora.
Kua tata te pau nga motu nei i a au te
haore, a, kua hokia tuaruatia e au etahi wa-
ahi e tata ana ki taku huarahi, na, kanui te
kaha o etahi hapu ki te whakapai i o ratau
kainga, otiia ko etahi, ko te nuinga kei a
|
|
2 2 |
▲back to top |
NAMA 24, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI HURAE TAITE 31 1902. Wharangi No. 2
taihoa tona e haere ana.
Kaati he kupu tenei naaku kia mutu atu a
taihoa, kia waiha ma naianei e mahi, ko te
take kaa tipa haere nga nga niho o Hiore,
a, kei penei tonu ka riro ma te Pakeha tara
e akiaki, katahi ka pai ranei ka kino ranei ?
ka pai pea kia mahi ai, otira ki a au katahi
ka kino, ka taimaha, ka pakeke.. Heoi kia
kaha te mahi i te ora mo tatau. Ka huri.
Na to koutou Takata aroha.
Maui Pomari M.D.
NGA TURE WHAKAHAERE A TE KO-
MITI O TE WHAKAORANGA O TE
WAI-RAKAU.
(Tari Whakaoranga o te Wai-rakau.)
Papawai Hune 24th 1902.
1. Ko nga mahi katoa o te wai-rakau, me
mahi i raro i te mana o te Atua, me karakia
nga turoro e tona Haahi e tona Haahi. Ki
te kore he kai karakia o etahi turoro, me to-
no he kai karakia o tona Haahi ake, ki te
kore e taea, me tono he kai karakia i o etahi
atu Haahi, notemea kaore e pai kia noho ke-
re karakia. Ko nga tangata katoa e mahi
ana i tenei mahi whakaora, ko te aroha o te
Atua hei hoa mo ratau, ko nga Inoi katoa
a nga Minita e Inoi ana i nga turoro, kaua
rawa te tangata, nga tangata, wahine, tama-
riki ranei e takatakahi, kia mutu rawa te
Inoi a te Minita, ka pai ai te hiahia o te ta-
ngata ki ana whakaaro.
2. Ko nga tangata, wahine tamaiti ranei,
e haere mai ana kia mahia o ratau mate, me
tae kia Rahiri Hare raua ko Moka Hare, ki
te Komiti ranei whakamarama ai i o ratau
mate.
3. Ko nga turoro katoa e haere mai ana
ki te kaukau i te Wai-rakau, me haina rawa
tona Ingoa ki roto i te pukapuka a te Kemiti o
te Whakaoranga, ma panuitia atu nga tare
ki a ia, kia ratau ranei, ki te kore ia ratau
ranei e whakaae ki aua tare, e kore ia ratau
ranei e tukua kia kaukau ki roto i te Wai-ra-
kau, ki te muta ia ratau ranei te kaukau,
me haere mai ki te haina ki te pukapuka a
te Komiti kua ora ia.
4. Ka uru te tangata ki te kaukau i roto
i enei Wai-rakau, kaore e pa ki te wai matao
te tinana o te tangata, o te wahine, o te ta-
maiti ranei e kaukau ana, kaore hoki e pai
kia matao, kia maku ranei i te ua.
5. Ko nga tamariki i te toru tau haere
atu ki runga, ka ahei ratau ki te uru ki roto
i te Wai-rakau kaukau ai, i runga ano i te
aata titiro ki te ahua o te mate.
6. Ko nga turoro e kaukau ana ki tenei
Wai-rakau, kaua hei kakari te wahine ki te
taane, te taane ki te wahine, te tamaiti ki te
matua, tae atu ki nga tangata katoa, kia
aroha tetahi ki tetahi.
7. Ko nga tangata katoa e kaukau ana
ki enei Wai-rakau, kaua rawa hei kai waipiro.
8. Ko nga wahine e toru marama te
whakatohuatanga o tona hapu, ka ahei ratau
ki te kaukau ki roto ki tenei Wai-rakau, ko
nga mea i raro iho kaore e ahei te uru.
9. Ko nga turoro taane, wahine, tama-
riki ranei e kaukau ana i enei Wai-rakau, me
tae ia kia Hiri Hare raua ko Moka Hare, ki
te Komiti ranei whakamarama ai i ona hia-
hia, ma te Komiti rawa e whakaae.
10. Ko nga tangata e whakakaukau ana
i nga turoro, kaua hei mahi tinihanga i roto
i nga ruuma kaukau, a, kaore hoki e mahi
tutu, ine era atu mahi tinihanga katoa, me
te kai paipa, kaore hoki e noho i runga i nga
taapu.
11. Kaua rawa nga tangata, nga wahine
nga tamariki ranei, e haere ki te matakitaki
i nga turoro e kaukau ana.
12. Kaua rawa nga kai whakahaere o te
Wairakau, me te Komiti o te Whakaoranga,
me nga Neehi, e pa ki nga mea e kinongia
ana e te ture.
NOA TURE MO HlKURANGI WHARE KAUKAU O
TE WAIRAKAU.
13. Me mutu nga whakawa, nga whaka-
haere ranei a te Kaunihera, ki roto i Hikura-
ngi.
14. Kaua rawa nga tangata e haere ki
Hikurangi whakahoihoi ai i nga toraro.
15. Ko te haora e kati ai a Hikurangi
10 p.m. Me hokihoki nga tangata ki o ra-
tau na whare.
16. Ko nga tangata, wahine, tamariki
ranei e tatu ana, e mahi kino ana ranei e pa
ana ki nga tikanga o enei ture, ka tukua ata
ratau ki te ringaringa o te Kaunihera o Ro-
ngokako. '
Ko nga Komiti enei hei whakahaere mo
nga mahi o te Wai-rakau, taane, wahine.
Timuaki. Rahiri Hare.
, Tamahau Mahupuku.
i Tiamana. Haeata Marere.
Mema. Rev. Teri Paerata.
I Naera Pita.
Pahira Anaru.
Hamuera Ihaka.
Tiamana. Hunia Honehimu.
Mema. Peehi Heemi.
Hautu Heemi.
Meihana Ropoama.
Hikarara Pahira.
Tiamana. Kawana Ropiha.
Mema Pahura Hirini.
Ropata Eruera
Henare Kiingi.
Toki Paora.
Te rarangi Ingoa o nga wahine o te Komiti
Whakaoranga o te Wai-rakau.
Timuaki. A. M. H. T. Mahupuku.
Tiamana. Tungaane Hunia.
Mema Rawinia Meihana.
Ani Peehi.
Mira Teiki.
Kaingakino Hikarara.
Ka tuhera tona mo etahi ata, i runga ano
i te ahua o enei Ingoa i runga ake nei, mo nga
mema whakauru mai.
H. H. Matiaha, Hekeretari o te Komiti o
te whakaoranga o te Wai- rakau.
He mea Hiiri i raro i te mana o te Kauni-
hera Maori o te takiwa o Rongokako.
A. H. Kumeroa, Tiamana.
Kurahaupo.
Waipu Turakina.
Hurae 7th 1902.
I roto i te ngakau mamae, i te tinana
mamae ki te morehu tangata.
E te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
ko koe te putahitanga o nga reo o te tiai e
kori nei i runga i te Ikaroa a Maui, me era
atu wahi o te ao whanui.
Tukua atu nga kupu e whai ake nei hei
whakamahara, he ahakoa kaia ratau pea
nga maharatanga nui, me nga tino mohio-
tanga nui, ko tenei whakamahara kauaka
hei pehia, e nga whanaunga maori i roto ite
motu tena koutou kua whakawhiwhia tatou ki
te maara nei kia Kaunihera marae, me nga-
ki e tatou tahi nga taru kia kitea ai e te ao
ona hua, kaa kapea ake e tatou te marama o
Hune ki muri, ko tetahi tena o pipiri ki te
reo o aka matua i korero ai ki au, ka pipiri
nga tini mea katoa o te ao i te awhitanga a
te takurua, na ko Hurae tenei marama, kua
whakaahu te tau, kua huri te aroaro o te
tau ki te roanga o te ra, kua tata tatou te ki-
te kua kokiri nga rito o nga rakau, o nga ta-
rutaru o te whenua, i muri i tena ko te pua-
waitanga o nga mea katoa, i runga i te ma-
ta o te whenua, na te hau mahana e haere ake
ana i te whenua koia ka tuhera noa nga kiri
o nga mea, i awhitia ra e te makariri o te
takurua, koia i mahara ake ai e nga iwi ote
mota, mo etahi ahuatanga o tatou mamae
ko o tatou hoa Pakeha kai te rapu tonu,
kai te pakanga tonu kia aitua, te hiahia kia
pera hoki tatou, kia whai i runga inga
huarahi a te iwi Pakeha, whakaarotia iho no
te Pakeha o tatou kakahu, na te Pakeha a
tatou kai, na te Pakeha te tauwira o tatou
whare, me o tatou kahu moenga, me etahi o
nga wai e inumia nei e tatou, kua haunga te
mata o te whenua, inga tini mea mate noa ki
ki te koraha, kua haunga te kare o nga wai
inga tini mea mate, kua haanga nga hau ote
takiwa ote rangi ote whenua, kua haanga te
hau ote whenua, kua waiho ena hei taki ma-
mae mai ki te tangata; whakaaro tatou ki te
rango nei ki te pi, ki te popokorua, ka titiro
ake tatou ki o tatou hoa Pakeha, kaore nei i
te au te moe, kua oti te titiro te kaha o nga
kai e kai nei tatou, na reira ka waiho W
tino mea nui, ki tena iwi nui whakaharahara
ote ao, kia toru ona kainga i te rangi kotahi,
ara, ite wara onga haora o te ata, i te 12 ki-
te tahi o te poututanga ote ra, i te 5 kite 6 o
te ahiahi, konga kakahu kauaka e maa maku
ki runga ite kiri ote tangata, ko te whare
me tawhiri inga ra ka toa, ko te moenga me
whakapai inga ra katoa, ko te kanohi ote ta-
ngata me horoi inga ra katoa, ko te tinana
me kaukau ara me horoi i etahi rangi o wiki,
ko te tinana me korikori ki te mahi oranga i
nga ra e ono ote wiki, ma taua korikori ote
tinana ki te mahi, e pai ai te haere ote toto
me te wai ote tinana, ki te kore te tinana e
mahi, ka neke ake ko te manger», heoi ka
kopani te kaha o nga kai ki roto i te tinana,
a, ra whakawaikura ki roto, ka tipa hei ma-
te, koia te mohiotanga oto takuta ki te patai,
ka whia nga n ote paanga ote mamae, ki te
kiia ata kua roa nga n, heoi ka hurihuri te
mahunga ote rata, ka rapa nui hoki i te ma-
hi e taea ai te whakaora, kaati e nga iwi Ma-
ori ote motu, kaa whakahe ahau ki nga wha-
kahaere a Te Rauna me ona hoa, i ta ratou
mahi wai kaukau, ara, i te raa tona o nga ka
inga i to rangi, tuarua, i te whakakaha i te
wera ote wai, a ka peke porika ake te wahine
ki waho ote wai, a ka waiho hei matakitaki
ma ratou tokomaha, te wahi ngaro ote wahine
tuatoru, ko te korero he aroha te take i mahi
haere ai i tenei wai kaukau, mehemea he
aroha kua kite ia kua mohio hoki, no te tau
1900 ka oti te ture kaunihera mo nga Iwi
Maori, he aha ia te haere tika mai ai ki nga
Kaunihera o tena takiwa, o tena takiwa, ki-
nga Komiti marae ranei whakaata ai i tana.
mahi, notemea he mea kino kite iwi Pakeha,
tae mai hoki kia tatou Maori nei i tenei wha
katupuranga, nga mahi tito whakaporopiti,
nga mahi titiro atu ki te wahine ki te taane
ranei, e tu kiritahanga ans, kaore he arai ote
wahi ngaro, tetahi kaore ratou ite whakaatu
kinga Kaunihera, me nga Komiti marae, he
aha a ratou rakau e paera nei hei wai kau-
kau, hei wai unu, engari kai te tirohia i ta
ratou tangata kotahi, i mahara ai e rite nga
whakaaro ki o ratou, katahi ano ka korero he
mea nga rakau mo te wai kaukau, be mea.
mo te unu.
Tetahi o aku whakahe, ko te tuku noa i nga
mamae kaore nei e rite mo te kaukau ki te
wai wera, tetahi kaore e ata titiro ite pai ote
mahana ote whare, hei mutunga mai mo te
kaukau, a, ka tere tona hoki te noho ki roto-
inga kahu mahana me te whare mahana, no-
te mea kua puare katoa te kiri o te tangata i
te mahinga a te wai wera, na ko te putake
mai o tenei mahi he mahi poropiti titotito ki
nga tare 10 & Mohi, menga kohatu e 2, me-
whakairi tetahi ki te rupe o te whare ote
wai kaukau, ko tetahi ki roto i te wai, i mua
ote kaukauranga ote turoro, kati kua korero
ahau ki nga tangata o Kauangaroa, o Wha-
ngaehu, kia toru nga kainga i te rangi, kia
ora ai hoki kia kaha ai te tinana, notemea ko
te mahi kaukau wai wera, he mahi whaka-
maiangi ite tinana, kai rua ko te wai wera ko-
te kore kai i roto ite tinana, heoi ka werohia
e te matao, he mate tona otinga, i utua mai
e nga turoro ki au, i mea te kupu anga taui-
ra a te Rauna kia ratou, hei aha te kai i ma-
haratia ai, engari le wai kaukau no reira au
i mea ai, ki te kore e toru o ratou kainga i te
ra, heoi ka pangaia e au te wai kaukau ki te
pari, tuarua ko nga rumatiki anake hei kau-
kau ka pai, a, i whakaae ano hoki ratou kia
kore te tinana kiritahanga, me te wahi ngaro
e matakitakina, kati enei kupu.
He kapu ke tenei, ara, ko tetahi ahuata-
nga ote tohutohu ngakinga taru ote maara
tinana tangata, kai te whakaatu mai e tatou
hoa Pakeha; he rongoa te (Benjamin Gum) i
te rongoa (Koolibah) mo nga mamae ite tua-
ra, i te mahunga, i nga niho, i nga hononga
o nga iwi ara o nga wheua, me era atu ahua
mamae, matao i te mahunga, mamae i te
korokoro, maremare, me pani, ka miri te ro-
ngoa nei ki nga wahi e mamae ana, ka miri
ki te uma ki to tuara, ki waenganui o nga
pokohiwi, ko tetahi taha o te rongoa nei, me
riringi ki roto i tetahi wai mahana, ka tupo-
ki te tangata ki te hiiti paraikete ranei, kia
haere ake te mamaoa ote rongoa, ka uru ki
te ihu, ka ngongo hoki ma te waha, taku
whakaaro kia ngakau nai tatou ki te tuku i
nga korero, kia haria e te "Puke" a kia ta.
ngo hoki tatou i tana pepa, notemea kua wha-
kaaetia ite hui Kaunihera i tu ki Pariroa wa-
hi o Taranaki, ko te "Puke-Ki-Hukurangi'"
te pepa manga Kaunihera katoa, mo a taihoa
hoki etahi o nga mahara penei oto koutou
hoa ka tuka atu ai, kia whiwhi tatou katoa
ki te kaha a te runga rawa i te wahi ngaro,
me a tatou inoi taurangi mo a tatou tamari-
ki, i tukua nei kia whiti i te moana nui a ki-
wa, kia kite i te whenua tawhito, ki te kawe i
to tatou ahua piripono aroha nui, kaha i rota
ite mana huihui o te Emepaea o Kereiti Pi-
ritana, ma te atua to tatou pono rawa a Kingi
Eruera VII e awhina, e whakaara ake i roto-
i tona mamae nui, kia ia ra e whakaruhi mai
ra i runga i tona moenga, kia ora hoki nga
hoa whakahaere tikanga ite mota.
|
|
3 3 |
▲back to top |
NAMA 24, O TE TAU 4 TE PUKE KI HIKURANGI, HURAE TAITE 31 1902. Wharangi No 3
Na Eruera Te Eahu.
TAMATEA ME TONA WAKA ME
TAAKITIMU.
Ki te"Etita O te "Puke" me a tatau tama-
riki, me a tatau mokopuna tena koutou, te
kai pupuri i te ahua o te muunga o koutou
tipuna mai o Hawaiki, kia ora kia ora koutou
katoa.
Na e te Etita koi pouri mai mo taku inoi
atu ki a koe, me a tatau tamariki, me a ta-
tau makopuna, e mahi inaina i te tirohanga
whatu a o tatau tipuna i Hawaiki, a, mauria
mai nei e ratau ki Aotearoa nei taua ingoa
tu ai, ki nga maunga o konei; hei whakama-
haratanga i taua ingoa nui i Hikurangi, a,
kua waiho nei e to koutou matua, e to kou-
tou tipuna hei taonga nui ma tatau i tenei
whakatipuranga, koia e whakamahara nei, e
whakatupato nei ia tatau.
E hiahia aua ahau kia whakahoutia mai e
koutou taku panui o te. 31 o Mei 1902, i te
Nama 22 6 te Hikurangi, kia marama te tu
o nga reta o nga panui penei, ara, wananga.
. Koia i inoi atu ai kia tuaruatia ano e koutou,
engari me timata i tenei waahi.
E te Etita o te "Puke," mehemea e watea
ana tetahi waahi o te korama o te pepa, mau
e maka iho enei kupu ki roto. He whakaaro
noku kia tukua e au nga pitopito korero a
nga kaumatua i mau mai i a au, koi whai
kaha ana au ki te whakawhaiti haere i aua
pitopito korero e pa ana kia Tamatea me ona
Iwi, me ona hapu, me tenei wka me Taaki-
timu mai o Hawaiki, tae noa ki tona haere-
nga mai i te moana, me tona unga mai ki
tenei motu.
Ka tukua nei e au anei pitopito korero a
nga kaumatua ki te pepa, hei matakitaki iho
ma nga uri e Tamatea, i tona marae i tona
marae ; a, mehemea e tarepa ana tetahi wa-
ahi o enei whakaatu, ata tapia mai, ata hau-
haketia mai, kia oti pai ai taua kaupapa ko-
rero i runga i te pai, i te tika ; kia mahara
ki te whakatauki a nga kaumatua, "ehara i
te po kotahi i tuhera ai te whare wananga,
no reira ehara i te po kotahi i whanau ai te
Tamaroa." Engari ko nga pitopito korero
kei tena kei tena o tatau, me tuku mai ki te
pepa, kia wawe te puta ki te waahi marama,
hei ata tirotiro iho ma tatau, a, ko nga waa-
hi e takoto hapa ana, me ata whakariterite
marire & tatau kia pai te takoto, kia marama
ai nga kai pupuri i aua korero.
1. Na, ko Tamatea he tino rangatira ia,
ne Ariki hoki ia i runga ake i era atu ranga-
tira o roto i ona ake lwi, hapu hoia o Ha-
waiki atu.
2. Ona Iwi ko Ngati-rumano, ko Ngati-
hukamoana, ko Ngati-pungatoroa, ko Ngati-
puwhenua, ka mutu nga Iwi.
3. Ko te waahi o Hawaiki i noho ai a
Tamatea, me ona Iwi kua kiia ake nei, ko
Whangara, ko Hangaroa, ko te Taranga, ko
Whaingaroa.
4. Ona pa ko Titirangi, ko te Pakaroa,
ko te Whetu-matarau, ko te Rehuroa, me
era atu.
-• 5. Ona ingoa hapu enei, Ngati-rahiri,
Ngati-tangihia, Ngati-pakau, Ngati-hinemo-
ana, me era atu.
6. Ona waka ko Taakitimu ko Horouta,
heoi.
7. Nga Pakake nana i awhi te waka a
Taakitimu, ko Hine-korito, ko Hine-kotea,
ko Hine-makehu, ko Hine-huruhuru. Ko
nga tipua nana i taki mai, ko Ruamano, ko
Araiteuru.
8. Nga atua i mauria mai i runga ia Taa-
kitimu, Kahukura, Tamaiwaho, ko Tunui-a-
te-ika, ko Hinekorako. Ko te Kauika nana i
whakatere mai, ko te wehenga kauika, ko
Ruariki, ko Maurea, heoi ano.
9. Nga tangata tohunga nana a Taakiti-
mu i tarai, koia tenei:— Ko te Rongopatahi,
ko Ruawharo, ko Matapara, me o ratau hoa
mahi ano.
10. Nga kowhatu i taraia ai a Taakitimu
e nga tohunga nei; he Kohurau, he Karaa,
he Onewa, he Pounamu; koia tenei nga
kowhatu e mahia ana hei toki tarai waka,
me era atu mahi whare, Pa taua.
11. Nga toki Pounamu o Hawaiki mai,
i raro i te mana o te Rongopatahi, o Rua-
wharo, o Matapara; ko te Awhiorangi, ko te
Whironui, ko te Rakuraku o Tawhaki, ko
Huiterangiora, ko Matangirei; ka mutu nga
mea i marama.
12. Ko te Awhiorangi, ko te Whironui
enei toki Pounamu e rua, he toki tapu, he
toki poipoi ki te aroaro o nga atua. Te mahi-
nga tuatahi o enei toki i te topetopenga i
nga toko o Rangi a Taane-nui-a-rangi nei,
tuarua i te. koti kotinga a Tamatea i nga.
ngaru tupa ia Taakitimu nei, ka mutu atu.
13. Ko te waahi i takoto ai a Taakitimu
i whakaekea ai nga Rauawa, nga Haumi e
rua, nga Taumanu, te Karaho o te Waka, te
• Tauihu, te Rapa, nga Whiti, nga Tokotu, nga
Tira e rua, me nga Puhi o te Rapa o te Tau-
ihu, nga Korewa e 4, nga hoe, ko Whangara.
14. Ko te awa i whakatautaua ai a Taa-
kitimu, ko Pikopikoiwhiti i Hawaiki.
15. Ko te Turuma i toia ai a Taakitimu
ki runga karakia ai i te ata maruata o te ra,
i rere mai ai a Taakitimu i te Moana-nui-a-
kiwa ki Aotearoa nei, ko Titirangi.
16. Nga tohunga nana i karakia a Taa-
kitimu, ko te Rongopatahi, ko Ruawharo.
17. Ko te Ana i tikina ai a Kahukura, a
Tamaiwaho, a Hinekorako, e te Rongopatahi
e Ruawharo, ka mauria mai ki te kei o Taa-
kitimu noho ai, ko te Kohurau ki ta etahi ko
Huiteananui ki ta etahi, he ana enei.
18. Kotahi te Taumanu tapu rawa o nga
Taumanu katoa o Taakitimu, ko te Taumanu
o te kei, te Taumanu taupa atu o nga atua,
ko te Rongopatahi, ko Ruawharo anake ia
raua tera Taumanu.
19. E rua, kotahi Taumanu ki te tangata
o Taakitimu, kei te maha o nga tangata hoe
a ia tangata, a ia tangata, te ritenga o aua
Taumanu.
20. Ko te Iwi tuturu nona ako te rakau
o Taakitimu, me te whenua i tu ai taua ra-
kau, ko Ngaati-waitaha, ko Ngaati-kopeka,
ko Ngaati-parerautao, ko Ngaati-parauri, ko
nga rangatira o aua Iwi, ko Puhiwhakaawe,
ko Puhiwhanake, ko Tutakahinahina.
Na me kati i konei nga mea hei tuku atu
maku i nainei, kia takiwa ra, ka tuku atu ai
e au nga ngeri o te tooanga mai o Takitimu,
me nga karakia o te whakatapunga o Takiti-
mu o te whakaputanga mai ki te moana,
me nga tapatapa o te hoehoenga o Takitimu i
Pikopikoiwhiti, me nga waiata, me nga ori-
ori e pa ana nga kupu kia Takitimu kia Ta-
matea me nga korero e pa ana ki tenei waka me
Tamatea me Nagti-Waitaha ma katoa, me
te wahi i u mai ai a Takitimuki ki tenei motu.
heoi na.
Hoani Turi te Whatahoro.
O Papawai wahi o Wairarapa.
E tautoko ana au i enei pitopito korero.
Tamahau Mahupuku.
Kehemane wahi o Wairarapa.
TE KURA O TE PAMOANA.
Koriniti.
Hurae 9th, 1902.
Ki te Etita o "Te Pake" tena koe, mau e
panui atu nga korero nei. I te Turei te 24
o nga ra e Hune nei, ka tae mai te reta a
Ruu Reweti, tetahi o nga mema o te Corona-
tion, kia haere atu nga tamariki o te kura o
te Pamoana ki te taone o Whanganui, kia
ngahau tahi me nga tamariki o nga kura Pa-
keha, i te 26 o nga ra o Hune, ara, i te ra e
Whakakingitia ai a Kiingi Eruera VII, i te
25 o nga ra ka eke atu nga tamariki o te kura
o te Pamoana ki runga ki te tima nei kia
Aotea, ka ahu atu ki te taone o Whanganui,
he nui te tangata i ki tonu a runga i te tima,
no etahi atu kainga o roto o te awa b Wha-
nganui te nuinga o nga tangata, e haere ana
hoki ki taua ra, tae atu ki te taone o Wha-
nganui, ka rongo matau kua nekehia taua ra,
i runga i te mate o Kiingi Eruera VII. I te
5 p.m. ka haere nga tamariki o te kura o te
Pamoana ki Putiki, tae atu matau e tu mai
ana a Taitoko a te Kahukiwi Taraua me nga
wahine katoa o Putiki ki te whakatau mai ki
a matau, ka mutu te tangi ka uru matau ki
roto i te whare, ara, ki te Pakuoterangi. I
te 7 p.m. ka karawhiu te kai ma matau, ka
mutu te kai ka hui mai hoki te tangata
whenua ki te manaaki ia matau, me Kawhe
Komihana o te Karauna, me te Wiremu mi-
nita ki roto i te. whare, ko waho o te whare
kua ki tonu i te Pakeha, e matakitaki ana
ki nga tamariki o te Pamoana, ka tu a Mete
Kiingi ki, te mihi ki nga tamariki o te Pamo-
ana, ka mutu ia ka tu mai ko Hori Pukehika
kotahi tonu te ahua o a ratau korero he mihi
anake, me te hoki atu o a raua korero ki te wa
e ora ana te nuinga o te tangata, me nga ra-
ngatira o Whanganui, ahua tangi ai aua ra-
ngatira i te wa e tu nei raua ki te korero, i te
whakaaroha ki te hunga mate; i tu mai ano
a Taitoko me te Kahukiwi, he pora ano a
raua korero me a Mete raua ko Hori Puke-
hika; i tu ano a Rerepari a te Piki Kotuku
a Haimona, me Pokiha Peni, ki te whakaho-
ki i nga korero mo matau ; i te mutunga o
nga korero ka tu mai a Kawhe Komihana o
! te Karauna, he roa ia e korero ana, ko te
ahua o ana korero he aroha ki te hunga ma-
te, ara, kia Meiha Keepa me nga rangatira o
Whanganui, me tona korero mai ano i te
pouri o nga Iwi i raro i te. mana o te Kiingi-
tanga o Ingarangi, mo te korenga o taua ra
me pehea he aitua tenei, ka mutu ia ka tu
mai a te Wiremu minita ki te karakia, ka
mutu te karakia, ka tu nga tamariki o te ku-
ra o te Pamoana ki te waiata Pakeha, ka mu-
tu te Pamoana, ka tu mai ko nga tamariki o
te Kareti o Hukarere, me nga tamariki o te
Aute ki te waiata, i te 8 o nga haora i te ata
o te 26 o nga ra o Hune, ka karawhiu te kai
ma matau. I te 9 a.m. ka hui matau ki te
karakia i te whare karakia i Putiki, i te apahi
o te 10 a.m. ka Maati atu nga tamariki o te
kura o te Pamoana, o Hukarere, o Te Aute i
Putiki ki te taone, ara, ki te whare karakia o
te Ingarihi, ka tae ki te taone e titiro mai
ana-te Iwi nei te Pakeha me te mihi mai ki
te tira tamariki nei, e haere ana te Iwi nei te
Pakeha ki roto ki te whare karakia; i muri
katahi te tira tamariki nei ka haere ki roto i
te whare karakia, kaa whakawateatia nga
tuuru mo ratau, i te mutunga o te karakia
Pakeha, ka homai e te minita, kotahi te Hi-
mene ma nga tamariki o te Pamoana, o
Hukarere, o te Aute, ko ta ratau Himene ko
te 80, i te mutunga o te karakia ka hoki nga
tamariki ki te kainga o Hori Pukehika ki te
rongo o Pamoana ki te tina, kua rite noa
mai nga kai ki runga ki nga teepu ma nga
tamariki ; i te2 p.m. ka Maati atu ano te
Iwi tamariki nei, i te kainga o H. Pukehika
ka ahu ki te Ohipera o Whanganui, he nui to
tangata i haere te Pakeha ' hoki, ka tae ki te
Ohipera ka waiata, Pakeha nga tamariki nei,
a, mutu ana te waiata ka pakipaki te Iwi
Pakeha Maori hoki, i te mutunga o nga wai-
ata a nga tamariki, ka whakatuheratia nga
ruuma o te Ohipera kia matikitaki nga ta-
mariki nei. I te 5 p.m. ka hoki nga tamari-
ki ki Putiki, i te 6 p.m. ka karawhiu te kai
ma matau, ka mutu te kai, ka whiua mai te
tahua kai, he aroha na nga Maori o Putiki
me nga Pakeha o te taone o Whanganui mo
nga tamariki o te kura o te Pamoana, ko aua
kai nei he rohi, he keeke, he miiti maoa, he
pihikete, he aporo, me era atu kai a te Pake-
ha, kotahi te hawhe keeke marena no to
marenatanga o Heeni Makitonere ; i tenei po
katahi ano matau ka kite i te nuinga o te
tangata o Putiki, ka tae katoa mai ki te Pa-
ku-ote-rangi ki te manaaki ia matau, a. me
ki ake au i konei, i tino manaakitia nga ta-
mariki o te Pamoana e nga rangatira o Puti-
ki, a, e kore hoki taua manaakitanga e
wareware i nga tamariki o te Pamoana kaore
he tino korero o tenei po, ko te mahi nui atu
he ngahau na nga tamariki o te Pamoana me
nga tamariki o Hukarere o te Aute. I puta
ano tetahi korero mo te haere a Timi Kara ki
Ingarangi, engari kaore i tino korerotia, e
whakamahara kau ana mo taua haere, i te
7 a.m. o te 27 o nga ra o Hune nei ka hoki
mai nga tamariki o te Pamoana, i runga i to
ratau Tima i haere atu ai, kaati tenei.
Me hoki ake au ki te panui a Hori Erueti
Hekeretari, te tamaiti ka 18 nei nga tau, e ai
ki tana panui, ara, ki tenei wahi e ki nei i
roto i "Te Puke" o Mei 31, 1902, Wharangi
No2 No3, ko nga kainga o Parete Wereta ko
Karatia, ko Koriniti, ko Atene, ona hapu ko
Ngapoutama, ko Ngaati Pamoana, kaati
maku e ki ake, e tika ana koia nei ona hapu
engari kaore rawa tenei hapu a Ngaati Pa-
moana i te mohio ki tenei whakaaro o Pereti
e tahuri nei ia ki te tautoko i nga mahara o
tenei Pakeha o Hatariki, kia whakaaetia e
Ngaati Kura he Raihana hoko waipiro mana
ki Pipiriki, a, me ki ake au e kore rawa tenei
Iwi a Ngaati Pamoana e tautoko i tenei ma-
hara, kaore hoki tenei kai te waipiro te hau-
rangi ranei i te kitea ki waenganui o tenei
Iwi o Ngaati Pamoana, ki te kitea te waipiro
a te tangata ranei e haurangi ana i nga ma-
rae o te Pa o Koriniti, ka whiua e te Komiti
marae o Koriniti nei, heoi ano.
Na Ngarongo Pokiha.
Hamua.
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 24. o TE TAU 4] TE PUKE KI HIKURANGI. HURAE TAITE 311902. Wharangi NO. 43
Hune 28tb 1902.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi."
Tukua atu tenei panui ki te "Pake" hei
kawe atu ki te ao, kia mohio nga Iwi Maori
ki tetahi whariki kino kei te ao nei, he kara-
ihe, ara, he patiti ka whakaputia he Hei, kua
kite matou i tona kino, i wharikitia a te Po-
ari ki te hei, ka ka e rua raiti nui e tarewa
ana, e rua hoki nga ahi waro e ka ana i raro,
ko nga tangata i roto e rua tekau maiwa i te
po o te mane 3O o Hune 1902, ko te take o te
huihui, o tenei iwi, he mihi na Nireaha Ta-
maki kia te Ua ratou ko ana tamariki, moko-
puna e manaaki nei i ia, ara, i to mea kua
ngaro tenei ona tamaiti a Ruta Painetu, i ta-
ua ra i nehua ai, he whanautanga no te ta-
maiti he taane, puta ana te tamaiti mate ana
te matua i te ono o te ahiahi i te 2S o nga ra,
koia te take i huihui ai nga tangata i taua
po, no te ono o nga haora ka timata te korero
i roto o te whare, i te tekau matahi o nga ha-
ora, ka tu a te Matenga Te Hina ki runga,
ka hikoi 6na waewae hinga tonu atu, mate
tonu, ko Karauria Takerei ka hikoi ona wae-
wae hinga tonu atu mate tonu, ka hinga hi-
nga katoa nga tangata, ko nga mea e ahua
pai aua hei uhiuhi ki te wai matao, ka puha-
puha ake te ihu o ia tangata, o ia wahine, o
ia tamariki, kaore i moea taua po, i te Pare-
kura a te whariki hei, mei moe katoa nga ta-
ngata o roto o te whare, kaore tetahi e puta,
mate mate katoa, kati ko nga tangata kihai i
tae ki roto o taua whare huihui, ko Hera ra-
ua ko tana tamaiti, ko Moni raua ko tana
tamaiti, ma raua e kite iho tenei pakanga e
pukai ana i roto i te whare, ora katoa nga ta-
ngata o tenei Parekura, ko te rongoa he wai
me uhiuhi te wai ki te mahunga, me tuku
kia tangi te hau ora ki te tangata.
Kaati e whakaatu ana ahau kia mohio nga
maori o Nui Tireni, he mate kei roto o nga he
e whariki tiana ki roto o nga whare kia Tu-
pato koutou kua kite nui matau i tona kino
he mate kei roto o te hei me te toroa.
H.U.P. Tangatakino.
Purangi.
Hurae 9th 1902.
Ki te Etita o "te Puke Ki Hukurangi."
E hoa tena koe, heoi kia ora kia ora, tenei e
tahi kupu ruarua hei tuku iho ki roto ia to
"Puke" kotahi tetahi raruraru i pa ki tetahi
tangata i waenganui o tenei iwi Ngati-Maru-
haranui a na te Komiti marae ano o Ngati-
Maru i mahi, ara, i mahia i raro i te mana
motuhake o te Kaunihera o Taranaki, a ma-
hia ana e tenei Komiti a pai ana te taunga
o taua raruraru, tau ana ano ki te mea i kitea
te hee e te Komiti.
Tuarua.
Tenei ano tetahi raruraru i pa ki te takiwa
o te Atiawa taua raruraru kaore i kaha te
Komiti o te Atiawa ki te mahi i taua take, a
tae mai ana te inoi a te Tiamana kia tae atu
te Komiti o Ngati-Maru hei mahi i taua take,
a, i tae taua Komiti o Nagti-Maru, a pai ana
te oti o taua take, a, tino whakamoemiti ana
nga tangata hara ki te whakatau a te Komiti
o Ngati-Maru.
Heoi kia ora na te Komiti o Ngati-Maru
me to ratou Tiamana.
Na Rangi Tume Tiamana Komiti.
Korohe Tokaanu.
Hurae th4 1902.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi". E
hoa tena ra koe me ou hoa mahi i ta tatau
pepa, e hari nei i nga korero a nga tangata
matau ote motu nei, heoi kia ora tatau kato-
a, ma to tatau Ariki atawhai tatau e tiaki, e
whakakaha i roto i te whakapono, i te aroha,
me te ngakau tatu. heoi. Tenei aku kupu
ruarua hei uta atu mau ki runga ki ta tatau
pepa, hai titiro iho ma nga whanaunga i ru-
nga ite motu nei, ko ia tenei—No te 28 onga
ra o Hune nei 1902 i mate ai to koutou Tu-
puna, kuia whaea, tuakana, taina, a Anitana
Te Matahi, i mate ia ki Korohe nei, a he nui
te pouri me te mamae ki tenei Kuia i tona
matenga, he Kuia hoki ia kaore ona koha, i
kitea ki tenei ao, a, haere noa ia ki te ra ao,
haere pai atu ia i te aroaro o ana tamariki,
me ana mokopuna, me tona iwi nui tonu, he
Kuia hoki ia e mohiotia nuitia ana e ona ha-
pu, Kuia whakapono ano ia ki te Ariki ki to
tatau Atua, nana ia i arataki i nga tau maha
kua mahue ki muri i a ia, a, he nui ana ta-
mariki, me ana mokopuna e ora nei, ko te
huihui o nga wairua katoa i puta mai i roto
i tona hope e 56, a he maha hoki e ora nei,
heoi no te 26 o nga ra nei ia i tukua atu ai e
ana tamariki ki te kopu o te whenua ki te
waahi i okioki ai nga mano tini kua hipa ra
i i mua i a ia, ki te waahi hoki i rite ai te ku-
i pa a te Ariki i korero ai—Ki te mate koe ka
Whakamarokia ou ringa he tangata ke ma
ana koe e whitiki e kawe ki te waahi kaore
nei koe e pai, heoi kaa tae ia ki te okiokinga
ona tupuna, ona matua, ki te waahi kaore
nei is e hoki mai ano, engari ko tatau ka hae-
) re atu ki reira, heoi he Kuia ano ia i rere
mai i roto i etahi onga tupuna rangatira o
te motu nei, me nga tupuna rangatira o te-
nei moana o Taupo, a, ko ia tenei tona rere-
nga mai i roto ia Rongokako kia puta mai
ana ko Kahunganu. Ko Rongokako, ko
Tamatea, ko Kahungunu, ko Kahukuranui,
ko Rakeihikuroa, ko Tupurupuru, ko Te Ra-
ngi Tuehu, ko Tuaka ko Mahinaarangi, ko
Raukawa, ko Takihiki, ko Wairangi, ko Ra-
hurahu, ko Tamamate, ko Te Rama, ko Hi-
nekiri Te Rangi, ko Te Kekeu, ko Te Moho,
ko Anitana Te Matahi, ka mutu tenei. Na
Raukawa ano, ko Rereahu, KO Rerewhakao-
nga, ko Te Ruakiriki, ko Mahaurangi, ko
Tamamate, ka puta ano kia Te Rama, ka
mutu tenei, ka timata ia Ngatoro, ko Ngato-
roirangi, ko Tangihia, ko Tangimoana, ko
Kahukura, ko Rangitakumu, ko Makawenui,
ko Mawakeroa, ko Mawaketaupo ko Tuwha-
retoa, ko Taniwha, ko Rongomaipatuiwi, ko
Kawitiwiti, ko Waitoetoe, Hine Kiore, ko
Taha, ko Te Paku, ko Te Aohanga, ko Ma-
ta, ko Anitana Te Matahi, ka mutu tenei, ko
Puhoorangi, ko Ohomairangi, ko Muturangi,
ko Taaunga, ko Kahukura, ko Tuamatua, ko
Tangaroa, ko Tupai, ko Irawhitiki, ko Kiwi,
ko Ruanei, ko Ruate, ko Ruamotuwhaariki,
ko Tutewheua, ko Tete, ko Wera. Tumata-
ngaua. ko Te Aohanga, ko Te Koreru, ko
Te Aohanga, ko Mata, ko Anitana Te Mata-
hi, ka mutu tenei, ko Toi Te Huatahi, ko
Rauru, ko Tahatiti, ko Ruatapu, ko Rakeiao,
ko Tamakitewhaioa, ko Tamakiteaomarama
ko Rongomainui, ko Rongomairoa, Rongo-
maitukua, ko Rongomaiapehu, ko Apehu-
matua, ko Mawakenui, ko Mawakeroa, ko
Mawaketaupo, ko Tuwharetoa, ki te Aupou-
ri, ka muta tenei, ko Moeatua Matua ka moe
ka Karika ko Kohoumaitawhiti, ko Kurapoto,
ko Kawhea, ko Tamaiorehua, ko Tupangea,
ko Mairehau, Maruahine, ko Wharepakapa-
ta, ko Tauri, ko Teumuterawa, ko Huripapa,
ko Ngarangiatamate, ko katoa, ko Tekekeu,
ko Temoho, ko Aniatana Te Mataki, ka mu-
tu i konei nga whakapapa e tuku atu, tenei
ake te nuinga ona whakapapa, e kore e taea
te whakatepe atu kei kikii rawa ta tatau pe-
pa, no reira ka whakamutua iho i konei, ko
nga tau o tenei Kuia ki taku mahara ake 76,
heoi, hei kona ra koutou noho mai ai, mihi
mai ai, ka uruuru whenua ka whakamau atu
ki tona tini, ki tona mano e. Na to koutou
hoa pono i roto ite aroha, mete ngakau tatu.
Raaniera Piako.
HE WHAKAUTU.
Waitotara.
Hune 24 1902.
Ki te Etita o "Te Puke" e hoa tena koe,
me ou hoa mahi i to tatau taonga, e tiaho
nei te maramatanga o te keokeonga o te ma-
unga tapu nei o Hikurangi, ki nga marae o
ia Iwi o ia Iwi o nga motu, e nohoia ana e
tenei Iwi e te reo Maori, e hari nei i nga ko-
rero a ia Iwi a ia Iwi, kia kite tena Iwi tena
Iwi, o runga i nga motu e rua o Aotearoa me
te Waipounamu.
E "Puke" 'tangi-kiu koe, mou i whakapu-
ta mai nei i te maramatanga ki tou Iwi Maori
mo runga mo te houhanga o te rongo o te
Whawhai ki te tonga o Awherika. E "Puke"
e noho tauwhanga atu ana nga mahara me te
tumanako ano hoki o te ngakau kia kite i te
ra e Karaunatia ai to tatau Kiingi a Eruera
VII. "E te Atua tohungia te Kiingi."
. E "Te Puke" tukua atu enei korero e whai
ake nei, kia kite nga Iwi me nga hapu o ru-
nga i enei motu e rua i Aotearoa me te Wai-
pounamu. He whakautu mo te panui a
Ngahoota Ramapiupiu o Pariroa Kakaramea.
E nga tangata matau o runga i enei motu
e rua, kia rongo mai koutou, e tino whakahe
ana ahau ki te whakahe a tenei tangata a
Ngahoota, mo runga i taku panui i puta nei
kia te Ata, e ki ana te panui a Ngahoota mo
runga i te hoe otenei waka o Aotea, e ki nei
ko te tipoko o te hoe ko te Rokuowhiti, ko te
tinana o te hoe ko Kautukiterangi, e hoa kia
rongo mai koe, ko te ingoa o te hoe a Turi
•
ko te Rokuowhiti, mai i te upoko tae noa ki
te tinana; na wai ano tena tangata ware i K
he ingoa ano to te upoko he ingoa ano to te
tinana, akuanei pea i pera hoki tou ingoa, ko
Ngahoota tou Pane ko Ramapiupiu tou ti-
nana ; akuanei pea ka ki koe "no" ko Nga-
hoota Ramapiupiu katoa mai iho i taku upo-
ko tae noa ki toku tinana, e hoa ko te hoe a
Turi ko te Rokuowhiti, mai i runga tae noa
ki raro.
Mo tetahi o nga kupu i roto i taau panui e
ki nei koe he reo hou rawa toku reo, e hoa e
korero ana au i toku reo he reo tawhito rawa
atu, no mua mai ano no oku tupuna, tae mai
ki oku matua tuka iho hoki kia au e tu atu
nei. Ko te Ririno-ote-rangi te tataa o runga
i tenei waka ia Aotea, e ki ana taku hoa a
Ngahoota he waka no Potoru a te Ririno, ka
mutu tera, ka puta ake ano hoki i roto i taua
panui ano he waka no Poutama a te Ririno,
e hoa ko tewhea ra o enei tangata nona taua
waka. Kia rongo mai nga pito e wha o te
motu nei; i tu tetahi hui nui a tenei Iwi a
te Taihauauru ki Papatupu, takiwa o Waito-
tara i te 17 o Hanuere i te tau 1900, ko te
take o taua hui be karanga I nga tangata
mataa o te Taihauauru, ara, mo te taha ki
nga korero o runga i tenei waka ia Aotea, heoi
tu ana taua hui, kaore tenei tangata matau a
Ngahoota i tae mai ki taua hui, heoi tae ka-
toa mai nga tangata matau o Whanganui o
N'Apa, o N'Raukawa, o Waikato, no N'Rua-
nui, ara, no Pariroa ko Tutange Waionui,
no Meremere ko Mataao, heoi ra kaore i tae
mai a Ngahoota ki te hari mai i tona matau-
ranga ki roto i taua hui, heoi tu ana te kupu
a tenei Iwi a Ngarauru mo nga korero me.
nga utanga o runga i tenei wa!-:a ia Aotea, e
hoa e Nganoota tangata matau o Pariroa, he
kupu atu kia koe, kia unuhia e koe tau panui
mehemea ki te kore koe e unu, me kite au i
tou kanohi me tou matauranga ki toku kai-
nga, ki konei taua whakahaere ai, ko te ra
ki runga ko taua ki raro, (auahi ana, ka kino
te haere.) E nga Iwi i haere taku panui rao
te Ata, peau kau mai a Ngahoota, na, huri
tonu atu tooku aroaro kia ia, na ka tu na koe
na ka karangatia koe kia tae mai ki toku ka-
inga, e kore hoki e ahiahi tera, me waaka
mai koe i te whenua, kua tae mai koe ki
toku kainga. Heoi kia ora koe me to taua
"Puke."
Na R. W. Tamaiparea.
WAI-RAKAU.
Papawai.
Hurae 4th, 1902.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa tena ra koe, koutou ko ou hoa e mahi
maina i to tatau taonga ia "Te Puke" e ka-
wekawe haere nei i nga korero nunui ki o
tatau motu ki Aotearoa me te Waipounamu.
E hoa tukua atu enei kupu ruarua Kia kite
iho nga morehu o ia waahi o ia waahi o nga
motu e rua nei, mo te mahi rongoa Wai-ra-
kau a Rahiri Hare. E nga Iwi koia nei tetahi
taonga nui whakaharahara i naianei, ki taku
titiro iho, ara. ki ta te katoa kua kite ia Ra-
hiri Hare, e whakahaere ana i taua mahi
rongoa Wai-rakau, nui atu te pai o tana mahi
te kaha ki nga mamae o te tinana, me te pai
hoki o taua tangata o Rahiri Hare, te nga-
wari te aroha nae te mahaki ki te tangata,
me te pai o tana whakahaere i nga turoro,
he tino tamaiti mohio taua tamaiti. I kaha
ake ai aku kupu ki a ia, kua roa rawa au e
noho tahi ana ki a ia, me taku ata 'titiro ki
tona ahua, ara, ia Oketopa kua taha nei tau
1901, ka kite ahau i taua Rahiri Hare i He-
retaunga waahi o Tamatea e mahi turoro ana,
he nui nga turoro i mahia e ia, i tae atu ki te
85, he nui te taumaha o etahi mate, i kite
matau e mahia ana i reira, ora atu kaore he
mea i mate ki tona aroaro, ki te pai ano te
tiaki a te tangata i a ia ka pai ano. ki te kino
ehara hoki tena hee i a ia.
Nuku mai ki Waipawa e 3O nga turoro i
mahia ano e ia i reira ora katoa.
Nuku mai ki Tahoraiti waahi o Rongoka-
ko, e 73 nga turoro ko taua ahua ano, i uru
to tatau Minita a Timi Kara ki te kaukau i
reira, me Wi Pere. Heoi kua tae mai nei a
Rahiri Hare ki Papawai nei, ka kotahi mara-
ma e mahi ana ia i nga turoro o konei, raua
tahi ko tona taina ko Moka Hare, kei konei
hoki etahi mate taumaha, ko Purakau Maika
tetahi, ko Ematini Enoka tetahi, i kiia e te
takuta Pakeha kaore e ora, heoi mahia ana e
Rahiri, ki ta matau titiro kua hoki mai rana
|
|
5 5 |
▲back to top |
NAMA 24, O TE TAU 4. TE PUKE KI HIKURANGI HURAE TAITE 31 1902. Wharangi No 5]
TE KAUNIHERA O TE IKA-ROA.
Waipukurau.
Hurae 20 1002.
Ki Le Etita o te "Puke Ki Hikurangi,"
P] hoa tena koutou ko to Komiti whakahaere;
i nga whakaaro, o to iti, o to rahi, o te rawa-
kore, o te pouaru, heoi, E "Puke," kia pai
koe ki te tuku atu i a maua whakaaro, mea
maua mahi i mahia e maua, i roto i tenei
tau, ara i te tau 1902, kia kite nga tangata o
nga Motu o rua nui, o Aotearoa, me te Wai-
pounamu, koia tenei nga mahi kua mahia e
matau, i runga i te karangatanga ia matau
hoi Mema Kaunihera whenua mo te Ikaroa.
1. Tuatahi, No te 11 o Pepuere 1902, ka
haere matau nga Mema ki Mahitaone waahi
o Wairarapa, o roto ite Robe Potae o te Ika-
roa, e S nga, keehi i whakawatia e matau oti
katoa, i taua nohoanga o matau hawhe ra
noa matau e noho ana ka oti ta matau mahi.
To matau nohoanga tuarua. No te 17 o
Hune 1902 ki Mahitaone ano, ko nga keehi
i oti ia matau 19, e 5. haora o matau e mahi
ana ka oti katoa, kaati e aku hoa e noho ana
i tora waahi, i tera waahi o nga motu e rua
nei, Na to tatau Kaunihera tenei mahi, he
nui nga Roia i tu mai ki o matau aroaro, me
to matau Timuaki, kaore e tukua e matau
nga Roia kia puta atu ki waho o te Ture
Kaunihera, haere ai ona korero he whakaroa
taima noa iho, kaati e hoa ma ehara i te mea
he whakapehapeha naku, kaore he hangai to-
nu ao enei kapu, titiro i ana tatau ki nga kai
whakahaere, kaati ko ratau hei whakaroa i
nga korero, ka haere noa atu a ratau korero i
waho o te rarangi kia roa ai te keehi e haere
ana ka pau atu nga moni a nga Maori, ka
whakataua te whenua, ka tono ano nga kai
whakahaere ki nga Maori me Piira, no te Pi-
iratanga ka hinga ano, kaati na waira i whai
miraka te kau ka pau nga miraka, kua kore
he utu. Kaati kua kooti tia ko fee whenua hei
|
|
6 6 |
▲back to top |
NAMA 24, O TE TAU 4 TE PUKE KI HIKURANGI, HURAE TAITE 31 1902. Wharangi No 6
- utu, e hoa ma matakitaki tatau ki tenei, ka
hea he oranga mo nga kaawhe, kua pau ri
hoki te miraka, e hoa ma ko to tatau mat
tenei, ko te Kooti kai te pai noa atu, kaore h
mate o tera, ko te mate kai te ahu mai i nga
kai whakahaere, me nga Roia, taaku whaka
aro mehemea ki te whakamutua e tatau nga
kai whakahaere, me nga Roia pai rawa atu
ko koutou tonu hei kai whakahaere hei Roia
ma koutou tonu koutou a whakahaere, ka oti
noa atu ia koutou mehemea ra e tangi ana te
ngakau, ki te matua, ki te whenua, i puta
mai ai te wai u hei whangai i o tatau waahi
katoa, i kiia ai tatau he tangata, whakarongo
mai e nga tangata whai whenua ki enei
whakaaro.
Ko maua ko Ihaia Hutana, kua whakama -
• tau ki enei whakaaro, ehara i te mea na te
Ture Kaunihera i tohutohu kia maua, na to
maua tuunga ranei hei Mema, engari na te
Ture o te mate, ina hoki kua maha enei tau
. kua hori ki muri, kaore ano tatau kia tutuki
atu ki te tika raua ko te ora, ko te mea i tu-
pono mai ko te pau atu o tatau whenua, kua
whakahemo atu o tatau tangata matau kai te
kopu o te whenua, koia nei nga mea nana
maua i tohutohu mai ki tenei whakaaro, no
reira maua i mahi ai i te Ture a te aroha, ko-
: ia nei hoki te whata o nga Ture ko te aroha.
• Kaati whakarongo mai e nga tangata whai
whakaaro, kia whai taringa hoki e nga ta-
ngata katoa ki enei whakamarama aku. Kua
turia e maua tenei huarahi, kua whakahaerea
o maua tetahi whenua, ko Porangahau No. 2
. B, ko nga tangata o roto i taua Poraka 105,
• e wha aku ra e tautohe ana matau ko nga
kai-whakahaere i te aroaro o te Kooti, ka riro
ki taku kia hoki ki te kainga whakariterite
ai, kotahi wiki o maua ko Ihaia 3 mahi ana
mo taua Poraka, ka oti te whakariterite, ka
haere mai ki te Kooti, te 15 meneti ano oku
e tu ana i roto i te Kooti, ka paahitia te oota,
kaore he moni i pau. E hoa ma mehemea
i tukua ki roto i te Kooti pakanga ai, era e
tae ki te 6 ki te 7 ranei marama e mahi ana.
Tena whakaaroa mai e koutou e hia nga
moni e pan. Kaati ma konei tatau e mohio
ai, te Kooti tuatahi o tenei whenua, te moni
i pau mo katoa o nga mahi o te Kooti tuata-
hi £1,900 pauna, e 4 marama o tenei, kaati
mo tenei, era e tae ki ko atu o te £3,000
mano pauna. Tuarua o nga whenna kua
whakahaerea e inana i runga i tenei ritenga,
ko Te Waikopiro Nama 3 B, kotahi wiki o
maua e whakahaere ana ka mutu, ka tukua
atu ki te Kooti, tokau noa pea meneti ka
whakataua mai te Oota. E hoa ma tirohia
mai tenei mahi, ki taku whakaaro he mahi
mama rawa tenei, mo te pani, mo te rawa-
kore, me te pouaru, me nga tangata iti, heoi
ano aku whakamarama.
Na Rupuha Te Hianga.
Kaitoki Wharerata.
Hurae 14th, 1902.
Ki te Etita o "Te Puke" tena koe, e wha-
kaputa nei i nga rongo pakanga me era atu
take, e rongo nei nga motu e rua a Aotearoa
me te Waipounamu, tena koutou te hunga
whiriwhiri, kia ora hoki i raro i te tatau Kii-
ngi Eruera VII, heoi nga mihi. E hoa e te
Etita koi whakaparahako koe ki enei kupu
ruarua nei, hei uta atu mahau ki roto i "Te
Puke," e hara i te whakahawea naku, engari
he tikanga tonu iho no mua; ka whakapapa
te tangata i tona whakapapa me whakaheke
nga taha e rua, taha ki te matua wahine me
te taha ki te matua taane, mo nga whakapi-
ripiri a nga tangata e pirangi ana ki te wha-
•piripiri, koia nei noa nga putake. E Petera
Whakahoro, e Henare Raumoa, koi mamae
mai ko rua me etahi atu o nga tangata o tu-
ku whakapapa nei ki roto ia ''Te Puke Ki
Hikurangi." Heoi iho nga kupu i konei mo
tenei tu ahua, i runga i te mea kua rongo
tatau i panuitia e "Te Puke" kia mohio ta-
tau, me noho i te 26 o Kune 1902, tera e
karaunatia ai a Kiingi Eruera VII, i muri
iho kua rongo tatau kua nukuhia, kaati kao-
re tatau e mohio ki te ra e tu mai nei tuturu
ai taua karaunatanga, e hoa ma tena koutou
katoa, o runga i nga motu e rua nei, o Ao-
tearoa me te Waipounamu. Kia rongo mai
koutou, ko. tetahi Kingi kai konei, kai Moti-
ti tona Paraki o mua iho e tu ana, tae noa
mai ki naianei. Ko taua Kingi ko Tamanu-
hiri a Rakaitotorewa, ka noho te Kingi nei i
roto i tona pa i Motiti, katahi ka tiro iho ki
ona-tiriti i raro iho i a ia, ka kitea iho e ia a
Kuini Hinenui e haere ana, ka moe raua.
No reira te whakatauki nei, "toku he ki te
hua-tea. no muri au i kite ai i te hua-uri."
Koia nei taua Kingi ko te Hua-uri, ka puta
ki waho ta raua tamaiti tuatahi. Ka moe a
Tamanuhiri a Rakai totorewa ia Hinenui, ko
Hinetekapua, ko te Aowheuru, ko Tamanu-
hiri, ko Tahotera, ko Tohunga, ko te Wha-
taaruhe, ko Tahere, ko Hami, ko Tu Hami,
ko te Waikirangi, heoi iho i konei taku wha-
kamarama, e pa ana tenei tipuna ki nga rohe
katoa o te Huauri, he ahua pai ki taku wka-
kaaro enei putake, no taku taha ki taku
inatua taane Heoi i konei kia ora te Etita,
ara, koutou katoa.
Waiata.
E kore muta te aroha i ahau, kia mate te
tinana ka mutu ai e au.
E rere ra e nga wai o Kaitoki, e huri nei e
e tangi kau ana e au.
Mei patata mai te rerenga Wairua, i rere
taku ringa ki te au kati e au.
Tirohia nga rori whakarehurehu ana nga-
ro noa koe e hine i te rehu tai e au.
Heoi kia ora tatau katoa i roto i nga mahi
aroha a te Atua ia tatau, ka mutu.
Tu Haami.
puta noa nga motu e rua Aotearoa, me te
Waipounamu, heoi. Me uta atu e koe enei
kupu ruarua ki runga kia te "Puke" hei hari
) atu ki nga marae o te Taihauauru, mo te
panui a toku hoa a Aitua P. Patapu, Tia-
mana o te hui a te Kaunihera i tu nei ki
Pariroa ia Hune th 12 1902, kei te wharangi
No 8 o te "Puke", e ki nei kua oti te whaka-
• ari e taua hui a Wiremu Ngapaki, raua ko
Eruera Te Kahu hei Mema mo te Paremata
o te Koroni, e nga iwi, e nga hapu, e nga
reo o te Taihauauru, kaore au i te marama
mo tenei whakaaringa mema, i te mea he
nui nga iwi o te Taihauauru kei waho i tenei
whakaaringa i enei tangata.
He kupu tenei naaku ki nga tangata e hi-
ahia ana hei mema ia mo te Paremata o te
Koroni, me tae a tinana mai koutou ki te
kawe mai i o koutou hiahia, me o koutou
whakaaro, kei te 12 o nga ra Akuhata 1902,
ka tu te hui a te Kaunihera o Kurahaupo,
tae noa hoki ki ta te iwi o Rangitaane, ka tu
ki Ngawhakaraua Oroua Piriti, takiwa o Pa-
mutana Noota, heoi ano na to koutou hoa.
Hokinga Te Whena.
WHAKAKARAUNATNGA I TE
KINGI.
Kua tuturu te ra e whakakaraunatia ai to
tatau Kingi a Eruera VII, ko te Hatarei te 9
o nga ra o Akuhata nei, i te 10 a.m. o te
ata. A, kua waiho taua ra hei ra nui wha-
kaharahara, ma ona Iwi i tenei taha o nga
moana whanui, puta noa nga rohe katoa, i
raro i te mana o tona Kingitanga.
—"E Ihowa tohungia te Kingi."—
HE WHAKAATU.
He whakaatu ki nga kai-tautoko ia te
"Puke" i te nui o te pouri o nga kai-mahi o
te "Puke" mo te tureiti o nga putanga o te
pepa i roto i enei takiwa; otira ehara i te
mea no nga kai-mahi i te pepa te ngoikore,
engari no nga kai tuku korero mai te puhoi,
koia i puhoi ai te puta o te pepa i tenei wa.
No-reira ka whakahau atu ahau kia koutou,
kia kaha te tuku mai i o koutou whakaaro
kia taia e te "Puke" ma te wawai mai hoki
o nga korero e paneka ai te puta o te pepa,
heoi kia kakama kana hei puhoi.
"Te Puke Ki Hikurangi."
MARAMA-TAKA O TE "PUKE"
MO TE TAU 1902.
Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—
Hanuere Paraire 15.
Pepuere haterei 15 ki te paraire 28.
Maehe haterei 15 ki te mane 81.
Aperira turei 15 ki te wenerei 3O.
Mei taite 15 ki te hatarei 3I.
Hune mane 16 ki te mane 3O.
Hurae Taite 31.
TAUIRA POTO.
ONGA TURE OTENEI PEPA.
(Turei.)
Ko te utu mo te pepa o "Te Puke Ki Hiku-
rangi" i te tau 10/ hereni.
(Ture 2.)
Ki te tono mai i te Nupepa, rae penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(Ture 3)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(Ture 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
(Ture 5.)
Ko te Pepa tuatahi, tuarua ranei e tae atu
ana ki te tangata, me tuku mai te moni.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi.'
~ Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU at
his Registered Office, Main-street, Greytown
North, Wairarapa.
Te Whaiti.
Hurae 8th 1902.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hukurangi,"
me to Komiti whakahaere i te taonga o te
iwi katoa. E hoa ma kia ora koutou katoa.
Utaina atu nga kupu ka tuhia ki raro iho
nei. No te 6 o nga ra o te marama nei ka
tae mai a te Popa, ki te whare kura o te
Whaiti nei no te ata o te mane i te 7 o nga ra
i te 8 3O a.m. ka tirara • nga tamariki, note
mutunga onga mahi o waho, ka tomo ki te
whare, ka timata te uiui i te mohiotanga o
nga tamariki, a tae noa ki te 1 20 p.m. ka
mutu. Ko nga tamariki i paahi, koia tenei
o ratau ingoa :—
No. 2 Pani Henare ... ...
Tame Te Tuhi ... ...
Wera Wharepapa ... 5
Hinehou Te Rauna ...
No. 1 Ngamoni Ngapuhi ... 4
Hera Te Whetu ...
Hoera Te Kahu ... 4
Koia net nga tamariki i paahi i tenei ra, he
nui atu to matou wawata noa atu kia mohio a
matau tamariki, i taua uiuinga matauranga,
ara to te kai tuhi i nga korero nei, he nui ata
tooku wawata kia paahi aku tamariki, heoi
kaore i paahi tetahi kia kotahi.
I te mutunga o te uiui matauranga 1 20 p.
m. ka hokihoki nga tamariki katoa, me ma-
tau hoki ki o matau kainga.
No te ata o te turei i te 8 o nga ra ka
tu te hakari Pikiniki, a nga tamariki, ko nga
mahi i taua ra be reihi omaoma, he waiata
Pakeha he haka Maori, nui atu te pai, kaore
he tamariki i mate ara i hinga, i nga reihi
omaoma, kaore hoki he raruraru, engari he
nui atu te kata mo nga mahi a nga tamariki
ina roa e oma ana, ara i te ngenge o nga ta-
mariki, nui atu to ratau tirotiro tonu ki mu-
ri kei mau i o muri atu.
Ite mutunga o enei mahi, ka huihui ki te
waahi kotahi, ka whakatakototia te teepu kai
i te 12 a.m. ka whiua te kai, he hipi poaka
hou, poaka tahu, kapiti, riki, huahua, rohi,
keke, pata, tiamu me nga kai huhua a te
Maori, ko te roa o te teepu kotahi tiini, heoi
ka huri matau kite kai, ko te Mahita raua ko
tana wahine i tetahi pito o te teepu, nui atu
te pai, te hari o te ngakau mo tenei ra hoou,
noho ana matau i runga i te ngakau ua tuu,
i te mutunga o te kai ka tu te Mahita, tana
kupu, whakamihi nona ki te pai o te mahi a
nga tamariki e kura nei, mehemea ka penei
tonu te ahua ote haere kite kura, a tae noa ki
te ra tau, tera e nui atu nga tamariki e puta.
nui atu ana kupu, nui atu hoki to matau
whakamihi ki to matau Mahita raua ko tana
wahine, engari kua manaakitia e matau tenei
ra mo nga tau e takoto mai nei, tera ano e
manaakitia e matau taua ra a nga tamariki o
te ra tau e tika ana hoki kia manaaki matau,
i te ra whakahari o a matau tamariki, no te
mea e tomo ana ratau ki nga ruma maha o te
Aitanga-a-tiki, o te Pakeha.
E oku hoa katoa kia kaha ki te unga i a
koutou tamariki ki te kura. Kia orate Etita
me o hoa katoa
Na te Matenga Hori.
Puketotara Via Oroua Piriti.
- Hurae th 12 1902.
Ki ie Etita o te "Puke Ki Hikurangi", 1
E hoa tena koe, te tangata kaha ki te wha-
kaatu i nga whakaaro o tena iwi, o tena iwi,