![]() |
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 4, Number 15. 15 November 1901 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
![]() |
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI, PARAIRE NOEMA 15th 1901. [Wharangi No. 2] " HE TURE TIAKI I NGA TAONGA (OHA) MANA- TUNGA, TAONGA TAWHITO A TE MAORI," "TE TURE WHAKARITERITE I NGA KEREEME ME TE WHAKATIKATIKA I NGA TURE WHENUA MAORI 1901." "Pire Horoi" Tai-tokerau Huatau Tai-hauaura Tai rawhiti Taranaki "TE TURE WHAKATIKATIKA I TE TURE PAUNA TAONGA." Pewhairangi (Bay of Is- land) "MO NGA WHENUA PARAHARAHA O TE PITO KI RARO O AKARANA. "MO NGA MAHI E MEATIA ANA I RARO I TE TURE KAUNIHERA MAORI." "MO TE WIKITORIA KARETI MO NGA KOTIRO MAORI." Akarana Rev. Mc. Murray Parnell Auckland Apirana T. Ngata Hone Heke Aotearoa Waiheke Ngaati-porou Poneke Niu Tireni
![]() |
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_\_TE PUKE KIHIKURANGI, NOEMA PARAIRE 15th 1901. [Wharangi No. 3] naianei ka whakahokia atu ano nga whenua e Ngata, ma ngi Kooti Whenua Maori e whakawa, a, tera ano hoki ana punua e uru mai, a roia, a kai-whakahaere, a karaka, me kai-whakamaori, e atiia kukutia nei e te Iwi Maori ia tau ia tau, tera pea e tomo tetahi Manuao i te mano tini whaioio o nga Pitiha- na a te Iwi Maori, kei roto o te whare Pare- mata e pakai ana mo enei tu mate. Kaati he whakaatu tenei kia koutou, kua whakapumautia e te Minita mo te taha Ma- ori he tikanga mo naianei, ka haere ake, ara, ko nga Pitihana katoa e tukua mai ana ki te whare Paremata i Poneke nei, me na runga mai i o tatau Kaunihera, e uru ai ki te wha- re Paremata, ki te haere mai i te whanga, ko te tahataha ano he taunga Heoi Na Tuta Nihoniho Hekeretari mo te Komiti Tupakakaa. I tukua atu i te whare Paremata i Poneke i tenei Noema 15 1901. Poneke. Oketopa 15th, 1901. No tenei ra i noho ai te Komiti Ariki Tu- pakaka o nga rangatira o nga Iwi, i whiria mai nei ratau nei Komiti whakahaere i nga Pire Kaunihera e rua, ara Kaunihera Marae me te Kaunihera whenua. I Hutana i to Tia. Ka panuitia te Pire whakatikatika a te Honore Timi Kara te Minita mo te taha Maori. WHAKATIKATIKA I NGA WHAKAHAERE WHENUA MAORI. HE PIRE E HUAINA ANA. HE TURE HEI WHAKATIKATIKA I "TE TURE WHAKAHAERE I NGA WHENUA MAORI, 1900." Kua meingatia hei Ture e te runanga nui o Niu Tireni, e noho huihui ana i roto i te Paremata, i ranga ano i tona mana, ara :— 1. Te Ingoa poto o tenei Tare ko "Te Ture Whakatikatika i nga whakahaere whe- nua Maori, 1901" ; a me uru tenei Ture hei waahi mo "Te Ture whakahaere i nga whenua Maori, 1900" (ka huaina i raro iho nei ko "te tino Ture "). 2. Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te whakarereke ki te whakatikatika ranei i te takoto o nga rohe o tetahi takiwa i panuitia i raro i tekiona rima o te tino Ture. 3. Kaua he kupu i roto i te tekiona o mua tonu ake nei, e kiia e arai ana e kati ana ra- nei, nana ranei i arai i kati ranei, te whaka- haerenga o te tino Ture i roto i tetahi takiwa i panuitia i muri iho i te paahitanga o taua Ture, ahakoa, timata mai i taua wa tae noa mai ki naianei, i hoki iho i te ono nga takiwa i panuitia. 4. Kua whakakorea e tenei Ture a tekiona rua tekau marua o te tino Ture, a kua hoatu ko tenei e whai ake nei hei whakakapi i tera, ara :— "I muri tonu iho o te whakahaerenga o tenei Ture ki roto ki tetahi takiwa i whakatakotoria i raro i tekiona RIMA o tenei Ture, e kore e ahei kia tukua tetahi whenua Maori o roto i taua takiwa i runga i te riihi, ahakoa ki te Karauna ki tetahi atu tangata ra- nei, ki te kore e matua whakaaetia e te Kaunihera i runga ano i nga huarahi e whakaaturia ana i roto i tenei Ture. Engari mehemea he tuku-a-hoko, a he tokomaha atu i te tokorua nga tangata no ratau te whenua, me matua whakaae e te Kawana i roto i tona Kaunihera e taea ai taua hoko ; a mehemea ia he tuku-a-hoko a kaore i maha atu i te tokorua nga tangata no raua te whenua, heoi e kore e pa atu nga tikanga o tenei Ture ki to raua whenua, haaunga ia mehemea i whakawhitia taua whenua ki te Kaunihera." 5. Kua whakakorea e tenei Ture a tekio- < na rua tekau mawha o te tino Ture, a kua hoatu ko tenei e whai ake nei hei whakakapi i tera, ara:— "Ka ahei te Kawana, i muri iho i tana hurihuringa i te kupu a te Kaunihera, ki te unu ki te whakakore atu i tetahi o nga here, i nga here katoa ranei, e arai ana i nga tuku whenua Maori, ahakoa e noho ana i roto i tetahi Karauna karaati i tetahi Tiwhikete, i tetahi atu tu puka- puka taitara ranei, i roto ranei i tenei Ture i tetahi atu Ture ranei i paahitia i mua atu i tenei; a hei muri, engari i runga anake ia i nga tikanga o "Te Tu- re Kooti Whenua Maori, 1894," me te tekiona i muri tonu iho i tenei, ka rite tona te whai mana o nga Maori no ratau te whenua, i unuhia i whakakorea atu ra ona here arai i te tuku, ki te tuku i te whenua, pena ano rae to whai mana o tetahi tangata ke atu, ehara nei i te Maori, a kei Niu Tireni e noho ana, ki te tuku i tona whenua." Engari ia kaua rawa tetahi kupu kotahi o tenei Ture e kiia, e whakaae ana kia tukuna tenei mea te papakainga." 6. Kua whakakorea e tenei Ture a waha- nga-tekiona rima o tekiona rua tekau mari- ma o te tino Ture, a kua hoatu ko tenei e whai ake nei hei whakakapi i tera, ara:— (5).) "Mehemea kaore ano kia whakaputa- ina he Tiwhikete papakainga, engari ko te panui whakatau anake ko te Tiwhike- te anake ranei a tetahi o nga Tiati o te Kooti whenua Maori te mea kua puta. hei reira me tuka atu te panui te tiwhi- kete ranei me te whakaatu atu ano i te ra i tuhia ai aua mea, kia ahei ai te Kai-rehita ki te ata titiro kia mohio ai ia he tika e nui ana te whenua e toe ana kiia Maori pora hei kainga hei ora- nga mona. 7. Kua whakakorea e tenei Ture a tekio- na rua tekau mawaru o te tino Ture, a kua hoatu ko tenei e whai ake nei hei whakakapi i tera, ara:— "Ko te Maori ko nga Maori ranei, ahakoa kua kaporeihanatia kaore ano ranei, he whenua Maori tona te ratau ranei, ka ahei ki te tuku atu i taua whenu- a, i tetahi ata whenna ranei, tetahi waahi motuhake ranei o taua whenna, ki te Kaunihera i runga i te tikanga ti- aki, i runga i etahi tikanga mo te riihi, mo te roherohe, mo te whakahaere, mo te whakapai ranei, mo te nama moni ranei i runga i aua whenua, i runga ano i nga tikanga e whakaaturia ana e nga pukapuka i tuhituhia i waenganui i nga tangata no ratau te whenua me te Kau- nihera ; a e whakaaetia ana e whaka- manaia ana hoki te Kaunihera ki te tango i taua whenua i runga i te tikanga tiaki: "Engari mehemea ia kaore i te noho kaporeihana nga tangata no ratau te whenua, hei reira kaua e hoki iho i te tekau nga tangata e haina i te pukapuka whakawhiti, a mehemea he tokoiti iho i te tekau nga tangata no ratau te whe- nua me haina katoa ratau i te pukapuka whakawhiti, a ka tino riro i taua puka- puka te katoa, tetahi waahi motuhake ranei o taua whenua." H. Kua whakakorea e tenei Ture nga wahanga-tekiona tahi me rua, o tekiona toru tokau marima o te tino Ture, a kua hoatu ko enei e whai ake nei hei whakakapi i era, ara:— (1.) "A tona wa, engari kaua e roa atu i te rua marama o muri tonu iho i te huihuinga tuatahi o te Kaunihera, ka ahei nga taha katoa e pa ana ki tatia tuku ki te tuku panui atu ki te Kauni- hera, he mea tuhi ki te pukapuka, hei whakaatu i te ahua o taua tuku, i te whenua e paangia ana, i nga waahi o taua tuku kua oti, me tona hiahia ki te whakatutuki rawa i taua tukunga. (2.) "Ko nga tuku katoa kua oti te panui i runga i nga tikanga kua whakahuatia ake nei, ka, taea te whakatutuki ki te Maori nona te whenua i roto i nga ma- rama tekau marua, o muri tonu iho i te huihuinga tuatahi o te Kaunihera, aha- koa takoto ke etahi kupu i runga ake nei: Engari ia me matua riro atu te whakaaetanga a te Kaunihera kia wha- kaotia taua tuku." 9. Kua whakatikatikaina etahi atu waahi o te tino Ture, ara, e whai ake nei :— (1.) Mo tekiona toru o taua Ture : Kua whakakorea a rarangi (a) o te whaka- maramatanga o te kupu nei "Whenua Maori," a kua hoatu hei whakaapi mo tera, ko tenei e whai ake nei,— "(a.) He whenua, ahakoa no te Maori, he mea hoko te fee-simple i te Karauna, i tetahi atu tangata ranei ehara nei i te Maori, a he mea utu ki te moni." (2.) Mo tekiona rima o taua Ture : Kua whakakorea nga kupu nei "me mana" a kua hoatu hei-whakakapi i aua kupu ko enei kupu "hei reira ka whakahae- rea." (3.) Mo wahanga-tekiona ono o tekiona whitu o taua Ture : Kua whakakorea te kupu nei "Maori" a kua hoatu hei wha- kakapi i tera ko te kupu nei "tangata." (4.) Mo wahanga-tekiona iwa o taua te- kiona ano : Kua whakaurua ki muri i nga kupu nei "me tu" ko enei kupu "i tetahi ra e paingia ana, ma te Kawana e whakatuturu, engari kaua e nuku ata." (5.) Mo wahanga-tekiona tekau matahi o taua tekiona ano: Kua whakakorea nga kupu katoa i muri i te kupu ''Ka- wana." (6.) Mo tekiona tekau maiwa o taua Tu- re : Kua apitiria atu ki te whakamutu- nga o taua tekiona enei kupu "Engari ia me whai mana ano te tuku tono piira, pera me nga tikanga kua whakaritea nei e tekiona tekau o tenei Ture." (7.) Mo tekiona rua tekau matoru o taua Ture : Kua apitiria atu ki te whakamu- tunga o taua tekiona enei kupu tetahi tiwhikete ranei a tetahi o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori hei whakaatu atu kua marama ia, i runga i te uiui, kei to whiwhi taua Maori, e taku ra i tona whenua, i etahi atu whenua e rite ana hei oranga mona, hei papakainga ranei mona." (S.) Mo wahanga-tekiona tahi o tekiona rua tokau maono o tana Ture: Kua whakakorea te kupu nei "Pakeha," a kua whakaurua atu hei whakakapi mo tera ko enei kupu "tangata, mehemea e hara ia i te Maori." (9.) Mo wahanga-tekiona rua o taua te- kiona ano: Kua whakakorea katoatia taua wahanga-tekiona. (10.) Mo wahanga-tekiona toru o taua tekiona ano : Kua whakakorea nga kupu nei "kua mana kore," a kua hoatu hei whakakapi mo aua kupu ko enei kupu "ka ahei te whakatau i taua whenua ki te Karauna hei painga mo nga Maori kore whenua, mo tetahi atu mahi ranei tera e whakatakotoria ki roto ki te ota." (11.) Mo tekiona raa tekau maiwa o taua Ture: Kua apitiria atu te wahanga- tekiona e whai ake nei:— "(8.) A te paunga o nga tau o tetahi rii- hi i whakaotia e te Kaunihera i raro i wa- hanga-tekiona rua o tenei tekiona, ka ahei te Kaunihera, i runga i te tono i tu- hituhia atu e nga tangata no ratou to whenua, ki te whakahoki, i runga i te pukapuka whakawhiti, i taua whenua i tetahi wahi ranei o taua whenua ki nga tangata no ratou taua whenua; engari mehemea kei te tau etahi moni, riana, mokete ranei, ki runga ki taua whenua, ka ahei te Kaunihera ki te ki kaore ia e whakaae ki taua tono." (12.) Mo tekiona toru tekau ma toru o taua Ture: Kua apitiria atu ki te wha- kamutunga o taua tekiona enei kupu "haunga ia mehemea no mua atu o tu paahitanga o tenei Ture i timataria ai te whakahaere o taua tuku, mehemea ranei i riro ma etahi ata mana o waho atu i te Kaunihera e whakaoti taua tuku."' Tuta Nihoniho, E motini ana ahau kia Whakatinanatia kia whakaaetia tenei whaka- tikatika o te Pire, ara, kia paahitia e tenei Komiti, i runga tonu i tona ahua e takoto nei. A. Ngata. Ka whakamarama i te waahi whakamutunga o te tekiona 7, te mea pai me patu rawa enei kupu. Engari ano i runga i te whaharite a te Iwi o te whenua, e wha- karite ai te tekau tangata. Ko te waahi tua 3 o te tekiona 9, me wai- ho ano i tona hangaitanga, me penei ranei, ki te atea tetahi nohoanga o tetahi tangata Maori, me Maori ano hei whakakapi. Ko te waahi 10 o te tekiona 9 ano. kaore i te pai te urunga atu o nga whenua riihi ki roto i nga whenua hoko, ki te kitea i hee te hoko a taua tangata, me hoki ano te whenna riihi ki te tangata nona. Ko tetahi mea taimaha ko te rironga mai o te mana whakawa whenua i te Kaunihera, he nui rawa te taumaha ki te Kaunihera, engari me waiho atu ano i te Kooti te mana whakawa i nga whenua. Te Heuheu. Mo runga mo nga Merema- na e takoto nei, ko te pai kia au mo koutou mo nga wawahanga kua oti, ko tooku kaore ano i oti, a kia wawe koutou te mahi hei ti- tiro atu maku, no reira te kore kupu ake, engari ka whai kupu au mo te tekau tangata .
![]() |
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI, PARAIRE NOEMA 15th 1901. [Wharangi No. 4] nei; e kore au e whakaae kia" tukua oku whenua i raro i tenei ahua o taua rarangi. Wi Pere. Ki taku mahara me whakatika taua rarangi mana o te tekau tangata anake, me penei, me tuku ma te Iwi e whakatu mai taua tekau, hei reira ka taea ai e ratau te whakawhiti i te whenua ki te Kaunihera, ka- ore he uauatanga 6 tenei rarangi ki te wha- katikatika. Ngata. Taku mahara, me patu katoa taua rarangi. Heuheu. E tautoko ana Tiamana. Kaua tatau e tino patu rawa i te rarangi, engari me whakatikatika ano, kia ahei ai hei mohiotanga mo tatau ki nga wha- kaaro o te Minita mo o tatau hiahia mo nga rarangi nei, kia kore ia e whakaae hei reira ka whakaara ai tatau i te pakanga mo te tu- raki katoa i te rarangi. Wi Pere. Ka tono kia karangatia te Mini- ta, ka panuitia nga whakatikatika ki te Minita, koia tenei:— (1.) Mo te rarangi mo te tekau tangata : E tono ana matau kia patua tenei rara- ngi whakatikatika. (2.) Mo te rarangi 9 (10) mo te mana koro o nga hoko, riihi ranei, kia ahei kia whakawhiwhia ki te Karauna : kaore tenei i te tika mo nga whenua i riihitia, engari e marama ano. mehemea i riihitia te whenna, me hoki mai ina mana kore to riihi ki te tangata nona te whenua. (3.) Tekiona 9 (8) o te Pire whakatikati- ka, mo tapiri atu ano enei kupu, (a) mehemea he Maori te mema i watea ra me whakatu e te Kawana he Maori ano hei whakakapi. Timi Kara. Kai te whakapai ahau ki a koutou whakatikatika. Kaati me whakamarama ake ano ahau mo te tekau tangata nei. Ki te whakakorea ra- watia to tekau tangata noi, kaore rawa atu e whai mahi tenei Ture, tera pea, he nui noa atu te moni e whakapaua mo te rapunga ha eretanga i nga tangata o taua whenua kai nga, waahi o to motu nei e ngaro ana, a, kua mate ranei etahi, ka tahuri ano ki te whaka- tu riiwhi mo ena, a ka pehea te roa o ena mahi, ka pau poa he tau, he tau, me te noho mangere tonu te Ture. Engari me hoatu he kupu whakatupato ki roto i te Ture, me pe- nei pea, a te rironga mai o te whenua i te Kaunihera, me uiui ano e te Kaunihera ki te hunga nona te whenua, mehemea ko te, hia- hia tera o te tokomaha, kaore rawa e pai kia tino patua tenei rarangi. No reira e Inoi atu ana ahau ki to koutou Komiti, kia waiho tonu tenei rarangi, Mo te rarangi o te kupu Maori. Ehara i te mea he whakakore i te mema Maori taua kupu, engari mo nga aitua ano o to taha ki nga Pakeha. Ko te rarangi e whakahua nei i te when ua riihi, engari tena me whakatikatika ano. E tika-ana ta koutou titiro mo tenei; tetahi hoki, kaua e riro i te Karauna, engari me riro tonu ki te Kaunihera aua whenua, hoi whenua mo nga tangata kore whenna, kaati maku e whakauru ki roto i nga Menemana. Heoi whakaotia ana e te Komiti i runga i nga whakamarama a te Minite, a, whakaaetia ana, Hiki ana te whare. No te Mane te 21 o te marama nei ka to- noa te. Pire a te Minita ki te whare, kaore i roa te korerotanga ka paahi, te korerotanga tuarua, ka whakahokia ki te Komiti. Heoi nga kupu. Te hui a Peneti. Poneke. Oketopa 22th, 1901. I Hutana i te tia. Ka whakapuare i te mihi ki nga manuhiri. Kia Peneei, kia Te Peneha me tana hoa wahine. Peneti. E mihi atu ana kia koutou, no- temea kua mohiotia ko ahau te kai-whaka- haere mo te taha ki te kura Kotiro i Akarana, he mea nui tenei he hopu i te matauranga o te Pakeha, kia whiwhi nga tamariki taane me nga tamariki wahine, kia rite tahi te whihi kia mohio ki nga tikanga o te whare me te tiaki pai i te ahua mo te tinana, e tu- pu pai ai tae atu ki nga Uri. Kei te haere tonu ahau ki nga waahi katoa Kauhau ai ki te taha Pakeha, a, kei te awhi- na tonu te taha Pakeha i te kura mo a tatau kotiro; kotahi tekau mano te moni hei kohi- nga mo taua kura, ka toru mano te moni kua takoto i te taha Pakeha, katahi ano au ka haere ki te taha Maori whakahaere ai, kaati taku haere mai ki konei ko te pohiri a te wa hine a te Kawana moku, kia tae mai ki tana hui, te take o to tatau, hui he whakatakoto i tetahi tikanga mo te haere ki te whare o te Kawana a te hatarei nei, a, ma tatau tahi e whakarite tetahi whakaaro mo tatau, kei ru- nga hoki ia tatau tenei take, no reira e tika ana kia tae ano tatau ki te pohiri a taua wa- hine, he ahakoa mo te Pakeha te tino take o tana pohiri. Kaati ake i konei aku kupu. A. Ngata. E mihi ake ana kia Peneti, i runga i tana mahi, e whakahaere nei kia tu- tuki ki tona mutunga, kaati ki. te puta mai he powhiri mo tatau, he mea pai kia oti he kupu, mo to tatau taenga atu ki te whare o te Kawana, ara, o tatau mema, a, hei a- whina kau atu tatau i muri ia ratau, me to tatau hoa hoki me Peneti, me whakatau ano tatau i tetahi hereni, hei taunga atu ki te marae. Wi Pere. Mehemea ko te moni te take o to haere mai, tukua tonutia ki waho, kaua koa hei hopohopo, notemea he tikanga nui tonu tenei e pa ana ki te motu katoa, ka whakaae au kia kohi nga Iwi Maori mo taua Kura, engari ko taku whakaaro ma nga Ka- unihera Marae e whakahaere te kohi, ko ra- tau hei kohi mai i te moni i roto i o ratau rohe. Timi Kara. E whai ana taku i runga i ta Wi Pere, me whakahaere i runga i o tatau Kaunihera te kohi ma nga Iwi, haunga ia te kohi i tetahi herengi mo to tatau taenga atu ki te marae o te Kawana, mehemea ra ia ki te puta mai he tono mo tatau, he aha te hee o te haere, hei arahi ata i to tatau hoa ki ru- nga i to powhiri mai a te wahine a te Kawa- ua mo ona, ko tetahi tenei o nga tikanga nu- nui, ko te hopu i te matauranga kia mau, na te mea kaore i te whaia e tatau i ki ai te Pa- keha koia anake te Iwi matau, ki te whaia e tatau, tena e kitea ko tatau te Iwi matau, no reira kia kaha tatau ki te whai i te mataura- nga o te Pakeha, kia riro mai i a tatau. E ahu ake ana enei kupu mihi aku kia te Peneti, rana ko tona hoa wahine, he huarahi nai tonu, te hapai i runga i nga tikanga o te Whakapono, enei take e whakahaerea nei e tatau, hei pai mo te lwi me nga uri i muri i a tatau. Timi Wata E tautoko ana i te kupu kua kiia ake nei e Wi Pire, raua ko te Minita mo te taha Maori, kia riro ma nga Kaunihera e whakahaere te kohi mo taua Kura. Hapi Hinaki, T. Nihoniho, Have, i ta ake ki te tautoko. Aporo Kumeroa. Kaore nga mea atahua e taea te whakarereke i tenei wa, he mea whakamiharo tenei take ki a au, he hopu i te matauranga, he mea whakamiharo ki te aroaro o nga pani, o nga pouaru, kaati e ta- utoko ana i te kupu kua kiia ake ra e Wi raua ko te Minita. H. Kaihau. Kua rongo ake au kua tau- tokona tenei take e nga Iwi Pakeha, kaati kia whakamarama ake ahau, noku te Iwi pakeke rawa atu ki nga tikanga penei, ko te take, kaore hoki he Kura i o ratau nei kai- nga, ko te mea pai me tuka e te Kawanata- nga be Kura ki oku takiwa, hei huarahi e hi- koi atu ai ki runga ki tenei tikanga, koia nei tonu toku whakaaro mo toku takiwa, kaati mo te awhina a te wahine a te Kawana, me te taha Pakeha, a, e tika ana ano kia tahuri tatau ki te awhina i tenei Kura. Te Heuheu. He tautoko tonu taana i te- nei take kia kohi nga Iwi Maori, me tenei hoki ma nga Kaunihera e whakahaere te ko- hi. . Peneti. Ka tu ake ki te whakahoki i nga kupu mihi mo raua ko tona hoa wahine, . he whakaatu hoki i te nui o tona koa mo nga kupu kua rangona e ia mo tenei take. He tokomaha ano nga rangatira i tu ake he tautoko tonu. Ka hiki te whare. No te 23 o nga ra, i te 7 o nga haora o te ahiahi, ka noho ano te whare. Ko te whakarapopototanga i nga take. (1.) Ko te whakatakoto i tetahi kohi ma tenei whakaminenga, hei taunga atu ki te marae o te Kawana me tona hoa wahine, pa- ahitia ana te kohi, timata tonu i? whakata- koto a nga rangatira, tae atu ki nga mema hui katoa taua kohi—£24 pauna. (2.) Ko te kohi ma te Iwi mo te Kura kotiro i Akarana, kia whaimana nga Kauni- hera katoa i roto i tona rohe; i tona rohe, ki te kohi i te moni a o ratau Iwi. Paahitia ana. A. Ngata. Ka motini, kia tukua be kape ki nga pepa, ki te "Hikurangi," ki te "Pipi-. wharauroa". Na Peneti i tautoko, paahitia ana e te Tiamana. No te 3 karaka i te Haterei, ka haere nga-- rangatira ki te whare o te Kawana- Ko ma- tau kua uru tuatahi-ki te ruuma rao te hui. ka kawea matau ki mua tonu, i muri: ka uru mai ko te wahine Pakeha, i ki katoa nga tu- uru e 250, na te Kawana i whakapuare te korero, i muri ko Peneti, i muri ko Apirana. i muri rawa ko Timi Kara. Kai te ra ano e puta atu ai nga korero o taua hui, e kite ai te katoa. Kaati ake tena. Kua paenga te taha ki etahi o nga whaka- haere, mo nga mahi i raro i te ture Kaunihe- ra Marae, ara etahi waahi o nga takiwa o te Tai-rawhiti, ko etahi waahi kua whakahokia ano kia whakaotia mai e nga Kaunihera, otira tera ano e tukua ki te Kahiti, kia kite te katoa i aua whakahaere. Heoi nga kupu mo tenei wa. Wellington. Tihema 1901, Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" e hoa mau e tuku atu, te whakamaoritanga o a matau korero, kua tukua ki roto ki nga Nupepa Pakeha, hei whakautu i nga korero a nga tamariki o te roopu o te Aute, i roto i nga Nupepa Pakeha, koia tenei:— KI TE ETITA,— E hoa mau e hari atu nga kupu e whai ake nei, ara. ki nga Iwi Pakeha o Aotearoa me te Waipounamu me ona motu ririki. Tena koutou, kia ora. E hoa ma kei awangawanga o koutou ngakau, mo ta matau tukunga atu i nga kupa i raro iho nei, ki roto ki nga Nu- pepa Pakeha, hei whakautu mo nga korero a matau tamariki Maori, e huaina nei to ratau roopu ko te Kotahitanga o te Ante. E kiia nei i roto i nga Nupepa Pakeha, he Iwi kino ra- wa te Iwi Maori, kei roto tonu i te paruparu me to pohehe e oke ana, he Iwi pirau, a, ko to ratau roopu o te Aute kei te hapai ake. a. kei te kukume mai i te Iwi Maori kia uru ki roto o nga tikanga papai o naianei. Na whakarongo mai e a matau tamariki Maori, me whakamutu rawa ta koutou mahi, e tuka nei i a koutou korero whakakinokino mo matau, ki roto o nga Nupepa Pakeha. Me whakamutu te taunu kia matau ki o koutou matua, notemea na matau koutou i puta ai ki te ao marama. Kaati te whakakake me te whakapehapeha. Notemea na to matau noi paku matauranga ki nga tikanga Pakeha, na reira matau i kaha ai ki te tuku whenua ki nga Mihinare, ki le Kawanatanga hoki, hei tuunga Kura hei ako i nga tamariki Ma- ori, ia koutou i a matau tamariki, ki nga huarahi o te matauranga o to lwi nui nei o te Pakeha. Heoi ma koutou he hari mai kia matau i nga matauranga o te Iwi Pakeha. ma matau e apiti ki nga tikanga pai o te ia- na Maori, me te morehu whenua, ka paihere ai hei taonga rao koutou i muri i to matau nei whakatipuranga. E ki ana koutou kei roto matau i te paruparu i te pohehe e oke ana. Kaati me ki atu matau kia koutou, ko matau e rite ana ki te Iwi Pakeha i naia- nei. Kahore oti be kino o te Iwi Pakeha? Kua tae ranei koutou ki to hurahura i o ra- tau na ahua? Mehemea kaore ano, kaati kaore ano koutou i mohio. Kaati te. hahani i te Maori. Kia rite rano to tauira ki te Kukupa te hara-kore kia ma me te hukarere, hei reira whakaatu mai ai i o matau kino. Kei te mohiotia he kino kei roto i nga Iwi katoa, otira ko te. nuinga o te Iwi he pai. Ma te hunga tokoiti oti e whakakino te katoa ? Kaore. E ki ana koutou ko to ko- utou roopu o te Aute, kei te hapai ake ia ma- tau i naianei. Kaati me patai matau kia koutou, mahia a koutou tikanga i whakaata ai kia matau, i naianei, me ki atu matau ka- ore kau. Ina koa na runga i a koutou kore- ro i puta ai nga korero o te Iwiningi Poohi Nupepa o Poneke o te 16 o Noema 1901, ara ko aua korero no Nerehana no te 15 o Noema .1901. E mea ana kia whakatuna e te Ka- wanatanga he Komihana, hei tirotiro i nga mate o te Iwi Maori, e kauhautia nei e te roopu o te Aute, ki rota o nga Nupepa Pake- ha. Na" he tika ano pea kia whakaatu ma- tau i to matau ahua ake, kia marama ai te titiro ake a o matau hoa Pakeha. Ara no te tau 1814 ka tae te Rongo-pai o Ihu Kara- iti ki Niu Tireni, rokohanga, mai te Maori i roto tonu i te Maori o tona ao pouri, ki ta te titiro o naianei, otira he wa ano i roto i enei ra, ka hoki ano te titiro me te mahara, he- wa pai ke o nehera i o naianei ahakoa nga
![]() |
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.]\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI NOEMA PARAIRE 15th 1901.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 5] ahua o era nga ra, tere tonu te Iwi Maori ki te hopu i te Whakapono hei taonga mona, a, taea noatia tenei ra, otira i rere ano etahi hapu takitahi nei ki etahi atua ka, otira i pe- hia e nga hapu tokomaha o te Iwi Maori, me te Iwi Pakeha tera tu mahi, ka noho nei i runga i te rangimarie, a, taea noatia tenei ra. No te tau 1840, ka hipokina enei moutere ki raro ki te maru o Kuini Wikitoria, a, taea noatia tenei ra, otira i puta ake ano etahi ra- ruraru a etahi hapu takitahi nei i era nga wa kua pahure atu, a, i pehia e nga Iwi Ma- ori me nga Iwi Pakeha a mutu atu, e kore ienei e taea te ki he raruraru i pa ki te Iwi nui ote taha. Maori, heoi ka mutu era tu raru- raru, ka noho te Iwi i runga i te rangimarie a, taea noatia tenei ra, a, e kore ano hoki e ara ake he raruraru pena a muri ake nei. I muri mai o te tau 1840, ka timata nga mahi hokohoko whenua, a, taea noatia te tau . 1886, otira i roto o tena tau ka whakaaro a te Paranihi me Wi Pere mema o te Tai-ra- whiti, kia herea te 15,000,000 eka whenua i toe ki te Iwi Maori, a, mau ana i tena here a, taea noatia te tau 1889, i roto o tena tau ka turakina taua ture ka hinga, ka timata ano nga hoko whenua a taea noatia te tau 1892. i roto o tena tau ka timata te Iwi Ma- ori ki te rapu tikanga e mau ai te toenga whenua ki te Iwi, i te mea kua pau te 10,00- 0,000, e toe ana e 5,000,000 nga eka whe- nua, i tena wa ka whakaturia e te Iwi be ro- opu hei rapu i nga tikanga i raro i te "Tiriti o Waitangi," ka huaina to ratau roopu ko te Kotahitanga o nga Iwi Maori o Aotearoa me te Waipounamu. Ka mahi nei taua roopu a, taea noatia te tau 1897, i roto i tena tau ka tukua e taua Kotahitanga te mihi aroha kia Kuini Wikitoria, me te Inoi atu ano kia herea te morehu whenua o tona Iwi Maori, i te mea e 5,000,000 eka ano e toe ana, a, i tukua mai tana kupu ki ana Minita i Niu Ti- reni nei, ko tona putanga ko te "Kaunihera Whenua Maori 1900." Kaati tena. I te lwi Maori e hapai nei i te ture Atua me te ture tangata i roto o enei tau ma- ha ka hori nei, ko te Kuini anake te upoko mo nga Iwi e rua o enei moutere. Mo te sure Atua, i kaha tonu matau ki te Whaka- pono ki te Atua, ki te hanga hoki i nga whare karakia, whare Minita mo nga ohaoha, mo nga karere a te Atua, me te whakatu i nga hui o te haahi Maori o mua, a taea noatia tenei ra. Ko te ture tangata kei te kaha to- nu matau ki te hapai i te tika, ki te peehi atu i nga mahi kino, e tipu a: te Iwi Maori i runga i te pai i te rangimarie. Ko te tuku whenua hei tuunga mo nga Kura, ko te aki- aki i nga tamariki kei mangere ki te Kura, ko te rapu i te ora mo te Iwi i runga ano i to te Maori ahuatanga, engari kei te pukapu- ka i mahia e te Poopi, e kiia nei tona Ingoa ko te ora mo te Iwi Maori. Katahi ka tino marama kia matau, katahi ka mahia e te roopu o te Kotahitanga o te Tiriti i te tau 1892 taea noatia te tau 1897, a, kei te tau 1900 ka oti, ko tona Ingoa ko Pire Kiore, e kiia nei ko Kaunihera Maori 1900, a, e mahi nei ano matau nga Kaumatua i nga rarangi whakatikatika o Kaunihera Whenua me Kaunihera Marae J roto i tenei tau 1901, e kiia nei to matau Ingoa ko te roopu Tupaka- kaa o Aotearoa me te Waipounamu. I wha- katakina ai enei kupu i runga ake nei, kia mohio ai o matau hoa Pakeha, kaore matau i te penei me nga korero a a matau tamariki e panui nei ki roto i nga Nupepa Pakeha. Inakoa ko matau ko te Iwi Maori, he Iwi piri pono kia te Kuini, a, kia Kiingi Eruera i naianei, he Iwi pai he ngakau aroha, he toa hoki, a, he hihiko ki nga mea hou e puta mai ana. Otira me titiro tahi tatau i naia- nei, ka 60 nga tau i naianei i titiro atu ai matau ki nga matauranga o te Pakeha, ka- nui nga mea kua riro mai i a matau, kaore nei matau i akona ki nga Kura, tena ko te Iwi Pakeha, ka nuku ata pea i te 2000 nga tau, i uru ai ki nga Kura me nga mataura- nga, heoi kei te pohehe ano etahi, kei te tu nga kai-whakawa me nga Pirihimana, o ia taone, hei whiu mo nga hara o nga tangata mahi i nga mahi pohehe. Na e kore tena e tau hei whakahe mo te Iwi nui. He pena hoki matau te Iwi Maori. E kore e kiia nga tangata pohehe, hei he mo te Iwi nui o te ta- ha Maori- Otira, hei tino whakatuturu i e- nei korero, titiro ki te taenga mai o te Tuu- ku o Kaanawata raua ko tana Whaereere, ki Akarana, e 800 nga hoia me nga pirihimana hei tiaki ia raua kei kohurutia, kei te taenga mai ki Rotorua ki roto i to raua Iwi Maori kaore o raua kai tiaki, kaore hoki o raua ma- harahara ia rana e haereere ana, e mihimihi ana e matakitaki ana ki nga haka, ki nga poi, ki nga tutungarehu, a to raua Iwi Maori kia raua, me te tuku atu hoki i nga taonga Maori ki a raua, ko te tino mea ia i kata ai raua, ko to raua kitenga i nga papa whakai- ro me te ahua o nga whakanui Maori mo ra- ua. I roto i tana hui ki te Tuuku, i whaka- houtia e ia te Tiriti a tona tipuna, e kiia ra ko te "Tiriti o Waitangi." A ko ta matau kupu ki nga tamariki o te roopu o te Kura o te Aute. Kaore a koutou huarahi korero e tuhi nei, e kauhau nei ki roto o te Pakeha i te pai. Kaore nga Iwi Maori e rarata i ena ahua kauhau tuhituhi hoki a koutou, kia koutou mehemea ka tohe koutou ki tena hu- arahi. O matau ngoikoretanga, o matau hee e mohiotia ana e matau, a, kei te whai tonu matau ki te riiwhi i aua ahua ki nga mea pai. 1 tukua koutou e matau ki te kimi matauranga hei tohutohu ia matau, engari kaore i meatia hei hahani i a matau. Kaati homai nga matauranga pai, e mohio ana ko- utou ka whakarongo tonu matau, ma ka ki- tea atu te tika o a koutou whakahaere. Ina- ianei kei te whakahaere te Komiti Tupakaka i tetahi whare Maori whakairo hei whare mo Kiingi Eruera, kia oti ka tukua ki Ingarangi. Na te roopu Roera Komiti Tupakakaa o Niu Tireni. He mea tuku atu i Poneke i tenei te 18 o Noema 1901. Tuta Nihoniho Hekeretari. Waiotapu House Mahitaone. 14th o Noema 1901. E te "Puke" tenei te tuku atu nei i taku kupu tautoko mo au kupu tohutohu, i te pe- pa whakamutuuga nei, e tika katoa ana enei tohutohu au. E "Puke" awhea ano ra ko- tahi ai te whakaaro o te motu nei ? i Pone- ke au e noho ana, me taku haere ki roto i nga tuanga korero o te Komiti, i whakaritea hei whakatikatika i nga rarangi o te Pire Whenua Maori, ko te Ingoa o taua Komiti ko Tupakakaa, kanui Le kaha o taua Komiti ki te whakawhaiti i nga tangata, e whakatu- tetute ana i nga tikanga, kitea ana e au te ahua, penei me te ika e mau nei ki te pihuka, he auta noa kaore he putunga, heoi tenei. I tera tau ka hori nei i reira ano au, i te paahitanga o te ture nui, e rua po e ara ana matau, a, paahi noa taua taonga mo tatau, i tenei tau i reira ano au, e rua po e ara ana, a, paahi noa enei rarangi whakatikatika, heoi ka kite au i te matauranga o te tatau Mini- ta ki te whakahaere i tona matauranga, ko tenei taku e pupuri hei taonga maku, kaati tena whakamihi aku. Ka mihi au mo te mema o te Waipounamu, ko taku mihi mo tona kaha ki te tautoko i nga Pire Whenua mo tenei motu, kaore nei e pa atu ana ki tera motu, nona te kaha, whai katoa mai ona hoa Pakeha ki te whakapiki i a ia, ka ki ake au, ka tika ano kia hoki mai ia i tera pootitanga mema, kaati aku kupu mo enei take. Mo te whakaatu a te "Puke" mo te kaute o te Iwi Maori e 42,000 mano tangata, tenei taku mahara e whiwhi ai tenei 42,000 mano ki te pai. Tuatahi Kaunihera Marae, e 20 aua roopu, katahi ka wawahia kia 2100 ta- ngata ki raro i te Kaunihera kotahi, katahi ka whakanohoia kia rua pauna ki runga i te tangata kotahi i roto i te tau, ko te putanga mai tenei e £84,000 pauna i te tau. E hoa ma ko taku mahi tenei i mahara ai au, ma te Kaunihera Marae nei, kaati rawa i tenei ka- ua etahi mahi ke atu i roto i nga tau e rua, kia oti tenei i te tuatahi, ka hanga noa iho a muri atu. Ka mohio hoki au ena e tapiritia mai e te Kawanatanga tenei £84,000 pauna kia penei hoki te rahi, ko te huarahi tenei e whaiti ai te Maori ki te whakahaere kotahi, hei whakapiki mo nga paku oneone e toe mai nei kia tatau. E hoa ma ko taku wha- kaaro tenei hei kaapiti mo te pairoo a te Minita e whakaatu nei i roto i te "Puke" heoi mo enei take. Ka whai kapu au mo runga i nga mahi kai roto i te rohe o Rongokako. Ko te tuatahi, ko nga hoia Maori, ko tenei mahi na te kupa o te tau 81. Engari ma nga hua o taua hoia e mohiotia ai te tika, te hee, ko te kai patu i tenei hoiatanga, ko te puhaehae, ko te kawe Ingoa, kua pa mai te pouri ki a au i naianei, mo runga i te ahua rereke o nga tikanga i naianei mo taua mahi, kaati tena take, mo runga i te whakahaere- nga i te Komiti mo Wairarapa moana, ka to- no, au i naianei kia whakaputaina mai ta ra- tau ripoata mo nga rahui o te moana, kai te mahi ranei taua Komiti kaore ranei, kai te pouri hoki au mo tenei tikanga, ki taku mo hio ko te puhaehae ano te kai patu i nga ra hui o tenei moana, ko taku kupu kaore au e pai kia kawea nga rahui o taua moana ki e- tahi waahi ke atu, ko taku i mahara ai ki te taha o nga tuna, o nga patiki, o nga parera he rahui. Ka inoi au ki te Poari ratau ko te Kawa- natanga, kia whakaotia tenei pitopito mahi, ko taku tino whakaaro me pooti hou he Poa- ri, ma taua Poari raua ko te Kawanatanga e whakatau nga rahui ki ta raua i kite ai, oti- ra ko taku mahara, me paahi i nga mema o te Kaunihera o Rongokako, e whai take ana ki taua moana, ka tuku ma te Tiamana e whakatakoto ki te aroaro o te Minita me te Kawanatanga, heoi mo tena take. Tuatoru ko to tatau Nupepa e panui nei i nga whakaaro o nga Iwi Meori, Kanui taku whakamoemiti ki te kaha ki te whakamara- ma i nga huarahi katoa. Tenei kai au tetahi kopaka maire, hei ti- tiro ma te konohi. Tuatahi he reta whakaari ••• ... PA. Tuarua ... ... ... ... TA. Tuatoru ... ... ... WEA. Tuawha He aha te kai i whakarite e te Atua ma te tangata. Tuarima He aha te kai i whakaritea e te Atua ma te ngarara. Heoi nga patai nei hei kimi ma koutou. Kaati nei aku kupu mo tenei taima, hei mutunga ake nao taku korero, kia ora koutou nga pa whakaora e 20 nei, kia kaha te hapai i te taonga i whakawhiwhia kia koutou, kia pera me te hapainga a Paia ia rangi. Hapahapai e Tonga-nuku, hapahapai e Tonga-rangi, tau tika tau tonu kia koe e rangi. Heoi ano. T. T. Te Ika-whakatuatea Te Tau. TE RIPOATA. A Ngai Tumapuhia, a Ngaati Rongomaia- ia, a Ngaati Maahu, a Ngaai Te Ao. E tono ana ki te Kaunihera o Rongokako kia whakakorea atu te Taake i runga ia ratau kuri, ara, ko nga kuri patu Rapeti me nga kuri mahi hipi, ko nga take i tono ai ratau, ko to ratau mate i nga Rapeti. Ko nga mate i pa kia ratau, ko nga taiepa neti waea, me nga paitini me nga kai mahi nae nga whaina, me nga whereti e hokona ana e ratau hei patu i nga Rapeti. Tetahi o nga tino take i tono ai ratau, ko to ratau korenga e utu Taake mo nga tau e 20, i tu a te Whatakorari ki te whakamarama i ta ratau Ripoata, ara, i nga take i runga ake nei. E Inoi ana ia me nga hapu e 4, kia tonoa ki te Kawanatanga kia whakaputaina taua takiwa kia puta ki waho, hei takiwa kore Taake i raro i te tekiona rarangi 8 o te Ture Taake kuri o te tau 1880, e penei ana, ka a- hei te Kawana ki te whakaputa i tetahi waa- hi o te Koroni ki waho, hei takiwa kore Taake, ara ko to ratou takiwa o nga hapuu e whakahuatia i runga ake nei e puta ki waho. Ko te nui o taua takiwa 14,688 eka, be hipi nga taonga kei runga e noho ana, kaore te kaute o nga hipi i homai e ratau ki te Ka- unihera, heoi nei nga take o taua Ripoata. I runga i te ata rapu a te Kaunihera o Rongokako i nga take o iaua Ripoata, kitea ana, kahore he takiwa o Wairarapa i puta ki waho o taua Taake kuri, tuarua kahore tenei takiwa e kiia nei no Rongokako e tika kia wahia hei takiwa Reiti tetahi waahi, hei takiwa Reiti kore tetahi taha, hei whakama- rama kua kotahi tonu tenei takiwa no Ro- ngokako anake, kahore he take whakamara- ma i roto i taua Ripoata mo nga moni i pau i nga taiepa kupenga, me nga moni whaina me nga moni o nga paitini, me nga kai mahi me nga whereti; no reira ka&re te Kauni- hera e whakaae ki taua Ripoata, e tono nei kia puta aua hapu ki waho o te Taake kuri. E tae ana etahi o aua whenua ki te 800, hipi i te 100 eka, i runga i te taha mo nga kuri; ko te kuri patu Rapeti hei patu ano i tena ngarara kino, ko nga kuri hipi hei mahi moni ma o ratau ariki, heoi ko te whakatau a te Kaunihera, ko nga kuri patu Rapeti, ti- mata i te 6 tae noa ki te 12 e kiia ana he ropu patu Rapeti ena ko te atu mo te mea kotahi 1/- hereni, kite hoki iho i te ono 2/6, kau 2/6, pera hoki nao te kuri hipi poaka, manu. Ko nga kuri haere noa e 5/- hereni, tae- noa ki te kuri noho whare, kua ata rapua
![]() |
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.]\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI NOEMA PARAIRE 15th 1901. [Wharangi No. 6] aua tu kuri, kitea ana kei te takahi i te Ture Pire Kiore, ara, nga puruhi no nga Kiore, ka mahi taua Kararehe i te whakatipu ratau ko nga Ngeru me nga kuri noho whare e no- ho tahi nei me nga ariki tae atu ana ki nga moenga. Tawhitinui. Noema 27th, 1901. Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e hoa tena koe me te taonga o te hunga kua mate, utaina atu enei kupu ki runga i to Wa- ka, ara, ia "Te Puke" hei panui atu ki nga whare, ki nga Iwi, ki nga reo, ki nga huihui- nga tangata, o nga motu e rua, ara, o Aotea- roa me te Waipounamu. I te 18 o nga ra o Noema nei ka tae mai a Maui Pomare M.D ki roto i te awa o Wha- nganui, takuta tirotiro i nga marae kainga, tohutohu hoki i ona tikanga e pai ai e ora ai tatau te Iwi Maori, a he nui te whakapai o N'Ruaka ki Ranana, me Tawhitinui mo ana tohutohu, kua tae mai nei ia kia kite i enei hapu, kia kite hoki i nga marae kainga, kati he nui te whakamihi o enei Iwi ona, mo ru- nga mo ana korero e ki nei a Mani Pomare, he aroha te mea nui i tae mai ai ahau ki waenganui ia koutou. I whanau mai hoki au i roto ia koutou, i roto ano hoki i tenei whare, a, ko Taitoko taku matua, i te wa e ora ana ia, te kupu a Taitoko kia au. haere koe, kimihia te mata- uranga o te ao, a, ko au ano tou matua ina hoki mai koe; a, kaati kua hoki mai nei ahau ki ona marae, ki roto ano hoki ia kou- tou, ahakoa kua mate ia kai te mohio te whare nei ki ana korero, mehemea kaore nga korero o te whare nei, e kore aa e tae mai ki waenganui ia koutou korero ai, kaati tenei au te haere mai nei ki te kawe mai i to kou- tou taonga, te waha nei i te pikaunga tau- maha, i te kakahu o te hunga mate, koia ra tenei ko te kupenga o te ao, ko te Pire Kiore., ko nga Ika o roto ko te ora, kia pai ta tatau mahi kia mau ai he Ika, kaua hei hiwia kaua e kumekumea kaore e mau he Ika ma tatau, engari kia rite ta tatau mahi kia pai kia mau ai he Ika. Whakatauki. Ka pu te raha ka hao te rangatahi, e hao nei tatau, kopiko noa te motu nei, he taonga pai, na tatau ano te taonga nei, a ko tatau ano te kai hao. Te tangata e korikori ana, he tangata ora tena. Ko te tangata kaore e korikori, ho tangata mate. a, kaati he mamae te mea nui e pa nei ki o tatau tinana, ko nga tinana hoki taku e whai nei kia ora, ma nga tinana o te tangata e tikangatia ai nga mahi, ka hee, hee atu hold nga Wairua hee atu hoki nga mahi, koia te- nei nga take mate o te Iwi Maori:— (1.) Ko nga whare paruparu. (2.) " " kai kikino. (3.) " " kakahu paruparu. (4.) " " wahine e moe tonu iho ana i nga tungaane, i nga tangata tonu ake hoki o taua kainga. Te mea tika me moe ke atu i nga tangata o etahi Iwi, kia kaha ai nga toto, kia ora roa ai, koia nei te take matemate o nga uri wha- katupu, i kore ai e ora roa. (o.) Ko nga tohunga Maori ; me kii ake ahau mo nga tohunga Maori o mua, rereke a ratau tikanga Maori, motuhake a ratau ti- kanga me a ratau mahi, e mana ana ia o reira, kaore e mahi ana i nga mahi kino, e kai ana ranei i nga wai whakahaurangi e rereke ai nga whakaaro o te tohunga, kaore rawa enei mahi e mahia ana i reira, kaati no roto i te ra o te Pakeha, ka kitea enei mahi kino, ka kore hoki e mana nga tohunga Ma- ori o naianei. Taku kupu tenei mo nga tohunga Maori o naianei; me wha- kamutu rawa tenei mahi ia ratau, te hui tinihanga te korero teka, ki te turoro e mahia ana e ratau, te ahua o te Maori o naianei he Pakeha, nga mahi motuhake atu ki te Pakeha, kaore rawa he tikanga Maori i naianei, ki te kite au i te tohunga Maori e mahi ana i te turoro, ka mau ia ki te" whare herehere mo nga tau e rite ana. Ki te kore e mau enei tohuthu aku, e kore tatau e kite i te ora mo tatau, a, me pehea tatau e kite ai i te ora mo tatau, e whai tika- ngatia ai hoki a tatau mahi ki to tatau taonga . kia te Pire Kiore e mahi nei tatau, me ki ake ahau, ko te ngarara tenei e ngau nei ia tatau e heke nei ki te kore, e hoa ma kia ora kou- tou katoa i roto i tenei whare, ko te mutunga n tenei o nga korero a Maui Pomare M.D. ki tenei hapu o Whanganui, ara, N'Ruaka, a e tautoko katoa ana hoki ki ana korero. He mea tango mai i tona mangai enei ko- rero katoa. Nimerata W. T, Te Aute Kareti Noema 27th, 1901. Kia Tamahau Mahupuku, tena koe. Kua whakaritea e te Komiti Tumuaki o te Kotahitanga o nga tamariki o te Aute, kia tu te hui o taua Kotahitanga ki te Kareti nei i te Taite 30th, o Hanuere 1902. he kaha no te tono a nga tamariki tawhito o tenei kura i roto i nga huihuinga o te Kotahitanga i enei tau ka tana ake nei, a hei whakarite i to ratau hiahia, i whakahokia mai ai tenei hui a tatau ki konei i tenei tau, ki te matapuna o tenei whakahaere. A, he nui te tumanako kia tere nui mai nga tamariki tawhito, kia kite hoki i te waahi i whaka-kaingatia kia ratau, mo nga tau maha, kia tutakitaki ki o ratau hoa kura o era nga ra, kia hui mai ki te whakakaha i te mahi nui kua timatatia nei. He powhiri atu tenei ki nga mema honore o te Kotahitanga, ki nga hoa e tautoko ana i ta mataa e whai nei, kia whakaarahia ake te Iwi Maori, haere mai koutou ki tenei o a ta- tau hui, tera e nui nga korero, tera ano e whai hua a tatau whiriwhiri, pera me o era atu tau. Ko nga take hei mahinga ma te hui a muri ake nei panuitia ai. Kia hohoro te whakautu mai, heoi. Na Te Tatana. Hekeretari. Poneke. Kua paahi te Pire whakatikatika Kaunihe- ra Whenua Maori, koia tena e mau na te kape o taua Pire i te wharangi toru i runga ake nei, engari no muri mai nei ka menema- natia etahi o nga rarangi, a, tena ano e puta te tino kape tuturu o taua Pire. Ko te whakahaerenga o tena Pire, kaha atu i te whakahaerenga o te tino ture i paa- hitia i te tau 1900. Ko te tino pakanga he turaki rawa atu i te Pire katoa, ko Pereiha- Taki te kai hapai o te taha turaki. I wha- kapaua rawatia te kaha o taua Pakeha ki te turaki kia hinga, i tautoko hoki tetahi taha o te whare i a ia, otira i runga i te kaha o te Kawanatanga ki te hapai i taua Pire kore ana i hinga, no te korenga e hinga, katahi ka haere te whawhai a Pereiha i runga i nga rarangi o te Pire, ka patua etahi rarangi, ka whakaurua atu ko etahi rarangi, pena tonu te mahi, a. ngenge noa iho nga mema o te taha kia Pereiha Tuki, a, paahi ana hoki te Pire. No te tukunga atu ki te whare o runga, ka tae ano taua Pereiha ki reira hanga pa mai ai ano, hei whawhai ki te Pire. I nui ano te whawhai i reira, ko te Wiremu raua ko te Kere nga toa o te whare mo te turaki i te Pire, otira tona tukunga "iho, ka paahi ano te Pire. Otira ko te tino kaha o te turaki a Pereiha me ona hoa i te Pire, e rua nga kaupapa i whakamaramatia e ia :— (1.) E kore e tika kia wehe he ture mo nga whenua Maori, kia rereke mo nga Pake- ha, mehemea i hokohokona e te Kawanata- nga nga whenua nunui o te Pakeha, me pe- ra ano nga whenua nunui o te Maori, a, ko nga hua, ara, ko nga Itarete o nga moni hei oranga mo nga Maori, ehara i te mea ti- ka ko nga Pakeha hei murunga ma te Kawa- natanga i nga whenua, a, ko o nga Maori kia tukua ano ma ratau ano e whakahaere, i runga i tenei ahua, he peehi rawa tenei na te Kawanatanga i te taha Pakeha, engari kia rite tonu te ahua mo nga whenua Maori, ki nga whenna Pakeha koia tenei te tino ngako o te turaki, ehara i te mea he whakaaro kei mate te Maori, engari ko nga painga e ahu atu ana i nga whenua o nga Maori, kua ara- itia e tenei ture i nga kai-whakahaere keehi, i te aroaro o te Kooti Wenua Maori. Poneke. • Noema 8th, 1901. Te huinga poroporoaki ki nga rangatira o nga I\\vi, i noho ki te ruuma Komiti o te Pa- remata nui o te Koroni, he mea kua taea te mutunga o nga mahi e tau ana ki nga Iwi Maori, no reira ka whakaaro te Minita mo te taha maori, kia hoki marie atu nga rangatira ki o ratau nei kainga me o ratau Iwi i runga i te ngakau mahara ki nga tikanga e rua kua tatu nei i tenei tau, hei pa rao te Iwi i roto i nga tupuhi whakaharahara e ahu mai nei i mua ia tatau, a, kia tahuri ki te wha- kaoho i te ngakau o te Iwi, kia matatu kai whawha te ringa, kia kaha te tinana ki te mahi, kia kitea ai nga hua kia kiia ai te ma- hi he mahi me te maara he maara taru kore, ma te taru hoki e whakaatu te mangere, ma reira e hoatu ai te maara me te mahi ki te- tahi atu tangata. I. Hutana i te Tia. Tuta Nihoniho. Ka poroporoaki ki te Minita mo te taha Maori, kia ora te Minita e nui ana te whakamoemiti o te ngakau mou, kua taea tenei te mutunga o te mahi, kua rite ki te whakaaro o nga lwi Maori e noho mai ra i te kainga, e noho nei hoki i Poneke, e nui ana te koa o te ngakau mo koutou ko hoa mema i tautoko nei i tenei tikanga, kia ora te Minita ; e poroporoaki ana hoki ahau ki oku hoa rangatira ; hoki atu ki te kainga he wa ka kitekite ano tatau, heoi te mea whakapouri ia tatau ko nga mahi whakara- ruraru e mahia mai ana i muri ia tatau, kaore nei i tika. H. Tomoana. Ka poroporoaki ki nga ra- ngatira o nga Iwi e tau nei i Poneke, he ti- kanga tenei na te hunga kua rupeke ki te po, i tenei ra na tatau i whakatutuki i whai ratau kia pono i o ratau ra a kaore i oti. I whakahaerea mai ano tena tikanga i mua tae noa nei ki te tau 1897 ko te Inoi kia te Kui- ni, no roto i te Tiriti o Waitangi tenei tika- nga, ka whakahokia mai nei e te Kuini koia tenei, kaore aku titiro ki nga kino o roto, kua mau kei o koutou ringa ma koutou e whaka- tika, he maha ona kupu, ka poroporoaki kia Wiki Taitoko me Ngaati Raukawa, me nga rangatira o nga Iwi. Mohi Turei. Ka poroporoaki ki te Mini- ta, e nui ana te koa o tona ngakau mo te nui o te kaha o te Minita me ona hoa mema ki te whakahaere i te tikanga mo te Iwi kia oti, kaati ko te mea i pa kia ia e noho nei he whakama, mo te putanga ake o tetahi Ingoa i te Tairawhiti, ara, i au ia Ngaati Porou, e takoto nei te Pitiihana a Ngaati Porou, koia nei tooku kore e kaha ki te tu i mua ia kou- tou, otira he maha ana kupu. Timi Waata. Ka whakapai ki te Minita ka poroporoaki ki nga rangatira me te wha- kaata i nga ahua mo tona takiwa, ara, kia kaua nga tangata o tetahi rohe e haere ki roto i tetahi rohe whakararuraru ai, otira be maha ana kupu. Heuheu Tureiti. Ka whakapai ki te Mini- ta, ka poroporoaki hoki ki nga rangatira, ka mea, ahakoa kei te rongo tatau kei te Ingoa rua te Tairawhiti, engari ia ko to Taihaua- uru te wehenga e korerotia ana i nga tau nei ! ahakoa he wehe ta Wi Pere i te Tairawhiti kia-wehe i te Taihauauru, ho hui tonu taaku kia kotahi, kaore au e pai kia wehe te Tai- : hauauru, i tenei ra kua oti, e ora ana te ngakau, tera atu te roanga. Nireaha Tamaki. Ka whakapai ki te Mini- ta me nga rangatira, ka mea, kua oti te ti- kanga, hoki atu ki te kainga whakawhaititia te tangata mahia to tatau tikanga, kia kaha te whakahaere i a taiau, kua eke tenei ki nga, whakaaro o te hunga kua wehe atu ki te po, ka poroporoaki ki nga rangatira. Wiki Taitoko. Ka whakapai ki te Minita ka whakapai ki nga rangatira ka mea, kua eke tenei kai runga i te tikanga o nga ta- ngata kangaro ki te po, kia mamae te ngakau kia kaha, kaati te puhaehae o etahi ki etahi, whakarerea enei tikanga a tatau, kia pai te whakahaere ia tatau, kua oti to tatau tikanga hei awhina i te iti me te rahi, kaore he tika- nga penei mo tatau i tua atu i tenei, kia kaha te mahi, he maha ana kupu. A. Ngata. Ka whakapai ki te Minita me nga rangatira ka mea, he mea nui tenei no roto ano i tenei tau, ara, e wha rawa nga Pire i paahi i tenei Paremata, e pa ana kia tatau ki te Iwi Maori, tuatahi, ko te Pire Kaunihera whenua, 2, ko te Pire Kaunihera Marae, 3, ko te Pire arai i nga taonga me nga whakairo a te Maori, 4, ko te Pire horoi i nga Whakatau a te Kooti whenua Maori, tera ake te roanga. Timi Kara. E whakapai atu ana ki te Tiamana me nga tangata huihui o te Komiti ariki o Tupakakaa, e whakapai atu ana hoki kia Wiki Taitoko. Kua taea tenei te mutunga o te mea i wha- kaaroa kia tutuki, rue ki ake i naianei me te mea ko te mutunga tenei o nga rau tau ta- whito kua pahemo ki muri, a rae te mea hoki ko te timatanga tenei o tetahi rau tau hoou, e haere mai ana mo tenei whakatipuranga i
![]() |
7 7 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI. PARAIRE NOEMA 15th 1901. [Wharangi No. 7] Ngaati Raukawa Waikato Taranaki Pi Miki Waiheke Turei Pereiha Tuki Hone Heke Mohi Turei Poneke HE WAIATA HE WHAKAPAPA
![]() |
8 8 |
▲back to top |
[NAMA 15, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_TE PUKE KIHIKURANGI, NOEMA PARAIRE 15th 1901. [Wharangi No. 8] " Te Awatea ia Te Kauhata. " Te Kaku-ote-rangi ia Taurito. " Reihana me ana tamariki. Kaati nei ona whakapapa e whakaputa atu i te hanga ka marama iho nga whanaunga : nga takiwa ki enei tatai ona, tera atu ano etahi ona tatai, engari me whakamutu noa ake i konei, koi hoha nga kai titiro. Kaati ki te ahua hee enei whakapapa ki runga ki ta koutou titiro iho, ma koutou e whakatika- tika iho, ki runga ki tona hangaitanga,. He tangi:— E au raru noa i taaku nei tahu e-i, ka ngaro hoki ra i te aoturoa e-i, tenei ka unu- hia taku mahuri totara e-i, taku piki-kotuku no runga i Tuhirangi e-i, haere ra e te tau e-i! Heoi, hei kona ra noho mai ai. Na to koutou hoa pono i roto i te Ariki. T. Kenata. HE POWHIRI. He powhiri tenei ki roto ki nga takiwa katoa o roto i te rohe-potae o Rongokako, ara, mo nga wahine katoa kua eke nei o ratau tau ki te 40, neke atu ranei, kia tae a-tinana mai koutou ki te Hakari mo nga wahine kaumatua, ka tu ki Taakitimu Kehemane, a te Mane te 6 o nga ra o Hanuere 1902. Haere mai e kui ma, kawea mai nga ra o toou kaumatuatanga ki konei tatau whaka- hari ai; he mahara tenei i puta ake i roto i nga ra o te pouritanga ki te hunga mate, a, ko te mea nui ma tatau i tenei wa he hari, he koa, i te mea kua tutaki pai mai tatau ki roto ki te tau o to tatau Ariki o kotahi mano e iwa rau marua; e ai ta te kai Kauhau e ki ra :— "Kia mahara ra ki toou kaihanga, i ngara o toou taitamarikitanga, i te mea ka- hore ano kia tae noa mai nga ra o te kino, nga tau e moa ai koe, kahore aku ahuareka ki enei tau. Heoi Haere mai ! Haere mai! Haere mai! whaia mai te reo e koroki atu nei i runga i te pou-tokomanawa- o to oha a o koutou ti- puna, he reo kotahi, i koroki atu i roto i te tan hoou. Heoi ano kia ora. Na o koutou hoa pono. Niniwa-kite-rangi. Arete Mahupuku. Whatarangi. 26th o Noema 1901. Ki te Etita o te "Puke" tena koe, otira koutou katoa kia ora, heoi. He whakamihi iho noku 5 taku kitenga iho i te panui a, to tatau Minita, e whakama- rama mai nei i tona whakaaro mo nga Kau- nihera o te motu nei, ava, i tona mohio ma te kotahi o te haere o nga Kaunihera e tu ai hei taonga mo te motu noi, no reira e tautoko ana au i tana tauira, kua oti nei e te "Puke" te panui, kia rongo nga Kaunihera katoa, a, kua tautokotia nei hoki e te kai-tohutohu Kaunihera o Rongokako, a, e tino tautoko ana oku hapa, i taua tauira a te Minita, i te timatanga tae noa ki te mutunga. Kuati e te Tiamana o te Kaunihera, tena koe me nga mema i raro i tou inana, kaati, e Kume tenei kua rongo i nga korero o ton taenga mai ki te Kohunui nei, kaati kotahi te kupu e whai tikanga mai ana ki a au nei, ara, ko tenei kupu, nae tuku atu nga maharatanga o o Rakaiwhakairi ki to koutou ra, mea ake nei ka huihui koutou ki Kereitaone, kaati e te Tiamana, ko taku whakaaro tenei i runga, ake nei," ara, e tautoko ana au i te tauira a te Minita e panui nei a te "Puke", kaore he kaupapa marama i ko atu mo nga Kaunihe- ra o te motu nei, haaunga etahi atu tikanga ke atu, kia takoto he kaupapa, hei reira eta- hi maharatanga ka tirotiro ai, i puta ano he kupu maaku ki te Kouaiti Marae o Rakai- whakairi, mo te kupu iho a te Tiamana, kia whakakaupapatia atu nga tikanga e hiahia- tia ana e tenei takiwa, ka tuku atu ai ki te Kaunihera, no reira i puta ai taku kupu, ka- ore e pai tera tikanga, akua nei ka rereke ta konei i ta etahi atu takiwa, te mea pai ko te Kaunihera hei whakariterite i ena tu mahi, ka tuku ai ki tena Komiti ki tena Komiti, kia riterite ai te haere o nga Komiti i raro i tona mana. Kaati Tamahau, Kumeroa, ko te take tenei i tautoko ai ahau i te kaupapa a to tatau Minita, me te take hoki i hangaia ai tana kaupapa, he wehi nona kai taupatu- patu te haere a tena Kaunihera, a tena Kau- nihera, ka rua ai nga take i tautoko ai ahau me etahi atu, heoi. Te Ama-ote-rangi. Waimana. Noema 30th 1901. Ki te Etita o te "Puke" e hoa kia ora to- nu koe, to matau hoa pono, tika, aroha, ki te tangata aroha ki te Atua, aroha ki te wha- karitenga pai mo tatau mo te tangata, kia ora kia ora, kia pena toou to mahi e te Eti- ta. Kaati aku mihi, e hoa taia atu ena ku- pu i raro iho nei, rao te panui a taku hoa a Kipa te Whatanui o Otaki, i te No. 13 o te , tau 4 wharangi 6, e ki na i roto i tona panui i te "Puke" kai a ia nga rongoa pai, kaha, mo te mate hoiho i te noke, mo te rangora- ngo patu hoiho nei, ka mate enei ngarara i tana rongoa, ko te utu mo te paaka katahi e 3/- hereni, e ki ana ia kia 9 nga paaka, ka ora pai te hoiho. E "Puke" mau e tuku atu tena panui, patai atu ki taku hoa kia Ki- pa te Whatanui, kia tino whakamaramatia mai e ia te utu huihui o nga paaka e 9, me te haringa mai e tae mai ai ki au i tawhiti nei, mehemea koi ra tonu te utu mo te paa- ka kotahi e 3/- hereni, mo ona mea e 9, £1-7-0, mehemea koia nei tonu te utu huihui tae noa mai ki a au, i te Waimana Whaka- tane, kanui te pai, me tuku ra e au te moni kia wai ra, otira ma taku hoa Kipa te Wha- tanui, e tuku mai be tino whakamrama ki tona hoa kia ahau, kia Tiopira Tamaikoha o te Waimana Whakatane, heoi ra e hoa ki te tae atu tenei panui patai kia koe e Kipa te Whatanui kia tere to utu mai, kanui hoki taku hiahia ki te rongoa hoiho, mo te mate i te rango, ahakoa eke haere tonu ana te ta- ngata i runga, kua hinga kua mate te hoiho ka haea to puku kua pau a roto te kai e te rango, heoi ra e Kipa kua marama mai koe. Heoi ano na to hoa. Tiopira Tamaikoha. Otauira. Te Aute. Noema 8th, 1901. Ki te Etita o te "Puke" tena koe, te wha- kamaunga whakaaro-o nga Iwi o nga mota e raa nei o Aotearoa me to Waipounamu, e tuku nei i nga hua o. te tau kia haere ki nga marae o te iti o te rahi, o te rangatira o te rawakore ; e hoa ka inoi ahau kia koe mo nga kupu ruarua nei, kia whakawhataina atu e koe ki runga ki te tuara o te kotiro whaka- paipai a nga lwi o te ao nei, kia mauria atu ki nga marae o nga tamariki rangatira ki oku hoa aroha hoki. E hoa ma kua mate a Tii Peni Te Uamairangi i te 5 onga ra o No- ema i te tau 1901 ki te Waipatu takiwa o Hawkes Bay, ko tetahi tamaiti rangatira tenei i puta mai i roto i nga momo Kiingi, he nui te aroha me te tangi o te lwi mo tona tinana kua kore atu i tenei ao, i haere tenei tamaiti i nga mahi a te Tiuka pangia ana tenei tamaiti e te mate ki roto ki nga whare Kingi ki nga whare Kawana, ki roto ki nga whare o nga tamariki rangatira o te ao. e hoa ma ki taku whakaaro kaore he waahi e tutakina ai tenei mea te mate, notemea i mea te kupu a Ihu Karaiti, te mahi ma kou- tou i muri nei he mate mate, e hoa ma kaore i tipu mai he mate mo tatau i roto i nga whare o tatau tipuna, ara, ia raupo, ia toetoe, ia putake rata, ia pari kohatu, otira i nga tini takotoranga o tatau tipuna i roto i o ratau ra. Maku e whakamarama kia koutou nga mate i pa ki nga tipuna, ina nga mate, whakatika tonu ake te tuakana ko to tamaiti e kari ana te patu, whakatika tonu ake te papa ko te tamaiti e kari ana te patu, wha- katika tonu atu te tipuna ko te mokopuna e kari ana te patu ; e hoa ma ko aku whaka- marama tenei ki nga mate o tatau tipuna, mo te kupu a I. Hutana e ki nei, i tipu mai he mate mo le Iwi Maori i roto i nga whare ra- upo, i nga whare pakarukaru, i nga whare kua kapi nei i te auahi, heoi ano taku whakaaro mo tenei, na te hiriwa na te koura, i kukume nga matauranga ki runga ki tenei ao, ka meingatia nei kia whakarerea te ao tawhito, no reira au ka penei, e whai oranga ana nga tangata rangatira i runga i nga mea papai, waihoki e hoa ma he aha. i araia ai te hunga rawakore ki nga mea e mohiotia ana hei oranga mo ratau, kaati ake tenei waahi. E hoa e te Hutana e whakamihi ana ahau kia koe, mou i kaha ki te whakahaere tika- nga e ora ai tou Iwi Maori, ara, e haere nei Lo panui i roto i te Kahiti whenua Maori, e whakaatu nei koe i nga take e ora ai e mate ai te Iwi Maori, no reira ahau ka whakaatu kia koe ia matau e haere ana ki nga teihana katikati hipi a te Pakeha, ka whakanohoia matau ki roto ki etahi whare, he whare nohonga kuri tetahi, he tepara tunga hoiho tetahi, kai tahi ana matau ko oku hoa i nga kai i runga i te kino, moe ana hoki i runga i nga moenga o nga kuri, ki hai i roa ka pa te mate kia matau, na te haunga ka mate nei nga taane nga wahine nga tamari- ki, ko nga Ingoa tenei o nga tangata me nga wahine i pangia e te mate, ara :— Ko Tioi- rangi Whakataane, Hoani, Te Hira, Tami- hana. Nga Wahine. Ko Marie, Meri, Hemo- tuarua. Nga Tamariki. Tama, Kirita. Koia nei o matau i pangia e te mate, e hoa e te Hutana, mehemea he tino aroha tou mo to Iwi Maori, tena tahuri atu hoki ki 1 tena taha ou e karangatia nei ko to Iwi Pa- keha, kia whakapaingia nga whare nohoanga mo Iwi Maori, i roto i nga takiwa o nga teihana hipi, kei konei hoki tetahi waahi mate o tatau o te Iwi Maori, e whakanohoia nei i roto ki nga wharo Kararehe. Heoi kia ora koe hei tautoko i nga tikanga e ora ai te tangata, e mate ai ranei. Na Kiingi Waihi. Okare Aterua. Noema 16th, 1901. Ki te Etita, e hoa tena koe, tenei kei roto i te ngakau pouri e noho ana i te whare taka mate o te kuia nei o Apakura, mo to matau inatua mo Henare Tarawhiti, kua wehe atu ia ki te waahi i kiia nei e te Ariki, ki te mate koe ka Whakamarokia e koe ou ringa, a, he tangata ke maana koe e whitiki o kawe ki te waahi e kore ai e paingia, tenei kua riro i to 8 o nga ra o Noema 1901 to koutou matua. he tangata nui a, Henare Tarawhiti no tenei takiwa, e rua ona turanga kei te taha Maori kei te taha Pakeha, i runga i nga whakahae- re a te kaitiaki o to katoa, heoi ra e nga whanaunga e nga tamariki a tenei tangata. i Kaikora, Wairarapa Kereitaone, e nga wha- naunga o Henare Tarawhiti i Taupiri, tena koutou, i roto i to ngakau pouri mo tenei ta- ngata rangatira nui o Ngaati Haua, heoi nga whakamarama mo te rangatira o Ngaati Ruanui. H. Keepa. MARAMA-TAKA O TE "PUKE" MO TE TAU 1901. Ko nga ra enei hoi putanga atu mo te Pepa. i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga kaore te "Puke" e mohio, engari to poohita- nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai ake nei:— Oketopa Turei 15 Ki te Taite 31 Noema Paraire 15 Ki te Hatarei 30 Tihenia Hatarei 14 Ki te Turei 31 Hanuere Wenerei 15 Ki to Paraire HO Pepuere Hatarei 15 Ki te Paraire 21 TAUIRA POTO. O N G A T U R E O T E NEI P E P A . (TURE 1.) Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi- kurangi" i te tau 10/ hereni. (TURE 2) Ki te tono mai i te Nupepa, me penei to a- hua o te Ingoa ki waho o te kawa. Ki Te Etita. "O Te Puke Ki Hikurangi." Box 20 Greytown Wairarapa. (TURE 8.) Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake. (TURE 4.) E rua putanga o te Pepa i roto i te marama. (TURE 5.) Ko te Pepa tuatahi, tuarua ranei e tae atu ana ki te tangata, me tuku mai te moni. Ka Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." | \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ Printed and Published by T. RENATA, under the Authority of H. T. MAHUPUKU te his Registered Office Main-sreet Greytown North Wairarapa N.Z. I 1 I