[NAMA 13 O TE TAU TUARUA.]         WAIRARAPA.        AKUHATA   WENEREI 30th    1899.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 1]
KEREITANE AKUHATA 30TH 1899. WAAHI TUAONO O TE
NGAKAU   POURI.
E tautoko ana matau i nga kupu tohutohu a tetahi o tatau hoa Pakeha, mo te Ngakau Pouri, koia tenei te mea e tino tohe nei te "Puke Ki Hikurangi," ki te whakapuaki i ana mahara, mo te hekenga o te Iwi Maori ki te po, kaore nei i whakakapia, me te tipu whakarunga o nga hua, kai raro iho nei te korero a tetahi Pakeha, he Ngakau Pouri kia tatau e heke haere nei ki te mate, e mea ana taua kupu kia tahuri te Iwi Pakeha kia rapu tahi mo tatau tinana e heke nei i Ihonga o te Ma-tua-a-iwi o Aitua, e whakaatu ana to tatau hoa i enei kupu ma tatau e tautoko e akii e too mai ki roto i o tatau ngakau, i te tuatahi, kia tino marama, kote Iwi, ahakoa i whea i whea o nga waahi o te ao, he Iwi mate mehemea kaore o ratau Kawanatanga.—
Kaati i nga wa o mua he Kawanatanga pai to nga Maori, engari kua ngaro atu i naianei. Kua whakawhitingia taua Kawanatanga e to tatau matauranga hou, ki te Paipera, ki te kaaho pia, ki nga tangata whanoke, me nga Kura Maori, otira he aha te pai o te Paipera, o nga Kura ranei, mehemea ko tatau te Iwi matauranga ki nga whakaakoranga o te Paipera, kaore nei i tahuri ki te whakarite i nga tikanga e wha-kaakotia mai ana e te Paipera, ara kaore nei tatau e tahuri ki te kimi i tetahi tikanga, hei painga, hei whakapiki ranei i tenei Iwi.
Ko te whakaaro o to tatau nuinga kia puta mai he painga, he ora ranei,   i   runga  i  te takahanga i te Iwi Maori, no reira i mahia ai e tatau nga mea hei arataki,   hei whakawai hoki i nga Maori ki to ratau whakangaromanga.    Ko te Iwi Maori  be Iwi  mohio  ki te mahi, engari ko tenei whakatipuranga  kua puta ake nei i roto i to tatatau  whakaakoranga hou, kua whakawaia nei e nga Ngahau, e nga purei hoiho me nga tini   ahuareka   o tenei wa.    Otira ko nga Tai-tamariki Maori e uru nei   ki   te   Kareti o te   Aute,   e tino whakaakona ana  ki   nga   tikanga   Pakeha katoa, mehemea  ko   te Iwi   Maori   te   Iwi whakahaere i nga tikanga ka tono mai   kia tukuna a tatau tamariki kia whakaakona ki nga mahi a te Iwi Maori, ka pewhea tatau, kaati e kore e taea te whakarere   ohoreretia nga tikanga a nga Tipuna, e kore hoki tatau e kaha ki te akiaki,   ki   te whakaako ranei i nga Maori ki nga tikanga Pakeha, ki te kore tatau e tahuri ki te whakapiki ia ratau.    He aha nga mea hei painga mo te Iwi Maori, ko te tuatahi me hoatu kia ratau, ko te  Kaunihera takiwa, kia tahuri ai nga Rangatira,   a, kia ngakau nui hoki ki te whakahaere i  nga tikanga hei painga mo te Iwi.    Tuarua.    Me whaihanga etahi Ohipera,   ki   nga   takiwa Maori, hei takotoranga mo nga turoro,   me whakaako hoki nga Wahine o te  Iwi Maori kite tiaki turoro,   me te  kohua i nga kai e

[NAMA. 13, O TE TAU 2.1         TE PUKE KI HIKURANGI AKUHATA WENEREI 30th   1899.[Wharangi No. 2]
Rupuha:—
Ka whakamarama au mo tenei rohe e kiia nei ko Pootiririkore, ko tenei rohe kia haere te pakanga i runga i te Motu nei, he mea kite na te matakite, kotahi tonu te kitenga i te rohe nei ia Pootiririkore, ia Tapurutu i te marae nei ia Rongomaraeroa, tae atu ki Whataroa e tu mai ra i Wairarapa, ko te tangata nana i kite ko Apiata, ko te whakamaori mo Tapurutu, koia tenei ka Tapurutu tonu i roto ia takiwa ia takiwa, kaore e tae mai te kino. Otene:—
He tautoko i nga korero a Mohi,   ko aku rohe e mohio ana i au ko nga rohe   tuatahi ano i korerotia ra e Mohi. Te Teira:—
Ki ta ku mohio ko te tikanga o tenei kupu o Pootiririkore, ko te waahi tenei i kore i te riri i te pakanga, ko nga waahi i waho atu e uru ana ki te pakanga, kua kore noatu he riri i naianei ara i. runga i te kupu i tukua atu nei ki te Kuini. Te Kani:—
E mea ana au ko tenei rohe ko   Pootiririkore, me whakawhiti mai ki runga i te rohe pooti Mema. Ihaia:—
E Inoi ana au ki tenei whakaminenga kia whakakahoretia atu te mana o tenei rohe o Pootiririkore, i raro i etahi tikanga tera e puta mai a muri ake nei, ehara i te mea tika kia korero roa ahau i aku whakamarama mo taku Inoi, otira he korero kau taku kaore oku paanga ki tenei rohe, he mahara noku tera atu nga tangata e whai paanga ana ki tenei rohe, kaore ail e whakaae kia wahia e

NAMA 13. O TE TAU 2.]    \_ TE PUKE KI HIKURANGI,    AKUHATA WENEREI 30th   1899.[Wharangi No. 3]
tenei rohe nga paanga o nga tangata i tenei rohe ko etahi ki tetahi taha, etahi ki tetahi taha, ma koutou e titiro he korero kau taku, e mohiotia ana to tatau rohe ko Waimata, ara te rohe o te Porowini, he mea naku tena e pa he mate, ina metia hei rohe tuturu, i etahi tikanga. Rupuha:—
Mehemea he he to tenei  rohe me ki tonu mai e te tangata tona he. Turuki:—
E mea ana au me waiho  tonu ia koutou i nga tangata nona te rohe nei te takotoranga o tenei korero. Purakau:—
E whakaae ana au ki tenei Take e takoto nei i to tatau aroaro, mo ta koutou whakamaharatanga i nga kupu a o koutou Matua, kaore au e mohio na wai i whakapuaki tenei Ingoa a Pootiririkore, na konei ranei na Wairarapa ranei, mo te kupu mo nga Hoia o Wairarapa, ko te Ingoa kua oti te Iriiri kia ratau ko te Hoari o te Maunga-a-Rongo, kaore mo te whakaheke toto.
•Kahungunu:—
E ki pono ana au kaore au nei i rongo i te Rohe o Pootiririkore e whakahuangia ana mo konei. He wa ka uia e te Pirimia te Kohe o Pootiririkore ka whakahokia e Tamahau ko konei ano. Ko taku whakaaro tenei waiho ano te Kohe nei i toona takotoranga, ko tatau ia ko nga mea i tenei taha i tera taha o te Rohe nei kaua hei wehewehe i runga i nga tikanga e pa ana kia tatau. Rupuha:—
Ko nga mea e taka mai ana te he  ki   nga morehu o te marae,  e kore e whakaaengia i roto i tenei Take. Tiamana:—
Ki taku rongo e pena ana me ta koutou na He hinganga o te Bone tuatahi i korerotia ra e Mohi, ka whakaarahia tenei Rohe o Pootiririkore. Ehara i te mea e Rohe ana te Rohe nei i te tangata, engari e Rohe ana a Pootiririkore i te Whawhai, koia ka ara a Tapurutu. Te Whawhai i tena waahi i tena waahi. Ko taku tino hiahia tenei kia kaua tenei Rohe e waiho hei Rohe ia tatau, engari ata whakatakotoria ki toona takotoranga, hei arai atu i te riri i te Whawhai i te kino. Kua oti te whakamarama ko te Rohe nei ko Pootiririkore e Rohe ana i te Whawhai i te riri kei uru mai ki ona Rohe. Kaore ia e arai ana i te tangata, e Rohe ana ranei i te Whenua, engari e Rohe ana i runga i toona tikanga kua korero nei nga morehu.
Tenei ka pahitia e te whakaae nui a te hui te Take o te Rohe o Pootiririkore, i runga ano i toona Take ake ano.

NAMA 13 O TE TAU 2.]         TE PUKE KI HIKURANGI,    AKUHATA WENEREI 30th   1899.[Wharangi No. 6
Kai Iwi.
E Tata Ana Ki Whanganui. Akuhata 18th 1899.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e hoa tena koe me nga kai hapai o to tatau "Puke." ma te Kaihanga i te waahi ngaro tatau e tiaki i tenei Ao.
He kupu ruarua nei mau e uta atu ki runga i te "Puke" na, hei kawe atu ki Waitotara, kei reira nei a te Aoturoa Wiu nana nei te panui mo te Iwi Ngaati Apa i roto i "Te Puke Ki Hikurangi," 15 o Akuhata 1899 nama 12 tau 2 wharangi 4, e hoa e Wiu tena koe me o tatau mate, heoi te mihi e kore to panui e utua e ahau i naianei i tenei patanga o te "Puke," te take ka ata ui atu ahau ki a koe, tena nau tonu ake ranei nga korero i roto i to panui ehara ranei, he tangata ke ranei a mehemea nau me unu to panui ki waho, mehemea he tangata ke na ana tuhia ke toona ingoa ki raro o ta korua panui, no te mea i tino mohio ahau ehara i a koe enei korero e ki ana te kupu ko te reo no Hakopa, ko nga ringaringa no Ehau, he mea noku kei eke kau nga kupu kino a Ngaati Apa ki runga ia koe, waiho mo apopo.
Heoi e Wiu kia ora koe, ma te Atua taua e tiaki i tenei Ao.
Na to Taokete. Waaka Hakaraia.
Kakariki.
Hurae  18/7/99.
Ki nga kai mahi katoa o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koutou, hei whakatau mo tenei wa i te mea e uhi ana te kanohi o te 10/-hereni i te tau, waiho pea kia tae ki te ngahuru ka tuhi ai i o reira mahi, ko tenei e te hoa e Reupena Maremare tena koe, te ngakau marama ki te ora mo te tinana, ae ka tautoko au i to panui me toku Hapu katoa, no te mea ko te ora tena mo te iti, mo te Pani mo te rawa-kore, mo te penei ia au nei, kaore nei he kara hei utu Takuta Pakeha, kei nga wahi

katoa nga Takuta me nga Tohunga Maori, koi ana ano te ahuatanga, ka ora ka mate ka ora ka mate, otira i runga i te kore moni a te Turoro ka parau noatia e te Tohunga Maori ki te wai rakau puruki tonu ki te ora, mehemea kaore he moni kaore hoki he Takuta, me pewhea e hoki mai ai tera o tatau, mehemea 1 te Turoro, ki te kore e ora i tetahi Tohunga hei tetahi ka ora, pera tonu te Tohunga Pakeha. Kaati e taku Matua e Maremare hei whakatautau mo a taua nei 10- hereni ki te "Puke," ko ta te Kawanatanga ia kua tu maro pakeke tonu, ma ana ano e whakakorikori e ki ana te Kawanatanga o Pirato, ko taku i tuhituhi kua tuhituhia, katahi ano te mea tipua kia au ko te kai patu ko te makutu ka whakaorangia, ko te kai whakaora ka whakakorea, kaati mo ta taua, mo etahi kupu o korihi nei i roto i te "Puke," ara, e ki nei kei nga kai te take mate o te tangata ae pea, kei te kai tahi matau ko aua tangata kua mate atu ra, i aua kai, a he aha ra te mate katoa ai, engari me whakawhaiti ki te kai kotahi, tika atu no te mea e mate ana te tinana, me nga kahu me nga moni, ruaki atu hoki te Waka i te aroaro o te Whaereere me nga potiki ka mau te wehi, tena ko te paraoa me te huka, me te tii, ko te ora tena mo te tinana, mo te wairua kei runga, e Tama ma ia he whanuitanga ringa te ora o te tangata i tenei Ao, he pera ta koutou i te Ao nei, he mate mate, tera atu etahi kupu whakarite tona tini.
Heoi e te Atua manaakitia te Etita me ona kai Tautoko katoa i raro i a ia.
Na to hoa pononga i roto i te Whakapono. Urikore   Ki-te-ao.

[NAMA 13. O TE TAU 2.]        TE PUKE KI HIKURANGI,    AKUHATA WENEREI 30th   1899.[Wharangi No. 8]
Koi wareware rawa koutou ki te titiro ki tenei wahi, ara ki tenei kupu, ki te nui nga korero ka mau tonu ki te 8 nga wharangi, a ki te iti nga korero ka hoki ano ki te 6 nga wharangi, a me te titiro iho ano hoki ki te Tauira poto onga Ture, ara ki te Turei, ko te utu mo te pepa ote "Puke" i te tau, 10/- moni, kaore ite 10/- Pane Kuini, a me te tango hoki a te tangata ite pepa hei te tau anake kaore e hoki iho, heoi kia mau i roto i o koutou ngakau enei kupu. "Te Puke."
KAHORE E TAU TE HEE, KI NGA KAI-MAHI O TE-"PUKE," ME To TATAU NUPEPA Mo NGA WHAKAARO, ANGA RANGATIRA TAANE, WAHINE, E TUKUA MAI ANA KIA PANUITIA E "TE PUKE KI HIKURANGI," OTIRA KIA TUPATO ANO KOUTOU, KAUA NGA KORERO KIKO.
MARAMA-TAKA , O TE "PUKE." Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa, i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai ake nei:—
Akuhata. Turei, 15,    Ki te Wenerei, 30.
Hepetema. Paraire, 15, Ki te Hatarei, 30.
Oketopa.    Mane,    16, Ki. te Turei,    31
Noema. Wenerei, 15, Ki te Wenerei, 30.
Tihema. Paraire, 15, Ki te Hatarei, 30.
TAUIRA POTO. ONGA  TURE  OTENEI PEPA.
(TUKE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hikurangi" i te tau 10/ hereni.
(TURE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-hua o te Ingoa ki waho o te kawa. Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20 Greytown Wairarapa.
(TURE 8.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake.
(TUKE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
Na Te Etita o  "Te Pake Ki Hikurangi."

A SUPPLEMENT TO THE «PUKE KI HIKURANGI" NEWSPAPER.
Ki a Mere Hapi e Kui, tena koe te ahuatanga o to hoa taone kua, wehe atu nei i tenei ao, heoi te mihi. Tenei ka . taia  atu  nga Whakapapa o Haami Pahiroa, no runga hoki i te korenga e whairuuma o te Pepa koia i kore ai e puti atu i mua ake nei,   kaati  no reira i mahara ai au me wehe   ke   ano   he wharangi mo nga Whakapapa anake, koia e whai ake nei:— Ko Tuwharetoa. " Rakeihopukia. " Taringa. " Tutatawha. " Terangiita. " Tamamutu. " Kapawa. " Meremere. « Hika. " Hinekitua. " Riria. " Haami Pahiroa. Tuihana. Ko Tuwharetoa. Rakeihopukia. " Taringa, " Tutatawha. " Terangiita. " Tamamutu. " Tekume. " Tehopu. " Teoro. " Tamati. " Haami Pahiroa. «   Tuihana. Ko Kahuhunu, " Kairakuranui-" Rakaihikuroa. " Tuparuparu. " Terangituehu. " Tuaka. " Mahinarangi-" Raukawa. " Takihiku. " Upokoiti. " Teataiunutai. " Waitapu. " Tamamutu. " Kapawa. " Meremere " Hika " Hinekitua. " Riria. " Haami Pahiroa. Na Tupurupuru. Ko Terangituehu. " Hineiao. " Tehuhuti. Ka moe i a Te Wbatulspati-Ko Hikawera. " Wakapakaru. " Tauia. " Tehikioru. " Temaropuhe, " Hinekitua. " Riria. " Haami Pahiroa. Tuihana Ko Rangitihi. " Tuhourangi. « Uenukukopako. " Waitapu.  Hinerehua. " Tekahureremoa. " Waitapu. " Tamamutu. '     Tekume. " Tehopu. " Teoro. " Tamati, Ko Haami Pahiroa. Heoi aho nga Whakapapa. Mere Hapi. Wi Patene Henare Te Atua