|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 3, Number 12. 31 August 1900 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 12. O TE TAU TUATORU WAIRARAPA AKUHATA PARAIRE 31th Wharangi No 1 TE PUKE KI HIKURANGI TE ROANGA Tiriti o Waitangi Ingarangi
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 12, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, AKUHATA PARAIRE 31st 1900. [Wharangi No. 2]
I tangi ki te Puke-i-Hikurangi! Tangi
ana te pitoitoi, rongo ana nga Iwi katoa o i
a ahua, o i a ahua, i runga i taua Puke Ki
Hikurangi, kaati tena. Ki ta te-Paipera. I
tangi te tikaokao i tangi ki runga i te Aaka
o Noa, tangi ana te tikaokao, rongo ana nga
Iwi katoa o i a ahua, o i a ahua, kaati kua
rongo nga Iwi katoa, i te tikaokao e tangi
mai ra i Awherika rue Inia, me te Hauauru
o Awherika, me Hama, me era atu tona tini
o te Aitua, me te mea kua hahae te ata, te
wa e huri mai ai te kohatu nui i te Maunga,
e tukitukia ai te whakapakoko, a mongamo-
nga noa. E kore tetahi Kingi e tu mo tetahi
atu lwi. Engari ko ia hei Kingi a ake, ake,
ake. Ina puta mai a ia ki te whakarite i
nga tau kotahi mano.
Mehemea ki te wareware o tatau mahara
ki te aata whakaaro i te ahua o nga whaka-
aturanga mo nga mea e puta mai ana, ara
e hinga ai tatau i nga mahi a te pakanga
me te whakamatautauranga nui, whakaha-
rahara mea ake nei puta mai. Kaati me
hopu e tatau i to wahi hori-pu, ara i ta Ra-
wiri. Ko te Atua to tatau piringa me to
tatau kaha, ho kai awhina e tino tata ana i
nga wa o te he. No reira kore ake to tatau
wehi. Ahakoa nekehia te whenua, ahakoa
ka hakina nga Maunga ki waenga moana,
ahakoa rara taupatupatu noa ona wai ; aha-
koa wiri nga Maunga i tona huamotanga.
Tenei te awa ko ona manga hoi whakahari
i te pa n to Atua, i to wahi tapu o nga tape-
nakara, o to runga rawa. Kei waenganui o
ona to Atua, e kore ia e whakakorikoria, ma
te Atua ia e awhina i te putanga mai ano o
te ata. I nana nga Tauiwi, i whakakoriko-
ria nga rangatiratanga, puaki ana tona reo,
rewa ana te whenua. Kei a tatau a Ihowa
o nga mano ; ko te Atua o Hakopa to tatau
piringa. (Kei te 16 o nga Waiata, tao noa
ki te mutunga.)
Na te Ariki tenei. I te kino ka hua ka
matoke haere to aroha o to tokomaha, ko to
tangata ia e u ana taea noatia to mutunga-
ka ora ia. (Kaati pea i konei.) Ehara hoki
enei tu o te korero i te mea matareka ki katoa
o to tangata. Otira ehara ahau i te mea ki
a hopu tonu mui i aku i rapa ai o te Karai-
piture. Engari kia rapu marie ano, me
kore e mau mai tutahi i tua atu ; koia hoki
tora toku hiahia, kia rongo kia kite i nga
whakamaramatanga, mo kore an o whiwhi i
te maramatanga, o tetahi kupu Karaipiture.
He nui nga kupu Karaipiture kei to rapu noa
i tona tikanga ; otira e ki ana ano te Karai-
piture. Kei te mahi nei hoki i naianei te
kino ngaro; otiia e arai ano tenei e arai nei,
a kia whakawateatia atu rano i waenganui.
' 2 Haronika 2, rarangi 7. Hei konei mutu
ai.
I. Hutana.
Waipawa.
Akuhata 1, 1900.
Wairoa.
Akuhata 9/8/1900.
Ki to Erita o :'Te Puke" e hoa tena koe,
i raro i te mana o to tatau Ariki o Ihu Kara-
iti ; heoi te inihi. E hoa utaina atu nga
utanga ma "Te Puke" e kore hoki e pahore
tona tuara i tena pikaunga, he mama noa
hoki, inaka te mama. He tangihanga na
Ngati-Kahungunu, i haere ki Turanga ; ki
te tangi mate. He nui a Ngati-Kahungunu
i haere i taua haere, tae pea ki te 200 rau
tangata. Ka haere te ope nei ka tata atu
ki te marae, ka pohiritia te ope e te tangata
whenua; ka tangi ka mutu te tangi, ka tu
mai te tangata whenua ki te whai-korero, Ua
mutu. Ka tu atu ko te ope, katahi ka tapa-
ea mai te kai e te Iwi ra, a ka rawe te mahi
a tena Iwi ki te haka ; tera tetahi Kau inatua
no te tangata whenua, i roto i te Iwi e haka
mai ra; akuanei ko te kahu o te Kaumatua
nei kotahi tonu tona kahu, he hooro anake,
kaore he haate ; ka haka haere mai te Iwi
ra, ka tata mai ki ta whare, ko te Kaumatua
nei he riihi kai i te ringa, kotahi o nga ringa
ki te pupuri i te hooro ; katahi te Kaumatua
nei ka parekareka ki te mahi a ona tamariki
ka hoki ano ona mahara ki tona kerekahu-
tanga, katahi ka wana ki roto ki te Kauma-
tua nei; ehara ko te rerenga o nga waewae
o te autaia nei me te whiunga o nga ringa.
E hara ko te makeretanga o te riihi kai, me
te hooro i runga i a ia, tu kau ana te whano-
ke nei ko ia. anake. E hika ma ka parekareka
ki te manuhiri; ko te aitua tuatahi tenei ki
te whanoke nei, ka tapae te kai ki roto i te
whare. E timata ana to kai a te ope, ka
puta te ope o Ngati-Porou, ka mahue nga
kai, ka whati te manuhiri ki waho ki te ma-
rae ki te pohiri i a Ngati-Porou ; katahi ka
tiro atu te whanoke Kaumatua nei, ka pau
nga kai a te ope i te kuri, katahi ka nanatu
ka paia te matapihi koi rere nga kuri ma
reira, he mea nana kia patua ai e ia nga kuri,
katahi ka tu atu i te toa o te whare; ka pa-
raia atu ki tona hooro, akuanei he puare kai
muri o te hooro, ko te omanga mai o te kuri
i roto i te whare, hangai tonu te mahunga o
te kuri ki te pakaru o te hooro. Ka mauria
te hooro e te kuri i waenganui o nga manu-
hiri e rua, katahi ano te maia nei ka tahuri
ki te whai i tona hooro e mau i te kaki o
taua kuri ra, ki muri karanga haere ai kamia
kamia paapu, a ia kuri porangi ki te mau i
taku hooro. E hika ma, ko te ope nei e ta-
ngi ra hoki, mutu tonu atu te tangi ka tahu-
ri ki te kata ki te whanoke nei, e whai aua
i tona hooro. Heoi ano nga utanga ma te
"Puke."
T. W. P. Kai-moana.
Wairoa (Hawke's Bay).
HE WAKA TAHURI.
\\
Ki te Honore Etita o "Te Puke" kia Pura-
kau Maika, kia tau nui atu nga manaakita-
nga a te runga rawa ki a koutou, ko a taua
tamariki, e mahi mai na i to tatau taonga,
a ake, ake Amine. Heoi ake tena. E Pu,
taia atu te aitua o taua whanaunga. Ue
aitua nui tenei, kua pa te mamaetanga ki
tenei taha o te Koroni nei, no te Whanau-a-
panui, puta noa ona rohe te mamaetanga e
Pu, e wiriwiri ana taku tinana, e heke ana
oku roimata, i a au e tuhi atu nei au, i tenei
whakaatu aku kia rongo mai ena toto katoa
o nga Tupuna o te aitua nei. Ka tuhia e
taku ringaringa ki raro nei mau ai, koia
tenei te aitua nei. Tekau ma-ono nga ta-
mariki tokoma nga pakoke, e whakawhiti
ana i te awa i Mootu to ratau poti, i te Mane
nei i te G o nga ra o Akuhata nei. He wai-
puke nui rawa atu, engari kua hoki haere
ano to wai, a ko te awa e riro tonu ana te ia
a na te ia i kukume ki te moana, e tu mai
ra te auripo o Tokata o le parinui; ka tahuri
mate katoa ratau tekau ma-waru. No te ata
i ta Tarei i te 7, ka pae mai e 3, kei te ngaro
tonu atu 15, ko nga tamariki nei tekau ma-
ono nei no te Kura i Omaio. Hei nga mu-
tunga i nga 1 karaka o te Paraire i a ra, i a
ra, Ka hokihoki ki nga kaainga, i nga matua
ake. Hei nga ata o nga Mane ka hokihoki
ki te Kura. Koinei te take i aitua ai tenei
parekura nui. A, nu te Wenerei nei i te 8
o nga, ra o Akuhata ka tae mai te waea, ta-
taki tonu i a aa ki Matata, nei. E tuku
hohoro ata ana ahau kia taia, kia rongo te
Koroni katoa a kua tuku kupu atu au kia,
Akuhata Reweti, kei Omaio Opotiki. Ka
mihi ahau. Aku taina tena koutou, aku
matua tena koutou, uku tamariki tena kou-
tou, nga mea ora te noho mai na i runga i
to tatau aitua nui, ki a tatau mokopuna, ki
a tatau tamariki. Kopu Tiketikeirangi e pa
koutou ko o matua, Erueti te Waaka, Paora
Ngamoki, te Iwi tena ra koutou, Herewini
tena koutou ko te Iwi, aku un. Haere i
ranga i nga mate kua takoto mai mo te ta-
ngata, koma te kupu a te Karaiti penei na,
"Hei konei ta koutou mahi i te ao nei he mate-
mate, otira kia maia kua taea e au te ao."
Haere ki o koutou Tapuna kei kona anake,
o koutou take Tupuna i tupu mai ai, kei
koua a Tamatekapua te tino rangatira o to
koutou Tupuna Waka o te Arawa, te tino
take iho o Apanui Ringamutu, te aitanga,
iho a Tamatekapua kia Apanui. E O nga
Wahine a Apanui e 4, puta ake nga uri o
Apanui e 20, a nga Wahiue toko 4 nei, a
koia tenei ka whakamaramatia ake nei e
taku tuhituhi.
Ko Tamatekapua, ko Tuhoromatakaka, ko
Ihenga, ko Tuariki, i a Tanepawhero, ko
Waahiawa i a Reimahuru, ko Turirangi ka
moe i ana Wahine e 2, ko Hinetama te Wa-
hine matua, ko Rongomaihuatahi te Wahine
muringa ; na te Wahine matua. Ko Tama- .
tererawa, o muri ko Hikairo, Kopuhaterangi
ko Tauwheki e 4. Na te Wahine muringa
ko Apanui Ringamutu, ka moe nei i nga
tokowha nei, te Wahine matua Apanui, ko
Kuramihiata, nana ko Tukaaki anake, na te
Wahiae tuarua na te. Whaaki ko Komaruta-
whao o muri, ko Tangataaika, ko te Rangi-
hore, ko Matekitatahi, ko te Harawaka, ko
Hikarukutai, ko Hikakairua, hui e 7. Na
te Wahine nama 3 na te Kohepare, ko Tare-
waomuri, ko te Takuna, ko Tamakitekapua,
ko Tamakituranga, ko Whakarewarangi, ko
te Kaiahinemutu, ko Paaka, hui e 7. Na te
Wahine tuawha na Kiritapu ko te Rawhinga
o muri, ko Kahurautao, ko te Onui, ko te
Ikarauhei, ko Tuangahuru, huihuia 1 e 7 e
7 e 5 ka 20, ka mutu nei te kaha o te pakake
nei. Ko tenei haere e aku uri, ko Matatua
te Waka ko Toroa tera take o koutou, kaore
e takina e an ; kei a Takitumu kei a Tama-
tea tera take iho o koutou, kaore e takina e
au; kaati ra ko te take i a te Arawa e taki,
kei kapi noa te Waka utanga a te katoa i a
an, tetahi kei te mohio mai koutou te rohe
o te aitanga tuturu Apanui Ringamutu, kei
a au e mohio ana o tatau Waka, me o tatau
tatai iho, ka nui hua waiho ake i roto i te
putiki. Tetahi e tuhituhi tangi tonu ana
ahau, koia tenei te rohe tuturu o te aitanga
uri a te 20 nei. No Tokaputa. Taumata-o-
Apanui, Kipoti, Kirua, i tua o Tikirau, ka
mutu mai haaunga nga rerenga atu ki ko ki
ko, engari ko te takotoranga tuturu o te
Ingoa, tau iho ki te whenua, koia tenei kua
tuhia i runga ake nei e au. Heoi e kaika
ana taku tuku kia wawe te puta i tenei ma-
rama ano.
Na to koutou tuakana.
Erueti Kerei, Herewini, Tahatu te Waaka,
Tuteranginoti, Paora Ngamoki, Koopu, te
lwi hai kona mihi iho ai ki o tatau raukura,
kotuku, huaia, turae, kahurangi, kiri o Ta-
whaki, ka kino Tapu-o-wairakewa ka kino
taku apakura. Kia kotahi naku te whaka-
rehu i te po nei, ko koutou tenei rawa ka tata
maai, oia atu ra ki te awa Mootu, te tapu o
Wairakewa, rere te konga ki o Tukani mai
te uwira mai te a taha, ko tona rite ia ai.
Na H. T. Te Ipututu Tarakawa,
Matata.
Akuhata S, 1900.
Tamatea
Na Ruatepupuke a Papawharanui
Ruapani
Kahungunu
H. T. Teipututu Tarakawa.
Te Oreore.
17, Akuhata 1900.
He hanga whaka-aroha te aitua i pa ki to
Whanau-Apanui, i te tahuringa ki roto i te
wai. Ka nui te pouri o toku ngakau mo
tenei ahua aitua ; aku tamariki aku moko-
puna ; haere i roto i te mate kino. Ka whai
kupu ake au mo o koutou matua, kai te mo-
hio tatau ki nga kupa a o tatau Tipuna. He
Waka tahuri ki te moana, ko to ratau mate
tena. He aha koutou ka kore ai e tupato
ki taua mate ? Ka haere ranei tetahi o kou-
tou. He kupu whakatupato noa kua mate
hoki ratau, km tupato ano tatau ; he taka i
runga i te rakau he aitua ; kai kona te whare
pan i te ahi he aitua. Kaati rongo tatau
i roto i "Te Pake" i wera tetahi whare no
Whanganui tae mai ana te pouri, a kua tae
mai ano tetahi rongo, i tahuri tetahi Waka
o Whanganui kaore he mea i mate, engari
ko te ngakau kua penei whanoiti ka mate.
Kia tupato i enei mea kaa whakaatutia e o
tatau Tipuna. Kaati ko te matenga o te
Whanau-Apanui 16, tetahi mate kino no
enei tamariki, kai te Kura ratau. Kai roto
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 12, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, AKUHATA PARAIRE 31st 1900. [Wharangi No. 3]
i a ratau nga tamariki matau, nga tamariki
rangatira, mo enei ra e haere mai nei: e kore
rawa e wareware te ngakau aroha, he mea
hou rawa kia au tenei tu aitua.
Ki te Etita o "Te Puke" tena koutou, ma
te Atua e homai te kaha ki a koutou.
Tutohengarangi.
Hereheretau Te Whakaki.
Waahi o te Wairoa. H.B.
Akuhata 1th, 1900.
Kia Tamahau, kia Kiingi Ngatuere, kia
Te Huki, kia Kahungunu, kia Te Wainohu,
kia Titaha Hirini, kia Kaipoho, kia Haami
Potangaroa. E hoa ma tena koutou, ma te
Atua tatau e tiaki, e pupuri mai na koutou i
nga kupu a to tatau Kawanatanga a to tatau
Kuini hoki, kaati tena.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," kia
ora koe e mahi mai na i to tatau taonga, hei
kawe kawe atu i nga kupu e ngaro ana kinga
Marae o te Waipounamu o Aotearoa. Heoi
mau e uta atu ki te Hikurangi, ko nga kupu
tenei no te 3O o nga ra o Hurae ka tae maua
ki te Whakaki nei, ka tupono maua ki teta-
hi hui nui, he maunga-a-rongo na te Ringa-
tu raua ko te Mihingare, kua tukua e te
Mihingare taua Marae ki te Ringatu, hei tu-
unga mo to ratau Whare Karakia, mo te
Whare Karakia o to ratau Tohunga o te
Matenga. Ko nga taonga o te Ringatu i ta
raua maunga-a-rongo, e2 nga Patu, 1 te Wati,
1 te Taiaha, ko taua Taiaha he oha na te
Kooti, he oha na Hikawera Mahupuku, na
Tamahau i homai kia te Matenga, i tana ha-
erenga atu ki Wairarapa, kaati he nui te ta-
ngata i taua hui, i reira ka korerotia e maua
a maua korero o te hui i tu ki Mataikona ki
Taueru ki Papawai, ka panuitia e to maua
boa e "Te Puke Ki Hikurangi," a, ko maua
ki te whakatikatika haere i nga Take, tangi
ana te umere a Ngaai Tahu, i te pai o enei
Take, ara, a Ngaati Hine raua tahi ko Nga-
ti Kahungunu, ko Rakai Paka ko Ngai Te-
rehu, ko Ngaai Terakato he Mokopuna na
Taimainohia, no na nei te whakatauki nei ko
Ngaai Tauia te Hapu, ko Tamainohia te
Rangatira, ko te Ingoa o taua tangata-ko
Paraone nana etahi kupu pai ki te whakarite
ia maua korero, otira enei Hapu katoa kua
tuhia nei o ratau, i tautoko katoa ratau i a
maua korero, kotahi anake te korero kaore i
tautokotia ko te Poari anake, he kore painga
kia ratau, e ki ana hoki ratau kaore ratau e
pai ki te Poari, kanui nga Whenua kua mate
i te Poari, notemea kaore ano ratau i kite i
tenei taonga, engari te Ture Kiore te whaka-
pai ngakau te whakapai Marae te ruuri tua
whitu o Ihowa me nga Karakia, kaua e
whakamauaharatia, otira nga Ture katoa i
whakahaerea i Mataikona Ture mo te Waipi-
ro,- kua whakaae ratau ki te Ture Waipiro
kua kore inaianei, heoi nga poro kupu nei.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e
hoa kei hoha koe ki enei korero, utaina atu
ki "Te Puke Ki Hikurangi" hei titiro mai
ma Tamahau ratau ko ona hoa Kaumatua.
Rutene Tainguru.
Te Parapara.
Akuhata 2th, 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e
hoa tena koe me tou Komiti, te hautu maina
i to tatau manu ia Te Puke, koia tenei mate
atu te Iwi ki te poo, ko ta ratau ohaki tenei
i waiho ake i te Ao nei. Ko tenei kia ora
tonu koe hei poipoi i to tatau taonga, kaati
te mihi. Panuitia atu enei kupu mihi aku
mo Purakau Maika me Wi Pere, e hoa e Wi
Pere tena koe te ahuatanga o nga Kaumatua
kua rupeke atu nei ki te po. E whakapai
ana au ki o kupu i te pepa o te nama 9 nei,
nui rawa atu to tohutohu ki nga Iwi ki nga
hapu i nga taumaha ka hori ake nei tae noa
mai ki tenei tau, kaati ko etahi o te Tai Ha-
uauru nei kua tuhi ki te Kotahitanga nei, ko
etahi o nga Iwi me nga hapu i konei ano tae
noa mai kia matou kaore i tuhi ki tena Ko-
tahitanga kaati tena, i tae atu maua ko H.
Rehe Teuira ki Poneke, ki te kawe atu i nga
putake a te Iwi, hoatu tonu e maua ki te
Minita o te taha Maori kia Timi Kara, i nga
ra o Hepetema 25/99 te tau, koia tenei aua
putake, ko te unu i nga here onga Whenua,
ko te Riihi, ko te whakanoho taone, ko te
whakawhitiwhiti i o matau paanga ki te wa-
ahi kotahi, ko te whakatuhera i te Mokete
moni, koia au ka mea he tika no tenei kupu
a Wi Pere kia ata rapurapu te Te Hauauru
nei ki tenei whakahaere a te Kotahitanga, ko
au ia kei te haere noa ake i waho o ta te Ko-
tahitanga, ko a maua nei patake i puta tonu
ake i runga tonu i o matau nei Whenua me
o matau nei ngakau, notemea hoki, e ki ana
taau kupu e Wi Pere kaua hei whakarongo
ki te korero tangata, ae, e penei ana hoki au
e kore au e ora ki te kai a te tangata, engari
maaku ano taaku kai e hanga ka ora ai au,
waihoki, nae te kupu a te tangata e kore au
e tika 1d te kupu a te tangata, ma taku kupu
ano au e whakatika ka tika ai au, koia ra
tenei nga putake kua whakararatia i runga
ake nei, ko tenei te putanga mai o nga Ture
o roto i tenei tau 1900 rite tonu ano kia ma-
ua putake i kawe atu ai ki Poneke kia Timi
Kara, ko tenei kua oti ano a maua putake me
nga hapu e noho ana i konei koia tenei nga
hapu nana i whakaoti nga putake o roto i
tenei tau. Ngaati Waikarapu, Ngaati Tiu-
rau, Ngaati Tama, rae nga Poutama, me
Ngaati Pamoana, otira ko te rongo ano koe
ki aua putake a enei hapu ana tae atu maua
ki Poneke, ko tenei e te hoa e Wi Pere kia
ora tonu koe me o whakamarama i te pire
poari nei, ara, i te nui rawa onga Komiti nei
te poari te Kaunihera te Kaporeihana ko te
Komiti Poraka, pau katoa a Niu Tireni hei
utu mo enei Komiti, ki taaku kia kotahi tonu
he Komiti ko te Komiti Poraka, ara, ko te
Iwi nui tonu, ko tenei kia ora tonu koutou:
heoi ano.
Tiemi T. K.
Pakohai.
Hurae 20th, 1900.
Ki "Te Puke Ki Hikurangi" te Wahine
aroha, e hari atu ra i te aroha me te ora mo
te iti me te rahi e noho mai ra i nga motu
katoa i Aotearoa me te Waipoanamu, me
nga motu ririki tena koe korua ko to tunga-
ane ko Tamahau, me a korua tamariki e ro-
miromi hangai mai ra i nga mea whakama-
ngu, e kite ai nga rangatiratanga me nga
mana nunui i tena waahi i tena waahi, ara,
i te maramatanga e kitea iho ai he painga
mo tatau i roto. Tena koe me tou Whare
katoa, ma te Atua koe e tiaki me te hunga
e noho tahi ana koutou maana koutou e tiaki
maana e whakakaha maana hoki e pupuri te
matauranga kia noho tonu kia koutou tae
noa ki to te tangata wa e rite ana. Me pa-
nui atu e koe aku kupu torutoru kia kite nga
Iwi nunui o te Ao me nga Hahi katoa i raro
i te mana o Ingarangi, ara, he reta mai no
Whangaehu na Eruera Te Kahu kia Hare
Matenga, a i panuitia taua reta i roto i te hui-
huinga nui o te Ringatu he nui nga rangati-
ra i tae ki taua hui, i rongo hoki i nga kupu
o taua reta ko nga kupu o taua reta he mihi,
he tangi no tona ngakau mo to tatau whana-
unga mo Wi Pere, i a ia e ngaua kinotia
ana e tona mate i whakahau ia ki tona Iwi
me tona Hahi katoa, ara kia whakatapua te-
tahi po tetahi ra noa, hei ra tapu mana, ara
mo tona Hahi Ringatu katoa, a kotahi te po
kotahi te ra i noho puku ai me te kaha hoki
o tona Hahi ki te oho i te po ao noa te ra
he Inoi ki te Atua nga mahi o taua po, he
tono kia whakaorangia a Wi Pere e te Atua,
a. i whakamanaia taua tono a Eruera Te
Kahu, kai te ora a Wi Pere i naianei, he nui
te hokinga mai o te ora kia ia, hei tohu tenei
ki nga Hahi Ringatu katoa i raro i te ra kia
mau ki te tikanga, ara, ki o tatau Hahi katoa
e tika atu ana ki te Atua, no reira ka whaka-
moemiti ake a Pitau me ona Iwi katoa, me
nga mana nunui hoki me te Kura-a-mahaki
me te huauri ki te Atua mo tana whakama-
nanga i te Inoi a Eruera Te Kahu me tona
Haahi, kaore ano a te Kura raua ko te Hua-
uri i kite noa i roto i enei ra i te Whakapono
hai rite mo tenei te nui, e whakamoemiti atu
ana nga rangatira katoa o Turanga katoa mo
nga rarangi o te Pire i panuitia e Timi Kara
i te hui ki Turakina, ko te arai i te hoko me
te riihi i te Whenua, kia matua whakaae ra-
ano te Iwi no ratau te Whenua, ko ta te Tai
Rawhiti tenei i pai ai, whakamoemiti atu ana
matau ki nga rangatira o te Tai Hauauau, i
kitea ki roto i "Te Puke Ki Hikurangi" te
tautoko a nga rangatira o te Tai Hauauru i
nga rarangi o te Pire me te Kauhou a Erue-
ra Te Kahu, nga kupu e taua Kauhou me,
whakamanawanui tatau i nga tau e toru, he
tuatahi no tatau no te Maori ki te eke atu ki
runga ki te nohanga Minita, a marama ana
te hui katoa, rongo ana nga taringa turi, ti-
tiro ana nga matapo, haereere ana nga kopa,
kia ora koutou nga rangatira o te Tai Haua-
uru ma te Atua koutou e tiaki e whakamara-
ma ki to tatau Kotahitanga ki to te Iwi Maori
me to tatau Kuini atawhai i nga Iwi ririki i
V
te ao, heoi enei kupu.
No fee 24 o Hurae ka tae mai te ope o
Whakataane ki Pakohai waahi o Turanga e
43 te nui o taua ope, e rua nga po ki Pako-
hai ka haere ki te Mahia, i tu te Minita o te
Ringatu ki te Kauhou i nga kupu Karaipiture
ki te hui katoa, ko nga kupu o taua Kauhou
kaua e koropiko ki nga Whakapakoko, kaua
e koropiko ki nga Atua horihori, engari koro-
piko atu ki te Matua ki te Tama ki te Wai-
ruatapu, ko ta te Atua tenei i pai ai, i muri
i te mutunga o tona Kauhou ka tu tetahi
tangata o te ope he Mihingare, ka whakaatu
i te ahua o nga Minita Mihingare e Kauhou
ana i ona Marae katoa, kaore ia i rongo i
tetahi Kauhou mo nga Atua Whakapakoko,
horihori no reira ka mihi au ki tenei Kauhou
ka ui atu hoki au kia koutou, he aha te Atua
Whakapakoko horihori, ma koutou e whaka-
marama kia au. Ka tu a Paruru ki te wha-
. kamarama i aua Atua, ara, ki te whakahoki
i taua patai, tona whakahoki tenei, ko tetahi
he Atua Whakapakoko, ko Tawhaki he Atua.
horihori, me koropiko mai a te Tahi raua ko
Tawhaki ki raro i a te Kura raua ko te Hua-
uri, ki nga mana nunui e puta mai ai he
painga mo koutou mo nga mana ririki, ina
hoki kaore koutou e akongia ana ena o tatau
Minita ki nga huarahi e marama ai koutou,
ka mutu a matau whakahoki i to patai, ara,
i ta koutou katoa, kaore hoki taua tangata i
tu mai ki te whakahoki a ao noa te ra, heoi
tenei.
No te 27 o nga Hurae i mate ai a Rokara -
ngi Tahuri, he Wahine rangatira no nga
Marae katoa o Turanga, he kakahu Maori o
na kakahu i takoto ai i runga i te atamira he
Papapounamu ki te takiwa ki tona mahunga
he nui nga rangatira i hui ki te mihi ki te
tangi, e wha nga ra i takoto ai i runga, ka
tanumia ki te Whenua, ka takoto te hakari
be nui nga Iwi nga hapu nga rangatira i eke
ki runga i te teepu, ko te nui o nga moni ka-
toa i pau ki taua hui £70 pauna i runga inga
teepu katoa, heoi nga kupu whakaatu mo te-
nei Wahine i mate nei, i takoto ia ki Pako-
hai ki tona Marae ake, ko Heni te Auraki
koe te oraora na i enei ra, ka nui te tangi o
te Wera ki tona hoa Wahine kua wehe atu
nei i a ia.
Ko Manu Tawhi-o-rangi me Renata Poki
rehenare te Mini Kerekere, koia nei nga ta-
mariki tuturu e whakahaere ana i nga mahi
nunui o tenei Marae, e puta mai ai he painga
mo te Iwi katoa me o ratau matua hoki me
o ratau hoa rangatira.
Take Kerekere.
Ki te Etita o te Puke Ki Hikurangi, e
hoa tena ra koe, he mea atu tenei kia koe kia
utaina atu e koe enei kupu e whai ake i raro
iho nei, tera tetahi Hakui tino mohio, tino
raweke atu mo tenei hanga mo te tumau mo
nga marae nunui. Koia tenei tona mohio-
tanga, me tona kaha, e taea ana e ia anake
te tunu nga peeke rima tekau paraoa, i roto
i nga haora e waru, kotahi ano te omu i tu-
nua ai e ia tenei 3O rima tekau paraoa, he
hanga kaha, miharo hoki tona kaha, me to-
na mohiotanga, ko tenei Wahine ka 8 ona
tau, ka riro ia i tetahi Pakeha Marikena, a,
no te 14 o nga ra o Mei 1900 te tau, ka tae
mai, no te ra tonu i tae mai ai ia, ka tu teta-
hi Hui nui ki te Ahomatariki, ko nga tanga-
ta i tat ki tenei hui e 300 rau, no konei i pa-
nuitia ai te toa o tenei Aungarea, hei whaka-
ronga mai ma era atu Wahine, e noho mai
nei i runga o Aotearoa me te Waipounamu.
Heoi ra ka huri, e kare ma ka kino te ha-
ere, he pao mo tenei hakui, na te Iwi.
Ka tae ki Marikena ka tu-u mai to ringa,
hei konei e porou mawehe kino e ia !
He hia kai ki te rohi nae huri ki Rahoriki,
ki te kai paraoa hurori te puku e ia !
Nui atu te aroha mo te hakui nei e tama.
Wetini Keiha.
Tikokino, Pomakariri.
August 6, 1900.
Ki a Purakau Maika, Etita o "Te Puke
Ki Hikurangi"' e hoa tena ra koe, e mahi
mai na i te pumanawatanga atu o nga ma-
hara a nga Hapu a nga reo, a nga huihuinga
tangata, o tatau motu e rua nei, o Aotearoa
me te Waipounamu. Kia ora koutou katoa
e mahi mai na i to tatau taonga i a "Te
Puke Ki Hikurangi" e hoa kia ora koe, heoi iho
aku mihi. He kupu ruarua nei hei whaka-
atu maku ki a koe, hei uta atu ma koutou
ko ou hoa ki runga i to tatau taonga i a "Te
Puke Ki Hikurangi" hei hari mana ki nga
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 12. O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, AKUHATA PARAIRE 31st 1900. [Wharangi No. 4]
hau e wha o Aotearoa nei me te Waipounamu
Tenei ka horahia atu tou taonga. Moe
iho tetahi pauku i tana moemoea, e patu ana
ia i tana ruruhi, tana patunga i tana ruruhi
kino katoa ia i te haiwheka, i te mahi a te
maia nei ki te toto. Heoi ka oho ake te
whanoke nei; katahi ka maharahara i roto
i a ia tana moemoea, katahi ia ka korero atu
ki tana ruruhi i tana moe. Heoi kihai i
whakahokia atu e te ruruhi ra :: (ko te Ingoa
o te ruruhi ra ko Whaitiri, ko te Ingoa o te
whanoke nana nei te moe nei ko Moko
Wharetuna,) te mutunga o te kai a te wha-
noke nei i te ata, ka whitiki te maia nei,
katahi ka haere ki te tiki i tona Hoiho ka
mau mai tona Hoiho. Ka haere te maia nei
tana haere, e haere ana ia ki Waipawa, he
haere he tiki pu i a te Puhi. Katahi nei ka
ara ka hikoi atu te maia nei i Tikokino nei,
auahi ana tera te puehu ona waewae, te tae-
nga atu o te maia nei ki Waipawa, waiho
noa ake tana take i haere atu ai. Katahi ra
ka ruku ki te kainga wai-whakahaurangi o
roto i te whare tiketike, ara o te Paparakauta
ara i te nanakia whakahina po nei, i te ngakau
o te tangata ara i te waipiro, a katahi ra ka
tipi ke atu tana haere, a pa ano a eke ana i
te kaki o te maia nei te hiahia ki tana kai.
Harara tatahu ana tera te nanakia nei, a
te waipiro i roto i te maia nei ; katahi ka
huri te kanohi o te maia nei, ka hoki mai ki
Tikokino nei. Tera kai te haere mai te maia
nei, ka waenganui i te rori e haere mai ana,
katahi ka puta te mahara i tetahi puru pa-
nekeneke, kia whakatika ia ki te tahu i tetahi
whare ; katahi ka tahuna. (E ahei ana ano
taua whare kia tahuna, te take ko taua whare
he nohanga no nga atua whakapakoko, o
tetahi kuia, te Ingoa o taua kuia nei ko
Hana Poutawa, ko taua kuia nei he pouaru.)
Heoi ra ka wera te whare nei i te ahi; ka
puta atu te ruruhi nei ki waho, ka huaina
te apakura mo te whare o tona matua i tahu-
na ra ki te ahi, ka tatakitia ra tana apakura
Titiro ki te marae te paku otaota, ka pau
te tahi atu e te whakanekeneke nekeneke
tonu iho. I runga i te kaha o tana tangi
katahi tera ka ringihia te kai nei a te roima-
ta, me te hupe me te roimata Toroa tera, me
te hupe korukoru tera, katahi tera ka pa mai
te pouri ki te Iwi e pae ana hoki te ahaha,
me te Kuaka tera kai te takutai moana, na
te ngaru i whiu mai ki uta. I te 6 o nga
haora i te ahiahi, he ohomauri tonu to te
Iwi nei, ara ko te maia i haere nei ki Wai-
pawa, tena te hoki mai na, kua tae mai. Ki
hai i kite iho te maia nei, e tangi ana tana
ruruhi, katahi ra ka pa te pouri ki te maia
nei. Ko te hanga pauku e noho nei, kua
hoki katoa ki te whare, ka uru te maia nei
ki roto i te whare e noho ra te Iwi ra i roto,
katahi ka puta te mura o te riri a Hatana i
te mangai o te maia nei, ahaha kaore he tari-
nga kaore he aha, katahi ka puta i te maia
nei tana kupu. Na, whakarongo mai e te
Iwi e pae nei, nui atu taku pouri mo runga
i tenei. Na, whakarongo mai koutou i nai-
anei, ka wera katoa i a au nga whare e tu
mai nei; i reira ka puta te kupu i tana ru-
ruhi, ara i a Whaitiri-i-te-rangi. Mehemea
ki te tahuri koe ki te tahu i nga whare, ka
mahue koe i a au, ka panaia atu koe e au ki
te rori haere ai; katahi ka whakahokia e te
maia nei, te kupu a tana ruruhi mona. Ka
mahara ahau he pouri tou ki nga whare i
tahuna nei, i tangi ai koe. Heoi ka mutu
i reira te kupu a te maia nei, ka puta ia ki
waho, ka tahuna te whare, ka wera te wha-
re ra i te 9 o nga haora i te po. Katahi ka
puta atu tetahi Wahine Pakeha, titiro rawa
atu te Wahine ra kua mura te whare ra,
katahi ka pa te waha o te Wahine nei ki te
Iwi i roto i te whare ra. Ka wera e te Iwi
E...! Ka wera! Ko te Ingoa o te Wahine
nei ko Rihi, he Wahine na te puru paneke-
neke nana ra i tahu te whare tuatahi i wera
ra. Te rongonga ake o te Iwi nei i te moe,
katahi ka ohorere tonu ake i te Ingoa o te
wera. Na, e hoa ma, ka whakatika atu nei
ra te Iwi nei a tae atu ki te whare e kainga
mai ra e te ahi, tae rawa atu te Iwi kua huri
huri noa te mahi a te ahi. Heoi ano, tu atu
ana te Iwi ra tu mai, ahaha, marokau ana.
Katahi te Iwi ra ka whakaaro me wahi
tetahi o nga whare, koi kainga katoatia nga
whare e te ahi, kaore e taea te aro ki te wahi
i tetahi o nga whare. I te mea kua huri
tonu mai te mura o te ahi, ki runga i tetahi
o nga whare. Heoi ano, katahi ka mahara
tetahi o nga tangata, heiaha atu etahi o nga
whare te pau atu ai i te ahi, engari ko te
whare taewa me wahi, kia puta ai nga taewa
a ki waho; no konei kahuri katoa taua Iwi ki
te rukeruke i nga taewa ki waho o te whare,
i i te mea kua kai tonu mai te ahi ki taua
3 whare taewa. No konei ka pata te mura e
te riri a te Iwi ra, riri katoa nga tangata ki
) te marohirohi nana ra i tahu. Katahi ka
puta te whakaaro i te puru panekeneke nei
i ki tana patu ko tana patu he maire, ko te
Ingoa o te patu ra ko Pahika : katahi ia ka
haere ki te tiki i taua patu, hei patu maana
> i te tangata nana ra i tahu nga whare ki te
ahi. Te taenga atu o te tangata ki te whare,
ara kia auahi te maire, ka whitiki mai te
. whanoke nei, tia ai ki te manu kia Huia-
tangata-kotahi, i te mea i puta te whakaaro
o te maia nei, e haere atu ana hoki ia ki te
mate. No reira tonu ka tuomatia mai e te
maia nei, tae mai ki te marae e wera ra te
whare ra. Katahi ano ka tahuna mai nga
kanohi o te tangata ra, i roto i te auahi o te
ahi ehara ahaha, tiaho ana tera te marama
i nga kanohi o te maia nei, i roto i te ahi.
Ka apiti hoki ki roto i te mura o te ahi
ahaha, me te mea tera ko te whetu rere mo-
ata nei ko Kopu ona whatu, rere ana tera te
wehiwehi ki te Iwi e koko mai ra i te whare
taewa ra ki waho; heoi ano kua pawera noa
iho tera te ngakau o te tangata, kua mahara
tonu hoki kua heke te toto i taua po. Kata-
hi ano ka ki te tangata ra ; I naianei wha-
karongo mai e te Iwi e pae nei; ko te motu
i a au tenei tangata i tahu nei i te whare ta-
ewa. No tera kupu tonu a te tangata ra,
ka hamumu ake te waha o te Wahine a te
tangata i kiia ra kia tapahia ; kaore ahau e
pai ki to kupu e ki na koe, kia tapahia e koe
ki to meremere ; penei koe ki te whena to
kupu ka haere tahi atu maua kia motu maua
i to meremere. Heoi ra e hoa ma, ka maia
te whakaaro a te maia nei; ko te Iwi ia e
koko mai ra i te taewa i roto i te whare, kai
te mahi tonu i tana mahi, ara he hukaatara
ki te rangi ko te rite i te rere mai a te taewa
i roto i te ringa o te tangata, na te mea ka
hipoki noa te ahi ki runga i te whare ra, tau
ka mahue i te Iwi ra te whare ka rere ki
waho, kihai i taea te whare taewa te koko
mai; matakitaki atu ana tera te kanohi ki
te oranga mo te pomakariri, e kainga mai ra
e te ahi. Heoi ano ka hoki te Iwi nei ki
roto i tana whare, haku atu haku mai ahaha
katahi ano ra tenei taonga ka kitea no tenei
ra tonu i taua taima. Me te mea tera i poia
te tangata ki runga, raua ko tana patu ko
Pahika wiriwiri ana tera, me te mea tera ko
te haka a Tanerore, e wiriwiri nei i te rau-
mati. Katahi nei ra ka tu te maia nei, ki
runga. Na, whakarongo e te Iwi e pae nei,
ko tenei tangata ko Moko ka rere atu ia i a
au i Tikokino nei; penei a ia ki te kore e
haere, ka mau ia i a au ki te herehere, heoi
ano he Amene tonu ta te Iwi e noho nei. Na
oho rawa ake i te ata, haere rawa atu ki te
titiro i te maia nei, ehara tae rawa atu kimi-
kimi kau ana tera, kua riro noa atu ia te
maia nei kua oma kua haria ana mea katoa,
paraikete, Hoiho, kuri, hooro, tarau, haate.
Heoi ano ara atu te nuinga ona taputapu
i riro katoa ano i a ia. Heoi ano ka mutu
te whakaaro atu ki te tangata ra: ka noho
noa iho te Iwi nei, ka rangona tenei mate
nui whakaharahara. Ka puta te aroha o te-
tahi tangata raua ko tana Wahine, ara i a
ratau katoa; I a Hurahia, i a Mako, i a te
Whitu, i a Matua, i a te Waimanuka, i a
Rongotai. Ka mauria mai e te Iwi ra kotahi
tana riwai, hei ora mo tenei Iwi kua mate
nei, te taenga mai he nui te mihi, he nui te
tangi mo runga i tenei mate kino, mate ko-
huru ; a te taenga mai o te tana taewa ra, a
kua ora te Iwi pani nei. Heoi ano, i tetahi
Wiki kua tae mai ano te maia nana nei i tahu,
kihai i mahara te maia nei, kaore ano i mutu
te pouri mona, kua hoki tonu mai ano ia i te
Wiki kotahi. Katahi tera ka nekehia atu te
pouri o te Iwi nei ki te tangata ra. Te kite-
nga atu o te tangata i mau nei i te patu nei,
ehara ko tangata nei ano tenei, ko tona hoa
kakari; kua uru mai ki roto i te whare taua
tangata, kihai i roa te taunga iho ki raro,
me te mea tera i poia te tangata e mau nei
i tana patu ki runga: tana tuunga ake ki
runga, ka taungia atu tana waiata :—
To whakahihi to whakatoatoa, ki te hoki
tonu mai; aue arara e takoto nei, to patunga
ko aku kai tiaia i pohoia. Ka tuaruatia ano.
To whakahihi to whakatoatoa, ki te hoki
tonu mai; aue arara e takoto nei, to patunga
ko aku whare tiaia i pohoia.
Ka mutu te waia ta a te maia nei; katahi
ano ka puta tana kupu, mo te tangata nana
i nei i tahu nga whare. Taku kupu i naianei
ki a koe, me whakatika koe i naianei ki runga
me haere, kaua rawa koe e hoki mai. Ko to
Wahine e kore rawa e hoki atu ki a koe ; ka
tau iho te maia nei ki raro, katahi ka tu atu
te ruruhi nei ki runga, (ara te Wahine a te
tangata e panaia ra) ka tautokotia te kupu
a te maia nei, ka ki atu ia ki tana taane. 5
kore au e hoki atu ki a koe i naianei; ka tau
iho a Whaitiri ki raro, ka tu ake ko Moko.
Katahi ka ki, kaore maku i ena korero ; heoi
ano taku i haere mai ai he hari mai i toku
tinana kia patua e Tio. Kaati kua kore nei
koe e patu, katahi ahau ka whaki i tetahi o
nga take i haere mai ai ahau. He korero
naku, kia tikina e koutou taku tana taewa
kei Waipawa ; ka mutu te korero a te tanga-
ta ra. Ka tu atu te maia ra, me tana patu
ano ki runga, katahi ka ki atu ; kaore au e
pai ki to tana taewa, to tana taewa me haere
koe ki te hari atu, he hari mai nau ki konei,
kaore ahau e pai, he whakapati tau moku.
Heoi ano, e hoa ma e nga Honore mema
o to tatau taonga, koi kawakawa mai koutou.
E hoa e taku hoa tauhou e Purakau Mai-
ka, utaina atu ki tatau Pepa, ki a "Te Puke
Ki Hikurangi."
Na te Ururoa Pareihe.
Tiaki Teepa.
Te Poho-o-Hikapu.
Turanganui. Akuhata 31st 1900.
Kia Ngaati Kahungunu katoa o Wairarapa
nei, ona rohe katoa, Ahuriri ona rohe katoa,
puta noa atu ki te uranga mai o te ra, kia
ora tatau katoa, i raro i te maru o to tatau
Ariki o Ihu Karaiti, Amine.
Kaati noa te mihi e te Iwi, he mahara noa
ake ki to tatau ahua Maori, he penei no toku
mahara ka tata to tatau ahua Maori, te ngaro
i runga i te whainga atu i te ahua Pakeha,
hei ahua mo tatau, heoi pai tonu ki te wha-
kaaro ake, he pai ano hoki no ta te Pakeha
whakahaere i tona tinana, me ana mahi, me
ana tikanga, no reira rapopoto ana a te Pake-
ha ana whakahaere katoa, no konei ka mea
ake toku mahara, ka poroporoaki te wa Ma-
ori ia tatau i runga i te mahara ake koi ara
to tatau ahua i enei ra e toe mai nei, no
konei ka hoki whakamuri nga mahara, ki
nga mauiuitanga mai o tatau Tipuna, i nga
po roroa i arangia ai e ratau, ki te ako i o
ratau mana, me to ratau ora i tenei Ao.
Heoi koia i maioha ake ai kia tatau i tenei
wa, ara, mo tetahi o a ratau mahi, mo te
Whakapapa Tipuna, ara kia whakamatau
tatau ki te pupuri i tenei waahi o a ratau
mahi, otira kai te pupuri tonu tatau i tenei
taonga i te Whakapapa Tipuna, koia te Kooti
Whenua Maori e mahi nei, a ko taua Kooti
hoki te tino tari, e hanga kino nei i o tatau
Whakapapa, kaati koia te ngakau ka mahara
ake me rapu he tikanga e takoto pai ai o
tatau ara tatai, kaore ano he panuitanga i o
tatau tatai Tipuna, kia kotahi te whakaaro
ara, ki tenei whakaaro ka tika tenei tatai,
koia i mea ai ahau, kia tukuna atu enei o
tatau tatai Tipuna, kia kite mai koutou ka
tika ki ta koutou titiro iho, whakaaetia mai, .
ki te he me whakatikatika e koutou, ka tuku
ki te "Puke Ki Hikurangi," hei tuhi ma ia
tangata ma ia tangata, i te pekanga atu ki a
ia, ki tana pukapuka mau ai, hei taonga mo
ona Uri i muri i a ia, kia marama te mahi a
nga Tohunga ara kia penei:—
Ko Tamatea ia Iwipupu me o raua Uri,
kia marama te rarangi o te whanau, to mua
tae noa ki te whakapakanga, me nga Mare-
natanga ki te Wahine ki te Taane kia marama,
kia marama hoki te ara o te Taane me te
Wahine tae noa mai ki tenei whakatipuranga
heoi e te Iwi kia kakama, e nga tohunga kia
kaha ma ta tatau e whakakotahi kite mahi i o
tatau Whakapapa, ka tikanga ai hei taonga
mo tatau, kaati me whakarite ake e au ki o
tatau huanui haereerenga, kua oti nei i o
tatau hoa Pakeha te mahi, kia pai te takoto
whakatikatikaia rawatia tapuke atu hoki ki
te kohatu, kia kore ai e paruparu, kaati na
tenei mahi whakapai rori i mama ai te wha- •
katika ake a kua tae ki tera kainga,
a, kua tae atu hoki ki tera takiwa, pai ana
te haere tae noa hoki noa mai, i mua kotahi
wiki e haere ana ka tae ai ki tera takiwa, no
te whakatikatikanga i nga huanui haerenga
tangata ina noa te poto, kua tae kua hoki
mai ano, kua rokohanga ranei e te po, kua .
peka ki te kainga o Ngaati ma, te waahi
tuatahi i kite ai taua tangata, ko te pekanga
tuarua i kitea e ia ko te kainga, kaore i iti
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 12. O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, AKUHATA PARAIRE 31st 1900. [Wharangi No. 5]
mai nei te maaha, i te mea kua po rawa atu,
otira e kore ano e pohehe te tangata i te mea
kua oti rawa ano te whakapai te huanui, tai-
apa rawa nga taha no reira te pohehe te aha,
te haere" a te tangata, heoi te kupu whakarite
e tuhia ake, e te Iwi ki toku mahara e kore
koutou e hoha ki tenei mahi, notemea ma
tenei anake ma te whakakotahi i a koutou
mahi ka tikanga mahi ai, heoi he tino taonga
o tatau tatai Tipuna, ki taku kite ake, ma
tenei anake ka mau ai te aroha e kiia nei e
tatau kia mau tatau ki te aroha, heoi te tika-
nga mahia o tatau Whakapapa kia pai te
takoto, haunga hoki nga mahi mo tatau tina-
na, e mahi nei hoki tatau, otira kua oti noa
mai i mua te kupu mo tatau tinana, ara te
kupu nei, "Ma te werawera o tou mata e
whiwhi ai koe ki te taro hei kai mau i tenei
Ao," a hoki noa koe ki te oneone i tangohia
mai nei koe e au i reira, heoi ano kia ora
tatau i roto i te maru o to tatau Ariki ata-
whai o Ihu Karaiti.
Heoi e te Iwi, ina enei o tatau whakapapa,
whakakaupapatia mai, hei huanui kopikopi-
kotanga mo tatau whakaaro, ki tena Hapu
ki tena Hapu o tatau, i te Upoko o te Motu
nei, tae noa atu ki te Uranga mai o te ra,
me ona waahi katoa e pa mai ana ki enei
whakapapa, ara koia tenei:—
Ko Tamatea ia Iwipupu.
" Kahungunu ia Rongomai-wahine.
" Kahukuranui ia Tuteihonga.
" Rakaipaka ia Turumakina.
" Kaukohea ia Turipo.
" Tutekanao ia Tamatea-ahirau.
" Tureia ia Hinekimihanga.
'• Te Huki ia Te Rangitohumare.
" Puruaute ia Te Matakainga.
" Te Kahuoterangi ia Haemata.
" Whare-atua.
Heoi tenei.
' Kai tenei whakapapa i raro iho nei, to tenei
Wahine Marenatanga, me o raua Uri.
Ko Tamatea ia Iwipupu.
" Kahungunu ia Rongomai-wahine.
" Kahukuranui ia Ruatapu-wahine.
" Rakaihikuroa ia Papauma.
" Hineraumoa ia Rakaiwhakairi.
" Raumatanui ia Totara.
" Tineia ia Tutawirirangi.
" Ruakete ia Houanganuku.
" Hineterangi ia Kahutapere.
" Wharekotore ia Te Huimaiao.
" Te Rangitua-iwa ia Rongomaiaia.
" Hikamataki ia Tamateakota-
" Hinewaka ia Tamaitohikura.
" Ngaokoiterangi ia Hinekiri.
" Ranginuikatika ia Waingongoro.
" Ngapuoterangi.
Heoi ka hono ki tera ara i runga ake nei,
ara i noho a Ngapuoterangi ia Whare-atua.
Ko Hikapu. ko te Wainohu, ko Patito, ko
te Rongoheke, ko Mihitai. Heoi nga mea
kai te ora nga Uri. Heoi kia ora nga Tohu-
nga hei whakaputaputa i nga pekanga o tatau
Whakapapa ki tena Whanau ki tena Whanau.
Heoi Na te Ama-o-te-Rangi, ko Ngaati
Ngapu-o-te-rangi, tooku Hapu.
E RIMA NGA KIORE.
Kereitaone.
20, Akuhata 1900
Ki te Etita o "Te Puke" e ta tena koe,
me o hoa whakahaere i nga mahi a to tatau
taringa whakarongo haere i nga korero ki
o tatau marae. E hoa e te Etita, tukua atu
aku kupu ruarua ki runga ki to tatau karere
ki a "Te Puke" mana e mau atu ki o tatau
marae.
Take-tuatahi; mo te Pire kiore e uta nei
i runga i a tatau. Kia mohio koutou e noho
mai nei i o tatau marae ; e rima nga kiore
i mate i nga kuia o to matau nei whare. Ko
nga Ingoa o nga kuia nei, ko Makere Waito,
ko te Wharepouri ; be mea patu na nga kuia
nei, ki o raua ringaringa. Na, kia mohio
mai koutou ko nga kuia nei, kei te mamae
noa atu o raua nei ngakau ki tenei taru kino
me tenei Pire kiore. Kei te whakaaro ranei
koutou ki te Pire kiore nei, kaore ranei,
engari nga kuia nei.
Taukuta Raharuhi.
MANAWA-ANGIANGI PORAKA.
Ko nga kupu enei o "te Whakatau a Ta
Rapata Taute, Tiati Timuaki o te Hupirimi
Kooti, mo te Piira a Arapata te Kuru me e-
tahi ata, mo te Wira a Rawinia Tukeke, mo
, Manawaangiangi Poraka, i whakapuakina ki
Nepia, i te 29 o nga ra o Hune 1900, ara:—
Ki taku whakaaro me whakahaere tenei
, take i runga i nga ritenga o te Karauna Ka-
raati. Ko te tikanga o te rarangi o te Here
3 e penei ana. Ko te Whenua kua kiia ake
nei, me kaua rawa e tukua ki te hoko, ki te
riihi mo tetahi wa e neke atu ana i te 21 tau,
ki te mokete ranei, kia matua whakaaetia
rano e te Kawana, i mua atu o taua hoko
3 mokete ranei.
E tino marama aua te whakahaere o te
3 Ture e mea nei, kia herea nga Whenua o te
Iwi Maori. Ko te take i whakaaetia, i wha-
kamanaia hoki te here, hei arai i nga Maori,
kei whaka-Whenua kore ia ratau, me to ra-
tau Iwi, Hapu, Whanau ranei, a, ka noho
i noa iho ratau me to ratau Iwi, kaore he hu-
arahi oranga. Ko te Whenua kia ratau
[kaore nei ratau i whakaakona ki nga mahi
aringa] a ka mutu tonu to ratau ora.
Kaore he tino rarangi here mo tenei Ka-,
, rauna Karaati, e 3 tonu nga tuku e araitia
ana, ko te hoko, ko te riihi, me te mokete;
Kaati me ki ake au i te matau te Kooti
Whenua Maori, i te wa i whakahaua ai kia
metia tenei tu ahua o te here, Mc te ahei
i ano te tuku i runga i tetahi atu huarahi, te
whai maua hoki te tuku ki te Wira.
Me ki ake hoki e matau ana te Kooti Whe-
nua o Niu Tireni, ki te ahua o taua kupu e
metia nei. He take ano e kore ai e whakau-
rua te tino rarangi here, me te Apiti i te ku-
pu nei. "Te Wira" ki te rarangi i whakau-
rua. Mehemea he tino rarangi here, e kore
rawa e taea te tuku ki te Wira, (tirohia Ma-
hupuku Y. A. P. Society. 13. 'N. Z. L. R.
and in Niniwa Heremaia.. 14. N. Z. L. R.)
Mehemea ki te whakaarotia e au taua rara-
ngi i runga i ta te Maakarini e mea nei, a,
ki te mea hoki au kaore be mana tuku o te
Wira, me Apiti atu hoki e ahau te kupu nei,
"te Wira" ki te rarangi o te Karaati, engari
kaore oku mana ki te pera.
Me penei ake ano hoki ahau, ki tooku
whakaaro, ko te whakahaere o te Ture e arai
nei i nga Maori kei whaka-Whenua kore ia
ratau, ehara i te mea kia kumea rawatia e au
nga kupu o tenei Karauna Karaati.
I te Tekihana 46 o te Ture Kooti Whenua
Maori o te tau 1894. Kai te whai mana te
Kooti Whenua Maori, ki te tiaki i nga Whe-
nua mo nga Maori; me o ratau Uri, notemea
e ahei ana te Kooti Whenua Maori, ahakoa
he Wira, ki te tuku i nga Whenua Wira ki
nga Uri tata, kia kore rawa ki nga tangata
o te Wira, mehemea e whakaaro ana te Koo-
ti he tika kia peratia, kia whai oranga ai nga
Uri tata.
No konei me utu atu e au te patai tuatahi,
ara:—
1 Mehemea nga here kua kiia ake nei e
whakakore ana i te mana taku o te Wira mo
taua Whenua?
Kaore.
HE POHIRI.
Papawai.
27, Akuhata 1900.
Ki te Hekeretari o "Te Puke" tena kou-
tou, i roto i te aroha o tatau ki a tatau.
Tukua atu tena panui kia mauria e to
tatau "Puke" ki nga marae e haere ai ia.
He pohiri tenei ka torona atu ki o koutou
marae e nga Iwi, e nga Hapu taane, me nga
Wahine, me nga tamariki, i roto i te Rongo
Pai o to tatau Atua o to tatau Ariki. Haere
mai! Haere mai; ki te whakarite i te hui
ono marama o te Haahi tapu o to tatau Atua
i tenei Pariha o tatau haere mai. Ka tu i te
21 o nga ra o Hepetema o te tau 1900, o to
tatau Ariki o Ihu Karaiti.
He pohiri atu hoki tenei ki nga Iwi, ki
nga Hapu taane, me nga Wahine, o era Hahi
i waho atu i te Haahi o to tatau Ariki, kia
tae mai ki Papawai nei, a te 21 o nga ra o
Hepetema; ki konei tatau kitekite ai i a
tatau ake, nga morehu a aitua i a tatau ; ki
konei hoki tatau whakarongo ai ki nga tohu-
tohu a to tatau Atua, a to tatau Ariki hoki
a Ihu Karaiti; e takoto nei i roto i ana Ka-
raipiture, me era atu kupu e kitea ake e tatau
e tika ana hei tohutohu, hei whakatikatika
• i o tatau wairua i o tatau tinana hoki i tenei
ao. Haere mai, ki to tatau marae ki Papa-
wai nei, heoi ano.
Na Aporo H. Kumeroa.
Timuaki o te Haahi tapu
O te Ariki.
Hamua.
Akuhata 8th, 1900.
Ki te Etita e "Te Puke Ki Hikurangi," e
hoa tena koe me tou Komiti whakahaere i to
tatau taonga, kia ora tonu koutou i roto i
tenei tau, ma te mea kei te waahi ngaro ko-
utou e tiaki, e atawhai i nga ra katoa o tenei
tau, kia ora tonu koutou i raro i te tauma-
rumarutanga o to tatau Ariki o ihu Karaiti
Amene.
E hoa ete Etita o "Te Puke Ki Hikura-
ngi," utaina atu enei kupu ruarua nei ki
runga ki to tatau Maunga ki a "le Puke,"
maana e hari ato ki runga ki nga Marae o
tatau motu e rua, o Aotearoa me te Waipou-
namu, hei matakitaki iho ma nga Hapu e
noho ana i enei motu e rua, ko nga kupu ka
tuhia iho nei ki raro iho nei.
Ko te Ingoa tenei o to matau Komiti i ko-
whiritia, hei whakahaere mo tenei Marae, ko
te Poari te Ingoa o tenei Komiti, he whaka-
haere inga mea katoa e pa mai ana ki to
matau Marae.
Ko nga Ingoa onga tangata o tenei Komiti.
Mei Te Tatere Tiamana.
Rangitauira Hamuera.
Hona Tutemiha.
Tete. F. Whakana.
Materoa Hamuera.
Pahau Hoone.
Te Matenga Te Hina.
Wirihana Tawhati.
Ngawhiro Marakaia.
Te Karepe Te Kahuoterangi.
Timaru Horomona.
Hakaraia Haratiera. Te Pirihimana.
Heremaia Maika. Te Hekeretari.
Ko nga kai hapai i tenei Komiti.
Nireaha Tamaki.
Painetu Ngatata.
Te Ua Tangatakino.
Te Kapo Pakoua.
Ka mutu nga tangata o tenei Komiti.
Take tuatahi, ko te kupu a tenei Komiti,
kia kaha ratau ki te hapai i o ratau Whaka-
pono, kia atawhaitia ai ratau e te kaihanga.
Take tuarua, ko te Waipiro kaore e tae
mai ki roto ki to matau Marae, te haurangi
ranei, ki te kitea e te Komiti ka painatia.
Take tuatoru, ko nga Kararehe katoa e uru
mai una ki te taiepa o to matau Marae o te
Poari, ki te kitea e te Komiti, ka painatia te
tangata naana taua Kararehe aua Kararehe
ranei.
Ka mutu nga Ture a tenei Komiti hei tu-
ku atu kia panuitia, ko etahi o a matau Ture
kua waiho iho ki te Marae nei ano, heoi ano
nga kupu.
Heremaia Maika.
Hekeretari o tenei Komiti.
Panuitanga.
He whakaatu tenei naku kia koutou e aku
hoa Mema o roto i nga Komiti kua whaka-
tungia nei ki Papawai Kereitaone waahi o
Wairarapa, ara, he mea atu naku kia koutou
e unu mai ana au i taku Ingoa Mema i roto
i te Komiti o te Marae o Papawai, me taku
Ingoa hoki i roto i te Komiti Honore o te
Tiupiri, me taku Ingoa Mema ano i roto i te
Komiti o te Hikurangi Peene, me taku Ingoa
Tarianatanga, ara, (Sergeant) mo te Hiku-
rangi Peene, taku Ingoa katoa i roto i nga
Komiti kua whakahuatia i runga ake nei, e
unu mai ana ahau ki waho, kei pouri mai
koutou.
Na Pahira Anaru.
"Koriniti.
August 1900
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
tena koe, e mihia nei e nga Iwi o te motu
nei, me nga tamariki mahi o "Te Puke" kia
ora koutou i roto i nga whiu o tenei tau,
kaati te inihi. He whakaatu tenei i nga
mahi o te hui a te Ringatu, i tu ki Koriniti
nei, i te 12 o nga ra o Akuhata nei.
Tuatahi; ko te hapai i nga tikanga o te
Kura o Pamoana, i te mea kei te piki haere
tonu mai nga tamariki ki te nui, kua tata ki
te rau nga tamariki.
Tuarua; ko te tautoko o enei Hapu i te
Pire Poari a te Minita o te taha Maori ara
a Timi Kara; kua oti nei te panui ki roto ki
"Te Puke" No. 9, wharangi 1—2, o tenei
tau ; me te "Tiupiri" No. 79, wharangi 14.
Te whakakotahitanga o enei Hapu ki te Pire
a Timi Kara.
Tuatoru; ko te whakatu i nga tangata
mo te Komiti, hei whakahaere i te Pire kiore.
Tu ana ko R. Rangitahua te Tiamana ko
Maihi Aperaniko te Hekeretari, ko Tari
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 12, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, AKUAHATA PARAIRE 31st 1900. [Wharangi No. 6]
Kopeka te Pirihimana.
Tuawha; ko te aroha o nga tamariki o te
Kura o Pipiriki, ki nga tamariki o te Kura o
te Pamoana. Whakataua ana tenei putake
me waiho, kei te haere mai nga ra e whaka-
arohia ai te aroha o nga tamariki o te Kura
o Pipiriki, ki nga tamariki o te Pamoana.
Koi nei te whakatau a te Iwi o Ngati Pamo-
ana mo tenei putake. Tera ano te nuinga
o nga mahi o tenei hui, he mea kei kiki noa
iho te Nupepa. Heoi ano nga tino putake
ko enei kua oti te tuhi i runga ake nei.
Ngarongo Pokiha.
Pariroa.
Taiporohenui.
Akuhata G/8/1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa" tena koe. Utaina atu ta matau panui
ki runga ki te taonga na, hei tuku atu ki nga
marae o Aotearoa raua ko te Waipounamu.
He panuitanga tenei ki nga Iwi, me nga
Hapu, me nga rangatira, me nga matauranga
o runga i Aotearoa me te Waipounamu.
No tenei ra ka huihui katoa enei Hapu, a
Ngati-ruanui, ara Ngati-tupito, me Ngati-
riringi; te take o taua hui ki Pariroa nei
Taiporohenui-whare, he marena i te moko-
puna a te Ratana Ngahina, ara i te tamahine
a Wi Ratana; i marenatia ki te tamaiti a te
Awarua Pawhare, he iramutu aua tamariki
ki a Tutange Waionui. Ko te Minita nana
i marena aua tamariki ko te Hamana. I
muri o te marena ka whakahaerea te take o
te panui a Rangitaane, e mau nei i "Te Puke"
o te 18 o nga ra o Hune 1900. Ko te Tia-
mana o taua hui i tu ki nga Wharua, ko
Inia te Rangi te Tiamana, ko te kai tuku ko •
te Teira te Panau. E ki ana tana panui, e
rua puaretanga o Taiporohenui i te tau, i
roto i a ono marama i a ono marama ; heoi
kua tirohia iho e matau katoa taua panui, a
kua ata whiriwhiria i runga i te pai me te
rangimarie. Na, e nga Iwi e nga Hapu o te
Tai-hauauru, huri noa Aotearoa me te Wai-
pounamu ; kua panuitia e Tutange Waionui
taana kupu ki ona Iwi katoa, a Ngati-ruanui
Ngarauru, Whanganui, Ngati-apa, tae noa
ki nga Iwi o Tohu raua ko te Whiti, me
Waikato ano hoki ; ko te kupu tuturu a Tu-
tange Waionui. Ko Taiporohenui ka tuta-
kina e ia, kaore ia e pai kia tuhera a Taipo-
rohenui, tenei ake te wa hei tuheratanga, ma
Kingi Mahuta, ma Tohu a ma te Kawana-
tanga ranei, kei taua wa e tuhera ai a Tai-
porohenui ; kei reira ka tukutukua ai nga
panui ki nga wahi katoa, o Aotearoa me te
Waipounamu: kua tuturu te tutaki i Taipo-
rohenui. Ko te panui a Rangitaane me tuku
ki raro. Kia tau te rangimarie ki a koutou
e Rangitaane. Heoi ano ka tuhia o matau
Ingoa ki raro iho nei:—
Ko Kopekope Taua,ko te Nonoanga Pani,
ko te Awhe Tautokai, ko Tamaka te Awarua
ko Tamawhero, ko Tutawa Tamati, ko te
Poi te Awarua, ko Wiremu Tupito, ko Tu-
tenga Kani, ko Ngahoata Ramapiupiu. •
G. T. George Hekeretari.
Kauangaroa.
Kimihia Whare o te Haahi, me nga
Komiti.
Akuhata 13/8/900.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi-"
E koro tena koe, i runga i te atawhai a
te Ariki tohu tangata, nana nei tatau i ara-
taki mai ki te tau hou haere ai, kaati te mi-
hi. Tenei ahau e "Pake" te tuku atu nei i
nga mahi a oku Komiti, koia tenei:—
E rua nga Komiti Wahine, ko nga lngoa
tenei, ko te Iwingaro tetahi, ko Tawhirima-
raeroa tetahi, ko Tawhirimaraeroa kai raro i
te mana o te Pire Kiore, ko te Komiti taane
ko te Iwi Ngawairiki. E "Puke" tukua atu
enei kupu ruarua nei, ara, ko matau ka oka
Komiti, me te Iwi nui tonu, me Ngawairiki
herehere-taniwha. kiri-mataratara, kaore a
matau whakahawea ki nga mahi pai a te Ka-
wanatanga, me te Minita mo te taha Maori,
ara me Timi Kara, kaore i penei me Ngaati
Apa, kei Tai-o-whangaehu, me o Rakeinui,
i tuku panui, kaore ratau e pirangi ki te po-
oti Mema mo te Paremata nui, me nga mahia t
Kotahitanga, me ta ratau Pitihana turaki i
te tangata i whakaturia mai nei e Timi, hei
kai tirotiro i nga kainga, me utu iho e au
kia te "Puke" te Pitihana a oku whanaunga
maana e hari haere ki nga pito e wha o tenei
Motu, koia tenei he pao;—
Tini ki te mano he wehi mai ki te Pire, e
taka kai a te Toko e tika kau noa e au !
Ko Kimihia a te whare ko te Iwingaro te
Komiti, ko Wairiki e tautoko ake i raro e au !
Ehara i konei te Pire a Wairiki, he mea
hari mai na Timi kai kara e au ! .
Ko te Pire a Wiremu e piki rai Poneke, i
rukea iho nei e Timi kai kara e au !
Ehara i te mea i mahia ngarotia, he mea
tuku mai na Timi kai kara e au !
Kaati nga pao e "Puke" ma aku e tuku
atu nga tino whakamarama o nga Komiti, i-
na paahitia te Pire Kiore.
Na to whanaunga. Na Pepe Hona.
Tiamana o Ngawairiki.
Kimihia Whare.
Kauangaroa Akuhata 13/900
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi"
E pa tena koe, te ahua o nga Kaumtua
whakahaere o nga tikanga e ora ai te katoa
o te motu, kua riro nei ki te po, e hoa ma te
Atua koe e tiaki, utaina atu nga kupu e whai
ake nei:— No te 27 o nga ra o Hurae i ma-
.1 hue ake nei, ka huihui a Ngawaeriki ki Hu-
akirangi whare, i Matatera, ki te whakaoti i
' i te kupu a Timi Kara, kia whakaturia he
Komiti mo te Pire Kiore, a whiriwhiria ana
nga tangata mo nga Komiti o te Pire Kiore
o tenei Iwi o Ngawairiki, tenei ake nga ra e
tae atu ai, ki te hangaitanga o te hiahia o te
Minita mo te taha Maori.
Na to hoa. Na Eruera Taika.
HE RA NUI KAI PAPAWAI.
He ra nui kai Papawai a te Hatarei, te 1st
o nga ra o Hepetema, ara, he ra ano i wha-
karitea e te Kawana, me te Kawatatanga o
• te Koroni, hei ra whakatakototanga maana
i nga Hoari ma Kapene H. P. Tunuiarangi,
me Tariana-meiha Kurupo Taareha, rae nga
Apiha Pakeha hoki, ara, nga Apiha Pakeha,
Maori, i haere ki Ingarangi ki te whakanui
i te ra whakahari o to tatau Kuini atawhai,
i te tau 1897.
Te rua o nga mahi mo taua ra, he tangi-
hanga kawe mai i nga mate o Paora Ropiha,
kia kite nga morehu o Wairarapa noi, i te
mea he tangata nui tera no Heretaunga, a,
he tangata hapai hoki i nga tikanga whaka-
haere mo te Iwi heoi.
"Te Puke Ki Hikurangi."
PANUITANGA.
Mahitaone Wairarapa.
Ki te Etita o te "Puke'
Mau e tuku atu tena panui whakaatu ki
nga tangata tane, me nga Wahine maori
katoa o te rohe potae o Wairarapa, ko ahau
he tino kai-ruuri, raihana na te Kawanata-
nga, mo nga Whenua o te Kawanatanga ake,
nao a nga Pakeha ake, me o nga maori hoki,
a he maha nga pukapuka kei au, e pupuri ana,
na te Timuaki kai-ruuri, he whakapai mai
mo runga i aku mahi katoa i tae atu ki tona
aroaro, i runga i nga mahi ruuri, a ka tu he
tari moku ki Kereitaone, ki Mahitaone, nga
tangata e hiahia ana ki au, me taemai ki
taku tari, kua kiia ake nei e au, ma te papa
e whakaatu taku tari i muri o tenei panui.
Na Te Paraihi.
PANUITANGA.
He whakaatu tenei ki nga tangata o Ke-
reitaone me ona waahi katoa. Kua tangohia
e au tetahi kainga i Kereitaonei nei, hei
whiunga Hoiho, a ko nga tangata katoa e
hiahia ana kia whiua o ratau Hoiho, me
kawe mai kia au, ahakoa Hoiho mahi, Hoiho
haereere ranei, ka whakaratatia e au, ki
roto i te hanihi a ki te tera ranei.
Ko nga Hoiho katoa e whiua ana e au, ka
whakahokia ratatia atu e au, mehemea kaore
e rata e kore au e tono kia utua e te tangata
na ana.
Mehemea e hiahia ana te tangata kia kati-
katia tona Hoiho, a kia pokaia ranei tona
Hoiho, a kia tapahia ranei te waero, me
tuku mai kia au.
Ka hokona mai e au nga ahua Hoiho katoa
ka hoko atu, a ka tuaputia ranei. Ka hoko-
na mai e au he Hoiho nao te tangata, a ka
hokoa atu ranei i runga i te utu Komihana.
Na to koutou hoa
Tanara Manaro (Donald Munro)
Kai te Tepara o te Hoteera o waenganui
O Kereitaone Noota.
[Ka tere au te whakautu atu i nga panui
a nga tangata] •
HE PANUITANGA.
Ki nga Iwi, ki nga Hapu, ki nga Reo, me
nga huihuinga tangata hoki o te Iwi Maori,
o runga i Aotearoa me te Waipounamu. E
hoa ma tena ra koutou, i roto i te tau o to
tatau Ariki o kotahi-mano-e-iwa-rau. Kia
ora koutou katoa i raro i te maru o to tatau
Ariki; na ana nei tatau i tiaki mai i roto i
enei tau maha ka hori nei ki muri, a, koia
tenei e takahi nei tatau i roto i te tau hoou,
a, koia hoki i panuitia ake ai tenei panui ho-
ou, kia kite iho nga hoa aroha e tono Pepa
ana mai i muri iho i tenei panui, ara, he
penei atu kia, koutou:—
Ki te tono pepa mai te tangata, nga tanga-
ta, Wahine, Tamariki ranei, i muri iho i te-
nei panui; ko te Pepa tuatahi tuarua ranei,
e tae atu ai ki te tangata, me tuku mai te
moni utu mo te Pepa, ara, te 10/- hereni,
kaua hei kumea kia roa atu te takiwa ka tu-
ku mai ai. I te mea hoki kua ata marama
koutou, kaore e whakaaetia te tango Pepa a
te tangata mo te 3 marama, mo te 6 marama
ranei, engari te tango i lie Pepa mo te tau
tuturu, me te utu mai hoki a te tangata i te
Pepa he te 10/- hereni, kaere e hoki iho.
Koia ahau i mea atu ai kia koutou, ki te
tono Pepa mai koutou i muri iho i tenei pa-
nui, ata titiro marie iho ki te panui nei i te
tuatahi, me te noho marama hoki o te nga-
kau o te kai-tono, i te kai whakapiki i tona tono,
ara, i te utu o te Pepa kua kiia ake ra, kia
takoto marama ena mea katoa, katahi ka
tuku mai i te tono mo te Pepa kia tukua atu,
Heoi kei pouritia iho tenei panui, ina kite
koutou. Kaati kia ora koutou katoa.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Koi wareware rawa koutou ki te titiro ki tenei
wahi, ara ki tenei kupu, ki te nui nga korero
ka mau tonu ki te 8 nga wharangi, a ki te iti nga
korero ka hoki ano ki te 6 nga wharangi, a me te
titiro iho ano hoki ki te Tauira poto onga Ture,
ara kite Ture 1,ko te utu mo te pepa o te"Puke"
i te tau, 10/- moni, kaore ite 10/-Pane Kuini, a
me te tango hoki a te tangata ite pepa hei te tau
anake kaore e hoki iho, heoi kia mau i roto i o
koutou ngakau enei kupu. "Te Puke."
KAHORE E TAU TE HEE, Ki NGA KAI-MAHI
O "TE PUKE," ME To TATAU NUPEPA Mo
NGA WHAKAAKO, ANGA RANGATIRA TAANE, WA-
HINE, E TUKUA MAI ANA KIA PANUITIA E
"TE PUKE KI HIKURANGI," OTIRA KIA TUPA-
TO ANO KOUTOU, KAUA NGA KORERO KINO.
MARAMA-TAKA O TE "PUKE."
Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—
Pepuere. Taite 15, Ki te Wenerei, 28.
Maehe. Taite, lu, Ki te Hatarei, 31.
Aperira. Mane, 16, Ki te Mane, 3O.
Mei. Turei 16, Ki te Taite, 31.
Hune. Paraire, 15, Ki te Hatarei, 3O.
Hurae. Mane, 16, Ki te Turei, 31:
Akuhata. Wenerei, 15, Ki te Paraire, 31.
Hepetema. Hatarei, 15, Ki te Hatarei, 29-
Oketopa. Mane, lu, Ki te Wenerei, 31.
Noema. Taite, 15, Ki te Paraire, 3O.
Tihema. Hatarei, 15, Ki te Mane, 31.
TAUIRA POTO.
ONGA TURE OTENEI PEPA.
(TURE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
(TURE 2-)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(TUKE 3.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TURE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
town North, Wairarapa.