|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 2, Number 20. 15 December 1899 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 20 O TE TAU TUARUA.] • WAIRARAPA. TIHEMA PARAIRE 15th 1899.\_\_\_\_[-Wharangi No.,1]
TE PUKE KI HIKURANGI.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_#.Q.#\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
[PEREHI.]
KEREITAONEI TIHEMA 10TH 1899.
WAAHI TEKAU-MATORU O TE
NGAKAU POURI.
Ko ahau te rama e tiaho ana i runga i te
turanga, kia koutou e te Iwi. Ehara hoki
ra i te tikanga maaku te tahu kau i te rama,
a, ka waiho i raro i te turanga, engari ano te
whakaeke marie ki runga i te turanga, kia
tiaoho atu ai Le maramatanga ki te hunga e
tomo mai ana e tomo atu ana ki te Whare,
kia whai honore ai te Whare me ona mea o
roto, ki te haere hoki te tangata i te pourita-
nga ka tutuki, ka hinga ki te Whenua, a,
kaore he honore i riro i tena tangata, a, ka-
ore ano hoki te kai noho o tena Whare e
whiwhi i te Kororia, tena ki te tahuna te
rama kia tiaho te maramatanga i roto, penei
riro ake i te hunga e tomo atu ana te honore
me te Kororia o ana mea whakamiharo i ma-
hi ai, i runga i te matauranga me te mohio
me te whakaaronui, e taea ai nga mea katoa,
ara, e riro ai te matauranga rae te mohiota-
nga i te hunga o waho, kihai nei i whiwhi ki
nga matauranga nunui, i raro o nga. kapua e
tere nei i runga i te takiwa, notemea i nga
wa o mua kihai te matauranga i horahia nui-
tia ki nga Iwi o te ao, otira he mea i ata
tupu ake i roto i te pouritanga, ka piki haere
ki te nui, ka kitea e tena Iwi e tena Iwi, a,
ka tangohia e tena Iwi e tena Iwi taua mata-
uranga, hei matauranga moona, notemea ko
nga Iwi e kitea nei e tatau, te matauranga
he penei ano i te Iwi Maori te ahua i mua,
nga Whare nga moenga nga kai, nga paka-
nga, nga rakau o tu, nga Pa, nga noho, nga
mahi kai, ipu kai me te whatoro ringa i te
kai me era atu mea pera, kaati he mea tupu
ake i roto i nga whakatupuranga nga mohi-
otanga me nga matauranga, koia tenei e
rongona nei, e kitea nei e tatau te mataura-
nga, o te Iwi Pakeha, kua kake rawa ake ki te
nui, i to mua ahua kua mahuetia iho nei e
ratau mo nga Iwi e mau tonu ana ki. nga
ahuatanga o te timatanga iho rano, kaore nei
he ahua ketanga i nga wa o muri. I mako-
nei atu taku Kaupapa e whakaatu nei ahau,
ki runga ki te turanga hei maramatanga mo
te Iwi ki nga ahuatanga o mua, kaore nei e
whaipainga mo naianei, he maha nga Iwi
kua puta kua kake haere ki te nai i runga i
te tangohanga ki nga matauranga hou, me te
whakarerenga atu i a ratau tikanga tawhito
ake ano. ehara i te mea e te Iwi, e whaka-
marama ana ahau kia koutou i runga i te
ahua o nga mea ngaro e whakaaroa kautia
ake ana e te hinengaro, ara, mo nga, mea e
ahu mai una, engari kei te whai tonu te kaha
o aku whakamarama nei kia koutou i runga
i nga matauranga kua eke kei runga i te Tu-
uru o te tika o te pono me te ora, ara, o nga
Iwi nunui, puta noa i te ao, tenei ra e kitea
tonutia nei e te iti me te rahi, mai o nga tau
maha ka pahure taea noatia tenei ra, no rei-
ra kaore he wehi i mua i toku aroaro, a, e
kore ano hoki ahau e taea te tohutohu mai
mo tenei Kaupapa e whakamaramatia atu
nei e ahau, kaore hoki he painga kia waiho
tonu te Iwi i roto i te pouritanga hoe ad, heoi
ma te Iwi, taana eke ki runga i nga Toka
huripoki ata ki te moana, he ahakoa ko aku
kupu whakamarama kia pata ko taka tino
hiahia ia kia kaua e whakaroaina te whai a
te Iwi, i runga i taku Kaupapa, ahakoa he
aha he aha, notemea kua kite pu ahau kei te
piki haere atu te Iwi ki runga i te kurupae
whakamutunga o te Arawhata, a ko te hikoi
atu a te waewae ki runga i te tuanui o te
Whare te mea e toe ana, na te hokihoki tonu
o te mahara ki nga mea tahito i taimaha ai
te hikoi atu, kua taunga noa iho i te Iwi te
piki atu te eke iho i taua waahi ki raro o te
Arawhata, ara, nga Whare nga peeti nga tu-
uru nga kakahu, nga kai nga pereti nga kapu
nga naihi nga paoka, me era atu tana tini o
nga, mea i roto i te Whare, kua mau i te Iwi
enei he aha, te taimaha o te hikoi kau atu,
koia hoki taaku e mea nei kia kaua e toima-
ha, engari kia mama te hikoi atu, kaore hoki
he painga o nga kakahu atahua, whakapaipai
pai rerehua o tenei wa, mehemea kotahi
anake te Hu i te waewae, a, kotahi me hikoi
tahanga kaore he Hu, rite tahi to tatau pore-
area mo tenei ahua, kino katoa te papai o
nga kakahu me te tinana o te tangata i te
kahoretanga o te Puuta kotahi. E korero ana
ahau i roto i aku whakamarama ki te Iwi,
kia whaia te matauranga i runga i te wehi i
te aroha e taea ai e tatau nga mea katoa te
tu ki te riri, a, kia whakamatauria te tahuri
ke i nga tikanga tawhito, kia penei ano hoki
ta tatau tahuritanga ke i te Moko, ara, te
tohu whakamiharo o Niu Tireni, ka tata nei
te nehua ki te Whenua te ngaro atu i o kou-
tou whakapaparanga. E nga hoa • tena pea
koutou kua kite iho i nga kupu tohutohu
whakangawari a te Tiupiri No 63 o te 12 o
Oketopa 1899, Wharangi, 1, mo te Kaupapa
a te "Puke" kua horahia atu ki o koutou
Marae, i nga wa kua hori ake nei, otira kua
takoto te Kaupapa a te "Puke" kaore ana
whakapai kanohi, heoi ma te Tiupiri he wha-
katakoto i taana Kaupapa, heoi ma te Iwi
he rere ki runga, heoi kei te marama taaku,
e whai atu ana i ranga i nga huarahi me nga
hikoinga o nga Iwi nunui o te ao, i whaka-
rere ra i o ratau tikanga o to ratau kuareta-
nga.
"Te Puke Ki Hikurangi"
Opepe.
Noema 28th, 1899.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi," e
hoa maau e tuku atu te otinga o te Tima o
Taupo, no te 9 o nga ra o Noema i oti ai ta-
ua Tima, i iriiria tona Ingoa ko Tongariro,
no te 16 onga, ra o taua marama ano i rere
ai ki Tokaanu Taupo, he nui nga Maori i eke
ki runga, no te Hapu o Ngaati Hinerau, ko
o ratau Ingoa enei; Te Rahui Ngamotu.
Hurae Wiremu. Paora Tahau. Te Waiha-
ki Ngamotu. Wira Taiaroa. Te Ranginui
Tahau. Te Aouru Ngamotu. Hemi Tewhe-
tu. Koripa. Niko Marinapoto. Te Papaki
Ngamotu. Wikepa Maniapoto. Karaitiana
Pai. Rere Rutene.
He uri Rarangatira katoa enei Tamariki, i
puta mai ia Tuwharetoa, ia Raukawa, ia
Rangitihi, ia Tai-manawa-pohatu, ia Rongo-
whakaata, ia Kahungunu. Ko te mahi a
enei Tamariki i eke ai ki runga ia Tongariro
Tima, he Haka whakanui na enei Tamariki
mo tenei Tima, i te timatanga, o te Haka ki-
ri kau katoa, ko Paora Tahau te tangata ta-
kitaki i te Haka, ko te Aouru Ngamotu te
Manu Ngangahu, e rua nga whakahuatanga
i te Haka i runga i a Tongariro ka mutu,
nui atu te whakapai me te hipihipi o te Pake-
ha ki te pai o te Haka a enei Tamariki.
Kotahi tetahi Tamaiti, tekau marima nga
tau, ko te Ingoa o taua tamaiti ko te Wai-
haki Ngamotu, ko toona kainga nohoanga
kai Tapuaeharuru Taupo, ko tana mahi he
Kura, ko toona ara mai ki te Kura haere mai
ai i runga i te Waka, i tetahi ahiahi ka noho
ia i te Taone i Taupo ki te whakahaere i ana
mahi o te Kura, tae-rawa atu ki toona Waka
i te 12 o nga haora o te po, kua riro tona
Waka i te tangata, katahi ia ka mahara kua
mate ia, katahi ka unuhia ona pueru, katahi
ka kau, ka tata te u ki uta ka heke te tama-
iti nei, heke tonu iho tu tonu nga waewae ki
te Whenua, ka ora ano tenei tamaiti.
E rua haora me te hawhe te tere o Tonga-
riro Tima, i Taupo ki Tokaanu, he Tima
kaha atu tenei ki te rere i roto i te rangi hau.
Ngamotu Wiremu.
Takapau.
Noema 7, 1899.
Ki te Etita kia Purakau Maika tena koe.
E hoa utaina atu aku kupu ki to tata Mau-
nga tiketike ki a "Te Puke Ki Hikurangi"
ki te puputanga o nga tangata, o nga manu,
o nga mea katoa. He whakahoki naku i te
korero whakahe a tetahi tangata mo to
matau Karakia Momona, mo te Iriiri rumaki
ki te wai matao, heoi ko taua Karakia kai
te kiia e taua tangata ko te pukapuka a
Horomona Paurini; e korero taratia nei e
te Pakeha. E hoa e te. tangata nana nei te
korero i roto i te "Tiupiri" nei, ko to Ingoa
ko Matiu Kapa. E hoa e Matiu Kapa, ehara
i te poka noa naku te Iriiri rumaki ki te wai,
he kite tonu noku i rumakina a te Karaiti
ki te wai matao na Hoani i rumaki, ehara i
te mea i waiweratia, mehemea i peratia te
wai ka haere tonu te tauira i reira; mehemea
i Iriiria ki roto ki te panikena ka haere tonu
te tauira i reira. Tena i Iriiria i oti e Piripi
te Unaka ki roto ki te panikena? te eanga
ake o te Unaka i roto i te wai tirotiro noa te
Unaka kua tangohia atu a Piripi ki te rangi,
kaati mo te Iriiri ; mo te Haahi Momona.
E ta E! Na te Atua tonu tena Haahi,
tirohia e koe kai a Niwhai tuatahi 14 : 9,10;
rarangi, e ki ana taua kupu e rua tonu nga
Haahi, kotahi ta te Reme, kotahi ta te Re-
wera : A e ta ehara i te mea tito noa na
matau e haere tonu ana matau i runga i te
ruri a te Karaiti rana ko te Matua, tirohia e
koe te Paipera a Hura 37: 15, 16, 17, 18,
19, 20; heoi e marama ana i a koe ta Hura,
i puta te kupu a Ihowa ki a Hekiere. Na,
e te tama a te tangata tikina tetahi rakau
mau tuhituhia iho he mea mo Hura mona
hoa ano hoki mo nga tamariki a Iharaira,
|
|
2 2 |
▲back to top |
|
|
3 3 |
▲back to top |
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 20. O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI TIHEMA PARAIRE 15th 1899.\_\_\_\_[Wharangi No. 4.]
Muhunoa, Ohau.
Tihema 8, 1809.
He whakamahara atu tenei naku kia kou-
tou e oku whanaunga katoa o Hauraki, aru
nga tangata i tonoa nei e au he Nupepa kia
tukua ma koutou i runga i te ritenga kore
utu mo te Nupepa kotahi e rua ranei o "Te
Puke Ki Hikurangi; o te Tiupiri; o te Pipi-
wharauroa" a i runga i te mahara o to
Tumuaki me nga Kai-whakahaere o ''Te
Puke Ki Hikurangi" uia tino kite koutou
kia tino mohio ki nga painga me nga kino-
nga o tatau taonga, no reira ka tukua tonutia
a 'Te Puke Ki Hikurangi" ki a koutou, i
timata mai i te 15 o nga ra o Hurae 1899
tae noa mai kite nei ra, heoi kaore ano ahau
i kite i tetahi i etahi ingoa ranei o koutou i
roto i aua Nupepa Maori nei e tuku mai ana
i nga korero o tena takiwa o tatau, i etahi
atu tikanga ranei e ora ai tatau te Iwi Maori,
no reira ka whakamutua e au te rere atu a
nga Nupepa Maori nei kia koutou a te 81 o
nga ra o Tihema 1899. Ehara i te mea ko
au te Rangatira o nga Nupepa nei, a i whai
mahi ranei au ki roto, kaore, kore rawa atu,
heoi ano te waahi i whai paanga ai ahau ko
te kito iho i nga korero o te ao katoa nei, u
kore hoki taku whakamutu i te tuku atu i te
Nupepa kia koutou e whai inana, mehemea
ka tukua mai e koutou totahi tekau hereni
ki nga Etita o a tatau Nupepa mo te tau
kotahi, a ka rere tonu te Nupepa kia koutou,
ki te kore koutou tetahi ranei o koutou u
tuku mai i te tekau hereni, katahi ka whai
mana taku tutaki i etahi Nupepa ma koutou,
ara i runga ano i te tikanga o taku tononga
kia tukua he Nupepa kia koutou i te 7 o nga
ra o Hurae 1899, ma koutou e titiro i te
Nama 11 o "Te Puke Ki Hikurangi" Wha-
rangi 4, me te "Tiupiri" No 60, Wharangi
G. Koia enei o koutou Ingoa i tukua ai e uu
• ki aua Nupepa.
Ko Hirawa te Moananui, o te Paeroa.
" Haora Tupaea.
" Rihitoto Mataia.
" Haora Tareranui.
" Watene Taiwhakaea.
Tukukino te Waara.
" Tumate-ki-tua Paaka.
" Teaoturoa Kiniwe Roera.
Ko Pepene Paeroa. Tetemu.
" Mere Teretiu.
" Puhata.
" Wi Hare. Akarana Pohitapeta.
Heoi e oku whanaunga no koutou nei nga
Ingoa e mau iho i runga iti ake nei me etahi
atu hoki, kua kite koutou i te momonatanga
i te hirokitanga o tatau taonga. Ko tenei
tukua mai o koutou whakaaro me o koutou
hiahia kia panuitia e o tatau Nupepa Maori,
kaore he utu ; kei kona ano kei roto i nga
Nupepa nga whakamaramatanga mo nga
ritenga katoa. • . ••
Na to koutou whanaunga
Henare Roera te Ahu Karamu.
HE WHAKAUTU.
Ko te panui a Paroto Whakaheirangi o
Karioi, i roto i te "Tiupiri" nama 66 whara-
ngi 3, e kakari ana • ano kia te "Puke Ki
Hikurangi" mo ana whakaaro e panui nei
mo te Ngakau Pouri, mehemea he Kaumatua
koe tenei te kupu kia koe, mehemea ko nga
take tenei o te hekenga o te lwi Maori ki te
po ko nga take e toru e korero nei koe, tua-
tahi, ko Takaka tuarua he Taniwha tuatoru
he Makutu, mehemea ko nga mate tenei i
ngaro ai nga mano o te lwi Maori ki te po,
tena panuitia whakaatutia tau tikanga tika
pono e mutu ai te kaha o enei Atua e toru, e
whakaatu nei koe kai a ratau to tatau mate,
he oranga ngakau no te "Puke Ki Hikarangi"
|
|
5 5 |
▲back to top |
•
[NAMA 20. O TE TAU 2.] TE PUKE KI HIKURANGI TIHEMA PARAIRE 15th 1899. [Wharangi No. 51
—
ki te kitea e tetahi tangata he huanui mo ta-
tau ki te ora tinana kaua e whakahe, engari
homai tau whakaaro tika pono e tipu ai te
Iwi Maori ki te tokomahatanga pera i nga
ra o mua. E kore hoki tatau e tukua e te
Ariki o tenei wa kia tino horoia atu i tenei
ao, mehemea ka kitea e koutou e nga tangata
mohio ki nga mate e kakari mai nei koutou
kia au, peratia i te tangata mohio ki te titiro
i te oneone pai, e tiri ai i tana purapura ka
tipu ka whai hua, a ka haere atu te katoa ki
te whakahaere i tena oneone me tona mahi-
nga, me te marama e onoa ai te purapura ki te
Whenua hei ora mo te katoa, mehemea he
korero whakahe noaiho tau mo te "Puke"
he panui noaiho i enei mate kaore e mohio ia
koe he take ora tuturu hei pana atu i enei
Atua e toru noa hoki, mehemea i tae ki te
mano katahi ka uaua, mehemea kai a koe
nga kupu Tipua hei pana i enei mate kia
ora ai te tangata e korero nei koe, haere mai
ki te pana i nga mate kai tenei takiwa o te
motu, he oranga ngakau tena kia te "Puke"
ka kitea te ara ki te ora tinana haere mai.
E ki ana koe na te waiweratanga tetahi
mate o te Iwi Maori me kaua tenei kupu au,
he waiwera ano to te Iwi Maori i mua, ara
he tao ki te Hangi, he rongoa ano e hoatu
ana ko nga rau-rakau, ka ringitia ki te wai
kia whai mamaoa ai ka takoto ai te tangata
e mate ana ki runga i te mamaoa hei ora
mona, he nui hoki nga tangata i ora i o ratau
mate i tenei wa i te waiwera, mehemea he
tika na te waiwera te mate o te Iwi Maori
penei kua mate nga tangata katoa i waiwe-
ratia, kanui o konei tangata i ora i te wai-
wera mo nga mate ano e rite ana, mehemea
he Tai-tamariki koe e kakari mai nei mo
nga rapu kimi a "Te Puke" mo te ngakau
Pouri haere ki te Kura kia akona koe ki
nga matauranga tika pono, mo enei ra e
tu mai nei i mua i tou aroaro, kaua e tahuri
atu ki nga mea kua pirau whakaora mai ai,
hei whakaako i era atu ki nga mea pirau.
Ko nga kupu katoa a "Te Puke Ki Hikura-
nngi" e panui nei mo te ngakau Pouri ka
takoto tonu ata mo nga tau maha e tu mai
nei i mua i o tatau aroaro, ka haere tahi i
te taha o a koutou whakahe ko te ra me nga
tau hei pupuri mai e tuturu ai ko tau ranei
e kakari mai nei he ora mo te Iwi Maori, ko
taku ranei ko ta "Te Puke Ki Hikurangi"
e rapu nei i roto i nga kai me nga kakahu,
me nga moenga, me nga rongoa, me te
whakahaere o nga Whare moenga, me ona
ritenga katoa. Kua mahue atu era kai, me
era kakahu, me nga Whare, me nga moenga
i te wa i nga Tipuna, e mohio ana au i tipu
ano nga Tipuna i era kai me o ratau kakahu
me o ratau Whare, nga Atua kua mahue ia
tatau, he kai hou a tatau i tenei wa, me
kimi e tatau i nga whakahaere o enei kai
me nga kakahu o tenei wa, ka puta ano tatau
titiro atu ki te Iwi nana enei kai me nga
kakahu nga whakahaere o tenei wa, e tipu
nei ratau i o tatau aroaro, ki te tokomahata-
nga o te tatau, kaa panui koe kia unuhia e
te "Puke" ana kupu, na te "Puke" ranei te
whakahe tuatahi, e korero ana te "Puke" i
ana whakaaro mo nga mahi Tohunga, ka
rere noa mai a Maremare me Urikore me te
Rama-apakura, me te Rangitakoru me Hori
Te Huki, me era atu tena e kitea ki te wha-
kahe ki a te "Puke," ka tuku i nga panui
whakahe, mau e titiro i te "Tiupiri me te
"Puke" he utu ta te "Puke" i nga hanihani
mona a nga hoa, kotahi toua taana whaka-
hoki mo te whakahe a te tangata mona, ko
koe hoki he tangata hou ki te tuku mai i tou ma-
tauranga whakahe, heoi kua tonoa atu nei e
te "Puke" kia haere mai me tau mana wha-
kaora, he nui nga tangata mate kai tenei
Whenua, mehemea, ka ora katoa nga mate o
konei i o Tohunga, katahi ka unuhia nga
kupu a te "Puke," ka panuitia hoki e te
"Puke" kai a koe te ora mo te Iwi Maori, ka
takoto atu hoki oku kai whakahaere ki raro
i ou waewae, ki te kore e rite tenei tono, kaati
me matu taa whakahe, ka panui tonu te
"Puke" i te Ngakau Pouri i nga wa katoa,
ka mutu ta te "Pake" whakahoki, ki te kana
tonu ake io ngahau ki te kakari kia te "Puke"
kaati e mahi.
"Te Puke Ki Hikurangi."
He Aitua.
Tihema 6/12/99.
Pariroa Kakaramea.
Ki te Etita o te "Pake Ki Hikurangi" tena
koe te kai hautu i te reo o tenei motu ki nga
pito e wha, heoi me tuku mai te Pepa ki au
mo nga tau e rite aua i te whakaaio. Heoi
kotahi tetahi mate pohehe i pa mai i roto i
tenei kainga i Pariroa, ara, ko tetahi tangata
he turi, me tona reo kaore e korero, heoi he
mohio atu tenei tangata i nga tangata o ko-
nei ki nga mahi katoa, heoi i te 4 onga ra nei
ka haere mai te Tereina meera o te tekau o
nga haora, whio noa te Tereina kia rongo te
tangata nei, heoi kaore i rongo te tangata
nei, heoi tahuri rawa kia rere ki ta-
haki o te Raina e kua mau, heoi haria haere
tia ana e te Tereina, e rima tiini te haringa
a te Tereina ka taka te tangata nei, heoi ka
tu hoki te Tereina, heoi mauria atu ana ki
Patea ki te Takuta, heoi ki te titiro a matau
katoa Maori Pakeha kaore i rahi te wahi i
mate, heoi te taenga atu ki te Takuta heoi
kaore pea i pau te haora e mate ana i taua
rangi ano, heoi henui te mamae i pa mai ki
tona Iwi katoa, i runga i tenei mate hou te-
nei tamaiti. He Uri na Titokowaru na nga
Taurua, he tamaiti na Tumahuki Rongonui,
heoi kua marama e nga whanaunga te mate-
nga o to tatau whanaunga, ara, o te Ruaha-
puku, ko ona matua he toa katoa ki te hapai
rakau, i mate ona Tipuna Tuakana Taina i
runga ia (Tu,) heoi ano, kaere i ata hemo
atu nga mahi mo Aitua, ara, te Peene me
era tini raweke mo Aaitua.
Heoi ano na ta koutou mokai.
Wiremu Tupito.
NGA TONO PEPA A NGA TANGATA.
Koia nei nga Ingoa o nga tangata kua tae
mai a ratau tono, kia tukua atu he Pepa mo
ratau o te "Puke"
Ko Sydney Hoekau.
Rawiri Karaha hei (Agent.)
" Erueti Taraua.
" Moepuke Rangitahua.
" Maehe Ranginui.
" Ropata Parihore.
" H, Tu Rewini.
" Rei te Oti Raukaanga.
" Henare Tumango.
" Whanarere.
" Mohi Ropiha.
" Peehimana te Tahua.
" Tahu Ratana.
" Ria Hamuera.
" Moana Heemi.
" Wi te Wharetakeke.
" Reihana Moari.
" Tanginoa Renetitapa.
" Hemoro Renetitapa.
" Raungaiti te Pikikotuku.
" Ihaka Ngarangione.
" Whare Paikea.
" R. Paku.
" Takare Tauri.
" H. K. Tawhi Tapou.
" T. R. Teatimana.
" Wiremu Tupito.
" Pepe Hona.
He mea atu tenei kia koutou katoa, ae ka
tukua atu he Pepa mo koutou katoa.
"Te Puke Ki Hikurangi."
TE POOTITANGA.
Kua taha atu te ra pooti i nga Mema Pa-
keha mo te Paremata o te Koroni, a kua tu
ano ko te Kawanatanga o te Hunga-iti, e toru
nga mea nui i tino whakakitea i tenei pooti-
tanga. Tuatahi ko te tino hinganga o te
taha Apitihana. Tuarua, ko te hinganga o te
hunga whakakore i te Waipiro, ara te Iwi
Porohipihana, me te korenga o nga Mema
takawaenga, e kiia nei he Rewhi Wingi ki
tenei Paremata, me whai kupu atu au i te
tuatahi mo to tatau Kawanatanga kua tu nei
ano, kua puta noa atu te kupu a "Te Puke
Ki Hikurangi," e kore tenei Kawanatanga e
hinga i te pootitanga kua hori nei, engari i
mahara iho ano tera e ahua tatata ata te
maha o nga Mema o te Apitihana ki to te
Hunga-iti, ina hoki i te tuunga o te Whare
Runanga o tenei tau tonu, he tokoiti nei te
putanga ake o nga Mema o te Kawanatanga
i to te Apitihana, no reira, hoki i pata ai te
kupu tawai nei a nga Mema o te Apitihana,
ara, (mei kore nga Mema Maori i tu ai kou-
tou,) mo te piri pono o nga Mema Maori e
tora ki tenei Kawanatanga, te take o taua
kupu, kaati ko tenei me ki ake kua kore rawa
he Apitihana i naianei.
He ahua hou tenei, i roto i nga korero o
te Koroni, te ta roa penei o tetahi Kawanata-
nga, kaore i mua atu i Niu Tireni nei, i tetahi
atu ranei o nga Koroni o te Kuini, ko te S
tenei o nga tau e tu ana to tatau Kawanata-
nga, kaati kaore i te heke iho te kaha, engari
kai te piki haere tona te kaha, he mea miharo
tenei ahua ina titiro whakamuri tatau, ki
nga Poropititanga a nga Nupepa e tautoko
nei i nga tikanga a te Apitihana, ka hinga
tenei Kawanatanga i tenei pootitanga, tae
atu hoki ki nga mahi a te Apitihana i te Pa-
remata kua hori nei, me era atu tuunga
Paremata, ara, nga tawai nga korero whaka-
pae hara, ki te Kawanatanga o tenei Koroni,
me a ratau tono i nga Komihana, hei uiuinga
i aua whakapae a ratau, me nga whakatau-
nga a aua Komihana i te kore hara o te
Kawanatanga, hoki ana tenei hei mate nui
mo te Apitihana, tetahi take i mate ai te
Apitihana, he wehewehe no ta ratau whaka-
haere pooti Mema, ara, he kore e kotahi no
to ratau whakaaro, he ngoikore tetahi, he
hoha tetahi no te Iwi ki te whakarongo ki
nga tawai mo te Kawanatanga, i tawaitia
hoki tatau te Iwi Maori e etahi o ratau, tetahi
take nui he kore kaupapa whakahaere na
ratau mo runga i enei take, i puta te whaka-
tau a te Iwi nui tonu i te ono o nga ra o Ti-
hema, i te ra o te pootitanga, kia hoki ano
te Pirimia me tona Kawanatanga, ki to ratau
turanga, hei whakahaere i ta ratau kaupapa
e takoto marama nei ki te aroaro o nga Iwi
a tutuki noa.
E koa ana matau te Iwi Maori, ara, te
taha ano ki te hunga iti, mo te whakahoki-
nga ano a te Iwi i to tatou Kawanatanga, ki
to ratau turanga hei ora mo te Iwi Maori,
notemea kua kore he awangawanga o te nga-
kau mo te taha ki te "Pire Kaunihera," tera
e puta i naianei te hiahia a te Iwi, kia wha-
kahaerea te "Pire Kaunihera" i tenei Pare-
mata e tu mai nei, me era atu mea e pa ana
ki te Iwi, ina kua tae atu nga kape o te Pire
a te Hetana kia koutou ko te wa tenei hei
tirohanga ma nga Rangatira me nga Hapu i
te tika i te he ranei, me te whakatikatika ha-
ere hoki i taua Pire, i mua atu o te Paremata
e heke iho nei, heoi me huri ake ano ki nga
korero pooti. Kua ki ake au kua kore rawa
he Apitihana, ina hoki tekau ma toru tonu
nga tangata kai raro i te Apitihana, hui atu
ki nga Mema tokowha o te Rewhi Wiingi,
ka 18 ai ratau ko o ratau tangata kaha ki te
whakahaere ko te Rorihana a Kopi Mekenehi
me era atu Mema kaha o te Apitihana kua
kore i te Paremata, ko te nuinga o nga ta-
ngata o te Apitihana, ehara noaiho, no konei
au i ki ai kua kore he Apitihana, he ahua
hou tenei, ka puta mai ranei he painga ki te
Iwi, he pewhea ranei, kai te titiro tupato atu
te ngakau i te wa e tu taha rua ana te Pare-
mata, ara, e kaha ana te Apitihana, kaati ko
tenei kua kore he Apitihana i naianei, kowai
hei whakatikatika i nga Pire e kokiritia ana
ki te aroaro o te Paremata, no konei ka awa-
ngawanga te ngakau mo tenei ahua o te Pa-
remata, i era Pootitanga Mema mo te
Paremata he maha nga Mema o te Kawana-
tanga i rere atu ki te taha Apitihana, engari
ki te whakaaro iho e kore rawa tetahi o nga
Mema hou nei e pera, otira kai te matakitaki
atu te Iwi nui tonu ki tenei Kawanatanga,
kaa whakahokia nei e ratau ko to ratau tu-
ranga, me te hoatu kia ratau te kaha ki te
whakarite i nga ritenga o to ratau kaupapa a
tutuki noa, ki te pai ta ratau whakahaere hei
painga mo tatau, ka tika ano te whakahoki-
nga a te Iwi i a ratau, kanui te kaha o te Iwi
ki te tautoko i to tatau Pirimia, ko nga Me-
ma katoa kai te tautoko i a ia i naianei,
haunga nga Mema tokoiti kai waho i tona
whakahaere, ko te mea hei patu ia ia ko
nga Mema tonu e tautoko ana i a ia, i te mea
he tokomaha ratau, ki te hee tetahi, ka iri
tena hee ki runga i to ratau Upoko i a te
Hetana, tetahi kai ngakau whakakake te Pi-
rimia i te kaha o nga Iwi ki te Hapai i a ia,
a, ka hee tona hikoi, otira kai a ia te whaka-
aro mo tena.
Me panui ake i konei nga whakaaro o nga
Nupepa mo te Paremata hoou.
"No TE TARANAKI HERORA."
E kore e kitea i roto i nga korero o te
Paremata o tenei Koroni, te tu roa o te Piri-
mia me te nui hoki o nga Hema hei tautoko
i a ia i te Paremata hoou, he mea uaua kia
an te ki ake i te take i tino mate ai te Apiti-
hana, be kaha tonu pea no te Pirimia. Ko
etahi o nga tino tangata o te Paremata kua
hori nei kua kore i to ratau turanga.
"No TE PORORIHI KATIANA."
Kua panuitia te Wiinitanga o te hunga iti
me to ratau Kawanatanga, pota noa i nga
waahi katoa o te Koroni, i te kaha hoki o te
|
|
6 6 |
▲back to top |
*
[NAMA 20. O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA PARAIRE 15th 1899. Wharangi No. 6]
Iwi ki te pooti ki tenei Kawanatanga, e kore
hoki tetahi tangata i naianei e kaha ki te ki,
kaore te Iwi o Niu Tireni i te tautoko i nga
ritenga whakahaere o te hunga iti, kua tukua
mai nei he painga ki te Iwi i nga tau e 9
kua hori ake nei.
KORONEHE NUPEPA o TE TAKIWA o NEREHANA."
Kua tino mate rawa te Apitihana, ahakoa
ka 9 nga tau o tenei Kawanatanga e whaka-
haere ana i nga mahi nui o tenei Koroni, kua
kitea iho kua kaha rawa te Iwi ki te hapai i
a ratau, kua kaha rawa hoki ta ratau ahua i
naianei i to mua, ahakoa ko te haora tenei o
te Wikitoria; me mahara tonu iho ki nga
mahi taimaha kai runga ia ratau, otira e tu-
manako atu ana matau e kore rawa te taha
ki te hunga iti e wareware ki a ana mahi nui
hei painga mo te Koroni.
Me whakamarama ake i konei ko nga
whakaaro tenei o nga Nupepa e tautoko ana
i tenei Kawanatanga, kai te korero ano nga
Nupepa a te Apitihana i ona whakaaro, ara.
i o ratau whakaaro o muri iho i te pootita-
nga, kai te ki te "Opahawa (Observer,) Nu-
pepa" te take i hinga ai te Apitihana he
kaha rawa no nga Tai-tamariki taane Wahi-
ne Roro-kore ki te pooti ki nga Mema o te
Kawanatanga.
WHANGANUI KORONIKERA
He aha te whakamaramatanga o tenei
mea whakamiharo e pa nei ki te Paremata,
era e kitea i roto i tenei take, ara, kua
kapotia nga kanohi o te Iwi, he wa ora hoki
tenei no te kanohi, kai te ki te Kawanatanga
na ratau te take o te ahua ora o te Whenua.
TE WHAI-KORERO A TE
PIRIMIA.
No waenganui po o te ra o te pootitanga,
ara, no te taenga ake o nga whakaatu o nga
takiwa pooti ki Poneke, no te mohiotanga.
hoki kua tu tenei Kawanatanga ka puta mai
te Pirimia ki runga i te Wharau o te Niu
Tireni Taima. No te kitenga o te Iwi i a ia
ka timata te umere, me te Waiata i nga
Waiata whakanui mona. Na, ka mea te
Pirimia i te tuatahi. E hiahia ana au ki te
whakapai atu kia koutou, mo ta koutou
whakanuitanga i a au, i runga hoki i nga
korero kua puta i nga Nupepa a te Apitihana
tenei kupu (hei muri iho i tenei po me haere
ahau ki te huna, me puta ahau ki waho o te
pa o Poneke.) Kia kaua rawa hoki ahau e
kitea mai ano ki konei, engari kua tino
whakakitea e te Iwi o tenei Koroni ka piri
pono ratau ki nga mea e mahi pono ana kia
ratau, kua tahuri te Iwi i naianei ki te
takahi i nga kupu he a nga Nupepa -a te
Apitihana, e marama ana ki te lwi, rae to
ratau tino mohio hoki, ko te mahi e mahi
nei matau hei painga anake mo te Koroni.
Ehara i te mea mo nga tangata anake o
tenei wa, engari mo nga whakatipuranga
maha e heke iho nei. E ui ana au. "E
pewhea ana te hunga e whakakino nei ia
matau? me etahi hoki i tahuri nei ki te
takahi ia koutou?" E tumanako atu ana
ahau ki a ratau, kia unuhia e ratau a ratau
kupu whakapehapeha i runga i te tikanga
Honore, me taku tumanako hoki kia mau te
tohu Aitua ki etahi o aua Nupepa apopo,
kua mea mai hoki ratau kia koutou i enei
wa maha kai te he taka whakahaere, he aha
te take kia mahi kino au, ehara i te mea na
koutou ahau i whakatu ki tenei turanga
teitei, kaore ano ahau kia mahi kino, a, kia
takahi ranei ia koutou, engari me whakaatu
atu ahau kia koutou e hoa ma. Ko taku
ritenga whakahaere mo te katoa, e whaka-
hetia nei e te hunga hao taonga, e te hunga
whai moni, engari kaore ratau e kaha ki te
whakahamama i o ratau mangai, ara ki te
whakahe i te Kaupapa whakahaere a tenei
Kawanatanga, i tahuri ai ratau ki te whaka-
kino i toku Ingoa, engari i haere au ra wae-
nganui o nga Iwi, puta noa te Koroni, me
taku/whakamarama i nga mea e pa ana ki te
Iwi, he tangata kaha au tika hoki e mahi ana
i te tika mo te Iwi, e tumanako ana hoki, au
kia mau taku ora, kia taea ai e au te whaka-
katutuki tenei mahi nui, kia whawhaitia hoki
e au me oku hoa, a koutou kakari, a, kia tu
ra ano a Niu Tireni hei Pararaihi mo te katoa,
kia tukua mai he wa, kia whakatakototia e
matau tetahi kaupapa mo tetahi Iwi nui, na
i te mea kua mutu te whawhai i naianei, me
muru atu nga kino kua hori ake nei, me
mahi tahi tatau hei painga mo te Koroni, i
runga i te whakaaro kotahi.
[Kaati iho i konei te kauwhau a te Pirimia
tera ata ano te roanga, engari ka mutu tonu
nei te waahi momona.]
Ka huri ake tenei te korero ki nga Mema
Maori, ara, ki nga poropititanga a nga Nupe-
pa Pakeha, notemea kua tata i naianei ki te
takiwa pooti mo nga Mema Maori, kua wha-
kaarohia e nga Nupepa Pakeha, ka tu a Hone
Heke mo te Tai-tokerau, ko Wi Pere mo te
Tai-Rawhiti, ko Kaihau ano mo te Tai-Hau-
auru, engari kanui te kaha o te pooti o Tai-
tuha Hape, era e raruraru te pooti o Tame
Parata, otira ki te tu ano nga Mema tawhito
e toru kai te tautoko i tenei Kawanatanga,
kotahi kai te taha Apitihana, ara ko Hone
Heke to te Tai-tokerau, otira ki te tu enei
Mema Maori, ka tae te kaute o nga Mema e
tautoko ana i tenei Kawanatanga ki te 52,
mo te taha Apitihana e 20.
He Ngakau Pouri.
E 3 nga Mema Honore o te Paremata kua
wehe atu, i roto tonu i nga ra pootitanga, e
rua i mua tonu atu i te ra pootitanga, ko te-
tahi e toru nga ra i muri mai i te ra pooti
ka hemo, ko te tangata tuatahi i mate ko
Hoani Tioihe (John Joyce,) i mate ia ki
Riritana (Lyttleton,) no muri iho i a ia ka
mate ohorere ko te Teira o te takiwa o Rangi-
tikei, no nanahi ka tae mai te rongo kua
mate a te Whiira te Mema mo Otaki, tokotoru
enei tangata he kai tautoko anake i te Kawa-
natanga, i mate hoki ratau i to ratau kaha ki
te kawe haere, me te kauwhau i nga ritenga
o te Hunga iti, otira i mate ratau rao te Iwi,
nui rawa te pouri o te ngakau o nga Iwi e
rua o tenei Koroni, Maori Pakeha, i te mate-
nga o aua tangata, he toa he maia nei ratau,
ki te whakapuaki i a ratau tikanga tae noa
ki to ratau matenga.
NGA MAKETE WUURU.
He mea tango mai i te Wikiri Perehi.
Ko te ripoata tenei a H. Matihana Kamu-
pene ki te takiwa, o Kanatipere Waipounamu,
ko nga Peere Wuuru i maketetia neke atu i
te 9,000 mano nga Peere, kua riro katoa i
nga kai hoko, nui atu te pai o te utu o te
Wuuru i naianei, kai te tumanako hoki matau
era e piki ano te utu i nga maketetanga o
Tihema, ko te Wuuru Marina e hiahiatia ana
e nga kai hoko, engari kaore ano kia nui nga
Wuuru Marina kia tae mai ki te makete, ko
te Wuuru tuarua e hiahiatia ana, he Hawhe
Purere kua pai rawa te utu mo tenei ahua
Wuuru, kua piki ano te utu mo te Korohe
Purere pai, ko nga Wuuru Ringikana kai
raro rawa te utu i o era atu Wuuru, engari
ahua pai ake ano te utu i nga Wuuru o tera
tau, kaore ano i tae mai nga Wuuru Marina
tino pai o tenei tau ki te Makete, ka hoatu
i raro iho nei nga utu o nga Wuuru o tera
tau, ka whakaritea hoki ki nga utu o tenei
tau.
1898. 1899.
Ina ata, tirohia e tatau te ahua o te utu mo
nga Wuuru mo tera tau, ka whakaritea ki te
utu o tenei tau, ka kitea iho kua piki rawa
te utu mo nga Wuuru i naianei, ka puta mai
hoki he painga ki tenei Koroni, ara ki nga
kai whakatipu Wuuru, ko nga Peere Wuuru
i tukua atu o te tau kua hori ake nei, e 888
ki te 84 nga Peere, ki nga makete o era atu
Whenua, ki te penei ano te maha o nga Pe-
ere e tukua i tenei tau era e tae ki te 1,000,000
miriona pauna, te nekenga o te utu mo nga
Wuuru o tenei tau.
Te makete e nga Whitau o Niu Tireni.
Kua nui rawa te utu mo te Whitau i naia-
nei, ko te take i piki ai te utu o te Whitau
i naianei, kaore e puta ana nga Whitau o
Piripaina, ara nga Harakeke o Manira, i te
raruraru o te Iwi ki te Whawhai, koia nei
nga utu mo te Whitau. Nama 1 e £40 mo
te tana. Nama 2 e £89 mo te tana. Nama
8 e £88 mo te tana. Nama 4 e £37 10s mo
te tana.
He Makete Hoiho.
He nui rawa te utu mo nga Hoiho mahi,
timata atu i te £25 ki te £30 pauna, ara mo
nga Hoiho tino pai, mo nga tekena karaihe
timata atu i te £18 ki te £22 pauna, mo nga
Hoiho haereere timata atu i te £10 ki te £14
pauna.
HE KORERO MO NGA "POA."
He korero tenei na tetahi tangata ko Taare
Anara te Ingoa, mo tona haerenga me tona
Kamupene purei Tiata, ki te Whenua o te
Poa i mua tata atu o te Whawhai, i haere
atu matau ki te Pa o Teohanipaaka, engari
kaore matau i purei i reira, he nui no te ra-
ruraru o taua Pa ki etahi atu Whenua, ara
he manomano tangata e haere ana i tena ra
i tena ra, kua puta hoki te kupu a nga Poa,
kua tata te whakatungia te Ture Hoia hei
whakahaere i nga ritenga o taua Pa, kahaere
matau i konei ka tae atu ki te Pa o Pitoria,
ka tae matau ki tenei Pa e ata noho ana te
Iwi, kaore he pawerawera, kaore he wehi e
noho ana te Iwi i runga i te rangimarie, ka
mutu tonu te mea i whakaatutia kia matau
kua tata te Whawhai, kai te maumau pu
katoa nga Taane.
I noho matau i konei e toru nga po me te
purei ano, a he nui nga moni i riro mai ia
matau, te mea miharo ki au, ko te nui o te
manaaki a taua Iwi ia matau, kore rawa te-
nei Iwi i mauahara kia matau, ahakoa e
matau ana ratau no te Ingarihi matau, engari
he aroha anake to ratau ki au, na tetahi o
ratau tino tangata Rangatira au i arahi haere
ki nga Karapu o nga Rangatira, me te wha-
kamohio i au ki etahi o nga tino tangata o te
Pa, no te ata o tetahi rangi ka tae mai ano
te Wahine a taua Rangatira ki te tono mai i
taku Wahine, rae te mau mai ano i tetahi
kete putiputi me nga heeki e rima tekau ma
taku Wahine.
Na, ka rongo tetahi Poa kua paangia taku
Tamahine iti e te mate, tona mahi he kawe
mai he Miraka hou hei inu ma taku Tamahine
i nga ra katoa, na ka tuhera oku kanohi ki
tenei mea nui, (ko te pango o te Poa kaore
e rite ki nga peita e pania nei kia ratau,) e ai
ki te Whakatauki mo nga Poa, ara he huhua
noa atu nga korero kino mo tenei Iwi pai,
hei whakakino i to ratau Ingoa, kaore he
hiahia o tenei Iwi kia Whawhai, engari na
runga i nga whakaatu a nga kai whakahaere
me whawhai ratau mo to ratau mana, mo to
ratau Whenua, Kainga, Wahine, Tamariki,
no konei i ngakau nui at nga Poa ki te hapai
pu, hei Whawhai ki Ingarangi, ina timata
te Whawhai, i au i konei ma ratau au e tiaki
a tae noa ki toku Iwi.
Ka mutu i konei.
He mea tuhituhi na Taare Anara,
HE KORERO MO ETAHI TU MATE
NA NGA TAKUTA.
Kua kitea i naianei ko nga Rango tetahi
take i mate ai te tangata, notemea ko nga
Rango hei mau haere i te mate o te Turoro
ki nga mea ora, na rao nga mate Piwa e kiia
nei ko te Taipo Piwa ina pa mai ki te tanga-
ta no nga wai no te miraka ranei e inumia
aua te take o taua mate, engari kua tino
kitea i naianei ko tetahi mea e hoatu ana i
tenei mate ki te tangata ko nga Rango, no te
wa i Whawhai ai a Merika me nga Paniora
neke atu nga Hoia o Merika i mate i te Taipo
Piwa i nga Hoia i mate i te mata a nga Hoia
o Paniora i era atu tu mate ranei, te take i
nui ai tenei mate na nga Rango, kai te mo-
hiotia te ahua o nga Rango ka haere ki runga
ki nga mea kino mui ai, a, ka mau te mate
ki runga ki nga waewae, a ka haere nga Ra-
ngo ki roto i nga Kitini, a ka tau ki runga
ki nga kai haere ai, na ka mau te Ngarara
(Germs) o te mate Taipo Piwa, ki nga kai e
mahia ana ma nga Hoia.
I te paanga tuatahi mai o tenei mate Piwa
i waenganui i nga Hoia e noho ana i runga i
nga Hiwi i nga Whenua maroke pai ora, ka
kimihia e nga Takuta te take i pa mai ai te
mate Piwa ki aua Hoia, tino kitea ana na
nga Rango i kawe mai taua mate.
Ko te Whenua o Inia i tino kitea ko nga
Rango kai te kawe haere i te mate Korera me
etahi tu mate o taua Whenua, ko tetahi tu
Ngarara kino kai te kawe haere i nga mate,
he Waeroa, engari kite ki a etahi Takuta ko
te mate e kawea ana e tenei Ngarara ko te
Piwa Mararia me tetahi tu ahua ano o te Pi-.
|
|
7 7 |
▲back to top |
[NAMA 20. O TE TAU 2.] TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA PARAIRE 15th 1899. [Wharangi No. 7]
wa, ehara i te mea no ona waewae, engari
no roto tonu i a ia no runga ranei i tons Ihu
ara, no runga ranei i tona wero i pa ai te
mate ki te tangata, notemea ki te werohia e
te Waeroa te Turoro na ka ngongo i te toto
o te Turoro ki roto i a ia, ka noho te mate ki
roto i taua Waeroa, na ki te haere ia ki teta-
hi tangata ora ka werohia e tona wero ka uru
tana mate ki roto i taua tangata ora, ara, ka
pa ki ona toto ka mate i taua mate.
He maha ano nga tu Ngarara e kawe hae-
re aua i te mate, ara, te Kutu Pakeha, e kiia
nei he Paka (Bug) he Puruhi tetahi, otira
nga tu Ngarara penei, na kaati iho i konei te
whakamaramatanga mo tenei take.
HE KORERO MO TE KINGI
O AWHIKANATANA.
Kua puta mai nga whakaatu o Ruhia mo
te ahua o te Anna o Awhekanatana, kua ahua
porangitia, kua nui nga raruraru e tipu ake
ana i tona Kingitanga; ko tenei Whenua
ko Awhekanatana kai te pito whakararo o Inia,
e tata ana ki Ahia Iti. Ko te Rangatira o
tenei Whenua o Awhikanatana he Amia, e rite
ana tenei Ingoa ki te Ingoa Kingi; Ko
tenei mana kei raro i to Ingarangi, kai te
mana, ara te Amia o taua Whenua. Kaati
kua puta mai nga rongo kino mo taua tangata
kua puta tona hiahia kia huri atu ia ki te
taha o Ruhia, engari me homai e te Ha o
Ruhia he utu nui ki a ia, tera hoki e puta
mai he raruraru i waenganui i nga mana nui
o Ingarangi me Ruhia ; i runga i nga mahi
a taua tangata, i oti tona whakaaro kia haere
atu ia i Kaputa i tona Pa nui ki tetahi atu
Pa e tata ana ki nga takiwa o Ruhia, kia pai
ai ia ki te korero whakariterite ki nga Apiha
o Ruhia, otira mau ana ia, kaore i puta tona
hiahia, no konei i puta ai te tino riri nui o
Apaturamana, ka timata tona mahi kino he
maha nga tangata i whiua ki roto i te here-
here, te take i rongona ratau e korero ana i
te hiahia o to ratau Rangatira ki te rere atu,
a mo ratau i korero pena i whakahao a kia
tapahia o ratau arero, otira kaore i ngata
tona riri i konei. Ko nga korero whakaatu
mai o Ruhia nui atu nga tangata kua wha-
kamatea, kua tae mai ano te rongo kua
whakamatea tetahi tangata nui o tona
Rangatiratanga, i hotikitia ona waewae ki
nga rakau e rua he mea whakapiko, no te
maunga ona waewae te here tukua ana aua
rakau, haea ana te tinana o tana tangata
mate tonu atu.
E rua ano nga tino Apiha nui i hotikitia
kia raua ano, a ka tahuna ki te ahi. Ko
tetahi tangata no Pahia, i kohuatia hei
whangai i nga kuri a te Amia, be maha hoki
nga tangata e whakamatea ana i tena ra i
tena ra; Kua pa te wehi ki taua Iwi, he
maha kua rere atu ki nga Maunga e patata
ana ki te takiwa o Ruhia ; he maha nga
Hoia o Ruhia kua tae mai hei tiaki i to ratau
rohe, kia kore ai taua Iwi e haere, ki nga
takiwa o Ruhia; kai te mamae nga ngakau o
nga Iwi me te pouri hoki mo nga mahi a
Apaturamana ki tona Iwi. Otira kai te kiia
kua porangitia a ia.
HE KORERO MO PIRIPAINA.
[I tangohia mai i te Hakipei Herora.]
Kua tae mai he pukapuka ki tetahi Ra-
ngatira o Poneke, na tona Taina e noho mai
nei i Manira, me te whakaatu hoki i te ahua
o nga Moutere o Piripaina, i mea, ia i tetahi
waahi o tona pukapuka, kua hoki mai au i
Marakuina ki konei, he maha nga waiputa-
nga a te hoa riri i au e haere mai ana, ko
waenganui tenei o te takiwa Ua o konei, he
Ua tonu te mahi i te ra i te ra, ko nga Mania
katoa kua ngaro kai raro i te wai, no konei
no te nui o te Ua kaore be Whawhai, otira
nui atu nga Hoia o Merika e takoto mate ana
i te mate Piwa i nga mate Uruta, kai te Atua
anake e mohio ana te wa hei hinganga
mo nga Piripino i nga Hoia o Merika, kua
nui rawa hoki to matau hoha ki tenei Paka-
nga, me to matau hiahia aho kia whakamu-
tua, notemea kai te takoto mate nga mahi
katoa, kua neke atu i naianei i te 3,000 nga
Hoia o Merika kai konei e nehu ana, kanui
hoki nga Apiha me nga Hoia o Merika kai
te hoa riri e herehere ana.
HE RETA MAI KI NIU TIRENI. E
AHU ANA KIRUNGA 1TE WHA-
WHAI O TARANAWARA.
Ko tenei reta he mea tuhituhi mai na
tetahi Tai-tama ki tona mataa, ara, ki a
(Mr T. Chivers) o Karaihitiati, he mea
panui ki te "Riritana Taima."
I mea ia i roto i tana reta kai te tuhituhi
atu au i enei kupu ruarua, i roto i te Pare-
pare, i a au e takoto ana e whanga ana kia
kokiri mai ano te hoa riri, kua tata hoki te
Whawhai ano matau, i Whawhai hoki matau
ana au ki te Ariki nana nei au i whakaora.
I mate nga Hoia o toku roopu 150, haunga
nga Hoia o era atu roopu, engari ko toku
roopu tonu taku e whakaatu atu, he maha
ano nga Hoia o te Poa i hinga, engari kaore
au e mohio e hia, notemea i mauria tonutia
e ratau o ratau mea mate, me nga mea hoki
i tu-a-kiri. Na, me korero atu au mo te
Whawhai o te Hatarei ki Reirimete, ara, te
Pa nui e whakahaerea ana nga mahi ma nga
Hoia, ia matau e ata whanga ana, ka tae
mai nga whakaatu a nga kai-toro, kai te
kokiri mai te hoa riri ki te Pa, i taua wa
hoki ka tae mai te whakahau kia haere
matau ki te whakahei, ka haere atu ta
e nga Purepo a te hoa riri, na, ka utua atu
hoki e nga Pa nunui o to matau taha, ka
Whawhai i te tuatahi ko nga Purepo, ka
takoto matau ki nauri i a mataa Purepo ka
mahi nga Pu nunui o tetahi taha, me tetahi
taha, kotahi haora tinana e mahi ana, ka
mutu te utu mai a te hoa riri i nga Purepo
a to matau taha, i a au e takoto ana e kore
rawa e wareware i a au te ahua. Ko te ta-
ngata tuatahi o to matau taha i mate i riro
tonu atu tona upoko i tetahi mataa o te
Purepo, na, ahakoa kua mate nga Purepo a
te hoa riri, engari ko te mahi nui ma matau
kai te toe, ara ko te whakaoti i te Whawhai,
ko te kokiri a o matau roopu e toru ki nga
5 mano o nga Poa e whanga mai ana kia
matau, heoi ka puta te kupu kia haere
matau me te pupuhi haere, ka timata hoki
te hinga haere o aku hoa i taku taha, kaati
he mea wetiweti rawa nga mea i kitea e oku
kanohi ia matau e Whawhai ana, e wha
haora tuturu e kaha ana te Whawhai, kaati
e 250 nga mataa i pau i a au i taua wa, i
puta ano te whakaaro ia matau e kore rawa
te hoa riri e mate ia matau, otira no te
putanga mai o te whakahau kia wha-
kamaua nga Peneti, kia kokiri atu
matau ki te hoa riri, no te kitenga hoki o
nga Poa i te kokiri o nga Hoia o te Ingarihi,
ka timata te heke haere i te Maunga a tae
noa ki te Mania, no tenei wa ka kokiri atu
to matau Ropu haere Hoiho, a he mea ata-
hua taua kokiri ki ta matau titiro iho, na ko
te hingahinga anake o te hoa riri i a ratau i
nga waahi katoa, ko etahi o nga Poa i tuturi,
me te Inoi ano kia whakaorangia ratau, i
riro i a matau te Wikitoria, otira i pouri ano
matau i te karangarangatanga i nga Ingoa i
runga i te Rouru, kitea iho ana ko te nuinga
o matau Apiha i mate, pa ana te aroha kia
matau, mo te hunga kua mate, me nga mea
hoki i Tuakiri, e hora mai ra i runga i te
Paenga o te whawhai, me te karanga mai ano
nga mea kua tu, kia haere atu matau ki te
awhina i a ratau, otira kaore e taea e matau
te haere atu, i te mea e noho tonu ana matau
i runga i te ohiti, kei hokia tuaruatia mai
ano e te hoa riri, no reira i waiho ai e matau
o matau hoa i kona takoto ai me te heke o
ratau toto, a, mate iho ki reira, kaati iho he
korero maku ki a koutou, he kore taima hei
tuhituhitanga atu, kaore hoki au e mohio he
aha te taima e karangatia ai matau kia haere
ano ki te whawhai, i au hoki e tuhituhi ana
i tenei reta, kai te whakarongo tonu oku ta-
ringa i nga waiputanga, a etahi ropu o aku
hoa e whawhai ana mai e toru maero te ta-
whiti atu i konei, ko matau kai te tiaki i nga
Parepare o Reirimete, me te Iwi hoki e
noho ana i roto, kaore he wa hei tuhituhinga
ki aku hoa, ma au e whakaatu atu kia ratau,
kai te ora tonu au.
He mea whakamaori na,
"Te Puke Ki Hikurangi "
TE INGARIHI ME TE POA.
Ko nga Hoia o te Ingarihi i naianei kai te
pito whaka-te-tonga o Awherika, neke atu i
te 50,000 mano, e 80 mano kai te takiwa o
Neitera, 10 mano kai te pito whaka-te-tonga
o te Arani Piri Teiti, 10 mano kai te taha
whakatehauauru o te Arani Piri Teiti waahi
e tata ana ki Kimari, e 50 mano kai te moa-
na ano e haere mai ana, ko te mahi nui a
nga Hoia kai Awherika i naianei, ko te wha-
kahoa haere i nga Raina me nga Piriti onga
Rerewe, kia tere ai te haerenga ake o nga
Hoia kai te moana e haere mai ana, ki nga
takiwa o uta, ara ki nga takiwa mo te Kakari,
me whakamarama atu hoki i konei, kanui te
uaua o te Whawhai i naianei, kai te mate te
Poa, kai te mate hoki te Ingarihi, ko nga
kokiri o te Ingarihi kai te ata haere atu, ka-
nui ano te kaha o nga Poa ki te Whawhai ki
nga kokiri nei, na ki te whakaaro iho hoki,
tera e roa tenei Whawhai e haere ana, i mua
atu i te tuunga o te Whawhai e 37,000
mano ano nga Hoia o te Poa, no te
rerenga atu o te Iwi o te Arani Piri Teiti
hei whakapiki i nga Poa me a ratau Hoia
85,000 mano, ka apiti atu ki nga Poa o
Neitera, o Rorihia me era atu takiwa e patata
ana ki te Taranawaara, 11,000 Hoia, ko nga
Hoia Iwi ke, e 4 mano nga Hoia Tiamana,
e 6 mano nga Hoia Tati, e 2 mano nga
Hoia Airihi, 1,000 nga Hoia Nowitini, e 600
rau nga Hoia Marikena, ko nga Hoia o te
Wiwi, me te Itariana me era atu Iwi, e 800
rau, kaati ki te huihuia enei Ropu katoa,era
e tata atu ki te kotahi rau mano, 100,0000
Hoia o te Poa, me whakamarama atu i konei
ko te tatau o nga Hoia, i runga ake nei, he
mea panui ano i runga i te whakahau a te
Poa, i panuitia hoki ki Parahera (Brussels)
kaore matau i te mohio kai te penei te nui
• nga Hoia o te Poa, engari kai te 75 mano
kaha o te Poa ki te Whawhai ki tenei roopu,
ina hoki e 3 nga Whawhai nui i Whawhaitia
e tenei roopu I roto i nga ra e ono, ki te
hinga nga Poa i tenei ra, ka neke atu ano
ratau ki tetahi waahi pai whanga mai ai,
ara, ki runga Ł nga Maunga. No te 3O o
nga ra o Noema ka tae mai nga whakaatu
mo te Whawhai nui ki te Awa o Moota, i
haere atu a Roore Matiuna, me ona Hoia e
7,000 mano, ka tata atu ki te whaka-
whitinga o te Awa o Moota, ka kitea atu
nga Parepare o te hoa riri i runga i nga ta-
hataha o te awa o Moota, ko etahi i runga
Moutere i waenganui o te awa, ko etahi i
roto i nga uru rakau, no te 5 o nga haora o
te ata, ka kokiri atu te Ingarihi ki te Wha-
whai ki nga Poa, ka timata te Kakari, a, po
noa te ra, tekau nga haora e Whawhai ana,
katahi ano ka hinga te Poa, ki te ki a nga
Hoia o te Ingarihi, ko tetahi tenei o nga
Whawhai uaua i Whawhaitia e nga Hoia o
te Ingarihi; i enei tau maha ka hori nei, e
438 nga Hoia o te Ingarihi i hinga, he nui
rawa te mihi a Roore Matiuna, ki te kaha
ona Hoia, i tu hoki a ia, i roto i tenei Wha-
whai, engari kua pai ia i naianei, kua heke
atu nga Poa kai te takiwa o nga Hiwi o Ma-
kawhonotiini tekau matahi maero te tawhiti
atu i te awa o Moota, i noho a Roore Matiu-
na me ona Hoia ki te mahi i te Piriti o te
awa o Moota, me te whanga hoki ki nga
Hoia, me nga Pu nunui, kua tukua atu hei
whakapiki i a ia.
TE KUPU O MURI.
Kua tae ata nga Hoia me ngu Pu nunui
kia Roore Matiuna, kua whiti atu hoki ratau
ko ana Hoia i te awa o Moota, a kua kokiri
atu hoki ki te hoa riri, ko nga Poa kai to
ratau Kainga kai runga Hiwi, neke atu ratau
i te 18,000 mano, no te Hatarei i te 9 o nga
ra o Noema nei, i timata ai te Whawhai, ka
mutu tonu te rongo kua tae mai, kua mate
nga Purepo o te hoa riri i nga Purepo a te
Ingarihi.
I tae atu a Perehitana Teina, Timuaki o
nga Poa o te Arani Piri Teiti, i mua atu o te
Whawhai nei, kua tae mai te rongo, kua
tipu he kino i waenganui i a ia, me Tianara
Koronoti, a, he nui nga Hoia o te Arani Piri
Teiti kua hoki ki to ratau Whenua i runga i
taua raruraru.
HE AITUA I PA KI NGA HOIA
O INGARANGI.
Kua tae mai nga whakaatu i te matenga o
nga Hoia o te Ingarihi, i raro i te whakaha-
ere a Meiha Tianara Kateka, i kokiri atu
a Tianara Kateka i te Hatarei ka hori ake
|
|
8 8 |
▲back to top |
[NAMA 20, O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI TIHEMA PARAIRE 15th 1899. [Wharangi No. 8]
nei, hei aukati atu i nga Poa. e haere mai
ana i te taha whakaterawhiti ki te whakapiki
i nga Poa o te taha whakate-hauauru, i raro
i te whakahaere a Tianara Koronoti, e
aukati nei i te Ingarihi, ara, i te ropu o te
Ingarihi i raro i a Tianara Roore Matiuna, e
haere nei ki te whakaora i te Pa o Kimari.
I te po o te Hatarei, i haere atu a Tianara
"Kateka" i Moroteno ki te takiwa o nga Poa,
ki te awa o Arani, i tae atu hoki te rongo ki
a ia, e 2,500 nga Poa kai reira e noho ana, i
haere ia me ona Hoia e 8 mano, na, ka tata
atu ia ki te takiwa e nohoia nei e te hoa riri
ka kokiri ohorere mai te hoa riri, i te mea
kaore ano kia pai te tu a ona Hoia, ka tima-
ta tonu te ahua raruraru o te Ingarihi, enga-
ri i kaha ano ratau ki te Whawhai, ko te
hoa riri neke atu i te 6,000 mano, i kokiri
atu ano te Ingarihi ki te hoa riri, a, riro ana
i a ratau te turanga o te hoa riri, engari i te
huhua o te hoa riri kore rawa i taea e ratau te pu-
puri taua waahi, e 3 nga haora e Whawhai ana
ka tae mai hoki he Hoia hei whakapiki i nga
Hoia o te Poa, no konei ka hoki haere te
Ingarihi, me te whai haere ano te hoa riri ia
ratau, e 3O haora e mahi haere ana, ka tae-
atu ratau ki te taone o Moroteno, e 600 rau
nga Hoia o te Ingarihi i riro herehere, kua
tae te Waea a Tianara Kateeka, e ki ana ia
i arahina hetia ia me ona Hoia e te kai arahi
o te ropu, me te nui hoki o te hoa riri.
E ki ana i te Whawhai ohoreretanga mai
o te hoa riri, i kitea e rua nga ropu toa o te
Ingarihi, ko te ropu Airihi me te ropu No
tamapurani, e kiia ana ko to ratau ahua i
roto i te Whawhai, e rite ana ki te mea e tu
ana ratau i runga i te whakatutu-ngarehu, a
na enei ropu hoki i ora ai te Ingarihi.
NGA HOIA O NIU TIRENI.
Kua tae atu nga Hoia o Niu Tireni, ki to
takiwa o Aronatera, kai raro ratau i te wha-
kahaere a Tianara Wherenihi, no te Paraire
i Whawhai ai ratau ki te hoa riri, engari
kaore he mea o ratau i mate, kotahi tona te
mea i mate he Hoiho.
KOREKO MO NEITERA.
Kai te haere atu a Tianara Pura me nga
Hoia i raro i a ia e 24,000 mano, engari ka-
ore ano kia Whawhai ki te hoa riri, engari
kua tae mai nga whakaatu kua tata te pipiri
ki te hoa riri.
Kua tae te whakaatu kai te mate a Tianara
Tiopaata; kua tu ko Tianara Paaka hei Rii-
whi mona i te wa e mate ana ia, he Tiamana
ona hoa Apiha kai te tohutohu i a ia.
Kua ahu Whakatetonga mai te nuinga o
nga Hoia o te Poa, hei aukati ia Tianara
Pura, kua noho ngoikore hoki ratau ki te ta-
kiwa o Reirimete, no te Taite i te 7 o nga ra,
i Kakari ai a Meiha Tianara "Hanita" me
ona Hoia ki nga Poa, ki te takiwa o Romo-
paata-Kopa, i te taha whakararo o te Pa o
Reirimete, a, horo ana nga Poa, ka riro i a
ratau nga Parepare o te hoa riri me nga Pu
hoki o roto, a wahia ana nga Pu me te Pa
hoki ki te Paura, a hoki ana ratau ki to ra-
tau Pa.
I kokiri ano he ropu Hoia o te Ingarihi,
he hunga eke Hoiho, ki te takiwa whakate-
hauauru o Reirimete, i te takiwa o Peheta,
a, riro ana ano i te Ingarihi nga Parepare o
te hoa riri, tahuna ake hoki nga Parepare
me nga mea katoa o roto ki te ahi.
I mau tetahi Hoia o te takiwa o Neitera e
• hoatu rongoa ana ki roto ki nga kai, me te
wai, e whakainuinu ana ki nga Hoiho o nga
Hoia, kua puhia taua tangata.
TE WHAWHAI A TE WIWI RAUA
KO TE TIAINAMANA.
Kua tae mai tetahi rongo kua Whawhai te
Wiwi raua ko te Tiainamana, i Whawhai ki
te pito whakatetonga, o Tiaina, he ropu iti
ner to te Wiwi e haere ana i te taha Kawanga-
hau-wanga, katahi ano ka whakaekea ngarotia
mai e tetahi ropu Tiainamana, katahi ano ka
Whawhaitia e taua ropu iti o te Wiwi, ka
hinga kotahi rau o te Tiainamana, e toru
tonu o te Wiwi i tu-akiri kaore he mea i mate.
TE KOTAHITANGA O TE
AUTE.
No te Turei i te 12 o nga ra o Tihema nei
i tae mai ai nga tamariki o te Kareti o te
Aute ki Papawai nei. Kai te whakahaerea
nga tikanga o te Kotahitanga o nga tama-
riki o te Aute, a, kua tautoko a Tamahau
me nga Kaumatua o Wairarapa i taua Ko-
tahitanga.
HE NGAKAU POURI.
Kua panuitia e nga Nupepa Pakeha, kua
pangia to tatau Mema a Wi Pere e te mate,
ki te korero a nga Rata he nui rawa te
taimaha o tona mate, era hoki a te Honore
Timi Kara, e haere ki nga takiwa Maori
Kauwhau ai, tautoko ai hoki i nga ritenga
whakahaere a Wi Pere. [He nui te pouri
i pa mai kia matau mo tenei rongo, mo te
paanga o taua Kaumatua e te mate, i te mea
hoki kua tata mai te ra pooti, otira e tuma-
nako atu ana matau e nga Iwi, e nga Hapu,
me nga Rangatiatanga, ahakoa kaore ia e
kaha ki te toro a-tinana atu ia koutou, i
runga i te taumaha o tona mate i mua atu i
te ra pooti, kaua hei waiho e koutou tenei
hei ahua awangawangatanga i roto i o kou-
tou ngakau, i te mea kai te marama kia
koutou ana ritenga whakahaere, na te mate
hoki i kore ai e taea e ia te haere ki te
whakau haere i ana take. Heoi ma te Ariki
ia e whakapuea ake i roto i tona mamae.
"Te Puke Ki Hikurangi."
HE KUPU MIHI KI NGA
IWI.
He Aumihi, he tangi, he koanga, ngakau
kia tatau e te Iwi, i te mea kua tutuki mai
nei tatau ki* tenei takiwa o te tau, no reira
me hoatu te Honore me te Kororia ki te
Ariki ki to tatau Matua i te rangi nana nei
tatau i arataki mai ki roto i enei ra, a e
takahi ana tenei ki roto i te ra Whanautanga
o to tatau Ariki. Koia ka whakapaungia
atu nga mihi me nga tangi kia koutou e nga
Iwi, e nga Hapu, e nga Rangatiratanga, me
nga Matauranga, me nga Reo, me nga
Huihuinga tangata, o runga, o raro, o tenei
taha, nae tera taha, me te Tua-whenua hoki.
Tena koutou, tena koutou, tena ra koutou.
Waiho me hariru a Wairua atu matau ki a
koutou i te nuku o te Whenua nei, a, ko
ahau hei ringaringa mo nga Kai-whakairo i
a au e haere nei ki te tomotomo haere i o
koutou tatau, a, koia nei te mihi mo tenei
wa kia koutou, kia tau nga manaakitanga
o tenei wa hari kia koutou, e whakarapopoto-
tia nei i roto i te kupu inihi a o tatau hoa
noho tata ara a te Pakeha.
[A Merry Christmas] Ki akoutou katoa.
Na nga Kai-whakairo o
"Te Puke Ki Hikurangi."
Ko te pito whakamutunga tenei o nga
Whakapapa a te Rahari Hape moona Tama-
aiki, i mate i enei wa ka hori nei, kai te
wharangi apiti o te "Puke" nama 19 te wha-
kamaramatanga nae te timatanga hoki o nga
Whakapapa, koia ka whai ake te pito wha-
kamutunga.
Ko Kahungunu.
" Kahukuranui.
" Rongomaitara.
" Rahui.
" Kahu-waewae-pakura.
" Kahukaka.
" Kahungaehe.
" Kahukopunui.
" Kurapaparoa.
" Te Rangitauri.
" Te Rangi-rau-kapiti.
" Te Rangi-tau-manu.
" Tamawe.
" Toamatua.
" Kuratakahia.
" Hikatukuwaru.
" Hirina.
" Kanakana.
"' Ruakapua
" Hokopahu.
" Pera.
" Rahari.
" Te Kohai raua ko Tangataware.
Ko Muriwai.
" Rangi-kurukuru.
" Whakaueriri.
" Tekoihu.
" Tunia
" Tamoko.
" Tamauru ahu.
" Tamateha.
" Mohunu.
" Hineari.
" Putakari.
" Rewanga.
" Hineiawhea.
" Peketahi.
" Titia.
" Rahari.
Te Kohai raua ko Tangataware.
Ko Toroa.
" Wairaka.
" Tamatea-ki-te-huatahi.
" Ueimua.
" Rongotangiawa.
" Irapeke.
" Haururu.
" Kurapare.
" Rongomatauriki.
" Tumatiatia.
" Tararehe.
" Tukapare.
" Te Uru-ariki.
" Kotikoti.
" Teraho.
" Raku.
" Hokopahu.
" Pera.
" Rahari.
" Te Kohai raua ko Tangataware.
Ko Kahungunu.
" Tauhei-kuri.
" Mahaki, ka noho i a Hinetapuarau
Ko Whakarau, ka noho a Whakarau i a Pare
Ko Takorokapu.
" Te Kapuarangi.
" Tuahikarongo.
" Whinau.
" Atata.
Te Kiore-kaitawhao.
" Iriwhata.
'" Rewanga.
" Hineiawhea.
'• Peketahi.
" Titia.
" Rahari.
" Te Kohai raua ko Tangataware.
Koi wareware rawa koutou ki te titiro ki tenei
wahi, ara kitenei kupu, ki te nui nga korero
ka mau tonu ki te 8 nga wharangi, a ki te iti nga
korero ka hoki ano ki te 6 nga wharangi, a me te
titiro iho anohoki ki te Tauira poto onga Ture,
ara ki te Turei, ko te utu mo te pepa ote "Puke"
i te tau, 10/- moni, kaore ite 10/- Pane Kuini, a
me te tango hoki a te tangata ite pepa hei te tau
anake kaore e hoki iho, heoi kia mau i roto i o
koutou ngakau enei kupu. "Te Puke."
KAHORE E TAU TE HEE, KI NGA KAI-MAHI
O TE "PUKE," ME To TATAU NUPEPA Mo
NGA WHAKAARO, ANGA RANGATIRA TAANE, WA-
HINE, E TUKUA MAI ANA KIA PANUITIA E
"TE PUKE Ki HIKURANGI," OTIRA KIA TUPA-
TO ANO KOUTOU, KAUA NGA KOREKO KINO.
MARAMA-TAKA O TE "PUKE."
Ko nga ra enei hei putanga atu rao te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—
Noema. Wenerei, 15, Ki te Wenerei, 3O.
Tihenia. Paraire, 15, Ki te Hatarei, 3O.
TAUIRA POTO.
O NGA TURE OTENEI PEPA.
(TUBE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
(TURE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(TURE 8.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TURE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te mara-
ma.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
town North, Wairarapa.