|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 4, Number 19. 15 March 1902 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
[NAMA 19, O TE TAU TUAWHA 4.] WAIRARAPA. MAEHE HATAREI 15th 1902. [Wharangi No 1]
TE P U K E KI HIKURANGI.
[PUTEA]
KAUNIHERA O RONGOKAKO.
[HE MEA TANGO MAI I ROTO I TE KAHITI.]
Nga Tikanga Whakahaere o te Kaunihera
maori o Takiwa o Rongokako i raro i "le
I Ture Kaunihera Maori 1900."
Tari o te Minita Maori.
Poneke 1S Pepuere, 1902.
He whakaatu tenei, kua pai te Kawana i
mei ra ki te whakaae i nga tikanga-whaka-
here i hangaia e te Kaunihera Maori o te
takiwa Maori o Rongokako, i raro i nga
kanga o te rarangi tekau-ma-ono o "Te
jure Kaunihera Maori 1900." e whakaaturia
Li i te Kupu Apiti i raro iho nei.
J. Carroll. Minita mo te taha Maori.
TE KUPU APITI.
KAUNIHERA MAORI o TE TAKIWA MAORI o
RONGOKAKO.
NGA TURE-WHAKAHAERE.
TENEI te Kaunihera Maori o te takiwa
maori o Rongokako, i whakaturia i raro i te
Ture Kaunihera Maori, 1900," ka hanga
ei i enei tikanga-whakahaere i raro i te ma-
a o taua Ture, me timata te whai mana o
ia tikanga-whakahaere a te wa e whakaae-
a ai e te Kawana, me te panuitanga o aua
«a i roto i te Gazette me te Kahiti :—
Whakamarama.
I roto i tenei tikanga-whakahaere, mehe-
mea ia kaore e taupatupatu ana ki nga kupu
whai ake nei, a mehemea kaore i motuhake
takoto a etahi atu whakamaramatanga,
kia enei o ratau tikanga :—
"Taua Ture" tona tikanga ko "Te Ture
Kaunihera Maori, 1900."
"Te Kaunihera" tona tikanga ko te Kau-
nihera Maori o te Takiwa Maori o
Rongokako i whakaturia i raro i taua
Ture.
"Komiti" ara "Komiti Marae" tona tika-
ko te Komiti Marae o tetahi kainga
Maori i whakaturia i raro i nga tika-
nga o taua Ture.
".Takiwa" tona tikanga ko te Takiwa
Maori o Rongokako i panuitia e te
Kawana i raro i taua Ture i tana pa-
nuitanga o te 28 o nga ra o Tihema,
1900.
"Taone Maori" tona tikanga he Taone
Maori i whakaturia i raro i "Te Ture
Taone Maori, 1895."
"Whakatakotoria" tona tikanga i whaka-
takotoria e nga tikanga-whakahaere i
raro i taua Ture, e enei tikanga-wha-
kahaere ranei.
(A.) TE ORA ME TE NOHO TIKA.
(Tekiona 16, Rarangi 1.)
Ko nga tupapaku mehemea ka mate i
waenganui i te 15 o nga ra o Maehe me te 15
nga ra o Hepetema (e uru ana ano ia aua
, i roto i te tau, me tanu i roto i nga ra e
wha i muri iho i te matenga ; a mehemea ka
mate i waenganui i te 16 o nga ra o Hepete-
ma me te 14 o nga ra o Maehe (e uru ana
ano ia aua ca), me tanu i roto i nga ra e tora
i muri iho i te matenga, haaunga ia mehe-
mea ka takoto ke te whakahau a te Kauni-
hera, mehemea ranei ka takoto ke tetahi atu
tikanga o tetahi Ture o te Paremeta.
2. Ma nga whanaunga tata o te tupapaku,
a, mehemea kei te ngaro ke ratau ma te ta-
ngata nona te whare, e noho ana ranei i roto
i te whare i mate ai te tupapaku, maana e
whakatutuki nga tikanga o te tikanga-whaka-
haere i runga ake nei, a ka whakaekea te ho
ki runga ki a ratau, ki tetahi ranei o ratau
mo te takahi i taua tikanga-whakahaere i
ranga i ta te Kaunihera o kite ai he tika, a
ka ahei kia whiua ki te moni kia kaua e neke
ake i te kotahi pauna.
8. E kore rawa e pai, haaunga ia mehe-
mea e whakaaetia ana e te Kaunihera, kia
tanumia te tupapaku ki tetahi waahi ke atu
i te urupa e mohiotia ana he tanumanga tu-
papaku e nga tangata Maori o tetahi kainga
Maori, kua rahuitia ranei, kua ata wehea
ranei e ratau, e tetahi mu ropu whai mana
ranei, hei urupa tanumanga tupapaku.
4. Kaua rawa e whakatakotoria te tupapa-
ku ki nga roro, ki nga marae ranei o nga
whare nunui, engari me whakatakoto ki te-
tahi atu waahi i rahaki e tata ana mai e
whakaritea e te Tiamana o te Komiti Marae,
e te Mema Kaunihera ranei o te wahanga o
te takiwa.
5. Ka ahei te Kaunihera ki te tuku panui
atu, penei i te ahua A e mau nei i te Kupu
Apiti, ki te tangata nona tetahi whare ki te
tangata ranei e noho ana i roto i tetahi whare
i roto i tetahi kainga (haaunga ia nga kauta
me nga whare tunoa o waho) mehemea e ha-
ngaia ana taua whare i muri iho i te mana-
nga o enei tikanga-whakahaere, hei whakahau
atu kia hangaia he puroa mo taua whare (i
roto ano i te wa e whakaritea e taua panui)
kia tika ki te whakaaro o te Kaunihera o tetahi
tangata, o tetahi ropu ranei e whakamanaia
e ia.
6. Mehemea i muri iho i te taenga atu o
taua panui ki a ia, ka turi tetahi tangata, ka
kore ranei e whakarite i te whakahau a taua
panui, i roto i te takiwa i whakaritea e taua
panui, i tetahi atu takiwa ranei e tukua atu
e te Kaunihera, ka ahei kia whiua ia ki te
moni kia kaua e neke atu i te kotahi pauna.
7. Ka ahei te Kaunihera (ki te whakaaro
ia kia kaua e tukua te panui e whakaaturia
nei e te tikanga-whakahaere tua-rima) ki te
tuku panui atu, penai i te Ahua B e mau nei
i te Kupu Apiti, ki te tangata nona tetahi
whare, ki te tangata ranei e noho ana i roto
i tetahi whare e whakamaramatia nei e te
tikanga-whakahaere tuarima, hei whakahau
atu kia hangaia he moenga ki roto i taua
whare, kia kaua e hoki iho i te kotahi putu
te rewa ake i te whenua ; a mehemea i muri
iho i te taenga atu o taua panui ki a ia, ka
kore taua tangata e rongo, ka turi ranei ki te
whakatutuki i te whakahau a taua panui i
roto i te wa i whakaritea, e tika ana kia whi-
ua ia ki te moni kia kaua e neke ake i te
kotahi pauna.
(B.) NGA WHARE PARU.
(Tekiona 16, Rarangi 2.)
8. Ka ahei te Tiamana o te Kaunihera,
tetahi tangata, ropu ranei e whakamanaia e
te Kaunihera mo tera take, ki te tuku panui
atu ki te tangata nona, ki te tangata ranei e
noho ana i roto i tetahi whare e para ana, e
kino ana, hei whakahau atu kia whakapaia e
ia, kia meatia ranei e ia kia whakapaia taua
whare, i roto i tetahi takiwa e whakaritea i
roto i taua panui, penei i te ahua "C" e maa
nei i te Kupu Apiti. A mehemea i muri iho
i te taenga atu o taua panui ki a ia, ka kore
taua tangata e rongo, ka turi ranei ki te
whakatutuki i te whakahau a tana panui, e
tika ana kia whiua ia ki te moni kia kaua e
neke atu i te kotahi pauna mo te hara tuatahi
kia kaua e neke atu i te rua pauna mo ia
haranga i muri iho.
9. Ka ahei te Kaunihera ki te whakahau
kia haria atu, kia whakahoutia, kia whaka-
korea ranei tetahi whare e paru ana e kino
ana, mehemea ki tana waakaaro e kore e pai
kia nohoia tera tu whare e te tangata, mehe-
mea te tangata nona te whare, te tangata
ranei e noho ana i roto i taua whare, ma tae
mai he whakahau ki a ia kia whakapaia, kia
whakahoutia, kia whakakorea ranei taita
whare, ka kore e rongo ki taua whakahau.
Ko nga moni a te Kaunihera e pau i taua
whakapainga, whkahoutanga. whakakorenga
ranei, me takoto mai hei nama ma taua ta-
ngata ki te Kaunihera, a e taea te whai atu
ki roto i te Kooti Whakawa Tuturu.
10. Kei nga Komiti Marae te whakaaro
ki te whakangawari i te tikanga-whahaere
tua-waru me te-tikanga-whakahaere tua-iwa
i runga ake nei, mehemea ka tupono he ka-
umatua, he mate, he ngoikore rand te tanga-
ta nona, a e noho ana ranei i roto i aua
tu whare kua korerotia ake nei, kia kore ai e
pa uaua aua tikanga ki taua tangata ; enga-
ri me whakaatu e te Tiamana o te Komiti
Marae, ki te Tiamana o te Kaunihera tera
ahua, a, hei reira te Kaunihera whiriwhiri ai
i tetahi huarahi e taea ai e ia te whakapau he
moni hei whakapai i aua tu whare o aua ta-
ngata kaumatua, mate, ngoikore ranei i roto
ano i fre oranga o te Kaunihera, kei tau hei
taumahatanga mo aua tu tangata.
(C.) NGA PARU o TE MARAE.
(Tekiona 16, Rarangi 3.)
11. Kaua rawa te paru, nga mea rukenga
ranei e whiua, e whakatakotoria, e tukua ra-
nei kia tere ki roto ki tetahi puna wai, i te-
tahi awa wai, mehemea e rere ana ma roto .
ma te taha ranei o tetahi kainga Maori, a,
mehemea taua awa e meatia ana hei wai inu
hei wai kai ranei ma nga tangata o tana ka-
inga o tetahi atu kainga ranei e takoto tahi
ana, e tu tahi ana ranei i te taha o taua pu-
na, awa ranei.
12. E kore e pai kia whakahauputia, kia
waiho kia takoto ana, e tetahi tangata te pa-
ru, te mea kino, te mea rukenga ranei i te
Marae, i nga taha ranei o tona kainga, e
whai putake mai ai mo te mate, e puta mai
ai ranei te haunga. <
13. Kaua e tanumia te hoiho, te kau, te
hipi, te kuri, tetahi atu kararehe ranei ki ro-
|
|
2 2 |
▲back to top |
|
|
3 3 |
▲back to top |
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 19, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI MAEHE HATAREI 15th 1902. [Wharangi No. 4
Kaunihera, kia karangatia tetahi hui o tona
Kaunihera, hei whiriwhiri i tetahi mema hei
mangai mo te Kaunihera.
38. Me whakaatu e te Tiamana ki te
Minita Maori te ingoa o te mangai i whiri-
whiria.
39. Me panui e te Minita Maori ki te
(Gazette) me te Kahiti nga ingoa o nga ma-
ngai.
40. Me pa enei tikanga e whai ake nei ki
nga hui o taua Huihuinga Nui. :—
(a.) Kaua he mahi e mahia e te Huihui-
nga Nui ki te kore e noho he korama
e whai korama ai ina huihui nga
mangai me tae kia toko-waru o ratau
ki reira.
(o.) Ko ia putake, e tae atu ana ki te aro-
aro o te huihuinga, me whakataa i
ranga i te pooti e kitea ana e te katoa,
a me tau ki a te nuinga o nga mema
i reira i pooti ai, a ki te riterite nga
pooti, me whai pooti tuarua te Timu-
aki, te mangai ranei i whakatuna hei
Tumuaki, a maana e whakataa.
(c.) Me whakahau e te Tumuaki kia tuhi-
tuhia ki roto ki tetahi pukapuka nga
korero o ia huihuinga, a me tuhi ki
roto ki taua pukapuka nga ingoa o nga
mangai i tae kiia huihuinga, me nga
ingoa o ia mangai i pooti mo tetahi
putake, me te whakaatu ano i te taha
i pooti ai ratau, ina pooti te huihuinga.
Me tuhituhi hoki ki roto ki taua pu-
kapuka ia whakatau, ia ota, ia mahi
whakahaere i mahia e te huihuinga.
(d.) Ko nga korero i tuhituhia o nga mahi
i whakahaerea i te huihuinga o mua
atu i te huihuinga nui, me panui a
waha ina huihui te huihuinga nui i
muri Iho, a, ki to pai aua korero ki te
huihuinga, me haina e te Tumuaki
e te mangai ranei i whakaturia hei
Tumuaki, aua korero i te aroaro o to
huihuinga, a me tuhituhi e ia le ra i
hainatia ai e ia.
(o.) Ko nga ripoata, me nga korero i oti
i te huihuinga nui, me haina e to
Tumuaki, e te mangai ranei i whaka-
tuna hei Tumuaki, me etahi mangai
kia kana e iti iho i te tokorua.
41. Ko nga raruraru o ia mangai e tae
ana ki te huihuinga, ma te Kaunihera, ano
ko ia nei te mangai e utu.
TE KUPU APITI. ,
"Te Ture Kaunihera Maori, 1900."
Ahua 1).
WHAKAATU WHANAUTANGA TAMAITI.
Takiwa Maori o
Ko ahau ko ka whakaatu pono.
1. Toku kainga kei.
2. I whanau totahi tamaiti Maori ki i
roto i te Takiwa o Kaunihera i to o
nga ra o 19
o. Te ingoa n te tamaiti ko he (taane)
(wahine).
-i. Ko nga matua o taua tamaiti koia onoi
ara.
(a.) Te matua taane ko tona kainga-
kei tona hapu ko , he ia,
kei te ora ano, kua mate ranei.
(b.) Te whaea tona kainga kei
' tona hapu ko , he ia, kei te
' ora ano, kua mate ranei.
I tuhia ki
o nga ra o 19 , i
te aroaro o— Ingoa :
J
[Tiamana o Te Komiti Marae].
[Mema o Kaunihera].
[Rehita, Teputi Rehita ranei].
Mehemea e hiahia ana ki te tiwhikete o te
rehitatanga me haina tenei pukapuka a me
tuku kotahi hereni ki te Kai-rehita:—
Ki te Kai-rehita, Kaunihera o
E hiahia ana au kia tukua ma: te tiwhikete
o te rehitatanga o te whanautanga o te ta-
maiti nei. Taku Poutapeta kei . Tenei
te moni kotahi hereni.
Heoi.
Na
Ra i tuhia ai: (Ingoa)..............
"He Maori; hawhekaihe ; koata kaihe ;
toru koata kaihe ; Pakeha, ranei
"Te Ture Kaunihera Maori, 1900."
Ahua E.
WHAKAATU MATENGA TUPAPAKU.
Takiwa Maori o .
Ko ahau ko e whakaatu pono ana i te
matenga o tetahi tupapaku :—
1. Ingoa o te tupapaku :
2. Ea i mate ai:
8. Te kainga i mate\_ai:
4. Ona tau mehemea e mohiotia ana :
5. He taane, he wahine ranei :
6. Tona kainga tuturu :
7. Tena hapu, Iwi ranei:
8. Nga matua o te tupapaku—
(1.) Te Papa.
Tona kainga.
Tona Iwi.
Kua mate, kei te ora ano :
He mea ia:;:
(2.) Te whaea.
Tona Iwi.
Kua mate, kei te ova ano :
He mea ia:;:
9. Mehemea i moe tane, wahiue ranei—a
te ingoa o te taane, wahine ranei:
10. Mehemea he whai tamariki tokohia e
ora ana.
11. Te take o te mate, mehemea e mara-
matia ana.
12. Te tangata, nga tangata ranei i kite
i te matenga :
18. He ia
I tuhia ki i te
o nga ra o 19 ,
te aroaro o— Ingoa :
(Tiamana o Te Komiti Marae)
(Mema o te Kaunihera.) |
(Rehita, Teputi Rehita ranei.)
Mehemea e hiahiatia ana hainatia tenei e
tu kai-whakaatu.
Ki To Kai-rehita, Kaunihera o
E hiahia ana au kia tukua mai te tiwhi-
kete o te rehitatanga o te matenga o te tupa-
paku noi. Taku Poutapeta kei. Tenei te
moni kotahi hereni. I
Heoi. i
Na
Ra i tuhia, ai: . (Ingoa)......... I
Mehemea he Maori ; hawhekaihe ; koata
kaihe ; toru koata kaihe Pakeha ranei. i
|
|
5 5 |
▲back to top |
NAMA 19, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI MAEHE HATAREI 15th 1901. Wharangi No. 5]
Ko ahau ko Te Kai-Rehita o te
i Kaunihera o te Takiwa Maori o e
I whakaatu pono ana he kape tika tenei no te
i rehita o te matenga, o i roto i te
| pukapuka-Rehita i te Tari o te Kaunihera.
. I tuhia i te . o nga ra o ,19 .
(Hiiri.) . . ,.Kai-Rehita.
...Mehemea he Maori, haawhe, koata, toru-
"; koata kaihe, pakeha ranei.
i
'; «TE TURE KAUNIHERA MAORI 1900"
Ahua K.
I TIWHIKETE A TE TAKUTA.
Ki te Kai-Rehita Whanautanga, Matenga
Tupapaku,
Takiwa Maori.
i HE whakaatu tenei naku, i kite au ia i
tona takotoranga mate whakamutunga ; taku
kitenga mutunga i a ia, no te o
J nga ra o , 19 ; i mate ia (ki taku ro-
ngo") i te , ki ; a ki taku tino
| mohio ko te take o tona mate he
i Ingoa.
B Kainga.
I Ka.
Me patu enei kupu mei kite te takuta i to
tinana.
r Ina hoki i tuhia te Ingoa o te Kawana, i te-
nei ra te 26 o nga ra o Oketoea, 1901.
TIMI KARA.
s Minita mo te taha Maori.
J Tahoraiti.
Maehe 14th, 1902.
He Tiwhikete whakaae, whakapumautanga
mo tetahi mahi whakaora i nga mate, ahakoa
he aha aua mate ka taea te mahi, otira kei te
ura ano nga rongoa Pakeha i runga i aua
mate e pa ana ki te tangata, no reira tenei
ahau a Rahiri Hare, ka whakaae pono nei i
te aroaro o te Ture Kaunihera Maori o te tau
1900, Tekiona 16, waahi 5, ki te whakahae-
re i nga tikanga whakaora, i runga i nga wai
rakau, he mea kohua kia maoa i te wai, ka
tuku ai ki roto i nga Waka hei kaukautanga,
mo nga turoro ; kaore ahau e whakaae ana
kia ura nga turoro ki roto i nga wai matao-
tao, kia inu ranei i nga wai matao.
Kahore hoki ahau e whakaae kia mahi i
nga turoro e mahia ana e nga takuta Pakeha,
kahore hoki ahau e tono utu ki nga turoro e
mahia ana e ahau, ahakoa he Pakeha, haau-
nga raia to ratau aroha mo te taha ki nga
rakau, i te mea kei tawhiti te waahi i tipu ai
aua rakau, a i te mea he nui te kaha o te hae-
re mai o nga turoro ki te kaukau i nga wai
rakau, me tino kaha nga whanaunga o aua
turoro ki te tiaki ia ratau, mo te matao kei
uru mai, i te mea kua puare katoa nga tina-
na o nga turoro, no reira e tino whakatupato
ana ahau i tenei waahi, rue kaua hoki nga
turoro e kai Waipiro ina mahia ki nga wai
rakau, ahakoa Maori Pakeha ranei, ki te ta-
kahia e ratau tenei tikanga, e whai mana
ana te tangata kei a ia te whakaaro ki te pa-
na i aua tangata, kia kore ratau e kaukau i
nga wai rakau. Heoi ano.
Rahiri Hare.
PANUITANGA.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." E
hoa, panuitia atu kia rongo, kia kits, kai te
16th, o nga ra o Aperira 1902, ka tu te Ka-
nikani tuatahi a nga Hoia Maori o Wairara-
pa, ki te Tauna Hooro, ara, ki te Tirira
Hooro o Mahitaone ; ko nga Honore mema
katoa, ka tukua atu he tikiti mo ratau, ko
aua Honore mema he tuara no te ropu Hoia
nei, e kohi ana ratau i te tau £1-0-0.
Heoi.
W. TE,TAU.'
Hekeretari. W. M. R.
HE PANUITANGA.
E hiahia ana ahau ki-tetahi tangata-ki
etahi tangata' ranei, hei tahi i nga waatakiri-
hi o roto i te awa o Mangarara, me te tope
ano i nga whiro e tipu ana i nga tahataha o
taua awa, ara, i muri ake o Hikurangi me
Aotea whare hui e tu ana ki Papawai, ko te
tawhiti o te waahi-hei mahinga 10 tiini iti
iho neke atu ranei. Ko te tangata ko nga ta-
ngata ranei, e hiahia ana ki taua mahi, rae
tuku mai tona utu ki te Tari o "Te Pake Ki
• Hikurangi," Box 20 Greytown, i roto i nga
wiki e raa i muri iho i te putanga o tenei
panui. Ko te tangata iti iho taana utu ka
riro i a ia taua mahi. Otira he pai ano ki
te haramai i te tuatahi, kia kite i te waahi
hei mahinga.
A. H. Kumeroa.
Tiamana o Rongokako.
TE WHAWHAI KI TE TARANAWAARA.
Te Maunga o Roore Matiuna.
I roto i te ripoata a Roore Kitina o te Ha-
tarei, ki te Turi Whawhai e ki ana:— E tino
nui ana tona pouri ki te whakaatu i te mau-
nga o Roore Matiuna i te hoa-riri, me ona
pu, me ona taonga, me te maha hoki o nga
Apiha me nga tangata.
Ko tenei rongo he mea mau mai ki Mari-
poko, e tora tekau matoru maero ki te taha
tonga o Mawhekiingi, na tetahi ropu eke hoi-
ho e 550 i mau mai, i whaia mai taua ropu
e te hoa-riri i tetahi waahi e 4 maero te
mamao mai i te waahi i ta ai te pakanga.
I mea ano a Roore Kitina, ko te panuita-
nga i taua rongo me ata waiho marie, kia
tae katoa mai ra te tino tuturutanga ka pa-
nui ai. Kaati he mea whiriwhiri nana me
tuku he rangapu Hoia ki taua takiwa.
Ko te rongo o muri mai, e rua nga Apiha i
mate rawa, i te wa e whakahaere ana i nga
pu-repo, a, e tora tekau-ma-iwa era atu i ma-
te rawa. E 4 nga Apiha i tua-kiri, kotahi te
mea i kino rawa. E whitu-tekau-ma-rua
nga tangata i tua-kiri.
Ko Kapene W. A. Tirene o te ropu hapai
tao me nga tangata e rua rau i ngaro, engari
ko te nuinga ano i tae atu ki Maripoko.
Ko Roore Matiuna i ta ia ki tona kuha,
ara, i tua-kiri
Whakamarama.
Ko te whakamarama tenei a Roore Kitini.
Ko Roore Matiuna me Meiha A. Parihi
(Garrison Artillery) me te ropu eke hoiho e
900 rau, me te ropu haere waewae e 300 rau,
me nga pu-repo e rima, e neke atu ana i Wi-
nipaaka ki Ritinipaaka ki te pekanga ki Ruire-
netiehepoteina (Rooirantjesfontein) e 45 Ma-
ero ki te tonga-whakaterawhiti o Mawhekii-
ngi, kai reira nei a Meiha Kirinirohe, me te
ropa, eke hoiho i raro i a ia, kotahi mano o
toru rau. 1300.
I te ata-tu o te Paraire ka kokiritia mai
nga taha e toru o te pani o Roore Matiuna
me tona ropu, e Tianara Ti Ra Rei me aua
ropu i waenganui o Paramitere me Toippohi.
I te waea o te Ratapu e ki ana a Roore Ki-
tina, ko Meiha Parihi me nga morehu o nga
tangata i tae mai ki Karahipana, i te taha o
te raina o te Rerewe ; e toru tekau mawha
maero ki te tonga o Mawhekingi, a, ko te
Ripoata a Meiha Parihi, i wehea kia rua nga
matua, ko nga Wekene me era atu mea no te
3 o nga haora i mahue atu ai a reira.
I te mea ka ahua kaha te marama ka tima-
ta te pakanga, ka huakina mai i te taha wha-
kamuri, ka pikaru mai te taukati o muri;
ko nga Wekene i hee noa iho i runga i te
ponana o te ropu eke hoiho, a, hipa ana ko
ratau ki mua.
Ko Meiha Pariha, he mea kohikohi e ia
ona tangata e wha tekau, a, noho ana ratau
i tetahi waahi kotahi maero te matara mai i
nga Wekene, i te taenga atu o nga Wekene,
ka pakanga ano ki te hoa-riri i reira, heoi ki-
hei i taea te whakatete te hoa-riri, a. i te 10
o nga haora o taua rangi ano ka tuku a Meiha
Parihi o te (Ingarihi) i a ia ki te ringa o te
hoa-riri.
Te Rongo o Muri iho.
I waenganui po o te 11 o nga ra, ka panui-
tia e te Hekeretari o te Tari Whawhai e (Mr
Porotoriki) te reta mai a Roore Kitina o te
mane e whakaatu ana konga wekene-to e nga
Okiha, he mea hari e tetahi haawhe o te ropu
a,Roore Matiuna (i te mea e mahi ke ana ra-
tau ma te hoa-riri i tera takiwa) ko nga We- :
kene too e nga Muera: kua kotahi haora te :
haerenga i mua atu i enei.
Ko Tianara Ti Ra Rei o te hoa-riri, me
ona tangata kotahi mano e rima rau 1500, he
Kaaki (Khaki) katoa o ratau kakahu, ara, ko
nga kahu o nga ropu Hoia o te Ingarihi me
a, ratau pu hoki.
•I te tuatahi he tamaiti mangumangu nana
te putake, ara, i oma tonu mai ma waenga-
nui i nga Wekene, me nga hoiho e arahi ana
ia, ko nga tangata i raro ia Roore Matiuna. i
hai ke atu ki te ropu e arahi ana i nga We-
kene e toia ana, e nga Okiha, i tenei wa kua
tata tonu mai te hoa-riri ki nga Wekene, ko
te whakahautanga i te ropu eke hoiho, me
nga Wekene e toia aua e nga Muera kia oma,
kia toru maero ki mua o nga Wekene e toia-
ana e nga Okiha katahi ano ratau ka tahuri
mai ki te hoa-riri.
ROORE ROPATA.
I roto i te whare Ariki i Ranana e korero
ana a Roore Ropata, mo te maunga o Roore
Matiuna, a, i pau hoki ona kupu mihi mo
taua tangata.
Mo runga i te pakanga a Roore Matiuna i
te whawhai KI Mekewhoteina (i hinga nei te
ropa Kotarani) i mea a Roore Ropata, i muri
mai i taua pakanga ka ata tirohia nga tura-
nga o te hoa-riri i taua waahi, kitea ana i rite
katoa i a ia nga mea i whakahautia ai ki a ia,
a, kaore hoki ia e taea te whakahe mo te ko-
renga e tae i a ia o te whakauru mo Kimari.
I mari mai i enei mea katoa i mau tonu
ana whakahaere ki runga i te tika, a i kitea
ano etahi mahi nunui aua i roto i tenei pa-
kanga, he tangata hoki ia e aroha nuitia ana
o ona tangata," kaore hoki he mahi taimaha e
hoatu ana raa ana tangata, kaati kai te tiaki
pea a Roore Matiuna i te whanau a Tianara
Ti Ra Rei, kaati e tino tumanako ana taka
ngakau era e tiakina paitia a Roore Matiuna,
e Tianara Ti Ra Rei.
I muri mai ka tu ko te Makuihi o Hohipe-
re pera ano ana kupu me a Roore Ropata,
otira he maha era atu tangata nunui o roto i
te whare Ariki i tu ake ki te tautoko i nga
kupu a Roore Ropata.
TE RONGO O MURI MO TE
TE WHAWHAI KI AWHERIKA.
"TE TUKUNGA IA ROORE MATIUNA."
Te Waea mai a Roore Kitina o te Taite 13
o nga ra o Maehe, he mea patu mai i Pito- •
ria, i mea taua Waea a Roore Kitina :—
"Kua kawea mai a Roore Matiuna ki Ke-
retoopa i tenei ra, kanui tona pai."
He mea panui e Porotoriki Hekeretari o
te Tari Whawhai te waea nei ki roto i te
Paremata o Ranana, ara i mea a Porotoriki,
"kua tukua a Roore Matiuna e te hoa-riri,
• kua kawea mai ki Keretoopa i tenei ra, kanui
tona pai." I muri iho i te panuitanga o taua
waea, he rite tona te umeretanga o nga
whare e raa, i runga i te hari me te koa mo
tenei rongo hoou.
Ko te Ranana Taima Nupepa i ki, ua ru-
nga i te tua-kiritanga o Roore Matiuna i
puta ai te ngakau aroha ia Tianara Ti Ra
Rei kia Roore Matiuna, ara, i vvhakaaro ai
ia era ia e he2, mo runga i te whakamamae
haere ia Roore Matiuna, i nga wa e haere ai
tona ope i runga i nga Maunga, me era atu
waahi whakamataku.
Ko era atu Nupepa e ki ana, ko tenei wha-
kaaro o Tianara Ti Ra Rei ki tona herehere,
e whakaatu ana i te tika me te pono o tana
whakahaere ki te Iwi e tauwhainga ana ia.
HE RETA MAI NO AWHERIKA.
I tae mai tetahi reta kia J. B. Heiwuru,
e whakaatu ana i tetahi aitua i pono ki tona
tamaiti, ara, kia Rewhetenana Heiwuru o
roto i te ropu tutei a Roore Kitina, ara i mea
taua reta :— Ko te ropu i roto nei a Rewhe-
tenana Heiwuru, i haere i tetahi po ki te
whakataetae ki te hoa riri, ara, ki te whaka-
matau ki te muru mai i nga taonga, me era
atu mea a te hoa-riri, ko to ratau tokomaha
150, i te taenga o to ratau ropu ki tetahi
whare paamu, tekau mawha nga tangata o
roto, hopuhopukia ana e ratau hei herehere,
kotahi te mea o aua tangata i whakamatau
ki te oma, heoi puhia ana. I te pakutanga
o taua pu, ka rongona mai e te tino matua a
be hoa-riri, e tata ana mai hoki ki taua whare
paamu, ko te maha o te hoa-riri e 800 rau,
ko te wa tenei i tau mai ai te wehi ki te ropu
o te Ingarihi, heoi ano te mahara i roto ia
ratau i taua wa he oma, ko te wa tenei i
marara ai te oma a te Ingarihi, ko etahi i
whakawhiti i te awa, ko iaua awa e mau ka-
toa ana i te hoa-riri nga tahataha te pupuri
ara, te tiaki. I konei ka mau. i te hoa-riri a
|
|
6 6 |
▲back to top |