|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 3, Number 14. 29 September 1900 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
- [NAMA U, O TE TAU TUATORU.] WAIRARAPA. HEPETEMA HATAREI 29th 1900. [Wharangi No. 1]
HENARE KAIHAU.
HEI WHAKAMAHARATANGA, MA
TE "PUKE."
PIRE WHAKAHAERE I NGA WHE-
NUA MAORI.
NGA WHAKATIKATIKA A MAHUTA
TAWHIAO, ME ONA HOA RANGATIRA,
MO TE PIRE WHAKAHAERE I NGA
WHENUA MAORI, O TE TAU 1899.
Wahi II. O taua Pire i patua nei e te Ko-
miti mo nga Mea Maori, me whakaora ano,
a i te Tekiona 5 i muri iho i te kupu ''Maori"
i te raina tuarua, me whakauru enei kupu "i
waho atu o be Takiwa Maori o te Tai-Haua-
uru."
Wahi III:— Nga Takiwa me nga Kauni-
hera:—
Tekiona 7. I runga i nga ritenga o tenei
Ture, me rohe tetahi takiwa i roto i te Motu
o Aotearoa Niu Tireni, a me hua he Ingoa
mona ko "Te Takiwa Maori ki te Tai-Haua-
uru," a ko nga rohe mo taua Takiwa ko nga
rohe tonu o te Takiwa Pooti Maori o te Tai-
Hauauru, me era atu takiwa ma te Kawana,
e whakatu e whakatakoto nga rohe i runga i
te Ota a toua Kaunihera.
Tekiona 9. Ko te Kaunihera Maori, mo te
Takiwa Maori ki te Tai-Hauauru, kaua e
hoki iho i te tokowhitu, kaua e tokomaha
atu i te tekau ona mema Maori, me pooti
aua mema e nga Maori o taua takiwa, a ko
nga tangata e pootitia ana hei mema hei
nga tangata anake o taua takiwa, a (1) me
whakatu he Tumuaki, hei tetahi o nga Tiati
o te Kooti Whenua Maori, ma nga mema
Maori o te Kaunihera e whakahua taua ta-
ngata, a ma te Kawana e whakamana, (2)
me whakatu he Tepute-Tumuaki, raa aua
mema Maori e Whakahua taua tangata, a
ma te Kawana e whakamana.
Ko, te Tekiona 9 i roto i te Pire me tapa
ko 9 A, engari i muri i te kupu nei "Maori" i
te raina tuatahi, me whakauru enei kupu
"haunga ia te Takiwa Maori mo te Tai-Ha-
uauru."
Tekiona 10. I muri i nga kupu nei "me
riterite tonu" me whakauru atu enei kupu
"haunga ia te Kaunihera mo te Takiwa Ma-
ori o te Tai-Hauauru me te Takiwa Maori o
te Tai-Tokerau."
Wahanga (13) o Tekiona I1. I muri i te
kupu nei "mema" i te raina tuatahi, me
whakaura atu tenei kupu "Maori," a me
hono atu enei kupu ki, te pito whakamutunga
o taua tekiona, ara, "engari ma te Karauna
e utu te Tumuaki, me te Tepute-Tumuaki,
me era atu mema Pakeha ki nga moni a te
koroni e pootitia ana hei utu mo ratou."
Me whakawhiti a tekiona 21 A o te Pire ki
mua o tekiona 14, a i roto i taua tekiona
21 A me patu te kupu nei "Papatupu," a me
whakaura atu ko "Maori" hei riiwhi, a me
hono atu ki te pito whakamutunga o taua
tekiona, tenei wahanga tekiona hou e whai
ake nei. ara, 21 E. "I mua o te whakamana-
nga a te Kaunihera i taua mapi ahua, me
taua ripoata, a i mua hoki o tana whakapu-
tanga i tana ota i runga i aua mea, me pere-
hi e te Kaunihera mo te marama kotahi he
panui mo aua mea ki roto ki te Gazette me
te Kahiti i mua atu hei whakaatu i te ra me
te wahi e noho ai te Kaunihera ki te whaka-
tau i taua ripoata a te Komiti Poraka Maori"
Me patu a tekiona 15 me te 16.
Tekiona hou
Tekiona 15. Me ahei te Kaunihera, i ru-
nga ano i nga ritenga kua whakatakotaria,
ki te whakatu kia kotahi kia maha atu ranei
nga Komiti Takiwa Maori nga Komiti Hapu
ranei, kaua e tokoiti iho i te tokorima a e
tokomaha atu i te tokowhitu, me Maori ana-
ke, a mo runga mo aua Komiti me pa nga
tikanga e whai ake nei.
(1.) Ma te Kaunihera, i roto i tana ota
whakatu i aua Komiti, e whakatakoto nga
rohe o nga takiwa o nga wahanga takiwa
ranei e whaimana ai aua Komiti ki te wha-
kahaere i nga mana kua hoatu kia ratou e te
Kaunihera.
' (2.) Ko te wa e tu ai i a mema o aua Ko-
miti kia toru ngatau, engari ko ia mema ina
mutu tona wa i whakaturia ai ia hei mema,
ina whakamutu ranei ia i a ia, e ahei ana
ia ki te tuku i a ia kia pootitia ano hei mema.
(3.) I runga i nga take katoa e tae atu
ana he ripoata a te Komiti Poraka Maori
ki te Kaunihera, ki te takoto he whakahe
tika mo taua ripoata, ka ahei te Kaunihera
i mua i tona tahuritanga ki te whiriwhiri i
taua whakahe ki te tuku atu i tana mea ma
te Komiti Takiwa, ma te Komiti Hapu ranei,
e uiui e ripoata, a hei reira me whakawa e
te Komiti Takiwa e te Komiti Hapu ranei
taua whakahe, a me whaimana taua Komiti
ki te karanga tangata kia tae atu ki tona
aroaro kite whakahau ranei kia haria atu
nga pukapuka ki tona aroaro, hei whakaatu
korero mo taua take, a ka mutu te whiriwhi-
ri me ripoata taua take ki te Kaunihera.
(4.) Mo nga take katoa e pa ana ki nga
Whenua kua oti te wehewehe ki ia tangata
tona piihi me tona taitara, mo runga ranei i
nga Whenua kaore e taea ana te whakatu he
Komiti Poraka mona i runga i nga tikanga
kua whakaritea ake nei, me whaimana te
Komiti Takiwa ki te uiui a ki te tuku ripoata
mo era o aua take e tukuna atu ana e te Ka-
unihera ki taua Komiti Takiwa, a ka ahei te
Kaunihera, ki te kore e takoto he arai mo
taua ripoata, ki te whakaputa i tana ota mo
taua ripoata.
(5.) Me utu ia mema o te Komiti Takiwa
mo ia ra e mahi ana ia i nga mahi a te Ko-
miti, nae utu ia ki nga moni e whakaritea
ana e te Kaunihera i runga i te pooti, hui
atu ki nga moni i pau tika i taua mema i
runga\_ i ona haereerenga ki te mahi i nga
mahi a te Komiti.
Tekiona 17. I muri i te kupu "uiui" me
whakaura atu te kupu "ano."
Tekiona 19. I muri i te kupu "tokorua"
me whekauru atu te kupu "nga Mema maori,"
a me patu atu "a kia kotahi o ratou me Ma-
ori."
Tekiona 20. raina 2. Me patu atu te
"Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua
Maori, &c.," a me whakauru atu ki reira
•
enei kupu "Kai-rehita Takiwa Whenua, a me
rehita e ia taua ota."
Tekiona 22. Mo nga Papakainga:—
Wahanga-tekiona hou (8.)
Me ahei te Kaunihera ki te uiui kia kitea
ai e ia tokohia nga tamariki nga mokopuna
ranei e whakawhirinaki ana, ki tetahi ora-
nga mo ratou ki te Whenua o tetahi kai-tono
tiwhikete Papakainga, a ki te kitea e te Ka-
unihera he tika kei te whakawhirinaki aua
tamariki aua mokopuna ranei kei taua Whe-
nua he kainga he oranga ranei mo ratou, ka
ahei te Kaunihera ki te whakarahi atu i nga
eka o taua rahui e herea ra e wehea ra hei
Papakainga i runga i tana i mahara ai he
tika he pai ranei.
Tekiona hou 22 A.
Mo nga Ruri me nga Riana mo nga Ruri,
Tekiona ono tekau ma rima nae ono tekau
raa whitu o "Te Ture Kooti Whenua Maori,
1894," me tekiona ono tekau ma toru tae
noa kia ono tekau ma waru o "Te Ture wha-
katikatika i nga Ture Whenua Maori 1895,"
kua whakakorea e tenei Ture, a hei whaka-
kapi mo era ka meinga hei Ture, ko tenei e
whai ake nei:—
Ka ahei te Kaunihera, i runga i te tono a
te nuinga o nga Maori, no ratou tetahi poraka
Whenua, i runga ranei i te tono a te Komiti
Poraka, ki te whakamana i nga ruri katoa e
whakaarohia ana e te Kaunihera e tika ana
kia mahia, a ka whaimana te tangata nana
te tono ruuri, ina whakahuatia e ia tana kai-
ruuri i pai ai, ki te hoatu ki te Kaunihera i
te moni e oti ai taua ruuri, a ki te kore me
tuhituhi he kirimini i waenganui i a ia me
te Kaunihera, me penei te ahua me tenei e
whai ake nei: —
(1.) Ina oti taua ruuri, me whaimana te
Kaunihera ki te whakatu i tetahi riana-ruuri,
ota taunaha ranei, ki runga ki taua Whenua,
i runga ano i te ahua kua whakatakotoria,
hei taunaha i nga moni reti me nga hua, e
puta ana i taua Whenua hei whakaea i taua
ruuri, me nga moni initareti e pauna i ia
tau mo ia rau pauna e toe ana te utu o taua
ruuri.
(2.) Ina riihitia taua Whenua i te wa e
tau ana taua riana ki runga, ara, i te wa ka-
ore ano taua riana i whakaeangia, me utu e
te kai-tango i te riihi i nga reti mo taua
Whenua ki te Kaunihera, a me whakapau e
te Kaunihera aua moni reti i runga i nga
huarahi e whai ake nei, ara, tetahi hawhe o
aua moni reti rae whakapau hei whakaea
haere i taua riana me nga initareti, mo nga
moni o taua riana e toe ana, a ko tetahi ha-
whe me tuha ki nga Maori, no ratou te
Whenua, i runga ano i te hea me te paanga
o ia tangata o ratou ki taua Whenua.
(3.) Ka ahei te Kaunihera, i runga i nga
moni e tukuna-a-namatia atu ana kia ai mo
nga mahi kua whakaritea i raro nei, ki te
hoko i te riana a te kai-ruuri a te tangata
ranei kei a ia te riana e takoto ana, ki te
nama moni ranei i nga tari tuku nama a te
Kawanatanga, a ka hoatu i taua riana hei
punga.
(4.) Ki te tau te riana ki runga ki te
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 14, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA HATAREI 29th 1900. [Wharangi No. 2]
Whenua, a ki te takoto kore riihi taua Whe-
nua mo nga tau e toru i muri iho i te ra i tau
ni taua riana ki runga ki taua Whenua, hei
reira ka ahei te Kaunihera ki te whakaea i
taua riana i runga i te tapahi atu i tetahi
waahi o taua Whenua e rite ana a kaore e
nohoia ana e te tangata, ara, e takoto watea
ana, a ka hoko atu i taua waahi, i runga i te
PUBLIC AUCTION i te PUBLIC TENDER ranei, hei
whakaea i taua riana. Engari i muri o te wha-
kahaerenga o te mana hoko kua hoatu nei ki
te Kaunihera, me matua uiui e ia kia mohio ai
ia ki nga hiahia o nga tangata no ratou taua
Whenua, ara, ko te hea waahi o taua Whe-
nua te waahi e hoko, a ki te kore e rahi nga
moni boko i puta mai i taua waahi i hokona
ra hei whakaea i taua riana, me tahuri ano
te Kaunihera ki te tapahi atu ano i tetahi
atu waahi o taua Whenua a ka hoko atu i
runga i te PUBLIC AUCTION i te PUBLIC TENDER
ranei. Ka mutu te pera me haina e te Tu-
muaki o te Kaunihera, me nga mema Maori
e rua o te Kaunihera te tiiti he tuku he
whakawhiti ranei i taua Whenua i hokona
ra, hei reira kua tau taua Whenua ki te ta-
ngata nana i hoko i runga i te tikanga
FEE-SIMPLE.
(5.) Ko nga riana katoa e mana nei i na-
ianei, i whakataua ranei e te Kooti Whenua
Maori i raro i nga mana kua tukua atu noi
kia ia e "Te Ture Kooti Whenua Maori 1894,"
a e takoto kore ea ana i te ra i paahitia ai
tenei Ture, me taka katoa ki raro i nga tika-
nga o tenei Ture: Engari me utu atu e te
Kaunihera aua riana ki ana moni tuatahi e
watea ana mo taua mahi, ara, me utu atu te
moni ki te tangata kei a ia te riana e pupuri
ana ina hainatia e ia he pukapuka whaimana
hei whakawhiti i te riana ki te Kaunihera.
Engari hoki, ko ia riana e takoto kore ea
ana, i te ra i paahitia ai tenei Ture, ka kiia
he riana tera kei raro i te mana o tenei Ture
e takoto ana, a ko te mana hoko e mau ana
i roto i taua riana raa te Kaunihera anake e
whakahaere e mana ai.
Tekiona 25. I mua o nga rarangi wha-
kamutunga e rua, me whakauru atu enei
kupu, ara, "engari ko nga here mo te tuku
e mau ana i roto i tetahi Karauna karati i
whakaputaina i mua atu o te paahitanga o
tenei Ture, kaua rawa e whakarereketia e
wetekina ranei e te Kawana, e taea ai e ia te
pera ma runga anake i te kupu whakahau a
te Tumuaki o te Kaunihera nui, kei raro iho
nei whakaturia ai."
Wahanga-tekiona (2) o Tekiona 27. I
muri i te kupu "Pouhi-mahita" me whaka-
uru atu enei kupu, "i tetahi mema ranei o te
Kaunihera Takiw Maori o te Komiti Takiwa
ranei, me era atu tangata ranei e whakaturia
ana e whakamana ana ranei e te Kaunihera
hei kai-titiro i nga hainatanga tiiti."
Tekiona 29. I muri i nga kupu "e kore e
ahei kia riro atu i tetahi tangata" me whaka-
uru atu enei kupu "mehemea ehara ia i te
Maori."
Wahanga-tekiona (7) o Tekiona 3I. I
roto i te riana tuarua me patu atu nga kupu
nei "nga Whenua, "a me whakauru ko enei
kupu "mo nga Mea Maori, i runga i te tono a te
Komiti Poraka, me te whakaae hoki a te Kau-
nihera." A i roto i te riana, tuawha me patu
atu enei kupu, "hei hoko Whenua Maori."
Wahanga-tekiona (6) o Tekiona 81. Me
hono atu ki te pito whakamutunga o taua
tekiona, enei kupu, "haunga ia ki te iti iho te
initareti e tonoa ana e tetahi peeke, e tetahi
tari ranei a te tangata noa, e tetahi atu ta-
ngata noa ranei, mo te moni nama i ta te
Kawanatanga e tono ana."
Wahanga-tekiona (2) o Tekiona 32. Me
hono atu enei kupu ki tona mutunga, "engari
hoki kaua te Kai-tiaki mo te katoa e whai-
mana, e whakahaere ranei i tona mana, ki
runga ki tetahi kaporeihana ki tetahi Komiti
ranei i muri iho i te paahitanga o tenei Ture,
otira ko nga mana katoa kua tau nei ki te
kai-tiaki mo te katoa i 'te Ture Kooti Whe-
nua Maori. 1894, a, muri atu i te paahitanga •
o tenei Ture, rae tau katoa ki te Kaunihera."
Wahanga-tekiona, (1) o Tekiona 33. Me
patu enei kupu, "i runga i nga aronga e tino
tata ana," &c., a tae noa ki te mutunga o te
Tekiona, a me hono atu enei kupu, "kua
whakatakotoria e tenei Ture."
Tekiona 34. (Mahinga ika a te Maori, &c.),
kua patua nei i roto i te Pire, me whakaora
katoa, a i nauri i nga kupu "e mahia ana e
nga Maoa, ara, nga waahi pera e tika ana
ratou ki reira," me hono atu enei kupu, "a kei
roto i te Takiwa Maori ki te Tai-Hauauru e
takoto ana."
Tekiona 33. Me patu atu, a me hoatu ko
tenei hei whakakapi, "mehemea i mua atu o
te whakaaetanga o tenei Ture ki roto ki te-
tahi takiwa, o tona mananga ranei ki reira,
\_ tera etahi hea i roto i tetahi poraka, kua
hokona e te Kuini, ko" aua hea kua hokona
ra, me waahi atu tetahi taha o te Whenna,
hei whakarite a me tau ki te Kuini, i ronga i
te ota a te Kaunihera, a me mutu te hokoho-
ko i nga hea o taua poraka e toe ana."
Wahanga-tekiona (4) o Tekiona 39. Me
patu katoa tenei wahanga-tekiona, a me ho-
atu ko tenei hei whakakapi, "ko nga whaka-
haere hoko riihi ranei, he mea PONA FIDE na
etahi Pakeha noa, i timataria i mua atu o te
paahitahga o tenei Ture, a kaore ano aua
whakahaere i whakamanaia e te Kooti Whe-
nua Maori, a tera ranei e kore e taea te wha-
kamana i runga i etahi aronga o te Ture, me
riro ma te Kaunihera e uiui ana whakahaere,
a ki te kitea e ia he PONA FIDE aua whakaha-
ere a kaore e takahi ana i nga tikanga o tenei
Ture, a kua tino utua te moni reti, nga moni
ranei o te hoko, ka ahei te Kaunihera ki te
whakaputa i tetahi ota, hei whakamana hei
whakaae ranei i ia o aua whakahaere."
Me hanga te tekiona hou, me penei te ahua,
ara, ''ko nga kai-rehita, ko nga karaka me.
nga apiha o te Kooti Whenua Maori me ana
pukapuka katoa me whakawhiti katoa, hei
apiha a hei pukapuka ma te Kaunihera."
Tekiona 42. Mc patu enei kupu "te Kooti
Whenua Maori, ko tetahi ranei o ona Tiati,
a ki te whakakorea atu te Kooti Whenua
Maori."
Tekiona 46. Me hono atu enei kupu,
"engari kaua te wira i hanga e tetahi Maori, i
muri iho i te paahitanga o tenei Ture a whai-
mana, a kaua hoki he ota whakamana rii-
whi tupapaku e whakaputaina i runga i taua
wira, mehemea kaore taua wira i hainatia i
te aroaro o nga kai-titiro tokorua, a ko aua
kai-titiro hei etahi o nga mema o te Kauni-
hera, o te Komiti Takiwa ranei, hei etahi
ranei o nga apiha o te Kaunihera, hei etahi
atu tangata totika ranei e whakaturia ana e
te Kaunihera mo taua mahi."
Ina whakaaetia nga tikanga-whakahaere i
hangaia i raro i tenei Ture, ka ahei te Kawa-
na, i runga i te ota a tona Kaunihera, ki te
whakamana i aua mea, a hei reira kua rite
tonu te mana o aua mea ki to tenei Ture ano,
i whakaurua aua mea ki roto ki tenei Ture.
Tekiona 51. Me patu atu nga kupu, "te
Kawana i ia wa," a me hoatu ko enei hei
whakakapi i "te Kaunihera, nui i ia wa, i ru-
nga ano i te whakaae a te Kawana."
Me hanga ne tekiona hou, hei hoatu mana
ki te Kaunihera nui, hei uiui i nga tautohe
katea e ara ana i runga i nga hoko Whenua
a te Karauna, e takoto kore oti ana, ara, mo
nga mea pera e kiia ana kaore ano nga toe •
nga o nga moni hoko i utua, a kia mutu te
uiui, ma te Kaunihera e ripoata ki te Pare-
mata.
Ko te take i panuitia ai e te "Puke" tenei
Pire, hei whakamarama, hei tohu whakamo-
hiotanga' hoki ki nga whakatipuranga e heke
mai ana, ko te Pire tuatahi tenei, i uru ai te
tamaiti a Tawhiao, ara a Mahuta, ki te wha-
katikatika, mo nga Pire Whenua e ahu ana
ki te Paremata; Ko ona kupu whakamara-
ma mo tenei Pire, kei te Pire o te tau 1899,
me mau mai i te Pire o taua tau, ka apiti ki
tenei, hei reira mohiotia ai nga whakamara-
ma. Ki te titiro a o koutou hoa mahi, ki te
ahua o enei Pire, o ta te Kotahitanga o Roto-
rua, tae atu ki ta te Kawanatanga, tae atu ki
te whakatikatika o Papawai, e ahua rite tonu
ana enei Pire, pakupaku nei nga waahi rere-
ke, ko tenei Pire ara ko ta Mahuta, e ahua
takoto ke ana i nga Pire i runga ake nei.
Na o koutou hoa mahi.
O te "Puke Ki Hikurangi."
Mangawhio.
Akuhata 11, 1000.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa tena koe, otira koutou ko au kai-mahi
me tou whare katoa.
He kupu atu tenei naku, utaina atu enei
kupu ruarua ki runga ki te taonga o te Iwi
katoa, e noho ana i runga i nga marae o ia
waahi o ia waahi, o Aotearoa me te Waipo-
unamu. Tenei • he kitenga kanohi iho ki
nga whai-korero e noho i roto i "Te Puke
Ki Hikurangi" nei. E ki nei na Takitimu
i tiki te kumara, he tika ano ki ena Tipuna.
Na, engari ki enei Tipuna o koutou e ki ana,
na Rongomaitua i harimai te kumara ki tena
motu ki Aotearoa. Ko tenei tangata ko
Rongomaitua, i haere ke mai ma runga i te
rangi, i te atua e tu nei i te rangi, i haere
mai ia ma runga i taua atua na, engari he
tangata ano i kona i Aotearoa. No Taane
mai ano e toru nga Hapu, ko te kai a aua
Hapu, be Ti (kauru) e tipu i te whenua nei,
he aruhe ; ko te Ingoa o te tangata nana te
aruhe i kite ko Maioha. E kai ana aua Iwi
ra i te Ti, ka homai he wai-tau-kauru mana
ma te manuhiri ma Rongomaitua, ka tou te
taotao o te ringa ki roto ki te wai-tau-kauru
ka whakamatautia, katahi ka ki atu he
aha enei kai ? Ka kiia mai he Ti (kauru)
ka whakahokia atu e te tangata nei, ma ratau
ano e kai, ka pau i a ratau ano te kai, katahi
a Rongomaitua ka ki atu kia, utuhia mai kia
toru nga ipu wai ka tu ki tona aroaro, katahi-
ano a Rongomaitua ka takiri i tona tatua
katahi ka hiko ki nga kumara ka takirihia
katahi ka aohia ki roto ki te ipu kotahi, a
whai atu hoki ki tetahi ka potia hoki ki roto
i tetahi o nga ipu nei, ka aoria hoki. No te
mutunga o tana waitau, ka parea atu ma te
Iwi nei e kai, ka kai taua Iwi nei no te pau-
nga, katahi ano taua Iwi nei ka ui mai kia
ia he aha enei kai ? Ka ki tu ia he kumara,
ka ki mai kai whea tona wahi e noho ai, ka
kiia atu e Rongomaitua, titiro atu ki te ra e
puta mai ana ; katahi taua Iwi nei ka haere
ki te tapahi Waka mo ratau, ka haere ka
whai i taua kai nei i te kumara. E ki atu
ana a Rongomaitua, taria marie e tiki kia ~
mau ai ; kaore te Iwi nei i rongo, hoe tonu i
te moana, ka tae ki te waha o te ra. (I wha-
kaatutia ano e Rongomaitua te taima hei
tikinga ata, hei te kohaetanga mai o te ata).
Katahi na ka tikina e te Iwi nei i te po, ka
hopu ke ki nga mea e pu ana i raro, kei
runga ke nga mea rarahi, na kona ka puta
nga mea rarahi. Ka hoki mai te Iwi nei ki
Aotearoa ; katahi ka ki atu a Rongomaitua
tena a koutou kumara, katahi na ka whaka- •
atutia mai e te Iwi ra ; ka ki atu a Rongo-
maitua. Kua puta nga mea rarahi, ko nga
mea ririki ke tena, i mau mai na i a koutou.
Heoi ano nga korero a tenei kai i korerotia
ai e nga Kaumatua, i rongo ai nga tamariki.
Heoti ano enei korero.
E ta e te Etita kia manawanui te uta atu
i enei kupu ruarua, hei kawenga atu ki nga
marae o Aotearoa mo te Waipounamu.
Ko te Ingoa o te aruhe e noho na he ta-
ngata ke, koia tenei ka tuhia nei:-—
Na Marino ena tamariki te aruhe raua, ko
pikopiko, na Maioha i whakaputa ki te ao-
turoa nei. Heoti ano tena korero.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
utaina atu enei kupu ruarua. Ano ko taku mo-
hio ake ko tenei tangata ko Taranga he ta-
ngata tuturu ake no Aotearoa, me ana tama-
riki me Mauiroto, Mauitikitiki-a-Taranga,
me Mauitemokakai, he mea puta mai i Ao-
tearoa e wha nga tamariki a Taranga, engari
e toru nga tamariki tuturu a Taranga, i
whakatangata, ko te wha ko Maui he maro
ke no te hakui (nana i hi o rokoroko) ko
tenei tangata ko Maui, he mea whakatiputipu
na nga Tipuna i ahu, ka puta mai hei ta-
ngata. Te matuatanga mai o tenei tangata
ka haere mai kia kite i nga matua, rokoha-
nga mai e ia, e takaro ana nga tuakana i te
taha o te wai; katahi ka kai pakupakutia mai
e nga tuakana ka herea rawatia patua mai ai
ka tangi, ki te ihi o te whare o te matua, ka
pakaru Le whare ka puta te hakui ki waho
o te whare, ka haria atu ia e nga tuakana,
ka karanga mai nga tuakana ehara i a maua
na te tamaiti ke nei; ka karanga atu te
hakui, nawai koia tena tamaiti; ka ki mai
nga tuakana, i haere ke mai ra i konei. Ka-
tahi ka haere nga tuakana nei me taua ta-
maiti nei, ki te whare o taua wahine nei,
katahi ka uia atu e te hakui ra, nawai koe ;
ka ki atu te tamaiti nei nahau au, ka ki mai
te wahine nei; kaore, ka mutu ano aku ta-
mariki e toru nei, ka ki atu ano te tamaiti
nau ano au. Kaore koia ou mea i kamaia
ki runga ki te puiatataraheku ? Katahi taua
wahine nei ka kimi, karahi ka mohio ake te
wahine nei, katahi ka haere ki te whare o
Taranga, katahi ka noho i reira ka tae mai
a. Taranga i te ahiahi, ka titiro ka ki atu te
wahine kei te ki ma: taua tamaiti nei naku
ano a ia, he maro noku ka mohio ake a
Taranga he tika nana ano tenei tamaiti.
Ka noho te tamaiti nei ka tae pea ki te
tau, kua waia te tamaiti nei me nga tangata
hoki, katahi te tamaiti nei ka haere tahi raua
ko tetahi ko Irawaru, ka haere ki waenga-
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 14, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA HATAREI 29th 1900. Wharangi No. 3] Maui Irawaru Taranga Aorokoroko Muriranga-whenua Hine Hakopa Kapo Mataikona Hira Ihaia Tapairu Waipawa Ropata Riwai Heretaunga Tai Rawhiti Wairarapa Hauraki Ngaati Kahungunu Ai-tanga-a-te-Whatuiapiti Nukutaurua Ngapuhi Opoutama Rangi Paturiri Nopera Parawhariki T. H. Teipututu Te Whakaki Wairoa
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 14, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA HATAREI 29th 1900 [Wharangi No 4]
tenei taonga a te moni ma te tangata whai
moni ka ora ai ia, ka kore hoki kaore e ora,
pena hoki me te Pakeha ko etahi he whai
moni ko etahi he pohara. Kaati kia ora ko-
utou e nga Kaumatua o Wairarapa kia ora
katoa koutou nga Komiti o Wairarapa, kia
ora Tamahau kia ora. Tirohia mai to matau
mate mo to matau Takuta kua hopungia nei
e te Takuta o te Kawanatanga, ma au e titiro
mai to matau mate, ko koe hoki kei te tata atu
ki te Kawanatanga, ko au hoki kei te tiaki
tonu i nga kupu o te hui ki Papawai mo te
kimi i te ora mo te tangata, ara, mo te Ma-
.ori, ko aua mate Maori hoki kaore e taea e
te Takuta Pakeha nga mate Maori, tenei
mate te Huango kai tenei Takuta ka taea
kai a Pirihita, he wai rakau noa iho ana ro-
ngoa ko nga kupu hoki a to tatau Ariki a Ihu
Karaiti tetahi o ana rongoa. Heoi nga kupu.
Rutene Tainguru.
WHAKAWAKANGA.
I te whakawatanga i te matenga o Ata
Harete Wirihana Mete, me tona tamaiti pa-
ku me Koeneteraina, me tona hoa Wahine
hoki, i mate nei ki roto i te Whare wera i te
ahi, i te Puruatanga Teihana, i te Ratapu te
9 o nga ra o Hepetema nei, i tu taua whaka-
wa ki te Hoteera o D. H. Teonehana i Ma-
tenepara, i te Mane te 10 o nga ra.
I mua i te aroaro o te Kai-whakawa o roto
o tenei takiwa, ara o W. P. Tieimihana, ko
te Huuri, ko T. O. Heikaaka, H. O. Reme-
hana, T. F, Hewene, E. G. Harete, J. "Ki-
riini, J. Tonore.
Ka noho te huihuinga nei, i te taea kai
reira tonu nga pungarehu o nga tupapaku
kua kiia ake i runga ra, ko te korero tuatahi
na Teone Matene rangatira o te Teihana, ara
ka mea:—
Ko ahau te tangata nana te Teihana i te
Puruatanga, me te Whare hoki i wera nei i
te ahi, i te ata o te 9 o nga ra o te marama
nei, a, e mohio ana hoki ahau kia Ata Hare-
te Wirihana Mete, me tona Wahine, me a
raua tamariki, i noho ki a au. Ko Wiriha-
na Mete, no Mei i noho ai ki taku kainga,
ko tona Wahine me a raua tamariki, ka ko-
tahi marama e noho ana ki reira, hoki iho
ranei, a hei whanaunga hoki ki a au raua,
ko to raua ruuma moenga, kai te piri tonu
mai ki te ruuma nohoanga, a, ko aua ruuma
kai waenganui tonu, o te taha whakatetonga
o te Whare. Ko toku ruuma kai runga ake
i te ruuma kainga, ko to taku Wahine kai
tua ake. I te 10 o nga haora o te Hatarei
ka moemoe matau, kaore i kitea he ahi e ka
aua i taua wa, i te mea i tirotirohia katoatia
e au nga waahi kaanga ahi i mua atu o to
matau moemoetanga, ko nga wahie o to ma-
tau Whare he maire, a, he wahie tera kaore
e papa ana. He kaanga ahi ano i te ruuma
o te Wahine a te Wirihana, a, ki taku mohio
ake i te ka tonu te ahi o roto o to raua ruu-
ma i taua po, hei whakawerawera kai ma te
tamaiti, hei rangirangi hoki i nga kahu ma-
ku o te tamaiti. I te haawhe paahi o te tahi
o nga haora o te aia, na te haruru tonu au i
whakaara ake, mohio tonu ake au he ahi,
engari kaore he auahi tahi o roto o taku ruu-
ma i taua wa, ko taku mea tuatahi i mahara
ake ai au he tiki pakete wai, no taku huaka-
nga ake i te toa, kua ki tonu te Whare i te
auahi, na taku manawanui tonu ka tae atu
au ki te ruuma o taku Wahine, tae atu au
kua tuhera ke mai te toa o te ruuma, uru atu
ana au ki roto, kua hikitia mai e taku Wahi-
ne ta maua tamaiti, kaore he taima hei ta-
hiiritanga iho ki te ruke i. nga mea ki waho,
heoi ano ka oma atu maua ki te wini, ka hi-
wihia te paraina o te wini, katahi ka huaki-
na te wini ka puta atu taku Wahine ki wa-
ho o te wini, ka pupuri haere i te taha o te
Whare, ka tae atu ki te pito o te paparewa o
runga, i muri ka puia atu hoki au, ka tae atu
. au ka homai e taku wahine te tamaiti ki a au,
ka waiho e au te tamaiti i te koki o te papa-
rewa, kia watea ai au ki te tuku iho i taku
Wahine ki te Whenua. Itaua wa kua tae
tonu ake te mura o te ahi ki te waahi e Lu
nei matau, ko te wa tenei i oma mai ai a
Hera Nerehana, me tona karanga kia wha-
kapikitia atu ia, ki taku mohio ake i puta
mai ia ma te wini, a, hinga ana ki te waahi
e tu nei maua ko taku Wahine, i mahara au
i taua takiwa ko te Wahine tera a Wirihana
Mete, he mea pana mai pea na tona taane ki
waho, heoi, ka tau ra ia ki runga i te waahi
e tu nei matau, katahi ka hikitia ake e au ki
runga o te taiepa o nga taha o te pararewa.
ka huri ki tua o te taiepa, katahi ka tukua
iho e au, kotahi o aku ringaringa ki te pupu-
ri i a ia, kotahi,hoki ki te pupuri ki te taiepa
pau katoa taku kaha ki to whakatawewe iho,
kia ahua tata iho ai ki te Whenua, no tenei wa
katahi ka tukua iho e au, ka tau ia ki runga
ki te waahi i raimatia o te Parani o te Wha-
' re. Ko taku tama e huri mai ana hoki ma
reira i tana taima, katahi ka hikitia, e au te
tamaiti paku, ka hoatu e au ki & ia. Ko ta-
ku hoa Wahine me au hoki kua tatu ki raro,
katahi au ka titiro ake ki te waahi i ta iho
ra matau, kua kore e kitea* atu i te mura o te
ahi, heoi ka mauria mai e taku Wahine te
tamaiti paku i ta maua tama, ka ki atu au
kia haramai hei hoa moku ki te mau ia Hera
Nerehana ki tetahi waahi pai takoto ai, kia
tawhiti atu ai i te ahi, i muri mai o tenei ka-
tahi maua KO taku tamaiti ka huri ki tetahi
taha o te Whare, ki te waahi kai reira tetahi
o nga Kotiro nei, katahi au ka karanga, ka-
tahi ka whakao mai i roto i te Wuuruheti,
100 laari pea te tawhiti atu, ka karanga mai
kai te pai a ia, ka ki mai taku tamaiti, i hoki
mai ia i tera taha o te Whare, kua ngaro ka-
toa i te mura o te ahi, e kore rawa e taea te-
tahi mea o roto i te Whare, i te mea kua uhi
katoa te mura ki nga waahi katoa o te Wha-
re. I tenei wa katahi au ka puta mahara
ake ki taku paaka, i mahue i a au' ki runga i
te teepu o roto i taku Tari, me etahi pukapu-
ka hoki aku i runga ano i taua teepu, katahi
au ka haere atu ki te taha o te wini o te Ta-
ri, koi ara te waahi o te Whare kaore ano te
mura o te ahi i tae, ka tae au ka huakina e
au te wini, ka whatorotia atu e au te paaka
me nga pukapuka katoa i runga i taua teepu,
ka riro mai i au, ka ki atu au ki taku tama-
iti, kia haere ki te kukume mai i te paki ki
waho o te Tepara, he wehi noku kai tae te
ahi ki reira. I taua wa kaore rawa au i kite
ia te Wirihana Mete raua ko tona Wahine,
engari te tamaiti i kite au, i ta maua mau-
nga atu ia Hera Nerehana, a, katahi hoki
au ka-titiro ki te ka a te ahi, kua tino u ra-
wa ki te peeti ruuma o te Wirihana-raua ko
tona Wahine, kotahi haora tinana e ka ana
te ahi, ka mahue iho i a au, katahi au ka
haere ki Huangarua.
Ko te Inihua o te Whare, £1800 pauna,
ko te Inihua o nga mea o roto, ara tuuru to-
opa, me era atu mea whakapaipai e £300
pauna, engari ko te utu ake o te Whare i te
wa i hangaia-iho ai, kai waenganui i te £2500
i te £2600 ranei pauna, a, ko te utu o nga
mea b roto o te Whare, e £600 rau e £700
rau ranei pauna, kaore rawa au i puta ma-
hara ake kia Wirihana i taua takiwa e ka ra
te ahi. No tua rawa o te tina i te Ratapu
ka kitea nga tinana o te Wirihana raua ko
tona Wahine, me ta raua tamaiti, e pukai
ana kua pau i te ahi. Kaati ki taku mohio
ake he hakui to te Wirihana kai Akarana, a,
he taina hoki, no te rangi nei i tae mai ai te
waea a tona taina, e ki mai ana ka tae mai
ia i te Paraire. Heoi ko nga Ingoa tenei o nga
tangata i moe ki roto i te Whare i pau nei i
te uhi i. te po ka hori ake nei ara::—
Ko ahau me taku Wahine, me ta maua
tamaiti paku, me Woota Matene, me taku
Tamahine ara me Winiwhereti Matene, me
te Wirihana Mete, me tona Wahine me a raua
tamariki tokorua, me Torihi Maaka, me He-
ra Nerehana, me Etera Reke, me Tiri Pata-
ra. A mutukia ana ko te Wirihana raua ko
tona Wahine, me ta raua tamaiti e te Aitua,
kua kite katoa au i a ratau, ko etahi kai te
Ohipera i naianei. I whakahaua e au kia
kawea a Hera Nerehana, me Etera Reke, me
Eriki Wirihana, ki te Hoteera o Teonehana
i Matenepara, no te taenga o ratau ki reira,
katahi au ka haere atu kia kite i a ratau, e
haere atu ana au kia kite ia ratau, ka tutaki
i a au a H. Tiriiari, e haere ana ia ki te tiki
ia Takuta Paama, heoi ka mutu aku korero.
Ka korero ko Takuta Paama ara ka mea:—
He tangata ahau i whakaakona ki runga ki
nga huarahi titiro i te mate raua ko te ora,
no reira taku Ingoa e kua nei he Takuta, a,
kai Petetone au e noho ana. Kua kite, ahau
i nga takai e toru, o nga Iwi tangata i mau-
ria mai nei, ara, i kohia mai nei i roto i te
ahi, kotahi te takai iwi, he tamaiti paku no-
na, ko tetahi o nga takai iwi, he taane hona,
"ehara i te tangata nui rawa, ko tetahi o nga
takai i ahua iti iho a, ki taku mohio he
Wahine nona aua iwi. Kaati i taku tirohia-
nga i nga tangata i puta ki waho o te ahi,
kitea aria e au ko Hera Nerehana, te mea i
kino rawa atu te weranga, o nga waewae me
nga. ringaringa", "me tona kanohi hoki, engari
i tino kaha rawa ia ki te whakamarama mai
ki au i tona whanoititanga ka rohea atu ki
roto i te mura o te ahi Me Etera Reke ho-
ki, i tona rerenga iho i te wini o runga ki
te Whenua. Ko Eriki Wirihana, kanui ano
te kino o te weranga o tona tinana i te ahi,
a, kua nekehia atu ratau ki te Ohipera o Ke-
reitaone, heoi me mutu iho aku korero.
Mooti Hepetima, ara, [Wahine a Teone
Matene] ka mea ia:—
I kite ano au ia Eriki Wirihana e mau
wahie ana ki roto i te peeti ruuma ona ma-
tua, i te ahiahi o te Hatarei ka hori nei, ki
tonu ona ringaringa i tona okookonga wahie,
me taku mohio atu i te ka tonu te ahi o roto
o to raua ruuma i taua po, tae noa ki te ta-
kiwa i pau ai te Whare i te ahi, mohio tonu
au i timata mai te ka o te ahi i to raua ruu-
ma. Kaati i to matau putanga ki waho o te
Whare i wera nei i te ahi, ka kite au ia Eri-
ki Wirihana e tu ana, engari kaore au i kite
atu i etahi o ratau, katahi ia ka ki mai ki a
au, he mea mau iho ia e tona papa i runga
o te Whare, i roto i te mura o te ahi, a, pu-
ta mai ana raua ma te toa o mua o te Whare,
kaati kua hoki ano tona papa ki te tiki i to-
na whaea, ka mutu aku korero i konei.
Woota B. Matene" ara [tama a Teone Ma-
tene] ka mea ia:—
E mohio ana au ki te po o te 9 o nga ra
ara te po i wera ai te Whare i te ahi, ko au
te mea e moe ana i roto i te ruuma i tua ake
i te ruuma o te Wirihana raua ko tona Wa-
. hine, i tetahi takiwa o te po, ka ara ake au i
runga i te kaha o te haruru, katahi au ka
maranga ake ki runga whakarongo ai, ahako-
a te kaha o te haruru, engari me te moa tonu
nei etahi he tangata e korero ana, e mea atu
ana ki etahi, "kia tere kia tere" ka kite hoki
au i te auahi iti nei i roto i taku, ruuma, ka
titiro atu hoki au ki taku wini, kua ngaro
tonu i te auahi, heoi kaore hoki au i whaka-
matau ki te huaki i te toa o taku ruuma,
engari i puta ke au ma te wini, ka eke au ki
runga i te ruuma kaukau, katahi au ka ta-
whai atu ki runga ki nga taika wai, katahi
au ka heke iho ma runga i nga pou o nga ta-
ika wai, ka tatu au ki te Whenua, no taku
tatutanga ki raro, katahi au ka tino kite i te
mura o te ahi e puta mai ana i roto i te ruu-
ma o te Wirihana raua ko tona Wahine, ka
kite hoki au i taku tuahine raua ko tona hoa,
e puta mai ana i te wini, ko Eriki Wirihana
e huri mai ana hoki ma te waahi e tu ra au,
me tona korero mai. hoki, kaati kaore rawa
atu au e mohio atu ki ona korero, heoi ano
te mea i mau atu i a au, ko tona kianga mai
i puta mai raua ko tona papa ma te toa o
mua, heoi ka mutu aku korero.
Mei, Pirihimana o Matenepara ka mea:—
I te ata i nanahi nei i te 9 o nga haora, ka
haere au ki te Teihana o J. Matene, ka kite
hoki au i te Whare i tukinotia nei e te ahi,
rue nga takai iwi e toru, he mea kohi mai i
roto i taua Whare wera, a, takaia ana ki ro-
to i aua takai e toru, i kitea nga iwi o te ta-
ane ki te taha e te Tumere, ko nga iwi o te
Wahine, i kitea ki mua tonu o te Tumere, e
6 e 8 ranei putu te tawhiti mai i te taane,
ko te tamaiti i kitea nga iwi ki muri i te Tu-
mere, heoi katahi ka mauria mai e au ki te
Hoteera o Teonehana nei, ka whaongia e au .
ki roto i nga paaka, katahi ka whanga au ki
te Takuta, i muri i tena, ka kite hoki au ia
Eriki Wirihana, ka ki atu hoki au ki a ia, ki
a korero mai ki a au, i a ana i mohio ai mo.
runga i taua aitua, katahi ia ka korero mai,
ara, ka mea:—
Ko ahau te matamua aku matua, a ka 8
aku tau, kaati i te haawhe paahi o te 8 Kara-
ka, ka moe au i roto i taku ruuma, i wae-
nganui po, ka rongo ake au i taku papa e to
ana i a ay, i taku waewae te ringa e "mau
ana, ka toia atu au ki waho o te ruuma, a,
ka puta atu maua i roto i te mura b te ahi
ki te toa o waho, ka ki mai ki a au, kia noho
au i reira, kia hoki ano ia ki te tiki i taku
whaea, heoi te urunga atu ra o taku: papa ki
roto i te Whare, kore rawa hoki i hoki mai
ano ki waho, ho reira au i mohio ai ko au te
mea whakamutunga te. puta mai ki waho o
taua Whare, ka mutu, ka ki mai taua tama-
iti ki a au, me matu ona korero i konei ka-
nui rawa atu tona mamae, ka ki atu hoki au "~
e pai ana.
Ko te mutunga hoki tenei o nga korero a
nga tangata, ka tahuri te Huuri ki te whiri--
whiri kaore i roa ka whakapuakina mai ta
ratau whiriwhiri, koia tenei
He aitua tenei matenga, notemea kaore he
korero e whakaatu ana, he aha i wera ai te
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 14, O TE TAU 3.] . TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA HATAREI 29th 1900. Wharangi No. 5]
Whare i te ahi, a, i timata mai ranei i hea te
ka o te ahi, engari he mea whakaaro noa na
koutou, i ka mai i roto i te ruuma o te Wiri-
hana raua ko tona Wahine tenei ahi, no reira
ka kiia, "He aitua te weranga o te Whare,
me to matenga hoki o te Hapu nei."
Ko tetahi onga Kotiro i wera nei i te ahi i
te Puruatanga Teihana, ara, ko Hera Nere-
hana, kua mato, a kua tapuketia ki te Urupa
o Kereitaone.
No muri mai ka mate ko Eriki Wirihana
Mete, taina a Ata Harete Wirihana Mete, i
pau nei i te ahi ki te Teihana kua kiia ake i
ranga ake noi, a, kua mauria atu ia i te Ohi-
pera o Kereitaone, ki Matenepara, ki roto
ano i nga pungarehu ona Matua tapuke ai.
Kaati kotahi te mea o ratau kai te ora
whakauaua noa iho, ara, ko Mihi Etera Reke,
i te mea i kino rawa tona mate i te kainga a
te ahi, me te whatiwhatitanga hoki ona turi,
i te rerenga iho i runga o te Whare a tau ana
ia ki runga i te waahi i raimatia o raro.
Engari ko te ripoata whakamutunga mona,
kai te piki haere tonu tona pai i nga ra
katoa.
TAIPO.
Kiteatanga o tetahi Taipo ki te takiwa o
Pahautea Taupo, tokorua etahi tangata ko
Ngamotu Wiremu, ko te Heriri Paora, i no-
ho i to raua kainga, ko ta raua mahi he mahi
Kawanatanga, no Mei 10th, 1900 he Hata-
rei taua ra, ka hoki mai nga tangata noi i to
mahi i te 7 onga haora i te ahiahi, i te 8 onga
haora ka pata mai taua Taipo kua kite teta-
hi o nga tangata nei, katahi ka karanga atu
ki te hoa he ahi ina hoki to marama, katahi
hoki tetahi ka titiro atu kua tu mai, tekau
marima putu te tiketike, te 10 iari te tawhi-
ti atu i to raua Whare, i taua taima e kai
ana raua, no to rana kitenga atu i taua Tai-
po ka mutu ta raua kai, katahi raua ka tahu-
ri ki te Karakia, ka mutu katahi ka rotarota
mai te Taipo nei kia raua, ko te rotarota
tenei ko te ringa i haore i te paparinga maui
ki te paparinga katau, i te mutunga o te ro-
tarota a te Taipo nei ko te rerenga ki te rangi
te 15 iari te tawhiti ki runga ka pakaru, e 3
wahanga kotahi i te Rawhiti i te Hauauru i
te Tonga, i muri i te rerenga o te Taipo noi
ka rapu nga tangata nei i to rotarota a te
Taipo ra, kitea iho G ana tangata me hou o
raua, pahau, heoi heua ana o raua pahau.
Heoi tena koe e "Te Puke Ki Hikurangi,"
mau e tuku atu atu ena kororo kia kite te ao
katoa, hei matakitaki ma te tini ma to mano
hei whaka-wawata iho i ena korero, ka mutu
i konei ma te Atua koe e tiaki.
Heoi ano.
Ngamotu Wiremu.
Otaki.
Hepetema 18th, 1900,
Ko te ra tenei i Marenatia ai a Ieni raua
ko te Harimate, a Tungia raua ko Hera Tia-
huia Tawhiao, ko nga tangata i hui ki taua
Marenatanga e 800 nui atu iti iho ranei, ko
nga Wetingi Keeke 13, e rima nga mea nunui
e waru nga mea ririki, tokowha nga tangata
i Marenatia, ko Ieni Renata Ropiha, ko te
Harimate Hori Tewaru, ko Tungia Hera Te-
ao, ko Hera Tiahuia Tawhiao, he mea whaka-
miharo rawa tenei ki te titiro a te kanohi, e
hika ma, e tuke he autaia. I te mutunga o
te tina ka tu a Tungia Hema Teao, aku Tu-
puna aku matua Kuia Whaea Tuakana, kia
ora koutou, kua oti nga kupu i whaia nei e
koutou e takoto nei, e tu nei i runga i te
teepu, e pae nei nga Iwi, a, ka noho au i ru-
nga i a koutou kupu.
Heoi ano na Renata Ropiha.
TE TIUKU O IOKA.
Ranana Ingarangi.
Hepetema 17th 1900.
I runga i te kupu tohutohu a te Pirimia o
Ingarangi, kua whakaae te Kuini kia haere
mai te Tiuku o Ioka me taana Wahine ki
Atareiria, i nga marama hurihanga o te tau
1901, ka whakamanaia te Tiuku maana e
whakapuare te Paremata huihui o nga Koro-
ni o Atareiria.
Ko te Kuini ahakoa te ahua hopohopo o
tona ngakau ino te roa o te wa hei ngaroma-
nga ata mo taana Mokopuna i tona kanohi,
engari kei te kite ia he take nui whakahara-
hara tenei te whakakotahitanga o nga Koroni,
koia i whakaae ai a ia ki te homai i tetahi
tohu nui, hei whakaatu i te kaha rawa o tona
whakaaro nui ki nga putake e pa ana hei
painga mo ana pononga i Atareiria.
He hiahia no te Kuini kia whakaaturia te
whakaaro aumihi o tona ngakau mo te tika
o nga mahara piri pono a ona Iwi, nana ia i
awhina i runga i te raruraru o te Whawhai i
puta i Awherika, me te whakakiteatanga o te
Toa o nga Hoia i haere atu i ana Koroni.
I whakaaetia tu tenei haeremai i runga i
te mahara kaore pea he raruraru e pa ana ki
nga aronga o te ora o te Iwi nui, e kore ai te
Tiuku e watea ki te haere mai i Ingarangi a
te taenga ki te wa kua korerotia ake nei.
Arireira.
Hepetema 18th 1000.
Kua tae mai he waea ki te Kawana, (Roore
Tenihana.) na te Tiemarana (Hekeretari nui
mo nga Koroni.) e whakatuturu ana i tena
rongo kei te haore mai to Tiuku o Ioka.
Nga whakaaro a nga Nupepa o
Ingarangi.
Ranana.
Hepetema 18th 1900.
Kei te kahu rawa atu te koa o nga Nupepa
o Ingarangi, mo te homaitanga a to Kumi i
tenei koha nui whakaharahara ki nga lwi o
Atareiria. E ki ana te kupu a to (Times)
Nupepa, ka haere atu te Tiuku o Ioka hoi
Rangatira mo tetahi rangapu kaipuke Manu-
ao, rae te mihi mai a taua Nupepa, ki nga
Iwi o Atareiria, i to mea ka timata atu to
ratau whakakotahitanga i runga i ena tohu
nunui o te ora. o te tipu haere me to kororia.
Hirini.
Hepetema 10th 1900.
No te taonga mai o to rongo kei te haore
mai te Tiuku o Ioka, tangi ana te umere i
roto i nga Paremata katoa, tu ake ana nga.
Pirimia o nga Kawanatanga me te korero,
koi to kaha atu te inihi o to ngakau mo tenei
whakahonoretanga nui kua homai mo Ata-
reiria.
Whanganui-a-tara.
Hepetema 20th 1900.
Kia Wikitoria Kuini to Ariki Tapairu, e
hipoki mai ra tou mana ki runga ki nga
Whenua, ki nga Iwi maha o nga Moutere o
te Ao.
Tona koe, tenei te mihi te tumanako te
aroha ki a kue, ki to matau Whaoa atawhai,
ko matau tenei ko to Iwi Maori, o noho nei i
Aotearoa me te Waipounamu e huaina nei
ko Niu Tireni, koi tu tumanako tonu nga
lwi nga Hapu me nga Rangatira, kia tata
tonu te Atua ki tou taha hei pupuri i ou ra o
noho ai koe i to Torona o ou Tipuna.
To matau Whaea aroha te Kuini atawhai
o nga Kuini, to Ariki atawhai o nga Ariki,
ka whakamihi atu matau ki a koe ka inoi
atu hoki.
Kua rongo matau kua puta to kupu wha-
kaae mo to Mokopuna me tona hoa Wahine,
kia haere mai ki te whakatuhera i te Pare-
mata huihui o nga Koroni o Atareiria i roto
i enei marama e itu mai nei, ka wawata hoki
matau, i te mea kua tutata mai nei raua ki
o matau nei Moutere, mau e whakaaro mai
te hiahia o ou Iwi Maori, kia tae mai raua
kia kite hoki ia matau, e tumanako atu ana
o matau ngakau, me kore e taea e koe te
aroha mai tenei tono a o Iwi Maori o Niu
Tireni, ki te tuku mai i taau Mokopuna Ra-
ngatira kia kite ia matau, kia puta ai a
matau kupu mihi ki a ia, ki te pu o nga
mahara ki te whakaahuatanga mai o tou
Mana nui, e hipoki nei ki runga ki ngu Whe-
nua, ki nga lwi i raro i tou maru, e to matua
Whaea atawhai e Kuini Wikitoria.
Heoi ra, ma te Atua koe e tohu e manaaki
kia roa ai ou ra e noho ana i te Ao, hei tiaki
hei atawhai i ou Iwi e whakawhirinaki atu
nei kia koe.
Te Heuheu Tukino, Tuwharetoa, Wi
Pere M. H. R. Ngaati Kahungunu. Hamuera
Tamahau Mahupuku, Ngaati Kahungunu.
Eruera Te Kahu, Ringatu. Aohau Neketini
Ngaati Raukawa. H. H. Matengaro Taonui •
Maniapoto. Kiingi Topia Tuwharetoa. Ru
Reweti Pomare Ngapuhi. Wikitoria Keepa
Whanganui. W. H. Potae Porourangi. T. M
Porotene Muaupoko, Hane Potaka Whanga-
nui. Takarangi Mete Kiingi Whanganui. I
Hutana Kahungunu. Rawiri Karaha Porou-
rangi. Te Hanea Kawana Rangitaane. Peuti
Mei Raena Ngaaitahu. Rehe Te Uira Wha-
nganui. Wiremu Pikai Kahungunu. Hori
Pukehika Whanganui. Wiremu Te Kahima-
ire Whanganui. Maehe Ranginui Whanganui
Peehimana Te Tua Whanganui. Wi Te Kohu
Pahauwera. Henare Te Aro Whanganui. H.
Kereipaipa Whanganui. Horomona Te Ro-
ngoparae Kahungunu. Haami Te Ke Wha-
nganui. Ratana Ngahina Ngaati Apa. A
Haeretuterangi Whanganui. Maraea Te Ma-
utaranui Urewera. Heemi Te Rangitakoru
Ngaati. Apa. Taitapu Wirihana Ngaati Apa.
Raihana Waipapa Ngaati Apa. H. Paerata
Ngaati Porou. Merehira Paerau Ngaati Apa.
Hira, Hinekura Ngaati Apa. Ruihi Wunu
Ngaati Apa. Pateriki Maihi Ngaati Apa. H.
Mohuia Ngaati Apa. Otene Paora Kawharu
Ngaati Whatua. Nireaha Tamaki Ngaati
Whatua. Wi Hutana Kahungunu. Te Uru-
orangi Kahungunu. Kuku Karaitiana Kahu-
ngunu. Kawana Ropiha Nga Wairiki. Rihi-
peti Nireaha Hamuai. Haukura Tamahau
Ngaati Kahunganu. Wi Tako Ngatata Ta-
nerau Kahungunu. Niniwa Kiterangi Kahu-
ngunu. Arete Mahupuku Kahungunu. Kiti
Hapa Ngaai Tahu. Riria Erueti Ngaai Tahu.
HE MEA TANGO MAI I ROTO.
I TE KEEPA TAIMA.
No te 2S o nga ra nei ka tae mai to rongo
kua uru te ope whakapiki ki roto i te pa o
Kumahi.
TE KIINGI O POTIKARA.
/ \_\_
Kua tae mai te rongo, ka tata te haere to
Kiingi o Potikara (Portugal) ki Ingarangi, e
haere ana ia kia kite i to Kuini, ara, mo te
raruraru i waenganui i te Ingarihi me te Poa,
ki te whakaatu hoki i tona piri-pono ki tona
korero, ara, kaore to lwi Poa e kaha ki te
oma atu ki tona rohe.
NGA HEREHERE O TE POA.
Ko Hori Winihama te Hekeretari mo te
whaiwhai, e korero ana i roto i te Paremata
i Ranana, e whakaatu ana ia kua oti te waahi
mo nga herehere o to Poa, ara, mo nga he-
rehere e rua mano, kai te Motu o Hirona
(Ceylon).
TE KOKIHI A TE POA.
No to 17 o nga ra o Hurae, ka tae te wha-
kaatu a Roore Ropata, ki te tari whawhai, e
whakauta ana, i te kokiri a LO ropu Poa, ki
tu ropu o te Ingarihi, ko te kai- whakahaere
o te ropu Airihi ko Meiha Mana, ko te ropu
o Niu Tireni i raro ia Kapene Wuakahana,
(Vaughan) ko to ropu haere hoiho o Kenata
i raro ia Rewhetenana Kanara Ava tahana.
He nui rawa atu re whakamihi o Tianara
Hutana, kia Meiha F. Hira, me nga Rewhe-
tenana o rua kia H. Naiti, me A. Hiu. o to
ropu Airihi, me Kapene J. Paneta, o te ropu
o nga pu nunui.
Tu kokiri tuatahi a to Poa, i tata tonu mai
ki nga ropu o to Ingarihi, ara, ki te ropu
Airihi, he nui o ratau kokiritanga atu ki nga
ropu o te Ingarihi, he tata tonu atu ki nga
ngutu o nga pu a te Ingarihi, i reira ka ka-
ranga kia tuku te Ingarihi i a ratau hei he-
rehere, ko te kupu whakautu anake a te
Ingarihi, ko te paku o nga pu, a, ko te hinga
anake o te hoa-riri.
Ko te ropu haere hoiho tuatahi, i te taha
katau o te raina, a, kaore i nui te mate mate
o nga tangata o tenei ropu.
Ko te nui o nga tangata o te hoa-riri i
hinga i tenei whawhai, tekau marima, e rima
tekau i tu-a-kiri, e wha i rito herehere, no te
taha ki te Ingarihi, e rua nga Apiha i mate,
ko Rewhetenana H. Porana me Rewhetena-
na C. Paratai, no te ropu o Ropahia.
(Shopshire.) Me Takuta, J. G. Wiri, me
Rewhetenana J. Findley o te ropu eke hoiho
o Niu Tireni, ko nga mea i ngaro e rua, ko
Rewhetenana J. Kamurona, me Kapene
L. Pawa.
NGA HEREHERE O TE POA.
Haimona-taone Hurae 18.
Kotahi rau e rua tekau nga herehere i taha
i konei, i te ata nei ko te nuinga o enei here-
here, he Airihi, he Marikena, he Tiamana,
he Ingarihi, a, kotahi hoki te Take, e haria
ana ki te Motu o St Helena, ara, ki te Motu
kai reira nei a Koronoti, ko te take i mauria
ai ki reira, he kino no ratau ki etahi o nga
herehere.
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 14, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA HATAREI 29th 1900. [Wharangi No. 6]
HE TIKANGA NUI.
Ko te Hetana Pirimia o Niu Tireni, ko
taana motini i tuku ai ki te Paremata o Niu
Tireni, ara kia whakaaetia kia 10,000 mano
nga Hoia mo Niu Tireni nei, ko enei Hoia
me kowhiri ano i nga tangata o Niu Tireni
nei, ko aua Hoia hei nga tangata matau ki te
haere hoiho me te mau pa, mo nga raruraru
e tipu ake ana i roto i nga Koroni, i etahi
atu waahi ranei, e tata ana ki te Kiingitanga
o Ingarangi, a, i ki ano a te Hetana ma te
Kawanatanga o Ingarangi e utu taua ropu,
a ma te Koroni e whakapiki.
Ko te tikanga a te Hetana i whakatakoto
nei ki te whare ara mo nga Hoia 10,000 ma-
no mo nga Koroni me etahi atu waahi, ka
nui te whakapai o te whare ki taua Pire, a
ko tetahi tikanga ano a te Hetana, kia wha-
kaaetia kia tekau ma rua nga ropu pu nunui
me etahi atu mea, ko tetahi kia homai kia
whitu nga Manuao, hei apiti atu ki nga Ma-
nuao o Ahitereiria, ara nga Manuao hou i
mahia i tenei wa ano.
TANGATA-ROA.
Ko te tangata-roa atu, nui atu hoki ko L.
Wirekini, he tangata mahi paamu ; nona te
rongo nui e paku ana i roto i nga rohe o
luropi, i a ia i haere ai ki reira.
Ko taua tangata i whanau i te tau 1874, i
te taenga o ona tau ki te 10, ko tona roa e
6 putu, i muri mai katahi ka kaha atu tona
tipu, ara ka huri ki tua o te tipu o tenei
hanga o te tangata. Kaati ko tona roa i
naianei e 8 putu, 11 inihi me te koata ; ko
tona taumaha e 404 pauna weeti, ara e 28
toone 12 pauna.
TE OMANGA O PAORA KURUKA.
Ko te omanga o Paora Kuruka i Tarakoa
Pei, ehara i te mea nui rawa, i runga i to te
Hoia tino tikanga, engari e whakaatu ana i
te hinganga ohoreretanga o te Poa, i tenei
takiwa roa ka hori nei i a Paora Kuruka
tonu nga peeke moni e mau haere ana, ara
nga peeke koura i tangohia mai nei ki waho
o te peeke o Tiohanipaaka. I te wa i a ia
i Matitoropa, e mohio tonu ana nga Ropu o
te Ingarihi, e noho tonu ana ia i te taha o te
Rerewe, a ko nga koura katoa i runga i te
Taraka, uhi rawa ki te taporena ; a na nga
Herehere i puta mai i reira, me nga tutei
hoki i ripoata mai, ara i kite ratau i nga
koura he mea whakapapa ki runga i te Ta-
raka o te Rerewe, pena ano me te rakau e
whakapapangia ana ki runga; a he nui nga
Hoia o Ahitereiria i whakakite atu i a ratau
rae te kokiri atu hoki ki taua Taraka koura,
kaati kaore e tata atu ki te whakararuraru i
ta ratau noho.
Ko nga Poa kua Hoiatia, kaore e nui rawa
ana te utu mo ratau, engari he nui nga moni
e pau ana i a ratau i nga wa katoa; i runga
i te hokonga kai raa nga Hoiho, rae era atu
mea o te Whawhai; kaati na tetahi Apiha
a te Timuaki o te Arani Pirii Teiti, i korero
mai ki te Ingarihi i Wharihipaaka ara e ki
ana; e pau ana i nga wa katoa te £10,000
pauna mo runga i nga whakahaere o te
Whawhai, o te taha ki te Arani Pirii Teiti;
mai ano o te timatanga o tenei Whawhai, e
hoatu ana ma te Hoia kotahi o te Poa, kotahi
te wiki e hararei ana i nga marama katoa,
ara kia whai taima ai ratau te hoki ki nga
kaainga, ki te toro atu i a ratau waahine me
a ratau tamariki, me te hoko hoki i etahi
mea ma tona whanau.
I te wa i oma atu ai a Paora Kuruka i
Piritoria, he maha nga tari o te Kawanata-
nga o te Taranawaara e pupuri ana i ona
tiaki, he mea hoatu e ia i runga i te tikanga
utu o nga tangata mahi o roto, me era atu mea
hoki e utua ana; kaati ko aua tiaki ehara i
te tino tiaki. Ki ta ratau mahara iho i tenei
takiwa, ahakoa roa a Paora Kuruka e pupuri
ana i nga koura, era ano aua tiaki e tae atu
kia ia; kaati i runga i ta ratau pupuri pohe
i aua tiaki, me to ratau kore hoki e mohio
ki te whakaaro o Paora Kuruka ; tau ana te
raru ki a ratau, i runga i te mea kua oma
atu a Paora Kuruka i Awherika ki luropi,
me nga koura hoki, no reira ka piki haere
te ui a te Iwi, "Kai whea ra nga rongo taima
a te Kawanatanga o te Taranawaara me nga
utu Inatareti hoki ?"
I te mea ko tenei Iwi ko te Hoia e kore
rawa e huihui mehemea ka kore he moni, i
tenei takiwa roa; kaati i te mea kua oma
nei a Paora Kuruka, katahi ka hoki nga
whakaaro o te Iwi o te Arani Pirii Teiti ki
to ratau porangi ki te oke haere mai i tenei
wa roa. Kaati ko te patai e kore rawa e tau
ko tenei "Kai whea a Paora Kuruka ?" E-
ngari tenei, "Kai whea ra te Taraka ki tonu
nei i te koura?"
He nui nga moni e pau ana i te Iwi Poa
ki a ratau ano, i te timatanga mai o tenei
Whawhai a tae noa mai ki naianei; ko nga
mea katoa e riro mai ana i te Poa a te Inga-
rihi, e hoatu ana he "Retiiti" ara penei:—
Ka utua aua mea i runga i te utu tika ina
mutu te Whawhai. Engari ko nga mea
katoa e riro mai ana a te Iwi o te Arani Pini
Teiti i te Iwi Poa, e utungia tonutanga atu
ana i taua wa ano (i runga i to ratau na ture)
Na, i te mea kua aia haeretia nei te Poa
ki runga i nga maunga, kaati ko nga tanga-
ta mahi Paamu i taua takiwa, ma ratau e
hoatu he kai, me era atu mea, engari kaore
e utua ratau. Ma konei e mutu wawe ai
tenei Whawhai.
Mo te ui ki a Paora Kuruka kai whea ra,
ehara i te tino kupu, notemea he tino Kau-
matua rawa atu ia, no reira kaore te Iwi Poa
e titiro kia ia, i te mea ehara ia i te kai ara-
taki i a ratau i nga wa o te Pakanga, engari
ko te mea i tau mai ki a Tianara Ti Weti,
me nga tangata i raro i a ia, he hari, he koa
no te ngakau, i te mea kua huri pai atu a
Paora Kuruka ki tua o te rohe; ki te waahi
e watea ai ia ki te haereere ki ana waahi e
hiahia ai ia, ina te kore he noho i reira totoia
haeretia ai.
Ko te kupu a Tianara Ti Weti; ka Wha-
whai tonu ia a tae noa ki te mutunga ; e ki
ana te Iwi Poa. He tangata kaha rawa atu
ia ki te whakatutuki i taana kupu "mehemea
ia ka ki kia mate te tangata, ka mate tonu ;
i mua atu o te mohiotanga o te tangata kua
hee ia," he maha nga Poa e korero ana
mona, e ki ana he (Pig-headed man) ara he
tangata ia mehemea ki te uru tetahi whaka-
aro kino, pai ranei, ki roto i tona mahunga
e kore rawa e taea te peehi; kaati kaore rawa
he tangata o roto i nga Herehere o te Poa e
riro mai ana i te Ingarihi, e kaha ki te ki,
kai te whakaare a Ti Weti ki te tuku i tana
hoari ki raro; he maha nga korero e ki ana
kua ngoikore nga Hoia katoa o te Poa, engari
kaore he tangata kotahi e kaha ki te ki, era,
a Ti-Weti e mutu te Whawhai.
I whakariterite a Tianara Pota ki a Roore
Ropata, kia tuku ia i a ia hei Herehere,
kaati kaore i oti, notemea he nui te whakama
e pa mai kia ia mehemea ka tuku ia i a ia
ano hei Herehere ma te Ingarihi; i te mea
kai waenga Pakanga tonu a Ti-Weti e Wha-
whai ana, mehemea ka pau ana moni, era a
Ti-Weti e whakapau i tona kaha ki te wha-
kahuihui i ana Hoia ; engari te mea maana
ia e whakapiki, ko nga Poa o Keipa Koroni;
(e kiia ana he Repera,) kai raro katoa i tana
whakahaere, ko taua Iwi, e kore rawa e kaha
ki te tuku i a ratau pu ki raro, i te mea kai
te mau te taura a te Ingarihi i o ratau kaki;
no reira ka whakatataha haere tonu ratau i
nga takiwa o te Ingarihi, kei maa te ringa o
te Ingarihi kia ratau, kaore he mea mana e
peehi te whakaaro o te Ingarihi mo ratau.
I runga i te mea ko taua Iwi, he hoa no-
ho tata no te Ingarihi. Mai ano o te tima-
tanga mai o te whawhai nei, tae noa mai ki
mua tata ake nei. No tenei wa, katahi ka
oma atu i Keipa-Koroni, ka uru ki nga ropu
a Ti-Weti, ka tahuri mai hoki ki te whawhai
ki o ratau hoa noho tata i arohatia nei e te
Ingarihi i enei wa roa ka hori nei; no reira
i ngakau kino ai te Ingarihi ki a ratau.
1 runga i te whakariterite a Tianara Pota.
ki a Roore Ropata, me te whakariteritenga
hoki a Piriniru ki a Tianara Hanita, mo te
tuku i a ratau hei Herehere ma te Ingarihi,
a mehemea ka pewheatia nga Poa o Keipa
Koroni, ara nga Repera. Ko Tianara Pota
me Piriniru, e hiahia ana kia whakaotia to
raua whakaaro penei na; -Kaua rawa e
whiua nga Repera ina tuku ratau i a ratau
ano hei Herehere ma te Ingarihi; kaati kao-
re rawa a Roore Ropata, me Hanita, i wha-
kaae ki taua kupu ; no te mutunga o ta ratau
whakariterite, kaore hoki a Tianara Pota i
tuku i a ia hei Herehere. No te takiwa i
tuku ai a. Tianara Piriniru i a ia hei Here-
here, katahi ka omaoma nga Repera i te po,
a huihuitia ana to ratau ropu, whakatungia
ana hoki he Kai-whakahaere mo ratau ; a
koi ra te ropu e awhi nei i Reiri-Parani.
PANUITANGA.
Ko te Oti Peneti o Kereitaone, te tangata
e whakangawari ana i nga utu mo te hanga
Kawhena Tupapaku, me era atu mahi Ka-
mura hoki.
PANUITANGA.
Mo te hoko i nga Heeki a nga Tikaokao
tino pai hei whakaawhi, ka tuhia ki raro iho
nei nga Ingoa o aua Manu, me nga utu o nga
Heeki, ara, ko te utu e 5/- hereni mo nga
Heeki 13, a ko nga Ingoa o aua Manu he;—
Minorcas, Silver Spangled, Golden Pen-
cilled, Hamburgs, Brown Leghorns Andaluns-
ian, Langshans, Plymouth rocks and Hou-
dans.
Heoi ano Na Wiropi Taramana.
Kei tetahi taha tonu ake o te Tari o "Te
Puke Ki Hikurangi" tooku Whare.
TARI O NGA WHENUA A TE
KUINI.
Mei 7th, 1891.
T. M. Taramana o Kereitaone.
E hoa i roto i nga tau (12) kua mohio
ahau ki nga Ruuri kua whakaotia e koe i roto
i tenei takiwa, a, e koa ana taku ngakau ki
te ki atu kia koe, ko a au mahi katoa i runga
i nga Whenua, kua tika, kua pai. me au
Maapi hoki pena ano i nga takiwa katoa,
kua tino whakakitea tou tino matauranga ki
te Ruuri Whenua, na te nui o au mahi, me
ou akonga i taea ai e koe.
Na Te Timuaki o nga Kai-Ruuri.
PANUITANGA.
Mahitaone Wairarapa.
Ki te Etita o te "Puke."
Mau e tuku atu tena panui whakaatu ki
nga tangata tane, me nga Wahine maori
katoa o te rohe potae o Wairarapa, ko ahau
he tino kai-ruuri, raihana na te Kawanata-
nga, mo nga Whenua o te Kawanatanga ake,
mo a nga Pakeha ake, me o nga maori hoki,
a he maha nga pukapuka kei au, e pupuri ana,
na te Timuaki kai-ruuri, he whakapai mai
mo runga i aku mahi katoa i tae atu ki tona
aroaro, i runga i nga mahi ruuri, a ka tu he
tari moku ki Kereitaone, ki Mahitaone, nga
tangata e hiahia ana ki au, me taemai ki
taku tari, kua kiia ake nei e au, ma te papa
e whakaatu taku tari i muri o tenei panui.
Na Te Paraihi.
PANUITANGA.
He whakaatu tenei ki nga tangata o Ke-
reitaone me ona waahi katoa. Kua tangohia
e au tetahi kainga i Kereitaonei nei, hei
whiunga Hoiho, a ko nga tangata katoa b
hiahia ana kia whiua o ratau Hoiho, me
kawe mai kia au, ahakoa Hoiho mahi, Hoiho
haereere ranei, ka whakaratatia e au, ki
roto i te hanihi a ki te tera ranei.
Ko nga Hoiho katoa e whiua ana e au, ka
whakahokia ratatia atu e au, mehemea kaore
e rata e kore au e tono kia utua e te tangata
na ana.
Mehemea e hiahia ana te tangata kia kati-
katia tona Hoiho, a kia pokaia ranei tona
Hoiho, a kia tapahia ranei te waero, me
taku mai kia au.
Ka hokona mai e au nga ahua Hoiho katoa
ka hoko atu, a ka tuaputia ranei. Ka hoko-
na mai e au he Hoiho mo te tangata, a ka
hokoa ata ranei i runga i te utu Komihana.
Na to koutou hoa
Tanara Manaro (Donald Munro)
Kai te Tepara o te Karapu Hoteera, i te
pito whakatetonga o Kereitaone Noota.
[Ka tere au te whakautu atu i nga panui
a nga tangata] •
TAUIRAPOTO.
ONGA TURE OTENEI PEPA.
(TUKE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te. tan 10/ hereni.
(TURE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(TURE 3.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TURE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi.".
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
town North, Wairarapa.