Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 1, Number 24. 07 February 1899


Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 1, Number 24. 07 February 1899

1 1

▲back to top

[NAMA...24     WAIRARAPA.        \_\_\_\_\_PEPUERI TUREI 7th 1899.\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Wharangi No 1.]
(Mo NGA POROPITI TENEI  KORERO.) PUKE Ki HIKURANGI.

PEPUERE 7 1899.
E  nga Iwi o te Motu tena koutou.
He mea pai ano kia panuitia kia kite mai nga Iwi inga kimihanga a toku ngakau i nga mahi a te Poropiti, E nga-Iwi ko nga Hurai anake te Iwi i what Poropiti, ara e mohiotia ana, ko nga Kariki ko te mea nui mo ratou he Iwi mohio, ko ta ratou mahi he tuhituhi waiata i mua? Ko nga Roma te mea nui hoki mo ratou ko nga Ture mo te whawhai? Te mea nui ia mo nga Hurai ko nga Poropiti, ko nga mahi a te Poropiti, e toru nga tu ahua mo a ratou mahi?
(TUATAHI HE WHAKAATU KITE Iwi I TA TE ATUA I PAI Ai.)
E whakaaturia ana e te Atua tana e pai ai ki nga Poropiti, ma nga Poropiti e whakaatu ki te Iwi ta te Atua e pai-ai-ko ta ratou- he whai tonu kia tata tonu te Iwi ki te Atua.
(TUARUA HE KAI WHAKAAKO RATOU.)
E noho tahi tonu ana hoki ratou i etahi Kura, ara i nga "Kareti" o nga Poropiti, a, ko tetahi tino Poropiti i whakaritea hei Upoko mo ratou, ka kiia hoki taua Poropiti to ratou Matua; Ko Hamuera te Papa o nga Poropiti nei, ka kiia hoki ko to ratou Ariki, Ko Iraia; i Hamuera, x. 12: u Kingi, ii. 3; Ka kiia hoki nga Tamariki e Kura ana i reira he Tama na nga Poropiti"? I enei "Kareti" e akona ana nga Tare a Mohi, e tuhituhia ana hoki nga Ture hei hoatu ki era atu, e tuhi-
-tuhi ana i nga korero o to ratou takiwa ano, ko ratou hoki ki te whakaako, kite Kauwhau hoki kite Iwi?
(TUATORU HE WHAKAATU I NGA MEA, MEA AKE PUTA MAI.
E tonoa ana hoki nga Poropiti i etahi wa ki te whakaatu ki te Iwi i etahi mea, mea ake pa mai kia ratou me nga whiu e pa mai, i etahi wa ka haere ratou ki te Iwi korero ai, i nga mea pai e tukua mai e te Atua kia ratou? Ko etahi o ratou i whakaatu i te haerenga mai o te Karaiti, ara, te tino manaakitanga mo nga Iwi o te ao, ahakoa he mea nui tenei te whakaata ki te Iwi? Otira he me nui tenei kia whakaarohia e tatou no te mea e mohiotia ana e tatou, ko te tino mahi a te
•Poropiti he whakaatu i nga mea e pa mai ki te Iwi, tetahi i whakaaturia e ratou te huarahi mo te Karaiti, na te taenga mai o te Karaiti na kua tu ko ia hei tino Poropiti, Nga Hiperu i. 1—I mua ko nga Poropiti, i naianei ia ko te tino Poropiti? Ko te tikanga o tenei Ingoa o te Karaiti he mea whakawahi, e torn nga take e whakawahia ai te tangata, tuatahi hei Kingi, tuarua hei Poropiti tuatoru hei Tohunga? Tera pea tatou e mea kua whakapaia e nga Poropiti te huarahi o te Karaiti, heoi kaore a ratou whakaakoranga pai mo tatou, i te mea kua tae mai a te Karaiti?
(HE MAHA. NGA POROPITI O IHARAIRA 1 TE TAKIWA I MUA O TE WHANAUTANGA O TE KARAITII.)
Nga Poropiti i muri mai i te wehenga o nga Kingi o Iharaira ko Rehopoama te Kingi tuatahi o Hura i muri i te wehenga o nga

2 2

▲back to top
[NAMA 24.]TE   PUKE   KI HIKURANGI PEPUERI TUREI 7th 1899.                  , Wharangi No. 2.
Rawiri
Mohi 
Horomona
Heremaia
Paora
Hoani

D. P. Anaru

Matatua
Tokomaru
te Arawa
Tainui

Tamatea-pokaiwhenua Uri o Rongokako
Toroirangi

Ohomairangi
Hori Te Huki
Paeroa
Manungawharau
Taewa
Nukutaurua
Maahu
Takitimu
Ngaati Kahungunu
Whakatu
Kurahaupo
Wairarapa
Aotea
Kupe
Matahourua
Toi
Atearatawhao
Turi 
Potoru
Mamari

Matatua
Hare 
Makahue

Hohaia Tamaoho Teipu
Uetonga

Tamahau 

Terina

Hauraki
Manaia
Taupo
Tarawera
Tamatekapua


Ko te pito whakamutunga tenei o te reta a Te Ipu, i puta i te nama 23. wharangi 6 o
"Te P. E. H.
Nana Ko Apanui Waipapa; Nana Ko Ro-ngomaihuatahi; Ka moe ia Turirangi Ko A-panui Ringamutu; Ka moe ia Kuramihiata Ko Tukaki; Ka moe ia Te Rangi-whakapunea Ko Kimihanga; Ka moe ia Te Whakapakina Ko Tuakeke; Ka moe ia Ruarua Ko Tahei-ia temuranui Ko Te Kakapa-i-waho; Nana Ko Rangawhenua; Ko Turangaitewhatu: Ko Ra-uruiateaokapurangi ko te Hihiko o te rangi; Ko au, a kua puta ano e mau ia "Te Puke" nei nama 16 te haerenga iho ia Porourangi a tae iho kia Rongowhakaata.
A kei te mohio nga Iwi o te waka nei, kaore he ingoa Ko Toroa i   runga i tenei waka ia Tokomaru; ka mutu ano ta nga Iwi o enei waka i mohio ai ai taku hoki,Ko Matatua te waka o Toroa; ia au tonu te waahi i u mai ai 

3 3

▲back to top
[NAMA 24.]\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE   PUKE    KI   HIKURANGI,   PEPUERI TUREI 7th   1899\_\_\_\_\_[Wharangi No. 8]
He panui powhiri ki nga Iwi ki nga Hapu ki nga reo ki nga mana ki nga Rangatiratanga e noho ana i roto i te rohe o te Tai-Ra-whiti. Tena koutou katoa i raro i te atawhai o to tatou Ariki o Ihu Karaiti.
He karanga atu tenei ia koutou kia haere mai ki te whakaarahanga o te kohatu, hei whakamau maharatanga ki to tatou Kaumatua, kia Meiha Ropata Wahawaha, kua ngaio atu nei i o tatou tirohanga kanohi ki te wahi e okioki ai kua rite mai nei i te kaihanga mo tatou katea.
Koia matou o koutou hoa aroha ka karanga atu nei kia koutou kia tae a tinana mai koutou ki Waiomatatini, wahi o Waiapu a te 11 o nga ra Pepuere i te tau o to tatou Ariki 1899, e haere mai nei.
E apititia ana hoki ki tenei ko te kohi moni, mo tetahi Whare karakia hemea te na kua whai kuputia e ia i te wa o tona oranga kia tu he Whare karakia ki tenei wahi. He whakaaro tenei e tika ana kia whakanuia e tatou hei whahonore kia ia mo runga i ana whakahaere pai i tipu ai nga mahi a te Iwi i tau ai te Rangimarie kia tatou katoa.
A, na runga hoki itona kaha me ana whakahaere pai i toha atu ai nga mahi o roto i to tatou whakapono.    Ki nga Iwi katoa e noho nei i roto i to tatau rohe.    A i runga i te nui o nga hui me era atu tikanga e   karangatia ana i roto i tenei tau no reira ka whakahaere he tikanga e nga Pariha e rima o Ngatiporou i te hui i tu ki Taumataomihi te 22 o nga ra o Hepetema, 1898.    Kia whakamamatia nga tikanga mo nga hui.    No reira  i  whakakotahitia ai he marama mo enei hui e rua ka tu nei tetahi ki Mangahanea wahi o Tuparoa, Waiapu, a te 14 o nga ra  o Pepuere. He whakaaro kia kotahi ai te haerenga mai

4 4

▲back to top
[NAMA 24.]\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE    PUKE   KI HIKURANGI PEPUERI TUREI 7th 1899.\_\_\_\_\_\_\_[Wharangi No 4 .
Popo e tangi ana Tama ki te kai mahana, waiho me tiki ake ki te Poua o kai, hei amai te Pakake ki uta ra hei waia mo Tama, kia mauria mai e to Tipuna e Uenuku whakarongo ko te kumara ko Parinui-ite ra, ka hiki mata te tapuae o Tangaroa ka whai mata te tapuae o Tangaroa, Tangaroa kaharuru; ka noho Uru ka noho ia te Parata, puta mai ki waho ra ko te Ao ta ko te Ao hore, ko Hinetuao-hanga ko Tangaroa, te Whatua-Poutini e; Kai kukunetanga mai Hawaiki ko te ahua ia ko mauri whare-kino, ka noho ia Pani kakawea ki te wai o monariki, na Onehunga na te piere na te matata, te pia-a-tangi-wharauroa, ka hoake ki runga ra te pipiwharauroa, na whena koe waho 6, Tuatahi e,

waho e, Tuarua ka to-'  pea i reira ko te whataroa  ko te Tihaere, na Kohuru, na Paeaki na Rakaiora, na Turiwhati, ko waiho anake  te  tangata i rere noa   i te ahi-rara o Rongo-mara-eroa ko te kakahu o ta ko te Rangikaupapa ko te   Tatua  i riro mai i ako noa i a Matuatonga tenei te manawa ka puritia,  tenei te manawa ka tawhia, kia haramai tona hokohitu i te   ara ka kiia Paikea Ruatapu ki te Tama meamea ka tahuri ia i te huri-purei ata, ka whakakai Tama-iaia,   whakarere iho te kakau o te hoe, ko manini kura,   ko manini aro,   ka tangi te kura, ka   tangi    wiwini,  ka tangi te kura ka tangi wawana ko Hakirirangi ka u kai uta te kohai ka ngawha ka ringitia ate kete, ko manawaru ko Araiteuru, ka kitea e te tini e te mano, ko Makauri anake   i   mahue atu i waho i Tokaahuru, ko te pekai rere mai ki uta ra hei Kura mo Mahaki,   ko Mangamoteo ko  Huetanguru, ko te kohiwi ko rongo rapua waiho me tiki ake kite Kumara i a rangi, ko pekehawani, ka   noho ia rehua ko Ruhi-i-te-rangi,   ka tan kai raro te ngahuru tikotikoiere, ko Poutu-i-te-rangi te matahi o te tau te putanga o te Hinu e Tama?

5 5

▲back to top
..... [NAMA.24.TE   PUKE   KI   HIKURANGI   PEPUERI TUREI 7th   1899               [Wharangi No. 5
Aitua kino.
Tetahi Kotiro ka 8 ona tau he Tamahine Mr R. C (Kirk) he "Mea" no Pitone, i tupono ia ki tetahi Aitua kino, i te ata i nanahi nei, e haere ana ia i runga i tona Paihikara e haere ana ia ki te toro, i a Reiri Heketa (Hector's,) no tona hokinga ka Aratakina e ia tona Paihikara, i tetahi heketanga poupou, a he aha ranei, he mau anake ia i tona Matiini katahi ano raua ka rere i te heketanga, tutuki tonu atu raua ko tona Paihikara ki te taiepa, ka mate ia, ara ka whati ona ringa (anus) a runga ake o te Kapunga ona ringaringa nei, ko tona Kanohi Puru katoa, i te Tutukitanga ki te taiepa, tona aranga ake ka tahuri ia, ki te whakamatau, ki te arahi i tona Paihikara ahakoa te nui o tona Mamae i pau katoa tona kaha, ki te Arahi i tona Paihikara, a tae ana ano ia ki te Whare, o Reiri Heketa (Hector's) Takoto ai i tona Mamae, ko Takuta Roohi, (Dr. Ross) kai te mahi i a ia inaianei, a kua whakahokia, ia ki tona kainga ake Takoto ai, ki te waahi pai kia is.
Titini   (Sydney.) Pepueri 1.
Ko Mr Petahana (Mr Patterson) he   ta-

6 6

▲back to top
[NAMA 24.TE   PUKE   KI HIKURANGI PEPUERI TUREI 7th 1899.                    [Wharangi No 6.
NGA TUPAPAKU KUA NGARO I ROTO I NGA   URUPA.
He whakaatu ake tenei ki nga Iwi o roto o Wairarapa i tetahi   mea   whakapouri i te ngakau o te tangata, he mea tuatahi pea, ki tenei Pito o te Motu nei.
Kotahi tetahi Urupa Tupapaku kai te "Tutu," kai waenganui o Kereitaone, me Matenepara, i haere a te Haeata ki te titiro i te Urupa no to raua taenga atu ki reira e tuhera, ana te rua o "Wi Tutere" kua kore tahi te Kawhena o roto i te rua ta rana mahi he titiro, i roto i te rua kore rawa i kitea e raua te Tupapaku me te Kawhena hoki, ko te rua kua ki tonu i te wai, engari kaore rawa i tino marama ta raua titiro iho i te korenga o te Kawhena i roto, he ki tonu o te rua i te wai, pea kai reira ano ranei te Kawhena, engari ko te rua kua oti te kari, otira, taihoa e tino mohiotia ai, kua oti te