|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 1, Number 16. 04 October 1898 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
[NAMA 16] WAIRARAPA OKETOPA TUREI 4 1898 [Wharangi No 1]
Poneke
Wi Pere
Paratene Ngata
Hoani Ruru
Haka Tautuhi
Tai-Rawhiti
Tai-Hauauru
Tamahau Mahupuku
H. Kaihau
Pirani
Pire
Nui Tireni
Pipiriki
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA. 16.]\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE PUKE SI HIKURANGI OKETOPA TUREI 4 1898. [Wharangi No 2.J
iho i a koutou whaikorero o koutou whare
Honore ka mohio iho au ki etahi kupu maku
kanui ano te marama te pai o a koutou kupa
e kite iho nei aa i roto i ta tatou pepa, ne
mea noku kei kapi te pepa i runga i taaka
whakamarama i te mea katahi ano ka taea
eau s koutou kupu i tika tonu, me te rangi-
ruatanga o etahi, kei te ngangahu tonu
hoki a koutou kupu katoa i roto i te "Puke
me te Tiupiri."
Engari nga kupu a to tatou hoa a Manga-
kahia, kite ana nga mea ririki i te painga me
te marama i toona kaha ki te hoki ki muri
whakamarama inai ai, me toona whakarara-
ngi mai i nga tongi o nga tau i puta ai nga
kupu whakaari i waho i aua tongi, hei
takotoranga mo te orangaiti, i homai nei Mo
tatou mo te Iwi Maori, koia te "Tiriti O Wai-
tangi," me te :'Ture 710. I te tau 52 me te
nui atu o nga tau me nga kupu i korerotia
nei e Mangakahia, i runga i taku kitenga iho
i tenei whakamarama e mea ana ia kia titiro
atu nga Mema matau Tane, Wahine i tona
whakakaupapatanga mai i nga tau i tu ai aua
Hui i whakaputaria ai aua kupu whakaari i
nga mangai o te Kiingi, me te Kuinitanga o
Ingarangi, kia pera tahi atu koutou te hunga
mohio o tatou, kia kotahi koa te rauiritanga
i o koutou matauranga ki nga kupu i rarangi
tia nei e Mangakahia penei kua haere tika te
rere a Tahuarangi, te waka o Maui-tikitik-a-
Taranga, i hiia ai te Ikaroa nei, e hoa ma,
e hoa ma te kupu kei roto i te awa o Wha-
nganui nei, ki te rou te Taa ka kape te Ihu,
e hoa ma ka paea te waka, ka eke tatou ki
runga ia te Ririno te waka o Potoru, kumea
atu ana e te Taitope ki te «ru, kaore i hoki
mai ki te Aomarama.
Kaore he tikanga mo te Pire Poari a te
Pirimia, no te mea kua hapai etahi o koutou
i taua Pire, kua turaki etahi, kua whakatika-
tika etahi, kaati ko te mea e hapai ana kei te
kite ia i te putanga mai o te momonatanga
kia ia, reka tonu ki & ia, ko te mea e turaki
ana kei te pa tonu mai te pawerawera kia ia
ahakoa kei tawhiti kaa tae noa mai te hana-
nga o te wera, ko te mea e whakatikatika aua
e rite ana ki te whewhe ka puputu kanui te
mamae, ki te taea te nganga, ku a ora.
Heoi nga kupu a to koutou hoa hei kata iho.
Rerekura Te Rangiwhakaekea.
Opepe Taupo.
Akuhata 24 1898.
Ki te Etita o "Te Puke ki Hikurangi."
E hoa tena koutou ko to runanga whiri-
whiri matauranga te tuku na i nga mamaoa
o ia Rangatira o ia Rangatira kia perehitia
e koe ki nga topito o nga Hau e wha o te ao
ara o te Tonga, o te Marangai, o te Tuaraki,
o te Hauauru, he mea atu naku kia koutou
kia tukua atu etahi kupu maku kia pikautia
e te "Puke ki Hikurangi."
Tera etahi tamariki tokotoru i haere atu i
Opepe e 9 maero e haere ana ratau ka tae ki
Waipahihi, kaore he hoiho, ko ngatau o aua
Tamariki e 8 tau, o Tumu Raurangi e 7 tau,
o Wi Hikurangi e 6 tau, o te Harawira, Te
Whata, ko nga pueru i haere ai o te mea ka
7 tau, he hate anake, engari nga mea toko-
toru, ko nga hate me nga koti, to ratau
taenga atu ki Waipahihi, ka haere ratau ki
te kari Puia i te one, ka kaukau ratau, te mu-
tunga o te kaukau, ka haere atu ki tetahi roto,
kua kite i etahi ika, he Morihana, ka tahuri
ratau ki te hopu, ka mau ta ratau ika kotahi,
he mea nui ano, i te maunga, nui atu to ratau
koa, katahi ka haere atu ki te taha o to ratau
ahi, ka tahuri ki te mea kai ma ratau ki roto
i te Totipene, katahi ka karanga atu tetahi,
e hoa ma, heria a tatau ika ki te unahi, katahi
ka haria, no te whiunga atu ki roto i te moana,
e horoi ana i te paruparu kia ma ka unahi ai,
ko te omanga o te ika i roto i te moana, ko
te rukunga puerutanga o nga mea pakeke ki
te whai i ta ratau ika, kihai i mau, i he ko
nga manawa o raua tokorua, ko te pueatanga
ake. ki runga kau atu ana ki uta, kua tae tenei
ki te rima o nga haora o te ahiahi, ko to ra-
tau haerenga ki Opepe, ka roa e haere ana,
ka ngenge te mea e 6 tau kua karanga atu
Raurangi Wiremu.
Anaru Puriri.
. Ngatauewaru, Hepetema 19/98.
Kia Purakau Maika.
Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe, ara koutou kou hoa wha-
kahaere whakaatu hoki i nga tikanga o nga
motu katoa o te ao, ko te Atua hei awhina hei
whakakaha hoki ia koutou mo nga mahi ka-
toa.
E oku hoa tata i roto i te. aroha, tenei an,
a tae atu ki toku Wairua, kai te whakaaro
noa iho ki te Pire a te Kawanatanga, ara oku
whakaaro penei, ko ewhea rarangi o taua Pire
hei painga ki nga Iwi Maori e noho nei i
Aotearoa me te Waipounamu, e whakaritea
nei e nga tangata matau, a kai te pewhea
hoki te titiro a nga Rangatira whai-whakaro
nui ki enei take e whakaatu nei etahi rarangi
o te Pire kia Rahuitia nga morehu Whenua,
katahi, kia mutu te Kooti, ka rua, kia kore
nga Roia, katoru, kia mutu nga Kai-whaka-
haere, ka wha, kia muta nga Ateha, ka rima,
kaua he Taake he Reiti ki runga i nga, Whe-
nua, koianei taku titiro e nga tangata matau,
no reira ki taku whakaaro, he take nui, he
take pai enei putake o taua Pire, ki taku ki
tuturu, kaore kau he painga kai ko atu i enei
take, tuarua, e nga tangata matau, e nga lwi,
e nga Hapu ranei, whakatikatikaia te Pire,
kai warea ki te whakariterite kua taupoki te
kohua-kai ki runga ahi, ara te rima miriona
eka, ko taku whakaaro mo te rarangi o te
Pire e ki nei kia 42 tau mo te Riihi, kaore
au me oku Hapu e whakaae ki tenei rarangi,
engari kia kotahi he Ture mo nga Pakeha
me nga Maori, kia 31 nga tau, he tangata
tautoko au i te Pire, me oku Hapu inga mea
tika.
Tukua atu enei kupu ki "Te Puke Ki Hi-
kurangi."
.Hamua Tamaiwhakakiteaterangi.
Kia Purakau.
E hoa tena koe. I rongo au i etahi Ka-
umatua e korero ana kia Morehu, ia mataa e
haere atu ana ki te Kooti i Kereitaone, i te
8 o nga ra o te marama nei, ki te korenga e
puta atu o nga Pepa kia ratau, a tono ana
kia tukua atu he Pepa kia ratau, whakaae
ana a Morehu, e Pu he tino porori aua Ka-
umatua, tino porori rawa atu, kaore au e
whakaae, ahakoa kaore au e whaimana mo
tenei kupu, aua atu, ko taku kupu toua tenei,
kaua e tukua nga Pepa i runga i tenei ahua,
koi mate to tatau taonga me koutou hoki,
me nga tangata mahi, me ki takitahi atu koe
kia Morehu, me whakaatu hoki koe ki a ia, i
tenei pukapuka.
Harapaki.
Te Apiti Akuhata 21 1898.
Na Tipi-Wai Houkamau
Rotongaio Taupo.
Hepetema 7 1898.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
e pa tena koe me tou Komiti katoa kia ora
koutou, ma to tatou Atua koutou e tiaki e
whakakaha e manaaki, tenei nga utanga
mo runga i te Waka, i tu te tehi Hui ki Opepe
i Akuhata 31 ko taua huinga he kawanga i
te Whare, ko taua Whare he oha na te Kooti
i hui nga Hapu katoa kite moto i taua Whare
ko te Ingoa Kopareawa, ko nga take i whao-
na ki roto, ko te tahi Kura kia whakatutia
ki Rotongaio kia te kau nga eka 10, ko nga
herehere katoa me tuku ki raro i te mana o
nga Komiti e rua o Tuwharetoa o Waiheketua
ko nga pakanga tara Whare e peehi kia mutu
aua tu pakanga kia ratau, kia mau te wha-
kaaro ki runga i a te Heuheu kupu e tu mai
na i Papawai i Poneke Heoi ano.
He Waiata.
E kore ano e ahiahi kamau au
kinga Ture ka rahurahu, heaha
kai tearero e whaka pikau nei
kote mana motuhake mote
maori o Niu Tireni, homai koia
nga ture kia whiriwhiria ete
komiti, hau ana mai Papawai
hau ana mai Poneke ra, tauana
te turiki atu wharetoa i te au
pouri mauria atu ra e Heu, aku
rongo ki Poneke kia te kawana
kia whaka horoa mai nga Ture
pai mo te maori mo te iwi ra
ka papangarua te pitihana e i.
Heoi ano na tohoa.
Na Mere Hapi
(WHAKATAUNGA.)
Hatarei, Hurae 2 1898.
I puare te Kooti i te tekau karaka i te ata.
—Pukengaki Poraka.—
—Whakataunga.—
—Te Panuitanga ote Whakataunga.—
Ko nga Keehi i te aroaro o, te Kooti inaia-
nei, he hura mo runga i te raruraru o te
whakatau i whakaputaina e te Kooti Whenua
Maori i te 28 o nga ra o Mei 1896, i runga i
nga, tono mo te roherohe i te Poraka o" Puke-
ngaki, i runga i taua whakataunga, ka wa-
wahia te Whenua, e rima wahanga, whaka-
taua, aua ki nga uri o nga Tipuna i Keremetia
i raro iho nei. Ara, ko te Poraka, i te tuata-
hi i rohea tonutia i waenganui e tetahi raina
e rere ana i waenganui tonu o te Poraka i te
marangai ki te tonga, ko enei wahanga e rua
he mea wawahi ano i runga i tenei ahua, ara
(1.) Ko te taha ki te Hauauru o te raina i
waahi nei i waenganui o te Poraka e huaina
ana ko "A." Ko te nui (8, 624 eka i ruuri,)
i wahia ano tenei i waenganui, i whakataua
ki nga uri o Tamaiteuru, 1, 000 eka, ki nga
uri o te Toenga me Pateika, (1, 324 eka 1
ruuri,) (2.) Ko te taha ki te Rawhiti o taua
raina waahi i waenganui o te Poraka, e hua-
ina ana ko "B." Ko te nui (2, 011 eka 3 ruri,)
e toru wahanga o tenei, i whakataua ki nga
uri o te Uruwhakapupu (600 eka,) ki nga uri
o te Kaha e (400 eka, ko te toenga e 911 eka
e 8 ruuri,) i whakataua ki nga uri o Paraki-
ore me te Ruatauhinu, ko enei whakataunga
e whakataua ana ki aua waahi ano, ine nga
hea e whakaritea ana kiia tangata, kiia tanga-
ta, ara mehemea e taea ana te whakarite, r
wha nga tono wehewehe mo runga i tenei
whakatau. .
1. Na Takana Kingi, me etahi atu.
2. Na H. Rangitakaiwaho, me etahi atu.
3. Na H. T. Whatahoro, me etahi atu.
4. Na Rora Hori Taha, me etahi atu.
I runga i te rongo o te Kooti i nga korero
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 16.1 TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA TUREI 4 1898.\_\_\_\_\_\_\_{Wharangi No 3.]
. oati a nga Kai-whakahaere, ine nga korere
. hoa i tenei Kooti, i runga hoki i te ata whi-
riwhiri a te Kooti i enei korero me nga korera
hoki i puta i nga whakawa tuatahi, i te tau
1883, whakawa putake, i te tau1895, i mua
i te Komiti Maori, i te tau 1896, imua i te
Kooti, no runga i te whakataunga tuatahi,
ka ara i .konei nga tono hura nei.
Ki te whakaaro a te Kooti, kaore rawa he
tino take i homai ki tona aroaro e ahei ai ia
te huri ke, te whakarereke ranei i taua wha-
katau a te Kooti, ko tana whakataunga ka
whakapumautia e te Kooti, ko nga tono hura,
ka whakakorea.
Otira i runga i tena ki te titiro a te Kooti,
tera pea e ara he patai mo te wehewehenga i
nga uri o nga Tipana i whakataua nei kia
ratau te Whenua, me tono ano katahi ka taea
otira mehemea ka taea e tenei Kooti te wha-
kariterite, e kore hoki e taea te tono, ko nga
pukapuka me nga korero mo runga i nga
wawahanga e whakaatu ana, e ahei ano nga
tangata i whakataua nei kia ratau te Whe-
nua te uru ki etahi atu o enei wawahanga i
whakataua nei, kaore e whakaatu ana i te
wehewehenga o nga tangata i whakataua ai
te Whenua kia ratau i raro i nga Tipuna i
takoto ki te aroaro ote Kooti, notemea e
takoto tonu ana nga tono i reira, e kore e
taea e te Kooti Piira he oota mo te paanga
o ia tangata, i runga ia Tipuna, ia Tipuna,
ka waiho e te Kooti ma te Kooti Whenua
Maori a tona wa e whakaoti te rarangi ingoa
me te paanga o ia tangata, o ia tangata.
Mo nga moni i tukua e nga kai-tono hei
puunga mo te hura o tenei Whenua ka wha-
kahokia e te Kooti kiia kai-tono, kiia kai-
tono, tana, tana.
TURE WHAKANOHONOHO, KI TE
TANGATA WHAKAHAERE HOKI I
NGA WHENUA MAORI.
HE PIRE E HUAINA ANA
He Ture hei whakatakoto tikanga hei
whakanohonoho ki te Tangata hei whakaha-
ere hoki i nga Whenua Maori, Notemea no te
tau o te Taimana Tiupiri o te Kuinitanga o
Kuini Wikitoria, ka tukuna atu enga Ranga-
tira me etahi o nga tino tangata o te Iwi
Maori o Niu Tireni, he pitihana ki a te Kuini
me te Paremata o Nui Tireni, he Inoi atu mo
nga toenga e tata ana ki te rima miriona nga
eka, o nga Whenua Maori e mau nei ki nga
Maori kia rahuitia hei nohoanga hei oranga
mo ratou i runga i tetahi tikanga e awhina-
tia ai ratou he tupato kei waiho kore Whenua
ratou, A, notemea hei whakamaharatanga
mo te pai o te whakahaere a te Kuini i te wa
e tu ana ia hei Kuini, a, hei tohu hoki mo
te nui o tona atawhai me tona ata whakaro-
ngo ki nga hiahia o tona Iwi Maori i Nui
Tireni, e tau ai te ora ki. runga ki a ratou, na
reira e tika ana kia whakatutukitia nga
kupu o taua pitihana, a kia whakaritea he
tikanga e pai ake ai nga whakahaere mo o
ratou Whenua i runga i nga ritenga e whai
ake nei.
NA REIRA. KA MEINGATIA HEI TURE e te
Runanga Nui o Nui Tireni e noho huihui ana
i roto i te Paremata, i runga ano i tona mana
ara:—
1. Te Inga Poto o tenei Ture ko "Te
Ture whakanohonoho ki te Tangata whaka-
haere hoki i nga Whenua Maori, 1898," a
me whakahaere tenei Ture i raro i te mana
o te Minita mo nga mea Maori, engari me
whiriwhiri tahi raua ko te Minita mo nga
Whenua mo nga mea e pa ana ki nga riihi
tanga me nga ruritanga o nga Whenua e
whakahaerea ana i raro i tenei Ture.
2 Ko tenei Ture kua wahia kia rua ona
Wahanga, ara:—
Wahanga I. Nga tikanga tuatahi-tekiona
toru tae noa ki tekiona tekau ma rua.
Wahanga II. Nga tikanga e whakahaerea
ai nga Whenua Maori i roto i nga takiwa
Whenua Maori ina whakaaetia kia wha-
kahaerea tenei Ture ki reira, tekiona tekau
na toru tae noa ki te tekiona wha, tekau ma
whitu. ' No. 3—1.
WAHANGA I.
NGA TIKANGA TUATAHI.
Te whakamaramatanga i nga tikanga o
tahi kupu o tenei Ture me ona taorotanga
tu.
S. I roto i tenei Ture, mehemea kaore e
akoto ke ana te aronga:—
"Poari tona tikanga he Poari whenua
Maori i whakaturia i runga i te
mana o tenei Ture
"Takiwa" tona tikanga he takiwa Whe-
) nua maori i whakaturia i runga i
te mana 6 tenei Tate:
"Pakeha" tona tikanga he tangata no
i nga Iwi ke atu e hara nei ite Maori:
"Minita" tona tikanga ko te Minita mo
nga mea Maori:
"Tangata Maori" tona tikanga he tanga-
ta Maori o Niu Tireni, a e uru ana
ki taua kupu nga hawhe-kaihe me
o ratou uri:
"Whenua Maori" tona tikanga he Whe-
nua e puritia ana e nga Maori i raro
i o ratou tikanga ahakoa kua wha-
kataua, kaore ano ranei i whakata-
ua nga take ki taua Whenua e te
Kooti Whenua Maori e tetahi atu
mana ranei i ata whakaturia e te
Ture, a, e waru ana kinga tikanga o
aua kupu nga Whenua kua tuturu
ki nga Maori i raro i tetahi Kara-
una-karaati i raro ranei i tetahi atu
pukapukawhakapumau take Whe-
nua; engari katia e uru ki roto ki
nga tikanga o aua kupu:—
(a.) Nga Whenua i ata hokona e
te Maori i te Karauna i tetahi Pa-
keha ranei; •
(b.) Nga Whenua e taka ana ki
raro e whakahaerea ana ranei i raro
i nga tikanga o tetahi o nga Ture e
whai ake nei, ara:—
"Te Ture monga Takiwa Ngawha, 1881"
"Te Ture mo nga Rahui Maori o te Tai-
hauauru o • Te Waipounamu me
Whakatu, 1887,"
"Te Ture Taone Maori 1895,"
"Te Ture Rahui Maori o te Takiwa o
te Urewera, 1896."
"Tangata nona te Whenua" tona tika-
nga he Maori e whiwhi ana i tetahi
Whenua Maori i te wa i rokohanga
e te mananga o tenei Ture, a e
uru ana ki nga tikanga o aua kupu
a te Maori tera e whiwhi a muri
atu i runga i te riiwhitanga tupa-
paku i runga ranei i te wira ki nga
painga e puta ana i taua Whenua i
raro i te mana o tenei Ture:
"Kua whakatakotoria" tona tikanga ko
nga huarahi-whakahaere i whaka-
takotoria i Taro i tenei Ture:
4. Ko nga kupu katoa i roto i tenei Ture
e pa ana ki nga Maori whai Whe-
nua ka kiia e pa ana ki nga Maori
whai Whenua i roto i te takiwa
Whenua Maori e ekengia ana e aua
kupu:
5. Me pa a wahanga II, o tenei Ture ki
nga takiwa Whenua Maori anake
kua whakaaetia kia whakahaerea
tenei Ture ki reira i runga i nga
ritenga kua whakaritea i raro iho
nei.
Nga Takiwa me nga Poari.
6. Ka ahei te Kawana ia wa ia wa, i runga
i te Ota a tona-Kaunihera, i ata Perehitia ki
roto ki te Kahiti, ki te whakatakoto i nga ruhe
o nga takiwa whenua Maori, a ki te tapa inga
ingoa mo aua takiwa, i runga i tana i mahara-
ai he tika,
7. Me whakatu he Poari Whenua Maori
mo ia takiwa whenua Maori ina whakaaetia
tenei Ture kia whakahaerea ki reira, a ka hu-
aina he ingoa mo taua Poari ko "Te Poari
Whenua Maori o (me tuhi ki konei te ingoa
o te takiwa whenua Maori)," a kia tokorima •
nga mema o taua Poari, ara:—
(1.) Ko te Komihana mo nga whenua
o te Karauna o te takiwa whenua
i uru ai taua takiwa whenua Ma-
ori, te nuinga ranei o taua takiwa
whenua Maori (ka huaina he ingo-
a mona i raro nei ko "te Komiha-
na);
(2.) Kia tokorua nga mema, me Pakeha
ma te Kawana e whakatu i mari
tata iho i te whakaaetanga o tenei
* Ture kia whakahaerea ki roto ki
taua takiwa: a
(3.) Kia tokorua nga mema, me Maori,
me whiriwhiri iroto i a ratou e nga
tangata Maori o taua takiwa a me
whakatu i runga i te pooti i muri
tata iho i te whakaaetanga kia
whakahaerea tenei Ture ki roto
ki to ratou takiwa.
Engari kaore te tangata Maori
e ahei kia tu hei mema mo nga
Poari Whenua Maori maha atu i
" • •
te kotahi.
8, Me utu nga mema 6 nga Poari Whe-
nua Maori ki nga utu tau me era atu utu
tera e whakaritea e te Kawana i roto i tona
Kaunihera : Engari kaua te Kominihana e utua
a heoi ano nga moni e whakapaua i raro i
tenei tekiona ko nga moni anake e whakaritea
ana e te Paremata i roto i nga moni e takoto
ana i roto i te Kaute mo nga Moni Whenua
Maori o taua takiwa ka huaina i, raro ake
nei,
9. Me tu te Komihana hei mema mo te
Poari Whenua Maori i runga i tona tuunga
hei Komihana mo nga Whenua Karauna, a
mo te taha ki era atu mema tokowha me pa
enei tikanga e whai ake nei:—
(1.) Kia toru tau te roa o te tino wa hei
tuunga mo nga mema, engari i
na mutu te memanga o tetahi
tangata ka taea noa, atu ia te wha-
katu ano, te pooti ano ranei kia
tu ano, hei mema.
(2.) Ka ahei noa atu tetahi mema ki te
whakamutu i tona mematanga i
runga i tana whakaatu-a-tuhituhi
i hoatu ai ki te Komihana.
(3.) Ka ahei noa atu te Kawana i, roto i
tona Kaunihera ki te whakamutu
i tetahi mema mehemea ki te wha-
kaaro te Kawana kua puta he
take e kore ai taua tangata e tika
kia tu tonu hei mema, a i te mea
ranei kua mau tetahi hara ona e
kore ai ia e tika kia waiho tonu
hei mema.
(4) Ka watea te nohoanga o tetahi me-
ma i runga" i te Poari ki te wha-
kamutu taua tangata i tona me-
matanga, ki te nukuhia ranei ia
i tona nohoanga ki te mate ranei
ia, ki te pekerapu ranei ia, ki te
whakataua ranei tetahi hara ki a
ia e whiu ai ki te whareherehere
mo nga marama tekau ma rua
nuku atu ranei, ki te ngaro ranei
ia i tona nohoanga i nga huihu,
inga honohono e toru o te Poari,
ara, mehemea e hara i te Poari
ia i whakaae kia ngaro atu; a ko
ia nohoanga e watea pera ana ka
kiia tera he wateatanga motuhake
(5.) Ko ia nohoanga e watea ana i runga
i te paunga o nga tau kua whaka-
ritea nei mo nga tino tuunga ka
kiia he tino wateatanga tera.
(6.) Ko ia nohoanga e watea ana, aha-
koa he wateatanga motuhake he
tino wateatanga ranei, me whaka-
kapi e te maua nana i whakatu e
te hunga ranei nana i pooti te
mema kua mutu ra i tona nohoa-
nga: Engari mehemea he Maori
te mema kua whakamutu ra i a ia
a kaore i nuku atu i te tekau ma
rua marama te roa o te wa e toe
ana o tona tuunga, ka ahei te Ka-
wana i roto i tona Kaunihera ki
te whakatu i tetahi Maori hei
whakakapi i taua nohoanga. '
(7.) Ko ia wateatanga motuhake me
me whakakapi i roto i nga ra e
rua tekau ma waru i muri iho i
' taua wateatanga, a ko te mema
hou e whakaturia ana hei whaka-
kapi i taua nohoanga me tu mo te
wa anake e toe ans o nga tau i
whakaritea mo te mema kua wha-
kamutu ra i a ia.
(8.) Ka timata tonu atu nga mahi a te
mema e whakaturia ana i te ra
tonu i whakaturia ai ia.
(9.) Ko nga pootitanga hei whakakapi
i nga tino wateatanga nohoanga
me tu i te rua tekau ma waru o
nga ra i mua mai i te ra e watea
ai aua nohoanga i runga i te pa-
unga o nga tau e toru, a ko te
mema i tu i runga i te pootitanga
me timata ana mahi mema i te ra
i pau ai taua toru tau.
(10.) Koia pootitanga me whakahaere i
runga ano i nga tikanga e mana
ana mote pootitanga o tetahi me-
ma mo te Whare o raro o te Pa-
remata mo tetahi o nga takiwa
pooti Maori.
(11.) E kore "Te Ture Arai i nga mema
o te Paremata, 1878, e pa ki
nga mema Maori o te Poari.
(12.) I runga ano i nga tikanga o tenei.
Ture me nga huarahi-whakahaere
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 16.]\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA TUREI 4 1898.\_\_\_\_\_\_\_[Wharangi No 4.]
i raro i tenei Tare, ko nga pooti-
tanga mema me tu ia wa a me tu
kiia Kainga i runga ano i nga ti-
kanga tera o whakahaua e te
Kawana mo te pootitanga tuatahi,
a ko nga pootitanga o muri mai
me riro ma te Poari Whenua Ma-
ori e whakahaere
10. Mo ranga i nga huihuinga katoa o te
Poari Whenua Maori me pa nga tikanga e
whai ake nei:—
(1.) Kia toru nga mema) kia kotahi kia
maha atu ranei o ratou me Maori)
e whai korama ai.
(2.) Ko te Komihana hei tiamana, a me
me whai pooti whakatau ia ina
riterite tona nga pooti, kaua ia e
whiwhi pooti whiriwhiri.
(3.) Ki te ngaro te Komihana i tetahi
huihuinga o te Poari, ka ahei ia
ki te whakatu . i tetahi o nga
mema Pakeha hei Tepute Tiamana
mo taua huihuinga, a me whi whi
te Tepute Tiamana i te pooti whiri-
whiri a kite riterite tonu nga pooti
i te pooti whakatau hoki.
(4.) I raro i nga tikanga o tenei Ture
me nga huarahi-whakahaere i
raro i tenei Ture ma te Poari
Whenua Maori ano e whakarite-
rite ana mahi.
Whaaetanga o tenei Ture.
11. Kaore tenei ture e whakaaetia kia
whakahaerea ki roto ki tetahi takiwa whenua
maori ki te kore e ata tonoa kia peratia e nga
Maori no ratou nga whenua, a me whakaatu
taua hiahia o ratou i runga i nga ritenga kua
whakaritea i raro ake nei.
12. Ka ahei te rua tekau, te tokomaha, atu
ranei, tangata maori whai whenua, kia rua
tekau, ma tahi taa te pakeke o ia tangata nu-
ku atu ranei, i runga i te pitihana e whakaa-
turia ana nei tona ahua e te pukapuka nama
tahi o te kupu Apiti ki tenei Ture, ki te tono
ki te. Kawana kia panuitia e ia te whakaaeta-
nga o tenei Ture ki roto ki to ratou takiwa, a
hei reira me mana nga tikanga e whai ake
nei:—
(1.) Ki te marama ki te Kawana kua eke
ki te rua tekau matahi nga tau o
ia tangata o aua Maori, a he Ma-
ori whai-whenua ratou, heoi me
whakaatu e ia i ranga i te panui
i Perehitia ki roto ki te Gazette
me te Kahiti te taenga atu a taua
Pitihana ki a ia, a me whakaatu
hoki e ia ka whakaaetia taua mea
ki te kore e tae atu kia ia he
whakahe mo taua mea, me ata
tuhituhi taua whakahe ki runga
ki tetahi pukapuka e whakaaturia
ana nei tona ahua e te pukauuka
nama rua o te Kupu Apiti ki tenei
Ture, & kaua e tokoiti iho i te rua
tekau nga Maori whai whenua ara
me tangata kua eke o ratou tau ki-
te rua tekau ma tahi ma ratou e tu-
hituhi taua whakahe a me tae atu
taua whakahe ki te Whare o te
Kawana, i Poneke, i te ra, i mua
mai ranei o te ra, tera e ata wha-
kaaturia e te Kawana i roto i ta-
ua panui, ara, kaua e roa atu i te
rua tekau ma waru nga ra i muri
iho i te panuitanga tuatahi i roto
i te Gazette me te Kahiti.
(2.) Ki te tae atu taua pukapuka whaka-
he, a ki te marama ki te Kawana
kua eke ki te rua tekau ma tahi
nga tau o ia tangata o aua Maori,
a he tangata whai whenua ratou,
heoi me whakahaere e ia kia pooti
nga Maori katoa o taua takiwa
mo runga i taua putake, • ara, me
whakaae ranei kaua ranei e wha-
kaaetia tenei Ture kia whakahae-
rea ki roto ki taua takiwa, a ko
taua putake me tuku ma te taha
i maha ake o ratou pooti i tuhia
• i taua pootitanga e whakatau.
(3.) Ko te ritenga e whakahaerea ai
taua pootitanga me whai ano i te
tikanga o whakahaerea nei
nga pootitanga mema mo nga
takiwa pooti Maori e te Whare o
Raro o te Paremata. ••
(4.) Ki te kore e ata whakahengia te
pitihana i runga i nga tikanga
kua whakahuatia ake nei, a ki te
ata whakahengia ranei taua piti-
hana, heoi ki te tau i te nuinga o
nga pooti i pootitia me whakaae
tenei Ture kia whakahaerea ki
roto ki to ratou takiwa, hei reira
me panui taua whakataunga e te
Kawana ki roto ki te Gazette me
. te Kahiti hei whakaatu, kua wha-
kaaetia tenei Ture kia whakahaerea
ki roto ki taua takiwa ; hei reira
timata atu i te ra tuatahi i panui-
tia ai taua whakaaturanga ki
roto ki te Gazette me te Kahiti,
ka kiia kua whakaaetia tenei
Ture ki roto ki taua takiwa.
5.) Ki te tau i te nuinga o nga pooti
i pootitia me kaua tenei Ture e
whakaaetia kia whakahaerea ki ro-
to ki to ratou takiwa, hei reira me
panui e te Kawana ki roto ki te
Gazette me te Kahiti kua kore te-
nei Ture e whakaaetia kia whaka-
haerea ki roto ki taua takiwa, a
. hei reira kaore he pitihana hou
. e tono ana ano kia wakaaetia te-
nei Ture kia whakahaerea ki roto
ki taita takiwa e tahuritia iho e te
Kawana kia pau ra ano nga ma-
rama e ono o muri iho i te pooti-
tanga tuatahi.
(6.) Ko te panui a te Kawana i roto i
te Gazette me te Kahiti ranei e
whakaatu ana kua whakaaetia ku -
a kore ranei e whakaaetia tenei
Ture kia whakahaerea ki roto ki
tetahi takiwa, whenua Maori, ko-
ia tena te tino tohu pono o te ti-
ka o taua mea, me te tohu i rite
katoa i mana katoa nga whakaha-
erenga o mua atu i taea ai tutu-
kitanga o taua mea.
(7.) Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa,
i runga i te Ota kaunihera i panu-
itia ki roto ki te Gazette me te
Kahiti, ki te hanga huarahi-wha-
kahaere i tana i kite ai he tika
hei whakatutuki i nga tikanga o
tenei tekiona kia tika ai te wha-
kahaere o nga pootitanga i wha-
kahuatia ake nei.
WAHANGA II
WHAKAHAEREANGA MO NGA WHENUA MAORI I ROTO
1 NGA TAKIWA WHENUA MAOEI KUA ATA WHAKAA-
ETIA TENEI TURE KIA WHAKAHAEREA KI REIRA.
WHAKAWHIWHINGA.
18. I Muri tonu iho i te whakaetanga, kia
whakahaerea tenei Ture ki roto ki tetahi
takiwa whenua Maori hei reira ka tau nga
whenua Maori o taua takiwa i runga i te
mana o tenei Ture ki te Poari whenua Maori
o taua takiwa pupuri ai nei whenua mona i
runga i te ritenga fee-simple, haunga ia nga :
mokete, nga riana, me nga whaitaketanga e
pa tika ana i te Ture ki aua whenua, a ko a-
ua whenua me pupuri me whakahaere e te
Poari Whenua Maori hei painga mo nga Ma- '.
ori no ratou aua whenua i runga i nga tika-
nga kua whakaritea i raro nei.
14. Mo runga i nga tikanga o te tekiona
i runga ake nei kua whakamanaia a kua wha-
kahaua te Kai-rehita Takiwa Whenua, ina
tonoa e te Minita kia mahi pera, ki te wha-
kahaere i nga mahi katoa e taea ai te wha-
kaemi me te whakahoki mai ki a ia i nga
pukapuka taitara whenua, e taea ai hoki te
whakaputa e ia nga pukapuka taitara hou,
me te tuhituhi ki roto ki ana pukapuka i nga
taitara o te Poari ki aua whenua, i runga ano
i nga tikanga kua whakatakotoria.
15. Kaua e utua he moni mo nga Inihua
i raro i "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885"
ina rehitatia he taitara ma te Poari mo tetahi
riihi i raro i tenei Ture.
16. Ko nga whenua kua tau ki te Poari
Whenua Maori me tuku e te Poari i runga i
te riihi mo nga tau (kaua e nuku atu i te rua
tekau ma tahi i te tukunga kotahi,) mo nga
moni reti, me nga tikanga e. whakahoutia ai
nga riihi (engari kaua e nuka ata i te rua
tekau ma tahi nga tau . o te whakahoutanga .
kotahi,) mo te noho, mo te whakapai? mo te
wariutanga ranei i nga whakapainga, me era
atu mea kua whakatakotoria, ara, i runga
ano i nga huarahi-whakahaere, e maharatia
ana e te Poari he tika.
17, Kaore he whenua kua tau ki te Poari
e tukuna. i runga i te hoko i runga ranei i te-
tahi tikanga e whai mana ai te hoko, heoi, te
huarahi e taea ai te pera me whai i nga tika-
nga kua whakaritea i raro nei.
18. I runga i tana whakahaerenga i nga
whenua kua tau ki a ia, me whiwhi te Poari
Whenua Maori i runga ano i nga huarahi-
whakahaere kua whakatakotoria, i nga mana
motuhake e whai ake nei. ara, koia enei:—
(1.) Me ahei te Poari kite ata wehe i te
whenua Maori hei mahinga hei
kainga noho mo nga Maori ao ra-
tou te whenua, i runga i nga rite-
nga me nga tikanga e maharatia
ana e te Poari he tika.
(2.) Me ahei te Poari ki te ata wehe i e-
tahi wahi o nga whenua kua tau
ki a ia hei tanumanga tupapaku,
hei tuunga kura, hei tuunga whare
karakia, me era atu mea e mahia
ana hei painga mo te iwi katoa.
(3.) Ahakoa nga tikanga o tekiona tekau
ma ono o tenei Ture ka ahei noa
atu te Poari ki te wehe i etahi
whenua a ki te riihi atu i aua whe-
nua hei wahi mahinga pata kirimi,
pekana, me era atu mea pera mo
nga tau, me nga moni reti, i runga
ano i nga kawenata me nga rite-
nga, e whakaaetia ana e te Minita
a e maharatia ana e te Poari he
tika. •
(4.) Ina tae kite wa e tukutukuna ai nga
whenua Maori me ahei te Poari
ki te matua whakariterite i nga
tono whenua a nga Maori no ra-
tou te whenua a kia rite era kata-
. hi ka whakarite i nga tono whe-
nua a nga tangata ra waho.
(5.) Me ahei te Poari ki te tuku whenua
ki a te Kuini hei mahinga maina
i raro i "Te Ture Maina, 1891.."
(6.) Me ahei te Poari ki te whakapau i
etahi Moni hei whakatakoto, hei
hanga, hei whakapai i nga rori i
nga tiriti ranei, hei. mahi i nga
ruri, hei whakatuwhera i nga
whenua kia taea ai te whakanoho-
noho ki te tangata, a hei mahi i
etahi atu mea e whakamanangia
ana e tenei Ture e nga huarahi-
whakahaere ranei i whakaputaina
. i raro i tenei Ture.
Engari me naahi nga ruuri ka-
toa a me hanga nga rori me nga
tiriti katoa i raro i te mana me
nga huarahi-whakahaere o te Tari
Ruri o te koroni.
(7.) Me ahei te Poari ki te whakahaere
i etahi atu mana kua whakatako-
toria.
19. (1.) Ina tupono he whenua kua tau
i te Poari ka ahei n6a atu te tango i taua
whenua mo nga mahi a te iwi katoa e wha-
aaturia nei e tekiona rua rau e teru tekau
ma rima o "Te Ture Whenua, 1892," engari
le utu taua "whenua e tangohia ra, penei ano
me te whenua e tangohia ana mo nga mahi
te iwi katoa a e utua ana i raro i te mana o
Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni,
894"; a hei huarahi e tino tutuki ai nga ri-
tenga o tenei tekiona me pa nga tikanga e
whai ake nei:—
(a.) Ko nga whenua katoa kua tau ki te
Poari ka kiia he whenua era kua
uru ki roto ki nga tikanga o ,Te
Ture mo nga Mahi Nunui o te
Koroni, 1894," a ka kiia he whe-
nua era kua tuturu rawa ki te Po-
ari i runga i te ritenga fee-simple.
(b.) I runga i nga tono whaka-utu katoa
me tu ko te Poari hei kai-tono, a
ko nga moni katoa e whakaaetia
ana hei whaka-utu me utu atu ki
te Poari.
(c.) Ko nga moni whaka-utu katoa e u-
tua ana ki te Poari me whakahae-
re i runga i etahi tikanga e whai
initareti ai e whai pangia ranei mo
nga Maori no ratou te whenua i
runga ano i nga ritenga kua wha-
katakotoria, a ko nga hua e puta
ana me whakahaere i ranga ano
i nga ritenga e whakahaerea ai
nga hua o te whenua i tangohia
ra, ano kaore i tangohia taua
whenua.
' Ko nga tikanga o tekiona rua
tekau ma wara me rua tekau ma
iwa o tenei Ture me pa ki aua
moni whaka-utu.
(d.) I runga i nga ritenga o tenei tekio-
na, ko enei kupa "mahi a te iwi
katoa," koia ano tera ona tikanga
ko nga tikanga e whakaaturia ana
mo aua kupu i roto i "Te Ture
mo nga Mahi Nunui o te Koroni,
1894."
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 16.] \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI OKETOPA TUREI 4 1898. [Wharangi No 5]
MATENGA TUPAPAKU,
Takapau.
. Hepetema 20 98
Ki te Etita o "Te Pake ki Hikurangi."
E hoa tena koe me to tatou Puke.
E hoa mau e uta atu ki runga i to tatou
Puke, te matenga o tenei o tatou Kaumatua
Rangatira ingoa nui, a Heemi Te Uranga,
' no te 3.1 o Akuhata 1898 nei i mate ai. Ko
i nei tonu te mutunga o nga Kaumatua Ra-
ngatira o tenei Hapu o Ngaitahu e noho nei
i Heretaunga nei, a he nui te pouri o na Ta-
ina me tona Hapu katoa, i te mea heoi ano
te Kaumatua kaha o tenei iwi kite whaka-
haere i nga kupu a te Maori. Ko tona mate
he Koroheketanga iho, ko ona tau 112 ara i
runga i te whakaaro i te mea kaore ano te
whakapono, a he nui nga whawhai Maori i
uru ai ia a he tino toa taua Kaumatua i ta-
ua wa, a i hopu tangata ia i- aua pakanga i
uru ai ia, a tae noa mai kite wa o te whaka-
pono nei, ka piri hoki kia Te Wiremu Parata
hei awhina i nga mahi o te whakapono, a he
roa ia e haere tahi ana i taua Minita, no re-
ira mai ano te u o taua Kaumatua ki te
whakapono a tae noa kite ra i mate ai ia, a,
na Aata Wiremu i nehu ite 8 o nga ra nei, a
he nui te tangata i tae ki tona nehunga,
Maori, Pakeha hoki.
A he Kaumatua kaha, kaore tona tinana
e pangia ana e tenei mea e te mate a tae noa
ki te ra i mate ai ia, i te mea ka mohio taua
Kaumatua, kua tata ia ki te mate, katahi ka
ki atu ki tetahi ona taina kia Hiraka Tuhua,
e ta, kei porangi koutou ko o taiha ki aku
hea, ko aku hea mo taku Iramata mo Anaru
Tuhua, heoi ano taka kupu ki a koe.
Heoi hei kona ra koutou mihi mai ai ki to
koutou Tipuna, ki to koutou Papa, e taea
hoki te aha, he waka ia nei kia. herea, ko te-
nei kua riro atu ia ki te waahi hekekiokinga
mo te tinana me, te wairua. Koia tenei e-
tahi ona whakapapa, o tona taha Ngati-
Kahungunu.
Ko Rongokako
Tamatea
Kahungunu.
Kahukuranui.
„ "Rakaihikuroa.
Takapau.
Ruairo.
Hinepara Ngarengare.
„ Tamatera.
,, Hinetemoa Hikawera
Te Whatuiapiti Poreiti.
Upokowhirikete Tatara-
moa. . .
Umuringaringa || Huruhu-
ru. .
Whakatopa || Tu | Temuri-
rangi.
Tematehanganui||Tera-
ngikawhiua.
Ekitea Teurungapaewai.
Ko Parikoau] | Te Opekai.
Paarahouhou.
,, Ngarangiengana.
,, Hemi Te Uranga.
Na Rakaihikuroa.
Ko Hineteraraku.
„ Tutaetara.
,, Maratauhea.
„ Teaomataura.
„ Patutu.^
,, Amoketerangi.
,, Te Kuratakawhaki.
,, Te Rangitaunonoikura.
„ Te Riponga.
,, Kiriwai
., Hikarahui Tewhakaihi-
rangi.
,, Te Opekai.
,, Paarahouhou.
„ Ngarangiengana i Waita-
hora.
„ Hemi Te Uranga.
Ko Tamaiwaho.
„ Te Waikoukou.
,, Hinetukua.
,, Waitahora.
,, Hemi Te Uranga.
No te taha Rangitane tenei whakapapa o
Hemi her mihi mai ma era morehu Kamatua
o ratou, ki tenei o tatou.
Ko Rongoueroa.
,, Whatonga.
,, Tautoki.
,, Rangitane:
,, Kopuparapara.
,, Kuaopango.
,, Uengarehupango.
,, Hamua.
,, Wahatuara.
,, Hinerautekawa.
,, Korakotaiwaho.
,, Te Rangiwhakaewa.
,, Parikoau.
,, Tauarohaki.
,, Hineaotonga.
„ Rongomaiteururoa.
,, Te Whakaihirangi | Hika-
rahui.
,, Te Opekai.
,, Paarahouhou.
,, Ngarangiengana.
,, • Henai Te Uranga,
Na Paikea .
. Ko Uetekoroheke.
„ Porourangi.
„ Tahumakakanui.
,, Iranui.
„ Ueroa.
„ Tahitotarere.
,, Rakainui.
„ Moengawahine.
,, Ruaiti.
,, Rangitauira [| Hineterara-
ku-
,, Tutaetara Tuamio.
,, Marutawhea Ruakuha.
,,. Perehina Tunuiarangi.
,, Te Whatu Hinerongomai
„ Poriti "Te Whatuiapiti.
„ Te Upokowhirikete" Tata-
ramoa
,, Te Umuringaringa"Huru
huru
• ' Whakatopa"Tutemuri-
rangi.
Te Matehanganui "Te Ra-
ngikawhiua.
' „ Te Ekitea"Te Urungapa-
ewai.
„ Parikoau"Te Opekai.
,, Paarahouhou.
„ Ngarangiengana.
„ Hemi Te Uranga.
Heoi e hoa e te Etita kaati na nga whaka-
papa o to tatou Tipuna Papa, e tuhi atu e au
hei kite iho ma ona whanaunga, kua mate
tenei o ratou Kaumatua, nana i manaki eta-
hi Pakeha, kua mate mate atu ra etahi o aua
Pakeha Rangatira, tenei ano etahi e ora
nei, heoi ano nga kupu hei tuka atu mau.
Na. H. Wiremu Paikea.
RETA TAE MAI KIA
PANUITIA.
Te Reureu Marton.
Hepetema 13 1898.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
e hika tena ra koe Te tangata titari inga mahi
Aotea kia ora koe mate Atua koe e tiaki e wha-
kakaha kite mahi i te tika mote Iwi tena koe
kaati nga kupu mihi.
(1) He whakamiharo note ngakau mote
timatanga ote marama ite tau meona ritenga
a tae noa ki te mutunga me oratou whakama-
rama katoa.
(2) He kupu kua-kitea iho e au e penei
ana te. whakamarama me nga kupu i runga
ake nei, he nui atu te whakamiharo o te nga-
kau mote tika ote kupu a o tatau Tupuna tae
mai kia koutou ara kite whakarite inga rite-
nga katoa kati tena.
(3) Kaati ahakoa kua mohio ano koutou
ki nga ritenga ka whakina atu nei e au hei
aha ka korero atu ano au e rua ritenga o enei
marama ki taku whakaaro.
Tuatahi he whakamohio i nga uri whaka-
tupu o naianei ara i nga Tamariki e haere ake
ana te ngakau pakeke, ara te ngakau mohio
ki nga mahi ate Iwi, kaati tena
Tuarua he whakamahara i nga Tangata
i tango i a "Te Puke Ki Hikurangi," e wha-
kamahara ana mote o, o, ta tatou Tamaiti kia
ora ka pai ano te matakite kite whakatitiro i
te matapo, mo taku kupu i ki ai au ka tukua
atu e au te o o te Tamaiti nei ite Pepuere ka-
hori ake nei nate tureiti.
Koia hoki i tureiti ai kaati maku ano e tuku
•atu i na tangi te manu nei te Pipi wharau-
roa, kia ora katoa.
na ta koutou pononga iti nei, Na
• J. T. • Patena.
Utaina katoa tia atu e na kupu ki runga i
a "Te Puke Ki Hikurangi."
Manaia, Akuhata 27/98.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe te noho maina i runga i to
motu, me te Iwi hoki, ara nga morehu a te
mate, nui atu tena mihi aku ki a koutou, ara
ki nga Rangatira katoa o te motu.
Kaati taku mihi i tena.
Kaati he kupu kotahi taku ki nga
Rangatira o te motu nei.
Kaore e taea te kimi te mate o te motu
nei, ko te tiake ko nga Kotahitanga kei te
uma katoa o Kawanatanga, ko te take, kaore
e taea, ko toku Kotahitanga kei roto kei te
mate e takoto ana.
Mo Te Tiriti O Waitangi.
Kua mate tena • Tiriti, na Kohimarama i
patu, ko te toto i Waitara, te kai whakaoti,
kaati tena.
He kupu ano tenei, te motu, te tangata,
kei te ngawengawe i roto i te ringa o te Ka-
wanatanga, ka mutu taku i kona, taihoa hoki
etahi kupu e hoatu, ahakoa iti te kupu-na, e
rahi ana, kaore e taea te taute, kia ora, ma
to Atua koutou e tiaki Amene.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Me tuku tonu koe i te Pepa moku, tena ka
mahara ano au kia koe i roto i te tau.
Kaati. Na Pakeke.
HE RETA TONO.
Ngatiki, Hepetema 29/98.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
e hoa tena koe me te tou Komiti, e noho hui-
hui maina i raro i te mana kua tukua kia koe,
Heoi tena.
He tono atu tena kia koe e te Etita, kia
tukua mai e koe me tou Komiti, tetahi Nupe-
pa o "Te Puke Ki Hikurangi," ka tukua atu
te moni utu o te tau, ina tae mai to whaka-
atu mai i te utu, heoi tena, ki te tukua mai
te Nupepa, me penei nga kupu o te Kawa.
Kia Kerei Hahataua. •
Kei Ngatiki Hawera.
Box 79, notemea kei konei tonu toku ka-
inga, ko Ngatiki nei, ko te ingoa o toku
taone, ko Hawera.
Heoi kia ora tonu koe, ka mutu.
Na to hoa aroha.
Na Kerei Hanataua.
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 16.] TE PUKE KI HIKURANGI. OKETOPA TUREI 4 1898. \_\_\_\_\_\_[Wharangi No 6.]
Ei Te Etita
O "Te Puke Ki Hikurangi."
Nga Pehi Hauaho.
Te Hauke.
o/o Maurice Mason.
Te Aute. H. B.
Kia Parakau Etita.
E hoa tena koe, me toa Honore.
E hoa be tono atu tenei naku ki a koe, ki
a tukua mai to tatau Puke ki au, a maku e
tuku ata te mea mo te tau, heoi.
Na to boa pononga i roto i te atawhai
a to tatou Ariki, me tuku mai ki te Takapau
nei.
Na Takaanui T. P. Tarakawa-
Takapau H. B.
Waipawa Hepetema 19 1898.
Ki "Te Puke Ki Hikurangi,"
E koro tena ra koe otira koutou katoa, ko
nga tangata e tautoko nei i tou mana me
tou kaha e rere nei koe, ki nga motu e rua e
karapotia nei e toa kaha, heoi nga kupu mihi
kia koe, he Inoi atu ienei naku kia koe kia
rere mai koe ki au mote toru marama, wha-
kaatutia mai ano te utu mote toru marama,
a ka tukua atu e au te kai mau, a iaua ra e
tae mai ai taa whakamohiotanga ki au mo e
nei marama e tora, kite pau mai tenei toru
marama ka tonoa atu ano e au te tahi toru
marama ke i muri atu i tenei torn marama,
he tau hoa noku ki tenei mahi ki te tono
Nupepa ata kia rere mai kiau na reira i noho
ai taku tono atu kia koe, kaati kia mohio aa
ki te tikanga ka tahi ka nuku atu taku tono
atu kia koe, heoi aku kupu Inoi atu kia koe
mau e whakamarama mai kiau te tikanga o
taku tono atu kia koe, heoi ki te tukua mai
e koe me tuku mai ki Waipawa heoi ano.
Na Rukiruki E Raihia, Waipawa.
Eo te pito whakamatanga tenei o nga
Whaka-papa mo nga Waka nei, koia e whai
ake nei:—
" Teaokapurangi-ia-Rauru.
" Potoapanui.
" Mihimera.
" Pohau Marupo.
" Te Ipututu Tarakawa.
" Hori Kiingi Tarakawa.
Paora Rangipaturiri.
" Pire Reha.
Ka mutu a Tainui.
Ko Matatua Te Waka.
" Toroa Te Tangata
" Rua-i-Hoinga.
" Tahinga-ote-ra.
" Awanuiarangi-ia-uiraroa.
Kei te nama 6 kua puta.
Ko Toroa ano.
Wairaka.
Tama Ki Te Huatahi
" Ueimua.
Takoto-a-Tawhaki.
"Te Rangi-a-Niwaniwa.
" Tuhinga.
• " Teohonga ia Taiwhakaea.
" Te Kura Tapirirangi.
" Ikapuku.
" Taa-whaao-ia-Tamaoho.
" Awakanoi.
" Te Wharau.
" Te Kawero,
" Tapu.
" Te whakaumata-ia-teipu-Tara-
kawa.
Hori Kiingi Tarakawa.
." Paora Rangi Hori
He nui kaati e whakaputa i nga. rerenga
mai ia Toroa
Ko Te Arawa Te Waka.
1 Ko nga Toroirangi te tangata.
Tangihia
Tangimoana
Kahukura.
Tuhoto-ariki.
Tukahua
Tumaihi.
Tumakoha.
10 Tarawhai.
Tarewa.
" Kahuki.
" Te Horonga.
" Waho.
" Te Whiwhi.
* Hinehoa-ia-te-moemiti.
Parehirangi.
Rauru-ia-te-ao-kapurangi
" Tarakawa.
" Hoori Kingi.
21 Paora.
Ko Tokomaru te Waka.
Ko Haumi te tangata.
" Nanaia.
" Porourangi.
" Niwaniwa
" Aparere.
" Tumaurirere
" Rongowhakaata.
" Rongopopoia.
" Kahuki.
" Te kaponga.
" Reimahana.
" Kahurere.
" Hikakino.
" Te rangihouwhiri.
" Puoui.
" Tatu.
" Raparapa.
": Hinetapu.
" Turanga-i-te-whatu.
" Rauru-ia-te-ao-kapurangi.
" Potoapanui.
" Te Iputatu-tarakawa.
" Hoori-kiingi.
" Paora.
" Mihimeera.
" Titi-pitawa.
" Purakau-maika-paikea.
Ko Tamatea.
" Whaene.
" Taka, no Matatuawaka.
" Hourangi.
" Uiraroroa, ia Awanuiarangi.
" Rongotangiawa.
" Irapeke.
". Tamatearehe.
•' Taiwhakaea.
" Te Kuratapirirangi.
" Ikapuku.
" Hapainga
" Kapua-ite-rangi.
" Te Amonga.
"Te Hinetapu.
" Turangaitewhatu.
Ko Rauru ia te Aokapurangi.
Ko Poto Apanui.
" Mihi Mera.
Te Rakapa.
" Te Komihana Teowai.
" Te Ipututu Tarakawa.
" Hori Kiingi Tarakawa.
" Paora Rangi Paturiri. .
Pire Reha Akeka.
Ka Mutu A Taakinimu.
Waima.
Hepetema 27th 1898.
Ki te Etita
O "Te Puke Ki Hikurangi."
Wairarapa.
Pene Taui.
Raniera Wharerau.
Kaikohe.
Tena koutou, kaa whakaae matou kia tu
te hui ia Maehe e tu mai nei ki kona.
Tamahau Mahupuku.
Heoiano.
Na Pene Taui.
Raniera Wharerau.
Ataria te Tirea. Hamuera Wharehoro.
Riaki Tamati. Awherata Turei.
Te Teira Marutu. Areta Moa.
Te Haurarere. Ropitini Matawhiua.
Heemi Unuwai. Eraihia Ngahei.
Ihaka Whaanga Tamahene.
Haami Rarere. Te Rina Paeroa.
Te Waaka Rotoaiwhiti, ara, na Ngati-
Kahungunu.
HE PANUITANGA.
Ki nga hoa aroha i nga takiwa, e hoa ma
tena koutou, nga Taane, nga Wahine, me
nga Tamariki, kia ora koutou i roto i tenei
wa mate-mate. Heoi te mihi.
He whakaatu kia koutou, i te take i roa ai
te putanga o tenei Pepa, he kore kaore i tere
te tae mai o nga pukapuka o te PEREHI, no
te paraire tonu nei i te 8 o nga o te marama
nei i tae mai ai, heoi a hoa me he mea atu
kia koutou, kei poari koutou ki te roa raws
o te putanga o nga Pepa mo koutou, e taea
hoki te pewhea. Kia ora koutou katoa;
Heoi ano.
T. RENATA
TAUIRA POTO.
ONGA TURE O TENEI PEPA
- (Ture 1.)