'NO WAIRARAPA

Papawai.

Turei Tihema 21 1897.

E nga iwi, e nga hapu, e nga reo, e nga
mana. 1.,


Tena ra koutou;

He panuitanga tenei i ta tatou Nupepa ia "To
Puke Ki Hikurangi" ka tukua atu nei kia haere atu  ki
nga hau e wha o tatou motu e rua, o Aotearoa me te
Waipounamu me o raua motu ririki, hei taringa, hei
reo, mo tatou e noho nei tatou i roto i te pouritanga o
nga mahi nunui a to tatou Kotahitanga ,ara te oha a o
tatou tipuna a o tatou matua, te Tiriti 0 Waitangi me
nga mahi a to tatou Paremata e tu mai nei i Poneke,
me nga rongo korero o te ao e whakarongo noa nei te
taringa, e ui noa nei te ngakau, ki a ia ano, a, kowai
hoki hei whakautu 1 te patai  E hoa ma tenei ahau ka
tu ake ki runga hei whakautu i tenei patai.

E tu. ana o tatou perehi Maori a te Wananga, a te
Korimako, a Huia Tangata Kotahi, ko ratou nga kai
whakaea i enei tu ahua patai i era wa- kua hori ake
nei ki muri.

Kaati iau ka tu ake nei, ko au hei kawe korero atu
kia koe e taringa, e ngakau 1 na tonoa mai ahau kia
haere atu.

Ara e nga tane, e nga wahine, e nga taitamariki whai
whakaaro kua pakari, nei koutou ki to tu i roto i nga
whare hui, rapu matauranga, otira e hoa ma me titiro
"te,  whakaaro me te ngakau ki enei  taonga kua tata
mai nei kia tatou, na runga ano i -to koutou kaha ki te
hapai i te matauranga i whaihangatia ma; ra e o
koutou tipuna, matua i te tau 1840, te whanautanga
mai ko te Tiriti tenei o Waitangi.

Te putanga mai i roto i tenei kote Te ture nui
tenei, mo Niu Tireni ara71.

Otira i puta mai nga matauranga katoa o te Pakeha i
roto i e nei.

Ka hapu mai ka whanau ko Te Tiriti tenei Ki Kohi
Marama, otira ka whanau ka puta mai kote Kooti
whenua tenei, ko Te a Teha, Ko te Paremata, ko nga
Mema Maori,

Ite tunga te Paremata ka tino kaha rawa to kau huri ite
ora a o Tatou Tipuna i whaka takoto ai kaati ra in e
hoa ma ia -nga Puhi ano e pupuri ana mai to tatou
taonga i nga wa e tukinotia ana, kaati ra. me hoki mai
te titiro whakamuri ki te tau 1892 kite hui i tu ki
Waitangi Ko te whanautanga mai te ra. ote  Tamaiti
nei ote Kotahitanga puta ana ki Waho mauria mai ana
raua ko tona Whaea Ko to Titiri noho rawa ake i to
Waipatu i Heretaunga

I 

Te Whanautanga . mai ko te Tamaiti nei. kote
Paremata Maori o te Kotahitanga mete Whare
Ariki I me te Timuaki, mete Pika, mete Tiamana, me
te Pirimia, me nga minita, me nga Mema,

Ite putanga mai o enei tangata ka tahi ano .ka. Iriiria
ate Kotahitanga koia tenei ko te Ki rihipi hei- wha"
tuturu tanga i tenei kupu kia-. kotahi nga iwi maori -
o Aotearoa me te Waipounamu, e ki ana taus kupu
ma; ia taane Wahine, Tamariki e haina o Ratou Ingoa


Kirihipi a kua oti tenei kupu, 

37, 000na haina kua Tuturu hoki tenei ta
tatou.

onga a tatou
'0

I Puta mai ano i te tunga o te hui o to Tiriti 0
Waitangi ki te Waipatu ko te mana motu hake e kimi
nei e Rapu nei ano Tatou tira

hei taonga atahua rawa tenei mo te Iwi Maori.

Otira tenei ano tetahi tamaiti 1 whanau ki te
Waipatu, ko te Pire a Taiaroa, i Pakirikiri ko
Pinepinetekura, enei katoa i puta mai anake i te Tiriti
i runga i te kaha o nga toa hapai rakau o te
Kotahitanga i te tu-nga o to Tiriti ki Rotorua; ko te
kohi tenei e 2/- mo te whakawhiti I te "Mana Motu
Hake" ki Ingarangi.

Me huri ake ki te taha ki nga wahine, ite Waipatu
ka puta te kupu a nga wahine kia whakaaetia he mana
komiti mo ratou 'No te tu nga o te Tiriti ki Pakirikiri
ka Whakaaetia e te Kotahitanga. Ite tu nga o te 'I I

riti ki Taupo ko te pire tenei a nga Re-elri (Ladies)
kia tukua atu he mana mo ratou kia tu Mema ratou 1
roto I te hunga whiriwhiri o nga Men-ia o te
Kotahitanga; nit kua tae tenei ki te tu-nga tua-whitu
wahi o te tu-nga tua-ono o te hui o te kotahitanga i tu
nei ki Papawai Wairarapa; no konei E paahitia taua
Pire; heoi ra hei mohiotanga tenei mo tatou kua tu
tahi nga wahine me nga taane hei hunga whiriwhiri
rat( it i roto i te Paremata o te Kotahitanga, kaati ra e
ki ana hoki to ratou whakatauki; 1 it maru te kori, kori
tahi, i nga taane te rapu oranga rapu tahi, tena ra to
hanga e to.

A e tu ra koutou e nga tamariki 1 kowhiria I  nei
koutou e o koutou Iwi, hapu hei-riwhi
mo o koutou matua 'na rat, it nei i whakahua tenei
kupu kia kotahi tatou no enei ra kua riro ko koutou
hei whakahuahua, koi ra tenei ko te Kotahitanga. E tit
ra koutou e te whanau kia maia, kia toa, hei huri ko-
tua te whakaaro.

Tenei ka huri ki te aronga mai o nga kupu kua
whakararangitia 1 runga ake nei.

Kua whakatoputia i enei hui a koutou 1 tu nei ki
Papawai, Wairarapa; ara i whakatuturutia te ra hei
whaka-whiti-tanga i te Mana Motu Hake ki te Hakui
ra.

I pae ano nga huata nga tokotoko nga mere-
pounamu, nga patu paraoa me nga kakahu, ko te
parirau anake nana i whakatau te iwikore ki nga toa
hapai rakau; -otira no nga -kai rapu i te parirau te
iwikore.

E nga kai hautu waiho i runga i te whakatauki nei,
mauri mahi, mauri ora..

Otira e, hoa ma e hara rawa pea, 1 to mea
na te wre parirau na te ngoikore. ranei i
noho ai a to Mana; engari na te putanga
mai o tona taina o te Mihi kia te Kuini na
konei i  ta-tutu ai tona haere; kaati ki te titiro
iho ki te ahua ote kotiro nei kei waenganui o te  
mate raua ko te ora, ano ia ki te
kore e  huri mai to aroaro o te: takuta, hei i
mahi i to kotiro nei  heoi ano ra hoki kua
mite: Otira ki te huri mai is -te takuta nei
ki te ata whakarongo mai i te whakamarama
a. nga kai-tiaki o te tamaiti i te ahua o te
mate tera tonu e ora, ki -te whakaaro iho.

 Otira  ki  to titiro iho ko to tatou Pirimia tonu
me tona Kawanatanga to takuta me te rongoa hei,
whakaae mai i te rahui tuturu mo.  te 5 000 000 
eka e toe nei kia tatou..

.Otira e nga toa. a up hapu e nga iwi kia
kotahi te ngakau to whakaaro  rurukutia Ao tatua,
kungia to manawa, pepengia ite pepe


a to,  koutou "I tipuna a Kahungunu  i riro

mai ai te wahine a teratangata i a ia.

ME WHAKAHUA i konei te
tui a to koutou matua a Tamaihotua

Kaore hoki taku mahara-hara taku
manuka-nuka ki aku tini mahara e pupu ke
ake i roto i te hinengaro e hoa mae katahi ano
au i Tumairangi ka ako ake kite titotito kite
hangarau e ka tukua taku pere kite tairawhiti
kia Hinematioro e kui e tenei ano au kei te
kimi ake kei te wawae ake i roto i te ururua
kia kite au i te mama mai o te ata kia kite au
1 te hihi o te ra kia whiti mai te mahanatanga
ki taku  kiri kia kohakoha taku noho kia tae
te mahanatanga kite tau o taku a te
kapapapiritia ka-ha-ku-tu ritia I te, a
whitanga ate mataotao e kui e kia huri ake to
taringa kite whakarongo kite tangi a te
Matuhi e tangi nei tui a, tui a, tui -tuia.

E ka tukua taku Pere kite tihi o Hikurangi
e Ia mae kia huri mai te taringa kite
whakarongo kite tangi a te Matuhi e tangi nei
tui a tui a tui-tuia. E ka tukua taku Pere kite
Tiriti ki Waitangi e mara mae kia huri ake te
taringi kite whakarongo kite tangi ate
Matuhi e tangi nei tui a tui a tui-tuia.

E hara i te matuhi na ona tohu kite
whakamohio meaha ite pukenga te pakoko
tahi to ate riaki nga pukenga mahara o tuaiho
otua whakarererawa e katuka taku Pere kite
tai tuarua. 

Kia Mahinarangi e pa ma kote purapura
tenei a Potatau i whiua mai kite upoko o te
motu nei mau hoki ra e kimai i te aha tonu
ite matauroa ka hori nei.

Ka whakahemo nga tangata kite po
kapau nei kite reinga maku hoki ra e ki atu e
hika ma he ururua note whenua he titohea
note oneone ite roa hoki  kite
whakatiputipu kite rauhi ite tangata mauria
e Rakaihikuroa kite upoko ote motu nei.

E ka tukua taku Pere kite tihi o Taranaki
e whiti ma e tenei ano au kei te whakahou ite
owhaki ate tangata kua mate kite po e hoa
ma kia huri mai te taringa kite whakarongo
kite tangi a te Matuhi e tangi nei tui a, tui a,
tui-tuia.

E ka tukua taku Pere kite nuku ote
whenua e ka titia taku Pere kite tihi 0
Tongariro kia hinana ki. taira kia hinana ki
uta ra e hoa ma kati hoki ra te hinana ki tai.
ra  hinana iho ki uta ra. tirohia, iho nga manu
mohio e torn e korero nei i runga i Aotearoa
e tangi nei hoki te Matuhi tui a,, tui a, tui-
tuia.

E ka tukua taku pere ka kau ite tua
hiwi ki Raukawa ra e ka titia taku Pere
kite tihi o Tapuaenuku ra kia Taiaroa
kia Tuhawaiki, kia Tamaiharoa' e tai
kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi a te Matuhi e tangi- nei
tui, a, tui a, tui tuia.

Rauna noa te Waipounamu te waa Iii i
takote ai te kuruauhunga te kurutenga rerewa
te tiki Pounamu te Taramea te Tikumu te
rau o Titapu nga taonga whakapaipai nga
tehu Rangatira o te maori titia ki runga kite
upoko te piki Kotuku te piki Huia te
Riiukura te Tikumu whakakaitia kite,tarmga
te pohoi teroa te kuruauhu-nga tekuru tenga
rerewa heia ki tekaki te hei taramea te tiki
pounamu hei aha hei whakapaipai ra hei
whakata kune.kune kia pai ai kia huro ai kia
rawe pai maiai kia maie mai ai nga
Tamahineatahuangawhaiaipo ngakare aroto
nga putiputi whakapaipai o Aotearoa kote
whakamaoritanga tenei o nga manu mohio e
tern e korero net i runga i Aotearoa e tangi nei
hoki te Maiuhi tui a, tui a, tiii tuia,

e whakakoia nei hoki te huia koi a koi a koi
ano e tangi nei hoki te huia hui a hui a kia
kotahi e whakaoti nei

hoki te Wharauroa-whiti-whiti whiti

whiti ora na mo nga tau o Hinawa.

Poneke.

Oketepa 25 1897.

No te 23 onga ra o te marama nei ka 
whakakaarohia kia tae tetahi, etahi ranei o nga

I

rangatira o te Kotahitanga kia kite I te Pirimia; patai
mehemea e pehea ana tena whakaaro ki te
whakahoki mai a Te Kumi i te kupu mihi a ona iwi
maori, whakataua ana ko H. T. Mahupuku hei
mangai mo te Kotahitanga mo tenei putake. He
tekomaha nga rangatira, i haere hei hoa, mona.

I te 25 onga ra I te 2 3o p.m. I te ahiahi
katu taua hui, ka tae mai hoki te Pirimia i runga
i te teno a H. T. Mahupukii, ko nga mema
o te Koroni i tae mai ki tenei hui, ko Honore
nore Timi Kara, ko Wi Pere, ko Hone Heke
ko Tame Parata, me Henare Kaihau, ko
Apirana Ngata (Roia-maori) te Kai 
whakamaori me hono ake ki raro I tenei nga
korero o taua, hiu kua oti nei te 
whakamaori:- Papawai,

Oketepa i5/97. 
Ture whakawhanui atu i nga, tikanga o te ture whakawa
mote Karama.

Kai roto I te Nui Tireni Taima

o te i5 o Oketepa 1897.

Hone Hoke. E, motimi ana i te kererotanga tuarua 
I te, Whakawhanui whakawa i te
Karauna" 1897!. Ka whakamarama ia. Tera e tehi
tangata maori kei te Waipounamu e hiahia ana kite
whakahore tikanga ki te Kawana, mo runga i te kore
kaore i whakarite i etahi oati a te Kawanatanga mo
etahi whenua i Otakou i nga ra o mua.

I whakahe te Pirimia I te Pire no te mea

hoki kite paahitia ka pa he maie ki nga take kite
nuinga o nga whenua i te Poraka o Otakou.

Oketepa i5 1897.
"Pire whenua Maori".

Wi Pere. He motini kite korero tanga

tuarua o te Pire whenua maori. Whakatu maori Tiati
mote Pakeha hoki hai ateha hai whakawa i nga
raruraru o nga maori ki o ratau whenua.

Pirimia-Kua tata te mutu o nga Kooti

whenua maori i muri o te Kotahitanga i te Pire ka
tukuakite Komiti whiriwhiri o nga mea maori.

Ko nga korerotanga tuarua me era atu Pire i
whakaaetia.

Ka hiki te whare i te ii.5 p.m.

Kai te putanga tuarua o te tatou pepa te pu-

ta ai nga korero o te hikinga ote whare.

Papawai 16. 1897 

Nga whai korero a Tamahau ma kia Wi Pere kia
Henare Kaihau me te Rawhiti; he manuhiri i ahu mai
i te Paremata o te Koroni i Poneke.

H. T. Mahupuku. He whakatau ki te manuhiri.
Haere maii haere mai!! haere mai!! e Wii haria mai nga
iwi nunui ki roto ia Aotearoa ia Hikurangi mete
Waipounamu. Haere mai e nga iwi Rangatira haere
mai haere mai!! haere mai ki nga, whakarerenga iho a
nga Tipuna me nga Kaumaiua.

Haere mai haere mai!! haere mai!! ki roto i o
koutou whare i Aotearoa i te Waipounamu.

Haria mai nga mahi o te motu kua
kitea na e koe me whakawhirinaki taua ki
reira ara ki te Paremata o te koroni. haere
Haere mai, haria mai nga putea o tera whare, o
tatou pikautia mai nga tikanga te oha a nga,
tangata maiua kua riro atu ki te po I nga ra o
nga Tipuna, he rereke te ahua kotahi te
haere, kotahi te whakaaro ka huri te ra ka
huri ko te haere o tenei ra tenei haere mai
haere mai kia kite I nga morehu o Wairarapa
nei haere mai e te reo o te Taihauauru kapai
te taenga mai i tenei he ra tenet no te
kimihanga i te ora mo tatou kapai haere mai e
Waikato haere Mai e Henare kimihia mai te
ora mo o taua iwi I roto I tera whare kapai

ka tae mai i korua ki konei kia kite kia

rongo i nga mahi a te Kotahitanga

haere mai e te mema mo nga motu

nei haere mai te Rawhiti ki te hiu o te tai
Rawhiti haere mai e te kai whakahaere o nga
iwi o tera wahi o to tatou motu ahakoa
ngaro a Mahuta otira ko koe tonu te ki o
tena whakahaere o tatou. Haere mai tana ki te
Kotahitanga o nga iwi maori o nga
motu e rua. He rereke i nga ra i o
tatou Tipuna he rereke hoki i naianei
he maha nga kupu a Wi Pere mo te
taha ki te Kingitanga o Tawhiaotae iho 
kia Mahuta otira ia te Wherowhero i 
pa ano he kupu mo te taenga o
te Kotahitanga ki Maungakawa a 
kihai I tirohia mai e Waikato ko enei
he nui noa atu kati maku e whakapoto 
mai he poto te taima he nui te
mahi no reira me whakarapopote ki
enei i runga ake nei.He pu katoa
nga korero a Wi mo runga i te ahua
o te Kingitanga. Kati koianei te hua
o ana korero kia whakakotahitia nga iwi
maori katoa o nga motu e rua.

Ka mutu nga korero a Wi Pere

Te Rawhiti. Ka whai,autu i nga poroporoaki
kia raua ko Henare Kaihau M H R ka mutu
tena mihi me tena whakatautau. Ka wha-

kahaere i nga korero a Wi Pere he pai rawa te
ahua o tena arahi haere I nga tikanga katoa i
whakahaerea e Wi Pere mo te Kingi tanga o
Mahuta. I penei tena kupu, ko tona Kingitanga
I rangaia ki runga I te Tiriti o Waitangi
mete Kotahitanga nei kai runga ano i taua Tiriti 
ra ano, ehara i te mea he Tiriti ke e ngari
ko taua Tiriti kotahi ano. Na nga whakahaere
ke i rereke ai. Heoi i penei ahau kai te kotahi
tatou i raro I te mana o te Tiriti o Waitangi,
Ka pai ka tika nga mihi mai, I whai takoha 
ahau kite Kotahitanga i te taenga ake ki Mau-
ngakawa, otira kihai i whakarongo ki taku kupu
kia noho atu tai hoa e hoki mai kia whiriwhiritia 
e matou te kupu ate Kotahitanga hoki mai ana,
na, e Wi, ehara ia au tera he.
Heoi ra e nga iwi e nga Taane Wahine Tamariki, 
kia kaha kite whakahaere i to tatou Kotahitanga.

Kia ora koutou katoa.

Henare Kaihau, M H R. Karanga mai kia
Waikato tenei te haere nei kite ra, ka pai nga
mihi tenei i haere mai kia kite ia koutou i tae mai,ai ki
konei tena, koutou katoa.

Tera atu te roanga atu ona korero otira i
pau katoa te nuinga, o ana korero ia te Rawhiti
kai roto ia rau a Pohuatau te nui nga o raua
kupu. Kaore i uru ki roto i e nei whai kerero.

W K Wihape.

Me huri iho te titiro ki to

tatou Nuipepa, ki te "Puke ki Hikurangi".

1.Ko tenei pepa he nupepa maori na
H. T. Mahupuku.

I Tangohia mai e ia I runga ake i tona
whakaaro hei mahi i nga mahi a te Kotahitanga 
i te tau 1895, i timata mai I taua tau
te mahi i nga mahi a te Kotahitanga tae
mai ki tenei tau ki te tau 1897.
2. Kaati i te ' tukunga atu i te nupepa nei
kia rere atu kinga pito e wha o tatou motu
e rua me o raua utanga e rere atu ana te tatou manu i
raro i te mana o te Kotahitanga me te Tiriti o
Waitangi me te iwi nui tonu me te komiti o te pepa
me H. T- Mahupuku.

3- Kua oti i te Paremata o te kotahitanga me H. T.
Mahupuku te whakatuturu enei tikanga e mau ake i
raro iho i te kupu apiti hei maramatanga kia koutou
koia ano i noho ai te mana kinga tangata e maura te
whakaatu i te rarangi 2 i runga ake. ra

4. Kupu apiti;- Te motini a te whare mote Perehi.
Hemotini:- kite whakaaro o tenei Runanga me 
whakahaere he tikanga e taea ai te
tono kinga takiwa maori katoa o nga motu
e rua nei i Aotearoa mete Waipounamu me
nga motu e patata ana mote perehi nupepa
a H. T. Mahupukukote Puke Ki Hikurangi;
te ingoa me whai mana, tenei runanga
o te kotahitanga me tena Kawanatanga kite
whakariterite tikanga I waenganui ia ratou
ko H. T. Mahupuku ratou ko ona kai
whakahaere hei whakaotioti mo etahi mahi
a te Kotahianga kua whakahaerea, e whakahaerea 
ana ranei amuri ake nei mete awhina
ano onga mema me nga Rangatira o te Runanga 
me etahi atu Rangatira o te Iwi nei
tuku atu I te korero whakamarama ki ona
hapu komiti tane wahine o te iwi maori e
kore e araia te Pakeha e hiahia ana kite utu
nupepa mona mo era atu panui o nga toa
hokohoko me era atu mahi e ahei ana I nga
kai whakahaere o te perehi te tuku atu I nga
pukapuka hainatanga, tono nupepa  ki nga
mema me nga Rangatira, wahine taane o
nga takiwa.

H Tare Tikao; Kai motini
Hiraka Te Rango; Kai tautoko,

1. Kupu apia,

me whiriwhiri he, komiti hei whakahaere
nga tikanga o te mahi a nga kai mahi me
era atu mea katoa e whakapaua ana mote
perehi me nga moni kua utua ki waho me 
nga moni e utua ana ki roto ko te 
tokomaha o nga mema kia tokorima hei Papawai
mei te komiti huihui ai

2. Me hui te komiti ia, toru marama ia toru 
marama ma ratou e whakaotioti nga mahi 
o te perehi ia taima ia taima ma ratou 
hoki e whakarite nga kai mahi me o ratou
utu me uru atu ano a Tamahau ki roto i
taua komiti ia wa ia wa me haina tona ingoa 
ki nga mea kua whakaaetia e tenei komiti
3. Whakarite mete whiriwhiri ano i roto I
nga takiwa etahi komiti maori tetahi tangata 
ingoa pai ranei hei whakahaere atu mo
nga tangata wahine ranei e hiahia ana ki te
tango nupepa I roto ia teru marama i te ono
marama i te tau ranei me utu nga moni ki
nga Tiamana o nga komiti me tuhi rawa ki
te pukapuka a tena komiti a tena komiti i
mua mai o te tukunga o nga moni kite komiti 
tuturu o te nupepa ma te Tiamana o ia
komiti e hoatu he rii-ti-i- ti mo nga moni e
utua ana kia ia me hoatu hoki e te komiti
tuturu ara e te Tiamana he rii-ti-i-ti mo nga
moni kua tae mai kia ia, ia wa ia wa

.4.Me utu nga moni a nga kai tango nupepa
i mua o te tau ia tau ia tau e kore e haere
noa te nupepa kite Tangata e hiahia ana
engari me utu rawa te moni me tuhi mai ranei
te kupu awhea utua ai kote utu mo te
tau ma te tangata tekau herengi mo te ono
marama e rima herengi me te hikipene mo
te teru marama e teru herengi.

5. E rua putanga o te pepa i te marama hei te turei
me tuku noa atu he tauwira ki nga Tangata kotahi
putanga i mua mai o te taima e mohio tia ana kua
tae ki te teru rau

nga kai tango nupepa hei reira ka haere tonu nga
pepa mo ia tangata mo ia tangata

6. A te wa e hui ai te Runanga-nui o te Kotahitanga
ia tau ia huinga ranei me whakatakoto mai nga kaute
moni mehemea kua ea katoa nga moni a Tamahau i
utua ai te perehi me nga moni hua me tuturu te
perehi ki te Kotahitanga

7. Kote komiti tuturu me te perehi o te Puke Ki
Hikurangi me Rehita rawa ki te tikanga o nga ture
Pakeha hei arai ano hoki i te hiahia o otahi mea
rereke e oho ako ana i waenganui ia ratou

8. Ko nga kaute moni me nga kaute e utua ana me
paahi rawa e te komiti i miiii o te utunga me
whakarite ano e te Tiamana raua ko Tamahau te
Tangata hei utu I te moni tiaki moni keehi ranei mo
nga nama e pa ana ki tenei perehi me te tuhi iho ki te
pukapuka

9. Ko nga reta tuhi mai e pa ana ki te kitoa kaore 
he utu ko nga reta tuhi mai e pa ana kia ia 
raua ratou ranei me nga mea ngaro aha ranei 
tupapaku mate ranei whanautanga tamariki marenatanga
panuitanga kanikani me era atu e taea e te perehi
te takai te Etita ratou ko te komiti te whiriwhiri 
mo te utu I runga ano ia i nga tikanga o te utu mo 
nga mea pera e tenoa ana era atu nupepa

10. Ko nga mahi katoa it te Kawanatanga o te
Kotahitanga e whakahatia ana kia taia Me hoko nga
pukapuka kite maori me te Pakeha kai te nui ote
mahi me te ahua o nga pukapuka

11. Ko nga korero o nga  nupepa Pakeha me
whakamaori a me haere ano te mahi o te nupepa I nga
reo e rua he mea pai ano te reo rua kia taea ai te
kupu a te maori te titiro e te ra taha

12. Ko nga mema katoa hui atu ki nga
Rangatira Taane Wahine e tae ana kite hui me
whakakaha katoa ratou ki nga kupu tautoko o tenei
perehi me te whakaaeanoki te tango nupepa ma
rateti, kai tena whakitaro anake te tikanga e kore e
ahei te tonotono.

13. Kia whai kaha te komiti tuturu kite tukutuku
atu ia wa ia wa i ta ratou, i whakaaro ai hei
whakakaha atu i nga mahi o te nupepa me te panui
ano kia rongo te katoa.

14. Ko nga reta a tetahi a etahi ranei me ata 
Titiro te Etita ki te titiro ia kore e
tika kia ta ia me whakaatu ara me panui ki tena 
waahi ano I wehea mo nga mea pera he I whakaatu e 
kore e ta ia.

15. Roto Etita kote utu mona e whitu tekau ma rima
Pauna I te tau kotahi koto raro iho i te Etita he
Pauna i te wiki mo etahi tokorua kotahi tekau
marima herengi I te wiki mo tetahi tekau herengi i
te wiki tokowha katoa nga kai mahi

16. Kite tae kite tau e mahi ana nga kai mahi mate
komiti ratou ko Tamahau e whakariterite te nekenga
ake o te utu mo nga kai mahi te hokinga iho ranei 
i raro ano I nga tikanga
o te ture mahi kirimina whakarite

Te kupu apiti nate komiti.

1 - Ki te tuku korero mai koutou ki to tatou puke
hei utanga kia kotahi tonu te taha o te pepa hei 
tuhinga o ia wharangi o ia wharangi, kia ngawari 
ai nga kai mahi o te perehi.

2. Ki te tono mai te tangata kia tukua atu te pepa kia
ia me whakamarama mai tona ingoa iriiri mete ingoa
o tona matua me tona poutapeta mete porowini o
tena, takiwa, kia marama rawa kia tae pai atu ai to
pepa kia koe.

3.Ki te tuku reta mai koutou me penei te
tuhi mai ki waho o te kawa.

[Kia Purakau Maika
Etita o, te Puke Ki Hikurangi

Greytown North
Wairarapa]
Letter Box No. 16

4. Kahore e perehitia nga korero, whakakino mo te
tangata, MO nga tangata ranei, mo nga iwi mo nga
hapu me era atu mea whakakino e pa ana ki te
tangata e tukua mai anakia perehitia he mea kino rawa tenei
kinga perehi katoa o te ao kaore e perehitia.

5. Ki te puta o koutou nupepa kia tiaki kauaka hei
rukerukea noa tanga atu me tiaki tonu tae noa ki te
tau ka whakahoki mai ai kia whakapaiperaua kA
whakahoki atu ai engari mau ano e utu te panekuini
itio te tukunga mai mo te whakahokinga atu kahore
he utu mo te mahinga.

6. Ki te tuku moni mai koutou mo te pepa nei kaua
te noti, te hiriwa, engari hei nga moni ota anake o
nga poutapeta te ahua o te tekunga mai me titiro ki
te nania teru i runga ake nei.

7. Ko Mei te marama i te tau 1898 i whaarotia ai kia
tukua whakareretia atu te perehi o te Puke Ki
Hikurangi ki te Kotahitanga ma kaha nga kai tauteko
ki te whangai kia ia te whakahaere menga mahi katoa
menga moni hua e puta ana mai I roto mana e
whakarite ana kai mahi katoa.

Ki te Etita o "Te Puke ki Hikurangi "
E' hoa tena koe, mau e tuku atu ena,
korero ki roto ki te Nupepa mana e hari
atu ki nga waahi katoa o nga motu erua,
ara nga tikanga o te hui i tu nei ki Papawai
Greytown, Wairarapa, I te marama o Oketopa 6
1897.
I te marama o Hepetema I te 25 onga ra, 1897,
ka haere a Tamahau Mahupuku ki te tai-rawhiti
whakawahaia mai ana e pa nga Iwi o reira.
Hoki mai I reira ka ara mai tena ara i hoki mai ai
ma te tai-hauauru whakawahaia mai ana e ia
nga iwi o te tai-hauauru, I runga I tona kaha
me te mana ote Kawanatanga a, whakahokia ana e
te Kawanatanga te utu o nga tereina ki te hawhe
tikiti te rataana mo nga tangata e haere mai ana
ki te Paremata o te Kotahitanga i Papawai Kereitaone
Wairarapa.
Ko nga Iwi tuatahi I tae mai ki te marae ko Ngati
Raukawa, ko Muaupoko, ko Rangitane, ko
Ngatiapa, ko Whanganui, ko Ngati-Waewae, ko 
Ngati Pikiahu, ko Ngati Hauiti, ko Ngati-Whiti, 
ko Ngarauru, ko Ngati Tuwharetoa, me era atu iwi 
nunui o nga motu e rua. Ko enei iwi katoa e haere ana
he peene ano ta ratou ko te peene a Ngati Raukawa.
Kotahi maero te mamao mai I te marae o teParemata,
I Papawai ka tutaki kite peene o temaraee kiia ana 
tona ingoa te peeneo te Kotahitanga, ka hapainga e taua
peene nga iwi o te Tai-Hauauru. A te hawhe maero
te mamao mai I te marae ka tutaki ki te matua a nga wahine
he rau-rakau te kakahu, he haki no Ingarangi inga
ringaringa ko ta rateti powhiri "Toi-a-mai
te waka, ki te urunga te waka, ki te moenga
te waka, ki te takotoranga Itakoto ai te
waka e 

Na e hoa ma, ko Kahukura ki te rangi ko
Tauaiwi ki raro, tara ana te haere a te tangata, ka
hapainga ano nga Iwi nei e rima tiini te mamao mai
i te Paremata. Ka tutaki ki te matua o te marae, ta
ratou powhiri koia tenei:- Toi-a-mai-nga-iwi ki-te
uru-nga-ki-Aotea-ki-te-takotoranga-i-takoto-ai-te-
Tiriti-i-Waitangi.

Na, e hoa ma, ko whaitiri kite rangi, ko taua iwi ki
raro, Na, e hoa iiia, e pono ana tenei, ina-hoki, i,
rangona iho e matou te ngatere tanga ote whenua,
kauru kite marae ote Paremata kite Rongootaketake,
kotahi haora e whakarite ana ite ture anga tipuna,
menga maiua kite tuku atu ite roimata hei tohu mote
aroha. Na e hoa ma I muri o tena ka maioha, katu i
kona nga tama ate tangata ka kitea kona te rawe ote
meremere mete taiaha kapakapakau ana, rere ana te
wehi.

No te rua o nga haora ka hiwihia nga haki e (4); ko
te Tiriti o Waitangi, raro iho ko te Rongopai, raro iho
ko Maui, raro iho ko ta te Potangaroa, i te hiwinga o
nga haki tangi katoa nga peene e rua, ki te whakanui,
ka haere atu hoki nga wahine o te Tai-hauauru ka
rauna i te pou o ngii haki me te mihi aroha ki nga oha
a nga Kaumaiua. Ko te hiwinga o aua haki he tehu
no te whakatuheratanga i te Paremata.

Ka mutu nukuhia atia i te mea e tatari
ana ki nga iwi kia rupeke katoa mai, i te po
o taua rangi ano ka tae mai a Taare Tikao
o Ngaitahu o te Waipounamu te Tiamana
o te komiti o te Kawanatanga o te Kotahi tanga. No
etahi rangi ako ka eke mai e tahi o nga iwi o te Tai-
Rawhiti a te Arawa, a Rongowhakaata, te
Whanauapaniii, a Ngati Hineuru, Teurewera, a Ngati
Porou me etahi iwi atu, ko taua ahua powhiri ano
kua whakamaramatia i runga ake nei.

I etahi rangi ako ka eke mai ko nga IwI o te Tai-
Rawhiti ki Heretaunga ara  ko Ngati Kahungunu, ko
aua powhiri ano i whakamaramatia i runga ake nei.

No te Rahoroi te 16 onga ra ka tae mai a Waikato
ara a Te Rawhiti Hekeretari o Mahuta a Henare
Kaihau mema o te Taihauaru - Hone Heke-- Wi
Pere.

Ite 2o onga ra ka tangi nga Peene e rua, katu
hoki nga wahine kite Pukana a Wiki Eruha, a Meri
Whariki, it Huhana Tuhokairangi, note marae enei
wahine. Na e hoa wa he rawe te mahi a nga
Tamahine ate tangata wiri ana te tinana kapakapa
ana te rau o te Taiaha mete mea nga Kanohi ko Tawera, 
I muri o tera katu no Ngati Tu wharetoa ko 
Meraina Hiraka no Taiwiri ko Ngati Henare
Haeretuterangi no Whanganui ko Ripeka te
Mawae no Ngatiapa no Rangitaane kote Raraku 
Hunia, kotaua a hua ano o te tuatahi te
pai, I muri mai katu ko Hinepaie ko Mihi te ua, 
ko Hepine te Ropu, ko taua ahua ano i runga ake nei.

Na e hoa ma e hanga, whakamiharo ano enei
tikanga katoa kua Whakaaturia I runga ake nei.

Te whare Paremata he kaari putiputi rakau
whakapaipai a waho I tata kite rua eka te, nui.

Te ingoa ote whare oraro ko Aotearoa e 2 tiini
te roa me ona whakapaipai e iri ana hoki nga
whakahua onga kaumatua Rangatira kua heke atu
ra kite po.

Kote whare o runga kotete Waipounamu te
Ingoa e 2 tiini te roa me ona whakapaipai e
Iri ana me nga whakahua onga Mema ote,
Kotahitanga iho nei kite Waipatu I te tau 1893.
Ko tewhare kainga e rua tiini te roa me
ona whakapaipai, Me Ona whakaahua me ona 
putiputi e kore nei e taea te Whakaatuatu
katoa I roto I tenei panui e tu ana nga 
taane wahine me to ratou kai tohutohu ara
a Raharuhi Tohokairangi me, tana wahine
ara a Taukuta Raharuhi kai tohutohu o te taha ki
nga waiata wahine rite katoa nga mea o reira te kai
me era atu mea i piki haere tonu tae noa ki
te pakarutanga o te hui.

Kaputa mai ki waho ka titiro atu koe ki
waho ka kite atu koe I te whare o nga Pirihi me to
ratou Tariana, ara a Kawana Ropiha rite tonu o reira
mea,

Ka titiro atu ki muri o te whare Paremata ka, kite
atu koe I te whare Putia e Iri ana te kau te hipi te
poaka te tikaokao te tuna me era atu kai o te whare
rite kaota nga mea o reira,

Ka titiro atu whakatai e, 2 tiini te mamao atu o
te awa o Mangarara he awa huata e rawa hei
kaukauranga, kai te taha o taua awa ko te tepara
nui tuunga kooti o ia ahua o ia ahua,

Tetahi o nga whare ko Hikurangi te Ingoa, ote
marae ko Whakapaumahara kotahi tiini te mamao
atu i te whare Paremata kote roa o taua whare kotahi
tiini me te hawhe me te whare kainga ano i tetahi
pito me o reira weita ano kote whare huihuinga, tera
o Niniwa heremaia me nga Reiri komiti,

Ko Papawai kotahi maero me te hawhe te mamao
mai i te Taone o Kereitaone no reira i tu ai te
Poutapeta ki te whare o nga pirihi e rua haeretanga i
te ra o te meera rite katoa o reira mea,

Ite 28 katu ano te Peene ki roto i Aotea
whakatangitangi ai katu ano nga Wahine kite pukaha
ara a Mihi Teua a Hepine te Ropu a,Taranaki Teua
he Taane tenei, kotaua ahua ano kua
whakamaramatia i te tua tahi ra I muri katu ano a
Merania a Ngaahu kite pukana katatua a hua ano te
pai, pera i ote tuatahi.'

I tu te tina i te 1 p. m. otenei ra i whakaturia te
keeke i haria mai e Tunuiarangi ote

TE PUKE KI HIKURANGI.

tina a te Kuini Ingarangi i te ra o tona Taupiri
a i kainga hoki e nga Iwi katoa taua keke.

heoi ena tikanga.

Ko te minita hapai anga ritenga whakamo-
emiti kite Ariki ko Arena te Hana i runga i 

ana kupu whakarite i to te karaipiture ki to te
kotahitanga i runga i enei whakarite mana pu-
ta ana te whakamoemiti a nga iwi onga mo-
tu e rua.

He nui hoki te whakamoemiti onga iwi ki

to ratou tiamana kia Taare Takao mo tona ka-
ha me tona manawanui kite whakahaere i nga
tikanga kia mana aki te runanga iaia.

 I nga wa katoa e tu ana te nei hui tae noa
kite mutunga kore rawa he tangata haurangi
i kitea kite marae kore rawa hoki i rangona
tetahi tangata i mahi pera. Kore rawa hoki
i rangona he ingoa tangata i mahi tutu ara
hianga kinga mahi ngahau o te ao.

Kahore i roto i enei korero nga tikanga i ma-
hia ki roto i te whare Paremata ara nga ora
me nga mate e pehi nei i nga tini iwi o enei
motu e rua. Otira e hoa ma mehemea i ko-
nei tonu koutou ka miharo koutou penei ho-
ki me matou makona ana te kanohi makona
ana te taringa makona ana te waha ora ana
te ngakau kote nei e hoa ma kia mama mai
te waewae a tenei tau e haere ake nei kite ka-
we hoki ia koutou whakaaro mehemea e kore
e kitea te mea tika i roto i ena, hei tapiri mo
enei. kua kitea nei i raro i te Rangimarie, kia
kite kanohi ai koutou kia rongo taringa ai ko-
tau.

Kai rite ia koutou te whakatauki nei na,

E moe ana te mata hi tuna e ara ana te ma-
ta hi tuna.

Engari kia rite koutou kite whakatauki

nei na; "i a maru te kori, kori tahi."

E heke ana tenei kite hikinga, i hikitia
te whare Paremata o te Kotahitanga i te 10
30pm o tenei po o te 28/10/97; mo tera

tau.

Ko tenei e nga iwi haere mai! haere mai!

ki to koutou Kotahitanga.

Heoi ano  na te komiti o te Apitihana (5)
o te Paremata o te Kotahitanga;—

Terana Marumaru,

Wiremu Ranana,

Te Hanea Kawana Kopiha,

Hamuera K te Korou,

Hemi Rata,

NGA RETA TAE MAI.

Whangaehu.

Noema 14 1897.

Ki te Tumuaki o Te Puke Ki Hikurangi;—
Kia K H T Rangitakaiwaho.
E hoa tena koe;

Kia whakapaingia te Atua o tatou tipuna
ara te Atua o Aperehama, te Atua o Ihaka,
te Atua o Hakopa nana nei korua ko to ta-
tou kaumatua ara ko Tamahou Mahupuku i
whakaako ki te aroha, ki te rangimarie, me
te ngakau e herehere ana.

E hoa:—

He mea atu tena kia koe kia u-

taina atu e koe enei kupu ruarua, ara, e pe-
nei ana; Kua oti te haki ia matou i nga ko-
miti te 10, pahitia rereatia i te hui i tu ki
Whangaehu nei i te 8 onga ra o Noema
1897, te ingoa o taua haki, ko te Aurere ta-
nga o te iwi Maori o te Kuini; i runga i ta
matou whakaaro, kia panuitia atu ki nga
reo e rua, pakeha maori, o Aotearoa me te

Waipounamu.

Heoi ano,

Na H K Rangitakoru

Te Kotuku

Whare Komiti Reureu
Rata, Noema 28 1897.
Kia K H T Rangitakaiwaho,

Tena koe, me to komiti tau-
toko i to tatou Nupepa ia Te Puke ki Hiku-
rangi.

Heoi e inoi atu ana ahau kia

koe kia panuitia atu e koe te ingoa o te ko-
miti wahine o Ngati Pikiahu, a, "Mahinara-
ngi he komiti no te Taihauauru, i raro ano i
te mana o te Kotahitanga o te iwi maori o nga
motu e rua o Aotearoa, o te Waipounamu,
me te mana hoki o te Tiriti o Waitangi no







reira e tika ana kia tae atu tenei ingoa ki te
waahi i takoto ai nga ingoa o nga komiti
wahine kua tae e tuna ki roto i to tatou wha-
re Paremata ki Aotea, me te Waipounamu, me
Hikurangi, o tenei huinga kua hori ake nei
heoi i te mea kua rite nga tikanga o tenei
komiti penei ka tautoko i to tatou nupepa a
kei te tautoko hoki i nga mahi kua oti te
mahi e to tatou whare me o tatou mema, o
te Kotahitanga ko te ingoa anake te wahi e
panui penei me te wahi ki tutua ki raro iho

nei koia tenei.

Te Komiti Wahine o Ngati
Pikiahu, ko Mahinarangi; Te Kotuku
Whare Komiti Reureu, te kainga
Rata; te Poutapeta, e ta-
ta ana ki Marton,
Piahaere R H Te Huri.
Tiamana o taua Komiti.

Kite Etita o te Puke ki Hikurangi
Tena koe he patai atu tenei naku kia koe ka
whakaaturia mai e koe te utu mo te nupepa
e te perehi i te tau kia mohio au he hiahia;

noku kia tukua mai e koe tetahi nupepa kia
au ina mohio au kite utu o te nupepa o te
perehi i te tau.

Ko toku kainga ko Puketotara ko te Pou-
tapeta Orona Piriti.

Heoi ano

Hemi Warena.

WHAKAUTU MO NGA RETA TAE MAI.

Papawai.

Tihema 21 1897.
Kia Te Rangi takoru

E koro tena koe,
Me o hapu me o komiti kia ora tonu
koutou katoa i raro i te atawhai a to tatou
Ariki mana koutou e atawhai e manaaki e
whakakaha ki te rapu i nga tikanga e ora ai
te rahi te iti te rawakore te pani ma te pou-
aru me te manene, heoi te mihi. Tenei koa
panuitia to panui ki te reo kotahi, ko te take
i kore ai e puta kinga reo e ru i he kore kai-
whakamaori. E koro kei pouri koa me o
hapu ma o komiti tera ano e puta i te puta
nga tuarua tuatoru ranei o te pepa nei, otira
herea tenei i whakaaro nuitia e te Kotahi-
tanga i tae mai ki te komiti o te perehi
kia puta nga korero o te pepa nei ki nga
e rua, otira e taea hoki te aha.

Heoi ano
Na K H T Rangi tamaiwaho.

Papawai

Tihema 21 1897.
Kia Poihaere R H Te Huri.

Tiamana o Mahinarangi.
Tena koe;

Tenei kua panuitia e au te ingoa o tena o ta-
tou Komiti, heoi mo to patai mai e whia te utu
mo taku panuitanga, e hoa kaore he utu tahi
mo te panuitanga i nga panui penei engari nga
panui mahi moni.

Heoi ano
Na to hoa K H T Rangitakaiwaho.

Papawai

Tihema 21 1897.
Kia Hemi Warena,
E koro tena koe;

Heoi te mihi.

Tenei kua kite iho i to patai mai i roto
i to reta.

Ae mau e titiro iho ki te Nupepa nama
tahi o te Puke ki Hikurangi.
Heoi ano,

Na te Etita.

Papawai
Tihema 21 1897.
Kia Rerekura,

E koro tena koe;

Tenei to reta kua kite iho au, e pai ana ma-
ku e tuku atu nga kape e waru:

Heoi ano;K H T Rangitakaiwaho.



Hikurangi

Papawai.

Tihema. 21. 1897.

E nga iwi, e nga hapu, e nga reo, e nga

mana.

Tena ra koutou.
He whakaatu kia koutou ko to tatou pepa

 ko te Puke Ki  Hikurangi he nui ke atu. Hei
te putanga tuarua tuatoru ranei te kite ai

 koutou, kei te nui tonu o nga korero te tika-
nga. Kanui nga, korero kanui haere tonu
atu hoki ia.

i Heoi ano.

i Na te Etita o te

Puke Ki Hikurangi.

Papawai.

Tihema  15 1897
E nga iwi E nga hapu E nga reo E nga
mana.

 Tena ra koutou i raro i te atawhai a to ta-
 tou Ariki a Ihu Karaiti. Heoi te mihi.

He whakamarama atu kia koutou, E titiro
iho koutou kinga reta o te Pepa nei e whaka-
ngarongaro ami e taea hoki ia nei e au te aha.
i runga i te mea kotahi tonu au kai te mahi i
nga mahi, ara kei te whakahaere i nga mahi
katoa o te Perehi nei. E huri ana kite wha-

katotika i tate nei tangata mahi na, E kara-
nga mai ana te tahi atu, E huri atu ana ki tera
E huri a ia hoki kite matini. Kaati ka pewhea -
ai ia nei te totika tanga o nga mahi i te nui
noa iho o nga mahi, hei mahinga maku.

Ko tahi tonu te tangata i rongo ai au i kite 

ai hoki i roto i nga tuhituhinga i nga Rongo-
pai i roto hoki i te Karaipiture, E ki ana kota
hi! tonu taua tangata nana i waha nga hara o
te ao, koto tatou Ariki anake ko Ihu Karaiti.'
E ngari kia marama ano koutou he Atua teta-
hi waahi ona ara ko te whakakikokikotanga i te

kupu. Ko au he tangata anake au na reira
pea i kore ai au e kaha kite whakahaere i nga i
mahi katoa.

Heoi ano
K H T Rangitakaiwaho