NAMA 10 O TE TAU TUARUA.]WAIRARAPA.\_\_ HURAE HATAREI loth 1899.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 11
KEREITAONE HURAE 15TH 1899. WAAHI TUATORU O TE
NGAKAU .   POURI.
Kua puta atu   a matau   whakaaro mo te hekenga o te Iwi Maori ki   raro, me te ahau i heke ai, kei nga kai   hou e heke   una ki te ngakau, hei wai. hei toto, mo nga wai hou e Inumia ana, ka   noho tahi   enei i roto   i te ngakau   whawhai ai tetahi, ki tetahi, i he ai te noho a te wai raua ko te toto, i runga i te kuaretanga o te Iwi ki ona tikanga o enei kai hou, me nga, wai hou e  Inumia nei ki roto i te ngakau, hei pupuri i   te ora,   ki ta te mahara i whakaaro iho ai. Na   nga tau   maha nana, i korero mai, kai tawhiti noa atu koe o te tatau o te ora e tu  ana:    Maranga e tu ki runga, whakatata atu ki te tatau o te ora mo te tinana, Rapua ka kitea:  Patukia   ka huakina kia koe te ora, me te tipu whakarunga o te Iwi Pakeha, te tangata naana enei kai, me enei wai e kainga nei, e   Inumia nei e   koe, hei wai, hei toto   mo tou   tinana   tapu, rite tonu o korua toto, me o korua tinana, he iti nei   te   mea   i   tau     wehe   ai   korua,   na o korua reo. me o  konui   kiri, kua   haere te Whakakotahitanga   o   korua reo, kai te ma-• hia tena i roto i ou rohe katoa, he Whakakotahitanga tika tena mo korua,   ko te mea ka waiho kia koe ko te   kakano   o to kiri,   hei pikau i tou Ingoa nui i te  Maori   ki era atu Whakatipuranga, e tu   mai   nei i te   waahi ngaro, ina whakapaua   tou ngakau,   me tou Hinengaro ki te kimi, ki te Patuki i te tatau o te ora,   me te   tokomahatanga, ko   te ora tuatahi kua herea hei huu mo nga Waewae, kia Takatu ai koe kite Patuki i tenei oranga tuarua, ko te oranga tuatoru kai te Atua tena e pupuri mai  ana, hei   manawa tuturu   mo nga oranga katoa, e Patukia nei e koe.
Te Iwi ka tika te tohutohu  a nga tan maha e korero nei, kua whakaatutia e matau te tokomaha o te Iwi Maori i   te tau 1852, takoto mai tae noa mai kite tau 1896, ka kitea e tatau he  nui   rawa nga mano   Maori kua ngaro, ki te mahara ake   kaore i heke atu ki etahi atu   Moutere   noho   ora mai ai.    I te mea kaore e rongona he heke nui to te Maori ki Hawaiki, ki etahi atu  Moutere ranei, mehemea i pera   kua pai,   ahakoa roa e   ngaro ana, tena ano e kitea   te kakano kiri Maori, tokomaha e hoki ana mai ki te   toro mai ia tatau, me te mau   mai i etahi   rongo korero papai o era atu Moutere i noho   ai ratau, me ona Matauranga, me to ratau   tokomahata-nga, me a ratau   whakahaere   pai i tipu ai ratau, i ora ai, kua korero mai hoki kia tatau i te ara marama o te   whairawatanga, me to ratau kaha ki te Whakapono ki te Atua nui o te rangi, penei kua waiho hei pai, hei ma-aha, hei koa, hei hiahia mo te ngakau, me te Hinengaro, kia   whai   atu hoki   i muri i to ratau heke, kia kite i te takiwa o te ao i noho ai ratau, me a ratau   tamariki,   me a ratau wahine, mehemea i   tata atu ki te tekau ma

[NAMA 10. O TE TAU 2.]TE PUKE KI HIKURANGI,    HURAE HATAREI 15th 1899.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 2]
ora tinana e maharatia nei e ratau, ko te take tera o te maringi nui o te Iwi ki te mate, i timata mai te tu o tenei huihui i te tau 1896 e rua tunga ki te Aute, no te tau 1898 i a Tihema, ka tu ki Taumata Omihi Tuparoa, i te takiwa o Waiapu, he mea karanga mai na nga Eanga tira o Ngaati-Porou.
Kua whakaaro hoki   matau nga tangata o Wairarapa,   mehemea kaore   he karanga  a etahi Iwi kia tu ki o ratau takiwa i tenei tau, tena matau e karanga kia huihui mai ki  Aotearoa   me   te Waipounamu  me Hikurangi whare hui, ki ta   matau titiro, he tika tenei Kotahitanga o nga tamariki, he kimi i te ara. i haere nui ai te Iwi ki te mate, me te pako-kotanga o nga tinana ora, me te  matemate o nga kohungahunga, me nga mea i nga kopu o ratau hakui. E whakaae ana hoki matau kia-tautoko te Kawanatanga o te Koroni i tenei mahi pai a nga Tamariki i puta mai i te kura, he puawai tuatahi tenei i   puta mai i a ratau tohutohu mo te Iwi Maori, kia kaha  te tuku i nga Tamariki ki te   ako   i nga matauranga katoa i roto i nga kura, to ratau putanga mai ki   o   ratau   matua   me   te Iwi, ka kitea e ratau, kua rite to  ratau  Iwi   ki  nga roto ki nga awa e mimiti nei i te kaha o te ra, heoi tu tonu atu  ratau  Ki te kimi ki  te haahau i te matapuna o  tetahi awa-nui, hei tukunga ma ratau i te wai ki nga roto   me nga awa ririki kua mimiti nei i te kaha o te ra, e ki ai aua roto me aua awa, a   maringi noa ki ranga ki te oneone titohea, hei   whakawairakau e pihi ai te tarutaru ki   toua   puawaitanga,   me te whaihuatanga.    Kua tu mai ratau hei mama tohutohu ia tatau   ki   nga ritenga  pai   o te awa-nui i tikina noi e ratau te wai   hei whakamakuku hei whakaki ia tatau  kua maroke nei, hei whakawairakau i  nga titoheatanga i roto i te Iwi, heoi he kupu  ma tatau,  ae ae, kia kaha, kia kaha, kia toa kia inaia.
Kaore i mutu. "Te Puke Ki Hikurangi."

[NAMA 10. O TE TAU 2.]TE PUKE KI HIKIRANGI.    HURAE HATAREI 15th 1899.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 3]

He Tautoko I Te Ngakau Pouri.


Hoani Peteri
Mr (Jno Petrie,)

Otakou Witinihi

Nerehana Whakatu

Kereimauta

Tai-Rawhiti

[NAMA 10. O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI HURAE HATAREI 15th 1899.\_\_\_\_\_. [Wharangi No. 4]
ngakau, na koutou ano   i whakarere mahue kino ia koutou nga   mana katoa e tohutohu whakahe nei koe kia au, e pupuri nei au i to koutou reo hei tirohanga ma nga whakatipuranga e tu mai nei i mua i o koutou aroaro, ka   tata nei te tino   makaia e koutou ngaro atu, ma te   Iwi Pakeha anake pea e   pupuri to koutou reo,   me enei mahi katoa a  te Iwi Maori e korero nei koe, e 80 nga whare Wananga   kai runga i enei Motu, e mahi ana e 2,972 nga Tamariki Maori e akona ana ki te reo hou, me nga ritenga hou, e 20 tau e toe mai   nei ka ngaro  atu te reo Maori me ona tikanga katoa, tae noa atu ki te kakano kiri Maori, kaati tena, mehemea koe i ata ui mai ki te tikanga o enei   kupu e wha, penei kua korero atu au kia koe, he ngakau mahaki toku, ko tenei i panuitia e koe hei  rekarekata-nga me nga.  ngakau o   nga tangata   katoa, e korero ana e whakarongo ana ki toku hoa kia te "Tiupiri," e panui ana i to matauranga nui mo  aku kupu,   ki taku mahara iho   ko kupu whakahe moku kai te hora noa iho i te taha tai  o te Moana, te hoa mona ko   te tai maranga, kia mohio koe, kaore ena kupu i te tawai   ki te Iwi, me whakamarama   au kia mohio koe.    Te Kararehe he Kiingi,  mate tangata matau e tatau tona  whika, me to te tangata whika.    Te Nakahi,   kia rite ki   te Kukupa te hara kore, kia rite ki te Nakahi te mahara.    He Iwi mohio nui te   Maori, kua panuitia e au i te tau  tahito, me te tau hou, te matauranga, te toa, te tupato o nga Tipuna e rite nei   ki te Nakahi te mahara   nui, nau ano tau kupu te kai tangata, e korero nei to panui, e kii nei koe na te pukuriri tera mahi a nga Tipuna, whakarongo mai maku e korero atu kia koe, no roto i te Hapu tena te pukuriri ka patu, be kai kahu, he riri   Pakitara a whare he kino tena ahua, tena he riri ki waho kia Tumatauenga na te Kararehe tena, na te inana,   na   te  hiahia,   na   te   oma, na te mate, na te toa ko te houhangaarongo, na te Nakahi, na te matauranga, na te mana na te aroha,  na te ngoikore,  na te Taware, na te whakaware na te korero   tito, kaati tena, ko te taonga nui o nga Tipuna he korero tito parau mai ano i te wa ia Maui Tikitikiotaranga, tae mai nei kite wa ia Uenuku raua ko Whena tae noa iho kia Ruatapu, no reira nei taku ingoa

[NAMA 10. O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI HURAE HATAREI 15th 1899.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 5]
HE MEA TUKU MAI KIA TAIA ATU E MATAU, I TANGOHIA MAI I ROTO I TE KAHITI O NIU TIRENI.
Ko te whaikorero a te Kawana, i tona whakatuheratanga i te Paremata o te Koroni, i te 23 o nga ra o Hune 1899 ki nga Mema o te Whare o runga Ariki, me nga Mema o .te Whare o raro. -
Ko te tuawha o nga huihuinga o te tekau ma toru  o nga Paremata   o   Niu Tireni,   i whakatuheratia e te Kawana i tenei ra, a pai ana ia ki te whakapuaki i tenei. WHAREKORERO.
E NGA RANGATIRA HONORE o TE KAUNIHERA ME NGA RANGATIRA o TE WHARE o RARO;—
Kanui toku koa i taku kitenga i a koutou i tenei ra. e ahei ai ano ahau ki te whakamoemiti atu kia koutou, mo te nui o te tupu haere me te mau tonu o te ora o te Koroni. I muri i tera tuunga o te Paremata, he maha nga takiwa o nga Motu e rua i taea e au te torotoro, a kua tae ahau ki nga Whenua mahinga Koura, o te Tai-Hauauru o te Waipounamu, me Hauraki, i te Motu o Aotearoa.
E kore e wareware i au nga Whenua mahinga Koura o Niu Tireni, me o reira Iwi aroha, i runga i nga kupu i whakapuakina e ratou hei whakaatu i to ratou piripono, ki te Torona, i to ratau aroha hoki ki to tatou Kuini Tino Atawhai, hui atu ki a ratou powhiri ki au ki te tangata kua whakaturia hei reo mo te Kuini ki tenei Koroni.
Kanui toku koa i te taenga mai o Mahuta, te tino rangatira o te Iwi o Waikato, me etahi atu rangatira whai mana o reira, kia kite i au, a mea ratou kupu i whakapuaki ai, hei whakaatu i to ratou piripoho ki te Torona, i to ratou aroha ki te Kuini, me a ratou kupu mihi moku, e tumanakohia ai, tera e nui nga painga e puta i to ratou kitenga i au, taro ake nei ka haere ahau ki Waikato, a haere tonu atu i reira ki te Whenua e mohiotia nei ko te "Rohepotae."
I tae ano ahau ki te torotoro i etahi kainga Maori. A i tae ahau ki tetahi hui nui i tu ki "Waitangi," ki te waahi i hainatia ai te tiriti rongo nui i te tau 1840. I pai katoa te aronga me te mutunga, o a matou huihuinga, ko nga rangatira me nga Iwi Maori, a i puta i a ratou nga tino kupu hei whakaatu, i to ratou piripono ki nga ture, apiti atu ki to tatou Wahine Rangatira, kia te Kuini.
I te mea kua ea te takahanga o te rangatiratanga o te tore, pai ana ahau ki te whakakore atu i te toenga o nga tau,   i whiua ai etahi Maori pohehe, i uru nei ki nga raruraru i mahia nei ki Rawene, me Waima i tera tau, a whakaputaina ana ratou, i runga i te kupu pono a nga rangatira,  e kore aua   tangata i tukuna ra e mahi ano i aua tu mahi pohehe. Ahakoa kei te mau tonu te rongo i waenganui i a Ingarangi,   me nga Mana nunui o te Ao, whakaaro ana aku Minita me mahi tonu   kia   oti rawa nga pa whawhai, o nga kokorutanga tuunga Kaipuke, a me whaka-tokomaha ake, a me whakawhiwhi katoa ki te Pu, nga hoia waranatia. E koa ana ahau ki   te whakaata kia koutou, kua takoto atu ki te aroaro o te (Imperial Colonial Defence). Komiti tetahi tikanga, hei arai atu i nga hoa riri o te Koroni,   a kua hanga kia kaha ake nga pa whawhai hei tiaki   i nga wahapu   o o tatou kokorutanga tuunga Kaipuke.
I runga i te tono a te Hekeretari Nui o Ingarangi, i tae ahau i tenei tau ki te torotoro i nga Motu o Rarotonga, a kitea ana e au kua ahua pai nga raruraru o reira. Kua tohutohungia atu e au ki te British Resident