[NAMA 22, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, HANUERE TAITE 31st 1901. [Wharangi No. 4
ne, i mahara au me whakaatu raua i ta raua
rohe ki te Iwi i te tuatahi, • he ahakoa kua
puta ta raua panui, taku mahara me ata
titiro ano raua ki te taimaha ki runga ia
matau.
Hiraani Nopera. E tautoko ana au i te
korero a Matene, be ahakoa kei te ngaro ata
nga tangata o Porangahau, ka penei tonu
ake taku kupu, ko matau nei maramara whe-
nua kua tapatapahia e nga rohe nei, me te
paanga o to matau Papa i Tamaki.
Pine Huru. E tautoko ana i nga kupu a
nga tamariki nei.
Purakau. Kaore aku tikanga mo te rohe
a Heta raua ko tona taina, i te mea kua ro-
ngo atu au, kotahi tonu ta koutou kupu,
kaati ma koutou ko nga tangata o Poranga-
hau e whakaoti.
1. Hutana. I te mea kua mutu, kua
poto mai o koutou whakaaro, mo tenei take,
no reira ka Whakatinanatia e au to koutou
hiahia, koia tenei. Ko te waahi o te rohe a
Heta Matua, i pa ki o tatau Marae, me o
tatau paanga, e he ana ko Noihuwuru te
rohe tika, ko te pito ki Porangahau ma nga
tangata ano o reira tena e whakariterite, i
runga i te ngakau rangimarie.
I. Hutana, p. m.
Waipawa Tihema 25th 1900.
Ripoata.
Te hui ki Awheraka i te 4 o Hanuere
1901. He mea pohiri e te Teira Tiakitai, e i
Mohi Atahikoia, nga morehu o roto i te rohe I
Kaunihera Marae o Heretaunga.
Te Teira Tiakitai. Ka whakatokoria te
take kia whiriwhiria e tenei hui nga Mema,
mo nga Kaunihera e rua, i runga i te kupu
tohutohu a te Kawanatanga kia kaua e tukua
ma te pooti, e whakatu nga Mema, engari
me whakariterite i runga i te pai, me te ra-
ngimarie, kia kore ai he taimaha e pa mai ki
te Iwi, a, kia whakahaerea te whakatutu, i
ranga i nga wawahanga kainga whakariteri-
te Mema, kua panuitia nei e Ihaia, a kia tino
oti rawa i tenei hui, kia. kaua rawa e ara ake
he tautohetohe, e ara ake ai ne pootitanga,
engari kia oti pai, he maha nga whakama-
rama.
Mohi Atahikoia, Henare Tomoana. Me
era atu rangatira, te hui katoa he tautoko
tonu i te take me ona whakamarama katoa,
mo tenei kia oti tonu nga Mema i tenei hui,
i mua mai o te ra whakaari, ina puta mai te
Kahiti, kia kaua e tae kia pootitia.
I. Hutana. Ka whakamarama i nga ti-
kanga i roto o nga Pire e rua, ka whakata-
kotoria te ripoata o te whakaotinga o nga
Mema o te hui ki Waipawa, kia. uru ki te
Ripoata, o tenei hui, a koia tenei te whaka-
otinga.
1. Te whiriwhiri a te hui, mo nga Mema
mo te Kaunihera Marae, kua huaina nei tona
Ingoa ko Tamatea Kaunihera.
1. Paora, te Mema mo te Pakipaki. Tu-
hara, Koparakore.
2. Tuahine Renata, mo Waimarama,
Kairakau.
8. Raihania Kahui, mo Awheraka, Mata-
hiwi, Kohupatiki, Pakaroa, Korongata, Nga-
kirikiri.
, 4. Paraire Tomoana, mo te Waipatu,
Ruahapia, Pakohai, Karamu.
5. Tangatake Hapuku, Hauke, Pata-
ngata
6. Otene Meihana, Omahu, Owhiti, Nga-
tarawa.
7. Paora Kurupo, Whare-rangi, Moteo,
Waiohiki.
8 Hape Nikora, Tarawera, Te Haroto,
Te Ngakau-hine-kuku. *
9. Wetini Anaru, Petane, Aropawanui.
Ka whakaurua ki tenei Ripoata.
10. Nepe Apatu, Waipawa, Teaute.
11. I. Hutana, Takapau, Rakautatahi,
Tikokino, Waikopiro.
12. Kireka Rapaea, Porangahau, Poure-
rere, Pakaroa.
Ka te kau ma rua ai nga Mema.
2. Rua nga Mema, o te Kaunihera whe-
aua, kua huaina tona Ingoa, ko te Ika a I
Maui. I
1. Mohi Atahikoia, mo Waikari, ki te I
Hauke. I
2. Rupuha Hianga, mo te Hauke, Pora-
ngahau, Tamaki. I
Ko nga whakariteritenga, me nga Ripoata, I
ka tukua kia I. Hutana, maana e tuku kia
panuitia ki te katoa, i roto i te mana o te
Ripoata, a te hui o Awheraka.
H. Tomoana, Te Tiamana.
• I WAENGANUI I TE HOA-RIRI
TE RETA MAI A.TURUPA
H. O. TARE.
Ko taku reta whakamutunga atu kia
koutou ki taku mahara ake; I tuhia atu e
au i Oto-huupa wahi o roto i te porowini o
Maramani; kaati, mai o taua takiwa tae mai
ki naianei, ka nui to matau raruraru.
Heoi ra, i muri o to matau nohanga i
Oto-huupa kua kiia ake ra e au i tera o aka
reta ki a koutou, katahi matau ka haere ki
Hirahi, kotahi to matau po ki reira, ka uru
matau ki roto i nga ropu a Roore Takerehi;
I muri mai ka karapotia e matau tetahi ropu
iti o te hoa-riri, me kore e maa herehere i a
Roore Matiuna etahi o te Poa, i te mea e I
mahi whakahoa ana a Roore Matiuna raua I
ko Roore Takerehi, i ranga i ta matau mahi
pera, ka hinga te hoa-riri i a matau, ka riro
herehere mai e 50 o te hoa riri, a pera hoki
nga mea i mate i a matau, no te taha ki a
matau kotahi ano te mea i mate, heoi hoki
ana matau ki Hirahi. I muri mai ka ma-
hue i a matau a Hirahi, me a matau ropu
Hoia eke hoiho 1500 hui atu ki te ropu tua-
wha tuarima o Niu Tireni, me o Ahitereiria
me era atu ropu Hoia haere waewae, e rima
o matau haora e haere ana ka moe matau ki
tetahi waahi e kiia ana te ingoa ko "Keiwha
Kaara." Kaati i taua takiwa ano ka puhia
tetahi o matau no Ahitereiria e etahi Pos,
mate rawa, me tetahi ano o matau i tuakiri,
i mate ki te taha tonu o to matau puni; ko
aua Poa i kakahu i nga kahu kaaki, ara,
kahu penei ano me o matau nei te ahua o
nga mea katoa, tae atu ki te potae, no te
ohonga ake i te ata, ka neke matau ki tetahi
paamu noho ai, i taua wa ka neke nei matau
e riringi ana te ua kino atu, ko o matau
paraikete maku katoa me nga kahu komo-
komo hoki, ko te 9 tenei o nga haora o te
ata, ka tae matau ki taua paamu, i reira
tetahi whare tawharau, katahi matau ka peke
atu ka tukitukia taua whare hei wahie mo
matau, kaore i roa kua horo i a matau ki
raro kua tahuna be ahi mo matau, katahi
matau ka rangirangi i o matau kahu ka ma-
roke. Kaati kia ki atu au ki a koutou, ko
te utu o te rakau ki konei e 2/6 mo te putu,
no reira ka nui te utu o te wahie ki konei. 1
te ohonga ake i te ata, ka maranga matau i
te S o nga haora, tae rawa atu ki te koata
paahi o te 4 ka timata ta matau hikoi, kaore
tonu matau i roa e haere ana, ka tupono
matau ki tetahi ropu iti o te hoa riri; ko
taua ropu o te hoa riri e hipoki ana ki raro
o te haki ma, hei whakamahurutanga mo
ratau, (ara i ranga ano i te ture o tenei ha-
nga o te Hoia), heoi no to matau tatanga
atu katahi matau ka puhia mai, ka mate i
konei tetahi o nga hoiho o te ropu tuarima,
kaati i taua wa ano ka whakamahia hoki e.
matau a matau pu-nunui, ka whati i konei
te hoa riri; katahi matau ka haere ki tetahi
whare paamu ano, ka moe matau i reira a
tae noa ki te 10 o nga haora o te ata, koia
nei te kainga i murua ai e matau nga kai,
ara kapiti, tanapu, taewa, me era atu kai tae
atu ki nga heihei, parera, poaka, me era atu
kai pera, ko nga mea tonu e tupono mai ana
ki a matau ka mauria e matau, kaati i a
matau e mahi nei, ka toru o matau rangi e
maku ana. Kaati kaore rawa e wareware i
a au a matau kaari arani remana piki me era
ata hua rakau katoa, notemea hei tika hoki
tera nao matau. I te ohonga ake i te ata he
Ratapu, a tino kaha rawa ake te marama kua
motu matau ki te ara, a puta rawa ake te ra,
ka tupono ano matau ki te hoa riri, ahua
matotoru ana i te tirohanga atu, kaore hoki
i tino mamao rawa. Ko Perehitini Teina, i
noho-ia ki te taha Whakarua, (North East)
o matau me ana tangata e 500 rau i raro i a
a, hui atu ki a Tianara Pota, me Tianara,
Teneteri, Tianara Ti-ra-rei, ko enei Tianara
katoa e noho tutata tonu ana ki a ratau,
kaore i tino matara rawa atu tetahi i tetahi,
heoi i noho tonu matau i reira, a huri noa
ki tua o te Mane, ahakoa ta matau mahi ki
te tutei haere i taua whenua, kore rawa mataa
e hangai ki te wahi e nohoia ana e aua Tia-
nara o te hoa-riri; kaati ki te whakaaro ake,
ko te take i kore ai e hangai matau ki te wahi
e nohoia ana e aua Tianara, notemea ko Tia-
nara Keremeneta me Tianara Ritiri kua;
hangai ki runga ki te huarihi o aua Tianara
o te hoa-riri. I te ohonga ake i te Turei, ka
haere ano etahi o matau ki te tutei haere,
ka kitea etahi o te hoa-riri, engari he toru-
toru nei ratau, e uta ana matau i a matau
wenena ki nga kakati oti, katahi matau ka
waiputia mai e te hoa riri, katahi ka wha-
kahokia atu e matau ta ratau waipu ka hinga
tetahi o ratau, i tu te mataa ki te waewae,
ngakungaku katoa te iwi, haria mai ana e
mataa taua tangata ki to matau puni, ko
etahi o ratau i oma tonu atu kaore nei i tatu-
tu mai ki to ratau hoa, engari i oma tonu
atu; ko to matau puni kai te tata ki tetahi
kainga o te Mangumangu e kiia ana te ingoa
ko Meipaara-Teete. I te Wenerei te 7 o
nga ra ka neke matau ki te awa o Erena, ki
te wahi i whakapaetia ai a Kanara Hoa, mo
te matenga o te 15 o Ahitereiria. Kaati ko
taua wahi kua nohoia katoatia e te hoa riri
nga, hiwi e tata ana ki taua pahii, a, te mahi
I he tukutuku mataa papa mai ki roto i te
E puni o te Ingarihi, a he nai te matemate e
nga hoiho me nga kau a te Ingarihi, Katahi
hoki matau ka peke atu ka tahuna te mira
huri paraoa a te hoa riri, ka hopuhopukia
hoki e matau nga tikaokao, me nga poaka,
ka mauria hoki e matau nga kumara me era
atu kai hoki a te hoa riri i whakatiputia ki
te whenua, a pai ana matau ora ana i te kai,
kaati i muri mai katahi matau ka hoki ano
ki Meipaara-Teete, ara ki to matau pahii
tuatahi ra, to matau hokinga atu tika ke
matau ki roto i nga kaari hua rakau, ara,
arani, remana aporo pititi piki, me era atu-
hua rakau tona tini, koi ara a matau kai i
etahi ra.
I te Paraire i te koata paahi o te 4 o nga
haora ka haere matau ki Tapaara-Kopa, i
konei ka mau herehere i nga Hoia o Ahite-
reiria etahi o te Hoa riri, me nga kau e 800 '
rau, me nga hipi hoki, no te po katahi ka
puta te whatitiri me te ua kino atu, katahi
ka whakainuinumia haeretia matau ki te
rama, hei whakamahana i a matau kia whai
mamaoa ai matau ki te whai i a Tianara Ti
Weti, kaati nohea hoki e mau a Ti Weti,
heoi noho tonu iho matau i taua kainga, a
tae noa ki te 8 o nga haora, no to matau
ahua kakaatanga i roto i taua ua e riringi
nei, me te toko ake hoki o te hana o te rama
i roto i a matau, katahi matau ka haere a
tae noa ki te 8 o nga haora o te po ka wha-
kata matau, e tora haora matau e whakata
ana, katahi matau ka haere i te po, a tae
noa ki te 5 o nga haora o te ata.
Kaati ko etahi o te ropu tuawha o Niu
Tireni i tonoa kia haere tonu atu, ki te noho
i tetahi taone kai mua atu i a matau, ko
etahi o matau i haere ki te titiro i te takoto
o te whenua, ko to matau Kapene me etahi
i haere ki tetahi taone e rua maero pea te
tawhiti atu, tona taenga atu ki reira katahi
ka tahuna te whare tuunga witi, kaanga me
era atu me nga wekena hoki, katahi ka
whakahaua kia kimihia nga tikaokao me
nga parera me nga pipipi, tae noa ki nga
Poaka, ka kitea katahi ka whaiwhaitia, kati
e ki ana au, kaore rawa i penei to matau tere
ki te whai i te hoa-riri, me to matau tere ki
te whai Poaka Tikaokao hoki, kaore rawa i
tae ki te 3 meneti kua whiwhi katoa matau
ki te rima ki te ono Tikaokao Parera hoki i
te mea kotahi o matau, tae atu ki nga kuao
Poaka he pera ano, mutu rawa ake ta matau
mahi pera kua kore e kitea te tangata me te
hoiho hoki i te nui o te manu me te kuao
Poaka ia matau, katahi ka huri ta matau
mahi ki te uta ia matau Wekene ki te Kapiti
ki te Tanapu ki te Taewa me era atu huhua
o te kai, ka ki katahi ka tonoa kia hoki ki to
matau puni, kaati no taua ata ano i tae atu
nei matau ki taua taone i haere ai te hoa-riri,
i taua wa ano katahi ka waiputia te ropu o
Akarana o te ropu tuawha o Niu Tireni, he
haere hoki no ratau kia tino pamamao rawa
atu ki waho; kaati i runga i te tino nui rawa
6 te hoa riri mo ratau, katahi ka oma atu
etahi o matau tai-tamariki tokowha ka tata
atu, katahi ka tuku ki raro i o ratau hoiho, ka
waiputia atu e ratau te hoa riri, he mea na
ratau kia huri ke mai ai te hoa riri ki a
ratau, kia whai takiwa ai etahi o ratau ki
te kaha ki i a ratau, kaati kotahi ano te mea
o ratau i iu i te mataa o te Matinihenare i
tu ki te turi, mahue iho ana tera i a matau,
ko tona hoa i noho hei tiaki i a ia, ko taua
tangata i tu ra ko Ratara, ko tona hoa i noho
ra hei tiaki i a ia ko Puruuhi, no te taenga
inai o etahi o matau ki te kainga i pohehe
nei matau. Ko nga tai-tamariki o Poneke
b te ropu tuawha, he iti rawa ratau i haere •
ki waho, no reira haere ana matau hei apiti
mo ratau, heoi rarua ana matau, i te mea
kua whakahaua ano matau kia hoki ki to
loading...
pp
Commentary
