|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 1, Number 12. 02 August 1898 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
NAMA 12 WAIRARAPA. AKUHATA TUREI 2nd 1898. Wharangi No. 1
PAPAWAI
. Akuhata 2 1898.
E nga Iwi e nga Hapu, tena ra koutou, i
raro i te maru o to tatau Ariki o Ihu Karaiti.
Tenei te ngakau aroha te pupu ake nei i
roto i te hinengaro, mo tatau mo te Iwi Ma-
ori, e noho nei i runga i nga motu e kiia nei
ko Niu Tireni, e rua nga taonga nui o tenei
Iwi o te Maori i te takiwa i o tatau Tipuna,
be Tangata tetahi, he Whenua tetahi, i enei
ra, e rua hoki, he Whenua tetahi, he moni
tetahi, ko tenei Iwi ko te Maori, he Iwi tangi
nonoi kia ratau i mua, tae mai hoki ki enei
ra, ara ko te aroha o tetahi ki tetahi, ko nga
kupu tenei e puta tonu ana i roto i nga ma-
ngai o nga kai whakatakoto korero, e waiho
ana hoki hei kupu ake mate matua ki tona
tamaiti, a mate atu taua tangata, ora ake ko
tona tamaiti, mau tonu is ia taua kupu te
aroha, a ko nga takiwa e tino nui ai te puta
i roto i te mangai o te tangata tenei kupu,
ko te takiwa e mate ata «a te tangata, kei
reira ka kaha te whakapuaki i tenei kupu i te
aroha, otira, 1 tenei wa kei roto i te Karaipi-
ture e whakaatu ana. ko te mea nui rawa ia
o te Ture ko te aroha, koia te tikanga o tenei
kupu e ki i runga ake nei, tetahi o nga taonga
nui o tenei Iwi o te Maori i mua ko te tanga-
ta, kaati e marama ana koutou ki enei wha-
kaaro, mo tetahi o aua kupu, e ki nei, mo
tetahi o nga taonga nui o tenei Iwi o te Ma-
ori, ara te Whenua, he taonga tenei e Wha-
whaitia ana e o tatau Tipuna i o ratau ra, a
he taonga ano te Whenua e tukua whakarere-
tia atu ana ki etahi tangata e mate ana i te
kore Whenua, a i runga i te Inoi a tetahi ta-
ngata kia hoatu he Whenua mona, ka tukua,
tetahi tangata ranei e haere ana, rokohanga
e te po, moe noaiho i runga i tetahi Whenna,
he tupono anake te tangata nona te Whenua
ki taua tangata, ki taua Hapu ranei, katahi
ka hoatu he aruhe o runga ano i taua waahi
i moe ra aua tangata, tukua tonutia atu tona
Whenua ki taua tangata i runga i te hoatu-
tanga he aruhe hei kai maana, he Koura ranei,
he Tuna ranei, he Inanga ranei, otira tenei
ano tetahi whakamaramatanga o tenei tika-
nga, Kei te mohio koutou.
Mo nga taonga e rua e ki nei i roto i enei
ra, be Whenua tetahi, he moni tetahi, na kia
marama koutou ki taku whakaaro, kua ngaro
te tangata iroto i tetahi o enei taonga, kua
riro ko te taonga moni hei riiwhi mo te ta-
onga tangata, na kei moa o koutou whakaro
e nga Iwi, e nga Hapu, kei whakawhirinaki
tataa ki runga ki tenei kupu e kiia nei e toku
whakaaro, kua ngaro, te taonga tangata, s
ka whakawhirinaki nui tatau ka runga ki te
koutou, kua whakaaetia te tono-tu a Manga-
kahia, kia hikitia e ia te Tiriti ki Ngapuhi,
a kua tukua paitia atu nga Haki, te Tiriti,
me Maui, kia riro ia Ngapuhi, ia Raniera, ia
Herepete, me etahi atu, a kua riro ia ratau,
kahore he ngakau pouri, kino ranei, i roto
i nga ngakau o nga Rangatira o te Tai-ra-
whiti, otira e marama ana etahi o koutou
ki te take i puta ai te kupu hiki i te Tiriti, na
runga i te tautoko tanga a te Tai- rawhiti i
te Pire a te Pirimia, kaati i runga itenei tu
ahua, ko te kupu a nga taane a nga Wahi-
ne me nga Rangatira menga kai Whakata-
kototikanga, me tuku i te Rangimarie i te
ngakau pai marama kaua te pouri me te nga-
kau kino hei waiho i roto i te ngakau, a, na
tenei whakaaro ngakau marama i oti pai ai
te kupu i waenganui inga Rangatira o te Tai-
rawhiti me Ngapuhi, mauria ana te Tiriti hei
whakatuhera i te Whare-potae onga Ranga-
tira Ngapuhi
Ingarangi
Aotearoa
Waipoanamu
Niu Tireni.
Heoi ano
"Te Puke Ki Hikurangi."
\_\_\_\_\_\_ M
KORERO PAREMATA O PONEKE.
Kua tuhera noatu te Paremata.
Ko te mahi tuatahi tona o te Paremata, he
whakamatau na te Apitihana ki te turaki i
te Kawanatanga o te Hetana, otira kihai i
taea te turaki, i tukua kia pootitia, pootitia
ana hinga ana te Apitihana i te taha Kawa-
natanga.
KORERO OTE PAREMATA OTE
KORONI NEI, HURAE 14 1898.
I kitea ki roto i te Niu Tireni Taama o
te Paraire nei, Hurae 15/98.
Mo Te Pire Nama.
Te whakahaerenga a te Whare me Pinia
(Mr Fisher) mo te Pire nama.
Mr Pihia:—
Ka ki ia, e menemana ana ahau mo te
Pire Nama, e hopa nei i nga tangata ki te
herehere ina kore e kaha ki te utu i a ratau
nama, kia whakakorea atu te hopu i te tangata.
Mr Morihana:—
Ko taku whakaaro, ko nga tangata he ma-
hi hokohoko nei a ratau, a e hamene ana kia
utua nga nama, i runga i to mea i hokona atu
he Waipiro, me hoatu ki reira tans kupu, kore
e kaha ki te hopu i te tangata mo te Nama
Mr Kere;—
Ko taku e whakatete ana au ki tenei ture»
engari me ata mahi marie nga ture mo nga
tu ahua penei.
Mr Tuiti:—
Ko taku, e tino whakahe ana au mo te
hanga e hopa nei i te tangata ki te herehere,
mo te Nama te take, otira, e hara taku i te
mea kia tino whakarereketia taua Pire, engari
|
|
2 2 |
▲back to top |
NGA WHAKAATU I TAKOTO KI TE
AROARO OTE PAREMATA.
Ko nga reta, kaore i tae ki nga tangata mo
ratau, ara kaore i kitea e nga tangata mo ra-
tau, kotahi tekau marua mano, kotahi rau e
whita tekau matahi. 112. 171.
Papawai.
Hune 24/98.
Korero whakamarama mo te Nupepa o
"Te Puke Ki Hikurangi." kia marama mai
ai koutou e nga kai tautoko o te Pepa nei, i
rongo ra koutou i te whakataa, me te whiri-
whiritanga i nga tikanga mo te putanga o te
Pepa, e ki ra, i roto i te whakataunga a te
Kotahitanga, kia wha putanga i roto i te ma-
rama, he tika tonu taua whakataa, me ta
koutou whaikorero ki o koutou marae, e nga
kai tautoko o te Iwi, kei whakahe koutou ki
o koutou Mema nana nei i korero kia koutou
nga tikanga o te Perehi, kia marama koutou,
na matau ke, na nga Kai-mahi o te Perehi,
me te Komiti, nana i whakahoki kia rua pu-
tanga o te Pepa i roto i te marama kotahi, ko
te take, na te paanga o te mate kia Kiingi
-H. Rangitakaiwaho, i katia ai ia e te Takuta
i roto i nga marama e toru, na konei ka pe-
nei te putanga, kaore hoki i kitea e matau
tetahi tangata ke atu hei kai mahi mo te
Perehi, i runga i te kore utu, i runga i te mea
kaore e kaha, kaore e rite te mohio o nga Ta-
mariki ki to Kiingi mohiotanga ki te whaka-
haere i nga mahi o te Perehi, na konei e hoa
ma i whakahokia ai kia rua putanga o te Pepa
i roto i te marama, otira i whakamatautia ano
ki te wha putanga i roto i te marama e nga
Tamariki mahi o te Perehi, a kaore i taea, a
i whakamatautia hoki kia toru patanga kaho-
re i taea, na konei ko te mea i whai kaha ra-
tau ko te rua putanga i roto i te marama, ka-
ati tenei tetahi mea hei whakamarama ake ano
maku, konga korero o te Paremata o te Kota-
hitanga i tu nei ki Papawai i te 6 o nga ra o
Oketopa 1897, ka pau tetahi hawhe o aua
korero te Perehi, ko tetahi hawhe e toe ana,
ka pa te mate kia Kiingi; ka kore aua korero
e oti te Perehi, a, e takoto hapa nei ano, a,
kia tuturu te korero a te Takuta mo Kiingi,
te whakaputanga i a ia, tera ano ka whaka-
otia, tenei kai roto tonu ia i te kupu a te Ta.
kuta, taihoa ia e mahi, hei tana takiwa ka
whakarite ai i nga tikanga o te Perehi, ara o
te whakaputa, e wha patanga, heoi ra, kei
poari koutou e nga hoa tautoko i to tatau
taonga
Heoi ano.
Purakau Haika.
Etita O Te P. K. H.
NGA BETA TAE MAI. KIA PANUITIA.
Aku Aku Hune 21.
HAAPU HOKOHOKO.
Ko te kaute katoa tenei onga moni i kiria
mai o te Hapu hoko hoko taonga e £36 14 „ 6
Ko taua Haapu i whakaturia mai i te wa
i tu nei te Hui a te Kotahitanga ki Papa-
wai Kereitaone Wairarapa, i te 20 o Mei,
a, tae noa mai ki te ra i pakaru karu ai te
Hui, ea katoa nga nama me era atu kaute,
koia tenei nga moni i kiria mai e whai iho
i runga ake nei.
Niniwa Kawana.
Poneke, 18/7/98
Kia Tamahau Mahupuku.
Tena koe me o hoa Wahine, i nga tangata.
mate o kona.
E pai ana to noho mai i kona i enei ra,
maku e waea atu mehemea ka rite mai he ra.
mo te Pirimia, mo te Pire.
Kaore ano i oti te Perehi, me ki ata ki nga
kai ta o 'Te Pake Ki Hikurangi" kia Perehi-
tia he tauira Pitihana, me tuku mai ki au
etahi hei tuku ki nga Iwi o te motu nei, rua
koutou pea etahi e tuku atu ki te Tai-hauauru
ki te Wairoa etahi, torutoru nei nga Pitihana
kaa tae mai, ka (720) tonu nga tangata, kaore
he korero o konei, heoi ano he ngenge noa iho.
Na to whanaunga
Na Paratene Ngata.
Papawai Mei 80 1898.
Kia Wiremu Maniapoto.
E Tama tena koe, me te aroha o matua kua
haere atu ki te moengaroa, ma te Atua koe e
tiaki e manaaki, me au hoki.
Tenei to reta kua tae mai ki au, he nui taku
mihi mo au kupu ko taku tino hiahia hoki
tena mo koutou mo nga uri whakatipu, kia
penei me au kupu i tahi mai nei, ae, ae, ae,
ka oti kokoe hei whakaapi mo te tunga o to
inatua i te Whare Ariki o te Kotahitanga, ae,
ka tukua atu te Pepa o nga haahi a te Kotahi-
tanga kia koe, tena ano au e korero nui i roto
i te Whare mou, ara, mo koutou katoa, mo
nga Tai-tamariki.
Heoi, na to koutou Tipuna.
• Tamahau Morehu.
NGA RETA TONO MAI.
Hiruharama.
Hune 18th 1898.
Ki te Etita
O "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe, Kia ora tonu nga Komiti
Taane, Wahine, Tamariki, o te Kotahitanga
o te Iwi Maori, e mahi maina i te tika, i te ora
mo tatau, ma te Atua tatau e tiaki. Amine.
E mihi atu ana ki te Puke, e hora mai nei
i ona parirau ki roto i nga tuhare o te Tai-
Rawhiti, a kitea ana au nei e te pepa o to
tatau taonga o te Puke, ka nui 6 tatau, pepa
kua. mahue ake nei, kaore au nei e, kitea ana,
katahi ano kei tenei, kaati he kapa ata naka
kei whakamutua te tuku pepa mai ki au, a
he aha te utu i te tau mo te pepa nei.
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI.
Na to hoa Hekeretari o te Komiti
o "Maui-tiki-o-Taranga.
Na Hone Hehe.
'"Puke Ki Hikurangi"
Hurae 15th 1898.
Kia Hone Hehe e hika tenei o kupu mihi
mai ki au, me te Iwi nui katoa, he nui te
mihi iho o te ngakau, mo te pai, mo te ma-
rama, o kupu mihi, heoi, mo to kupu e ki
iho nei i roto i to reta, katahi ano te pepa i
kitea ai koe, kaore i kitea etahi pepa o mua
ake nei, e hika e tika ana, ka kiteanga Topi-
to katoa o tatau Motu e rua nei o Aotearoa,
me te Waipounamu, mehe mea e mohiotia
ana nga Ingoa o nga tangata me o ratau kainga
me o ratau Poutapeta, kaati, mo tetahi o kupu
e ki nei, kai whakamutua te haere atu o te
pepa, e hika kaore, ka haere tonu atu, na, mo
tetahi o kupu e patai mai nei, heaha te utu
i te tau, anate Tauira Poto onga Ture, kai
kona e ki ana i te utu mo Le tau, mo te ono
marama, mote toru marama.
Heoi o hoa kia ora, me tena Iwi o taua.
Na Purakau Maika Etita.
Omahu.
Hurae 12/7/98.
Ki te Etita.
O "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena ra koe te tangata kaha ki te
kawe inga korero pai ki te ao katoa, hei wha-
karongo ma te taringa o te tangata, hei
mahara, hei tumanako ma te ngakau,
hei whakamihi iho ma te ngakau ki aua kupu
e tukua ana e koe, ki te ao katoa nei haere
ai, heoi te mihi kia koe.
E hoa e Purakau tena koe korua ko to
nupepa, he kupu atu tena naku kia koe tukua
mai e koe a "Te Puke Ki Hikurangi" ki au
mo nga marama e 5, timata atu ia Akuhata
ka mutu mai ia Tihema, mau e whakamohio
mai ki au te utu mo enei marama e mau i
runga ake nei, kia mutu enei marama ka
timata atu ai mo te tau hou, kati tena, maka
e tuku atu te hikipene ina tae mai a te "Pu-
ke Ki Hikurangi," ki au.
Heoi ano.
Anaru Te Wanikau.
Ki te tuku mai koe i te pepa ki au me pe-
nei to tuhi mai ki te kawa o waho penei me
te Ingoa e mau i runga ake nei.
Kei Nepia Omahu.
Koia nei te Poutapeta.
"Te PuKe Ki Hikurangi."
Hurae 18/98.
E hoa e Anaru Te Wanikau tena koe, me
tou Whare katoa, tenei tau tono mai mo te
pepa kia tukua atu kia koe mo te rima ma-
rama, kaore te rima marama i roto i te Ture,
engari te 12 marama, me te 6 marama, me
te 3 marama, mau e titiro ki te Tauira Poto
na ka tukua atu te Pepa kia koe i te ono
marama.
Purakau Maika Etita.
Port Awanui.
Hurae 2/7/98.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Papawai Wairarapa.
Me tuku mai te pepa ki au mo te ono
marama, e toe ana o te tau, ka tukua atu he
oranga mou kia tutuki ai te mahi ki uta.
Heoi na to hoa,
Hapi Haerewa.
"Puke Ki Hikurangi."
Hurae 20/98.
Kia Hapi Haerewa e hoa tena koe, tenei
to reta kua tae mai ki au o te 20 o Hurae
nei, he tono mai nau i te pepa, kia tukua atu
kia koe, mo te ono marama e toe ana o te
tau, ae ka tukua atu.
Heoi ano.
Purakau Maika Etita.
Makarika.
Hune 13/98.
Ki te Etita ;
O "Te Puke Ke Hikurangi."
Tukua mai he pepa ki au, ka tukua atu
ae oranga mona ia ono marama, ko toku ka-
nga kei Makarika teihana Waipiro Bay
Waiapu.
Na Eruera Kauri.
"Puke Ki Hikurangi."
- Hurae 20/98.
Kia Eruera Kauri, e hoa tena koe, tenei to
reta kua tae mai o te 18 o Hurae nei, he to-
no mai nau i te Pepa kia tukua atu, ao, e pai
ana a na ka tukua ata.
Heoiano.
Purakau Maika Etita
Waipiro Bay.
Hurae 11/98.
Ki te Etita
O "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe, he mea atu tena kia koe
kia tukua mai e koe he nupepa, maku i runga
ano i te utu tau taihoa e utu atu.
Heoi na to hoa Pono.
Riwai Rehutai.
"Puke Ki Hikurangi."
Hurae 20/98.
Kia Riwai Rehutai, e hoa tena koe, tenei
to reta kua tae mai o te 11 o Hurae nei, he
tono mai nau kia tukua atu he pepa ki a koe
mo te tau, ae, e pai ana ka tukua atu.
Heoi ano.
Purakau Maika Etita.
Matahia.
Hurae 11/98.
Ki te Etita
O "Te Puke Ki Hikkrangi."
Tena koe me tou Komiti e whakahaere
na i to tatau manu tenei ona parirau tero-
ha nei i tenei wahi o to tataa Moutere, kaa
tae mai ki au te pepa nei, e mihi ana au
katahi nei pea te nupepa e roa, ina hoki nga
pepa o mua mate katoa, kei te pai kia ora
tatau me to tatau Kuini atawhai, i roto ia
Ihu Karaiti. Hei Akuhata tukua atu ai e au
te hereni mo te pepa nei.
Hone Hehe.
Me penei te tuhi nui Waipi e Poutapeta
Matahia.
"Puke Ki Hikurangi."
Hurae 21/68.
Kia Hone Hehe, e hoa tena ra koe, tenei
to reta kua tae mai, he tono mai nau i te pe-
pa kia tukua atu kia koe, ae e pai ana ka
tukua, atu kia ora.
Heoi ano.
Purakau Maika Etita.
Waipiro.
Matatua Pirerangi, me tuku mai he pepa
kia ia mana e utu.
Hiona Masterton.
Hurae 18/98.
Ki te Etita
O "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe me ou hoa mahi, me nga
Iwi e whakatipu ana i te "Puke Ki Hikura-
ngi," kia tau iho nga manakitanga a te Atua
kia koutou katoa, kia homai hoki e ia he
kaha kia koutou, i runga i tena mahi nui o
te ao, i roto i te Ingoa o Ihu Karaiti Amine.
E te Etita i te hauhau noa i tetahi puha
hei tami i te waha o Hikurangi, kaore tahi
i kitea e au nga whakatikatikanga o tenei
Whenua, me whakahoki koe ki nga puna
hau, heoi ana te pauna mo nga pepa mo ma-
ua o "Te Puke Ki Hikurangi," a, tae atu ki
toua mutunga mai o tenei tau, ka toru hoki
o toronga mai ia maua e Hiku, ka ngaro nei
koe i te kore ora mou, ki te tae atu tenei
whakapiki mou utua mai.
Na Toi Te Huatahi.
Na Henare Tamati.
"Puke Ki Hikurangi."
Hurae 18/93.
Kia Toi Te Huatahi me Henare Tamati
tena korua i roto i to korua ngakau matua-
tanga, kia ora tonu korua me to korua whare
katoa, tenei kua tae mai ta korua puha, i
haere nei korua ki te mahi puha ma ta korua
mokai, koia ra tenei kotahi pauna heoi ka
tukua atu te pepa kia korua.
Heoi ano.
Purakau Maika Etita.
Matata Bay of Plenty.
Mercer, Waikato, Hurae 8 1898.
Ki Te Etita.
E hoa tena koe i te atawhai ate atua.
E hoa katahi nei au ka ata marama ki te
utu ota tatou Nupepa ara e whakaatu ake
nei 10/- Hereni ite tau ko te moni i tukuaatu
ai e au he 10/- Hereni me taku whakamarama
atu ano mo te 6 marama i mahara au he 10/-
hereni i te 6 marama kati me tuku atu te ka-
ha ote. 10/- hereni ki te 12 marama otira kei a
koe te tikanga.
Heoi ano
Na Tahuna Herangi.
Mercer Waikato.
"Puke Ki Hikurangi."
Hurae 15 1898.
Kia Tahuna Herangi tena ra koe. tenei,
tau reta kua tae ruai, o Hurae nei te 8 onga
ra, ae , koi ana, tonu inga tauira i kite iho
na koe, kaati kua whakatuturutia mai na e
koe kia kotahi tau, ae, ka tukua tonutanga
atu kia koe te, pepa mote tau.
Heoi Ano
Puraku Maika Etita.
E hoa e lehu Te Kupa. Tena koe.
Kua puta to tono i roto i te Nama 11 ote
Pepa, Wharangi 5, me to moni hoki 1/3 Pa-
ne Kuini, me titiro e koe te Tauira Poto koia
tena nga Ture o te Pepa, te utu mo te tau mo
te ono marama, me te ahua o te moni hei tu-
ku mai, engari ka tuku aatu te Pepa kia koe
mo te ono marama, a kia tae rano ki te mu-
tunga ka tono mai ai e koe te Pepa mo te tau.
Heoi Na To Hoa.
Purakau Maika, Etita.
Hurae 4/98.
E hoa e Tamahau tena koe, tena koe te
tangata kaha ki te whakahaere i nga tikanga
o kotahi ai te mota. E koro ko te take i tu-
hi atu ai kia koe he whakamahara atu kia
koe, i runga i te Ingoa o te Kotahita-
nga, ko te moni a Ngatirangitihi, Hapu o te
Arawa i kohi ai nao runga i te Ture kohi
moni a te Kotahitanga, e rua pauna e waru
hereni £2 „ 8 „ 0. he moni ano ta te Komiti
Wahine, engari kaore ano kia tae mai he ku-
pu ki ahau, ki te taemai he kupu, ka taku
whakamahara atu ano ahau kia koe.
ko te moni kua whakhuatia atu nei e au,
kai taku ringa, e tiaki ana, kua oti noatu te
kohi i tera tau, engari i tureiti te whakaatu
i te turanga o te hui, i mahue ake nei.
E koro tetahi me whakamarama mai e koe
me pewhea tenei moni, me tuku kia wai te-
nei moni; mehemea kua mutu nga whaka-
haere o te hui, e inoi atu ana au kia hoatu e
koe taku whakamahara mo tenei moni ki to
tatau Nupepa kia "Te Puke Ki Hikurangi.'1
Heoi tena koe.
Na to hoa Raureti P. Mokonuiarangi.
Ae ka tukua to reta ki "Te Puke Ki
Hikurangi," kia taia.
Raureti Mokonuiarangi, e taku Tamaiti
tena koe me tou Whare katoa nae to Iwi, i
roto i nga pouritanga katoa, e peehi nei ia
tatau i nga wa katoa tena koe.
Kua tae mai to reta whakamarama mai,
i te moni kohi, a, Ngati Rangitihi Hapu o te
Arawa, i runga i to tono mai ki a whakama-
ramatia atu e au he kupu nao nga moni
kohi a te Iwi, e pupuri maina i to ringa me
a nga Wahine moni kohi, mo runga i te kohi
moni a te Kotahitanga, ko taku kupu tenei
kia koe me era atu Tangata e pupuri ana i
nga moni pena, kia mau mai a koutou moni
i roto i te ringa o nga kai tiaki, o ia takiwa
o ia takiwa, kia tae ki te tunga o te Hui Ko-
tahitanga e heke mai nei 1899, ka mohiotia
ai, he tikanga mo a koutou moni, me tuku
tonu mai e koe i au whakaaro me to Iwi ki
"Te Puke Ki Hikurakgi," ka Perehitia.
Heoi ano Na to koutou Matua pono
Tamahau Mahupuku.
Captain Fairchild.
I mate ki runga ia Tutaanekai.
Poneke, Hurae 5 1898.
I tae mai te rongo o te matenga o Kapene
Wheatiaera (Capt Fairchild); Kapene o te Ti-
nia o te Kawanatanga, i ohorere noaiho te
matenga, i orua i te wa e utauta taonga ana
ki runga i te Tima.
I te wa ia te S. S. Tutaanekai e utautaina
ana ki nga haeana Reriwe, hei mau ki Kere-
imauta (Greymouth) i te Reriwe Waapu i
Poneke nei i tenei ra, a mo te ahiahi ano o
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI.
taua ra ka rere, ka rupeke katoa nga utauta
katoa kotahi tonu i toe atu he Paera Iniana,
ara te Ingoa Pakeha he (Donkey Engine Bo-
iles) ko te taumaha o taua Paera e rua tana,
mahia ana taua mea a, ka tarewa te hapai e
te mihini hapahapai taonga, o te Tima, kata-
hi ka tukuna haeretia ki raro, ki te waahi
puranga taonga, e rua e toru putu ranei te
tiketike ake i te waahi hei whakatunga ka
taaputia te Wineti (Winch), kia pai ai te wha-
kamoreretanga, i mua atu o te whakataunga
ki raro, i te wa e whanga ana a Noapaaka
(Norberg) te tangata o te Wineti (Winch) ki
' te kupu whakahau mai ki a ia kia tukutukutia,
he ohorere anake te whatinga o te mihini,
ara o te Wineti, ngahoro katoa iho ki runga
i te Teeke o te Tima (Deck), ko Kapene Whe-
atiaera e tu mai ana i ko atu o te rua tuku-
tukunga taonga ki raro o te Tima, e titiro
ana ki te whakahaerenga o nga mahi, aku-
anei te pakarutanga o nga utauta o te mihini,
otira i te ngahorotanga iho o nga mea o te
Wineti i runga, tupono tonu ki a ia e tu ana,
pakaru rawa te angaanga o te mahunga, ka
hinga hoki me nga ringaringa tonu i roto i
nga pakete o tona tarau, ka haere atu hoki
nga kai-mahi ki te whakapiki, ka haere tetahi
ki te tiki i te Takuta, kaore hoki i roa ka tae
mai a Takuta Heemi me Takuta Henare,
ka tirohia e raua, katahi ka kiia mai te kupu,
kaore e ora.
I te 22 o nga ra o Hune nei, ka tupono
tetahi aitua ki etahi tangata Maori tokorua,
i mate ki roto i te wai, ki tetahi waahi ko
Whitianga te Ingoa ko to ratau poti utaina
ai tokotoru nga Taane kotahi te Wahine, me
ona Tamariki tokorua, e 9 nga tau o tetahi
e 4 o tetahi, ko ta ratau haere, e haare ana ki
Kamutaone (Gumtown), i to ratau haerenga
atu pai noaiho i te timatanga, he hawhe ma-
ero te matara atu ki waho, ka puta tetahi
koriporipo hau, tahuri tonu atu to ratau poti,
(Boat), nga tangata tokotoru ra mau tonu ki
te poti i te tahuritanga, me te Wahine ra
hoki, me tona kaha tonu ki te tiaki i ona Ta-
mariki, i te mea ora, me te mea, hoki kua
mate, ko te kaha o te Wahine nei ki te tiaki
i ona Tamariki, he tino mea whakaaroha, i
runga i te whakaaro ake, e kite tonu atu ana
ia kua torengi tona Taane, otira i te nui o
tona whakamanawanui, mau tonu ia ki te
poti, me te mea ora, o a raua Tamariki, kota-
hi haora tuturu ia e mau tonu ana ki te poti,
kotahi o nga Maori ra me te Wahine, mau
tonu ki te poti, a na etahi poti e rua i haere
mai ki te whakaora i mau ki uta.
No te 28 o nga ra, ka tu te uiuinga a te
Huuri mo te tinana o Maata Pou, ka korero-
tia hoki e nga mea o nga Maori i ora mai ra
a ratau nei kupu, ka whakahokia mai te ku-
pu e te Huuri, "He mate ohorere."
No te 24 o nga ra o Hune, ka kitea te ti-
nana o Wiremu Pou, o te tangata i torengi
ra ki roto i te wai, ko, tahi maero pea me te
hawhe te matara mai i te waahi i tupono nei
taua aitua, ka mauria hoki ki tona kainga ki
Wharakau, no te ahiahi ka huihui ano te Hu-
ri ki te uiui mo taua aitua, kaore rawa he
kupu ke atu i kitea, ka whakahokia mai ano
te kupa e te Huuri, ko te kupu tuatahi rano.
Taniitini, Hurae 4 1898.
A Taerata Ritihana e 6 nga tau he Tama-
iti Wahine, e takaro haere ana i te taha o te
ahi o to ratau peetir uuma ko ona matua, i te
wa i a ia e takaro haere ana, ka wera nga
kahu i te ahi, kaore i roa te weranga o nga
kahu, ka kai hoki ki te tinana o taua Tamaiti,
te mauranga ki te Ohipera, kaore hoki i roa
ki reira ka mate.
Niu Paremata, Hurae 4 1898.
I te Paraire ka hori nei, ka torengi tetahi
Tamaiti Wahine 18 nga tau, ki roto i te wai
i Makarakia awa, ko taua Tamaiti Wahine,
he Tamaiti na Tiapamana (Chapman).
Vienna, Wiana, Hurae 1 1898.
Kua tae mai. te whakaatu o Hangare (Hu-
ngary) he nui te kino o te whiu i pa ki taua
Whenua, ina hoki, kino rawa atu te rere o te
Huka puaheiri ki, reira, mate katoa nga Pa-
amu Waina, Kaanga, me etahi kai atu, ko
te utu katoa o aua mea i mate ra, e 3O,
000, 000, rua herenui, ara (£2, 400, 000).
Perth, Peata, Hurae 2 1898.
J tenei ra, ka tu te uiuinga mo Rangikaheta
me tona Wahine, i kitea ake nei i tetahi ra-
ngi kua hori ake nei, e takoto ana kua mate,
he mea tapahi o raua korokoro, ki te whaka-
aro, he mea kohuru na taua tangata tona
Wahine i te tuatahi, no muri i tahuri ai ki a
ia ano kohuru ai, tirotirohia ana e te Huuri,
whakahokia mai ana te kupu, koia ano, he
mea kohuru na taua tangata tona Wahine,
no muri i kohuru ai i a ia, engari ko te take,
kaore e mohiotia, ki te korero a ta raua Ta-
maiti taane matamua, kua kitea noatanga
atu e ia, engari i hiahia ia kia ripoatatia e ia
ki te Nupepa, hei muri ra ka haere ai ia ki
nga Pirihi.
Titini, Hurae 3 1898.
E whakamatautau ana tetahi Apiha o nga
Taramuwe o konei ko Paraone te Ingoa, he
tupono anake ki te taka ki raro o te Taramu-
we, motu rawa te mahunga.
Mate Ohorere I Karaihitiati.
Karaihitiati, Hurae 2 1898.
A Hui Mekatene, i ohorere tonu te mate-
nga i tona Whare, i te awatea i nanahi nei.
Nerehana, Hurae 2 1898.
A te Whero Hotera o Takaka, i wera i te
ahi i te ata nei, ko nga ruuma o taua Hotera
e 3O, ko taua Hotera i Inihuatia, mo te £550,
pauna, ki te Arihena Kamupene.
Ahitereiria, Peata, Hurae 2 1898.
He nui te kino o te Tupuhi o konei, he
pupuhi tonu te mahi a te hau me te kino o
te ua, a he nui hoki te wehi mo nga Tima e
haere ana, kei pakaru.
Adlaide, Hurae 1 1893.
Tetahi tangata mahi Koura moni, i haere
atu no konei ki te tikini, i tuhia mai e ia tona
reta i Koronetaika (Koloadyke), nui atu te
kino o te rori atu ki reira, otira timata atu te
kino o te rori i Weenekowa (Vancouver) ki
Koronotaika, me tona whakaatu mai hoki,
100 nga tangata kua horongia e te Huka, i
Tirakoto Paahi (Chilcoot Pass) e 54 i mate
rawa atu, a ki tona whakaaro, kei roto i aua
tangata i horongia ra etahi tangata no Ahi-
tereiria, tokoono nga tangata o tona ropu i
Kapotia i te kino o te Huka o te makariri, e
ki ana ano hoki taua tangata, kaore taua ti-
kini, ara taua Whenua, e pai mo nga tangata
e papangia ana e te mate, engari mo nga ta-
ngata pakari anake.
Akarana, Hurae 18.
Kotahi te Tamaiti Maori e wha nga tau i
haere ki te tutu haere, a, note patanga o te
tupuhi katahi ka oma ki te whakaruru, i roto
i te ngaherehere i Paratekona e tata ana ki
Porotarau rua Tunnel, he tupono anake te
peka o tetahi rakau e tu ana kite whati iho,
tupono tonu ki to mahunga, kaore hoki i roa
i muringa iho ka mate.
Nerehana, Hurae 19.
Kotahi te kereru maumau korero i tae mai ki
konei, me te whakaatu kua ngaro tetahi ta-
kuta, i haere i runga poti "Boat" kite hoe-
hoe haere, note ahiahi ka kitea kote poti ana-
ke kua kore te tangata o runga, ka mohiotia
kua mate.
Sydney, Titini Hurae 3O.
Tokorua nga Tima i tutuki, ko te S. S. Ti-
nita (Cintra) tetahi ko te S. S. Keti (Ketch)
tetahi, i tutuki tonu ki roto i te Haapa (Har-
bour) o konei, ko te S. S. Keti te mea i pa-
karu etahi waahi, i taka hoki te Kapene ki
roto i te wai, i te kaha o te tutukitanga.
Waea Tae Mai Kite Haki Pei Herora.
Washington, Watingitini Hurae 7/98.
Kua whakahaua e Peretihana Mekiniri
"President Mc Kinley" kia whakawhetai atu
tona Iwi me ona hoia katoa ki te Atua, mo
tana tiakinga ia ratau, i ta raua Whawhai ko
Paniora, a kia awhinatia ano hoki ona hoia,
a muri ake nei.
Watingitini, Hurae 8 1898.
E 600 nga hoia a Atimera Kewera (Admi-
ral Cervera's) i mate, apiti atu kia Atimera
Wirimia (Admiral Villamil). Ko te Kapene
o tetahi o nga Manuao Whawhai o Paniora,
i tahuri ki te kohuru i a ia ano.
HE MATENGA TUPAPAKU.
Papawai.
Hurae 7/98.
E nga Whanaunga o Toi Natanahira.
Tena koutou katoa me te aroha ki to koutou
matua Tipuna kua wehe ata nei ia tatau.
E nga Whanaunga o Toi, kia mohio mai
koutou, no te 7 o nga ra o Hurae 1898, ka
mate ia, i mate ano ki te Waipoapoa Glad-
stone, Wairarapa. I hui nga Iwi ki runga
ki a ia tangi ai, kotahi wiki e takoto ana i
runga, ka nehua, he nui te pouri o nga Tua-
hine, o nga Tuakana, o nga Tamariki, o nga
whanaunga katoa o Toi ki a ia, me ona hoa
Pakeha, otira i tae tona hoa aroha a te [One
Tarangi] (John Strange) kia kite i a ia, i nga
ra e toru i mua atu o tona matenga, i tino
tangi taua Pakeha kia Toi, otira i te taenga
ki te ra i nehua ai i te mutunga o nga mihi
a te Iwi, ka mauria atu ia ki Hinewaka nehu
ai, he nui te tangata i tae, Maori Pakeha, me
ona nor. Pakeha, te taenga atu ki te rua, i te
takiwa i tukuna ai te tupapaku ki roto i te
rua, ka korero atu a te [One Taringi] (John
Strange) kia Kapene Tunuiarangi, mehemea
ena e whakaae nga whanaunga o Toi kia ta-
ngohia ake te kahu maori i runga i te Kawhena
o Toi, ka homai mona, hei whakamaharata-
nga i waenganui i a ia me ona Tamariki, me
nga whanaunga hoki o Toi, a whakaaetia ana
e nga Tuakana, e nga Tuahine, e nga Tama
riki a Toi, kia tangohia ake taua kahu maori,
kia hoatu mo te [One Tarangi] (John Stra-
nge), i te mutunga o te nehu, ka hoki katoa
nga tangata, i te taenga ki te kainga, ka ti-
mata te korero te mihi-mihi te uiui hoki ki
nga whanaunga tata o te Tupapaku, mehe-
mea he wira tana, he ohaki ranei, i mahue
ake i a ia ki ona whanaunga, ki ona hoa Pa-
keha ranei, i korero ano tona Tuahine tipu
tonu me te Pouaru hoki, kaore he wira, he
ohaki ranei i mahue ake, engari ao nga tau
e rua i mua atu o tona matenga, ka korero
awaha ia ki tona Tuahine tipu ki tona Wa-
hine hoki, i tona wehewehenga i ona Hoiho,
Whenua, ki tona Tuahine, ki tona Wahine,
ki ona Tamariki-whangai, heoi ka mutu te
korero a tona Tuahine a te Pouaru hoki,
katahi ka pataitia e Tamahau Mahupuku ki
tona hoa tuturu, ara kia te [OneTarangi] (John
Strange) me kore ia e mohio ki te mahinga
a Toi i tetahi wira, no te mea he hoa tuturu
taua Pakeha no Toi, ki te whakahaere i nga
mate e pa ana kia Toi, me te whakahaere
hoki i nga Hipi, me nga Whenua, ka tu mai
a te [One Tarangi] (John Strange), ka mea,
taihoa au e whakautu i te patai, engari me
inihi atu au kia koutou, ki te Tuahine o Toi,
me te Pouaru, tona kupu tuatahi:— Kia
ora tonu koutou, i roto i to tatau pouri ki to
tatau hoa kua wehe atu nei ki te kainga tu-
turu mo te tinana o te tangata, a kua mahue
ake nei tatau i a ia ki te ao nei taimaha ai,
koia kua mama ia, kua kore nga pikaunga
taimaha i runga i tona tinana, kaati ena o
aku kupu, ka mea ia mo tona kupu i ki atu
ai ia kia waiho te kahu o Toi mona, na e nga
whanaunga o Toi, e mohio ana ano au he
mea pouri tenei ki te ngakau, o koutou o te-
nei Iwi o te Maori, a he mea hou hoki te
tango ake i te kahu i runga i te Tupapaku,
kua tae rawa ki roto i te rua, kaati ka wha-
kamarama atu au kia koutou i te take i kaha
ai au ki te tono i taua kahu, ko nga matua o
Toi nana i atawhai aku matua, a, i whanau
hoki ahau me Toi ki konei ano, me te tiaki
tonu a ona matua i aku matua, tae mai hoki
kia matau ko aku taina, a ko te purapura
Karaihe tuatahi, na taku matua i ru ki runga
ki te wahi i nehua nei ia, a ko nga Karaihe
kai runga ko Toi kai raro, na hei whakama-
haratanga tenei kahu mooku whakatipuranga
e haere ake nei, mehemea au ki te mate, me
penei ano te ture mo taua kahu, me uhi ki
runga i taku Kawhena, tae noa ki roto i te
rua, hei reira ka tango ake ai, ka kawe ano
ki roto i te Whare iri ai, ki te mate tetahi o
aku uri i muri i au, me pera ano te tikanga,
a hei tikanga tuturu tenei mo tenei kahu i
muri i au, a ko nga tikanga moku ina au ma-
te, tae atu ki aku uri, ma koutou ma te Iwi
Maori e mahi enei tikanga, kua whakamara-
matia ake nei e au, ki runga i au, me aku
uri. Na tenei taku utu mo te Patai.—
Kaore au e mohio he wira ta Toi, engari i
tae mai ahau i roto i nga ra e toru i raua atu
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI.
"Te Puke Ki Hikurangi."
July 25/7/98.
Greetings
To the Relative of Toi Nata-
nahira's who departed his life on the 7th of
July 1898 at his residence Waipoapoa Glad-
stone Wairarapa, a large number of Natives
and European friends of the deceased attended
the tangi, which lasted for a week, a particular
riend of the deceased John Strange regular-
ly visited Toi during his illness. A large
number of Maori's and Europeans followed
the remains to Hinewaka the place of burial.
Mr J. Strange particularly desired to ob-
tain & valuable mat, or (Kahu Maori,) in
memory of the deceased, at the instance of
Captain Tunuiarangi his Toi's friend or
relations were consulted, with the result that
Mr J. Strange's request was granted, when
he Mr Strange and Tamahau Mahupuku in a
few well-chosen words made brief mentions
of the noble traits of character and qualities
of the departed Toi Natanahira.
Mr Strange in answer to a questson from
Tamahau Mahupuku re his knowledge of Na-
tanahira's Estate. He has no knowledge
wheather the deceased made a will or testa-
ment of his Estate, but that the deceased was
indebted to him Strange to the amt oi £800,
and that if Tawhanga the Sister of the decea-
sed, agreed to allow the stock to remain on
Hinewaka, that he Strange would allow the
mortage to the remain upon the wool and reduce
amonnt to £ 500 pounds, when Settlement
is made of same stock to go to Tawhanga.
PAPAWAI HURAE 22 1898.
Kia Teone Tarangi.
E hoa tena koe me tou Whare katoa i roto
i te atawhai ate Atua, mou e whakaatu nei
koe i o kupu aroha ki runga ki to hoa kia
"Toi, kote tohu tenei mo tou ahua, ara kia
tiakina koe me ou Uri, kia whakaroaina atu
hoki ou ra ki te ora roa, mete mau tonu o
enei kupu aroha au i roto i a koe mo enei
Taina ou mote Maori.
Kia ora tonu koe me tou Whare katoa.
Heoi ano.
Na Purakau Maika.
Papawai.
July 22nd 1898.
Mr John Strange.
Si".
Greetings to you for by the grace of God.
Here I send you, and all your family, my
expression of love, for your words of compas-
sion towards your beloved friend Toi showing
in one of our column. This is a Sign that
you may be protected and all your family,
and also prolonged your days to & good old
age, and keep the same reputation, and serve
your Maori brother's same as you did to your
beloved friend.
Best wishes to you and all your family.
I remain.
Yours truly.
Purakau Maika.
TE MATENGA O NGA AIKIHA.
HIU TE MIHA.
Kereitaone Wairarapa.
Hune 14 1898.
Kite Etita, o "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe heoi, ko ahau ko R. T.
Whanganuiatara, e hiahia ana. kia tukua atu
taku whakamarama, e mohio ai nga Iwi,
menga Hapa o ranga o Aotearoa, me te
Waipounamu, kua mate, to ratau whanau.
nga ara ta ratau Tamaiti ta ratau mokopuna
to ratau tuahine, ko tona ingoa ko Ngaikiha
. i mate ia Hune 12 1898, ko taua Tamaiti
he Tamaiti Rangatira, no nga Hapu maha
i runga i enei Motu e rua, heoi ma te whaka-
papa, ona Tipana e whakamarama kia
koutou e mohio ai koutou he pono he Uri
ano ia kia koutou taua Wahiue, ko taua
Wahine i moe i tetahi Tamaiti Rangatira,
no taua tatai ano ko tona ingoa ko Meiha
Keepa e kiia nei ko Hiu Tr Miha, ko tenei
ingoa ko Meiha Keepa he mea tapa ano na
Taitoko te Rangihiwinui hei ingoa moona,
koa raua Tamariki tokotoru tokorua kei
te ora he Taane tetahi he Wahine tetahi
heoi he Wahine tenei e aroha nuitia ana e
te Iwi, he Wahine mana aki i te Tangata,
rangimarie atawhai hoki, ko toona mate
he kohi kiko he maha ano nga Tau e mate
ana ia i tana mate, ko te ra i nehua ai note
Taite no Hune 17/98, i te 12 onga haora
heoi ko te Peene na ana i mau ki te Urapa,
i te Waitapu waahi o Wairarapa, na Paora
Ropiha, he nui te Tangata i tae ki te nehu-
nga i taua Wahine, heoi ko nga Hapu o taua
Wahine he nui ko nga Hapu e noho tuturu
ana ia i roto ko Ngati Kahungunu Hine-Wa-
ka, Rakai-Whakairi, i roto i Wairarapa nei,
heoi ki te ke te Whakapapa o to koutou
whanaunga kaua ahau e riria engari whaka-
tikaia kia tika ai te takoto onga Whaka
papa mo tatau, meo tatau Uri.
Heoi ko ona Whakapapa tenei
otira kaore e taea katoatia e au te tuhi he
whakapau Pepa noa tenei i runga i te wha-
kaaro a tetahi Tangata heoi ano.
Na R. T. Whanganuiatara
No. 1.
Ko Rongokako
" Tamatea raua ko Kahukurako-
tore,
Na Tamatea, ko Kahungunu, i moe i
a Rongomaiwahine,
Ko Kahukuranui,
Na Kahukuranui, ko Rongomaitara,
raua ko Rakaihikuroa,
Na Rongomaitara ko te Aonui,
Ko Hine-te-kawa,
Ko Kotore,
Na Kotore, ko Hine Pehanga raua ko
Tainahi kawai,
Na Tamahikawai, ko te Ruapapa i
moe ia Rangaranga,
Ko Teruaaranui,
Ko te Ranginohopuku,
Ko Taotu,
Ko Hineiwhakanehua,
Ko Ngarue-kite-Rangi, ka moe ia
Aporo,
Ko Hohepa, ka noho ia Paranihia,
Ko Nga-ai-Kiha.
No. 2.
Na Rakaihikuroa,
Ko Rakaiwhakairi, ka noho ia Hi-
neraumoa,
" Raumatanui,
" Tineia,
" Ruakete,
" Hineterangi,
" Wharekotore,
" Te Rangituaiwa,
" Hikamataki,
" Hinewaka,
" Te Ariki,
" Komuwhero,
" Pahurakai,
" Te Aorere,
" Ngarue-kite-rangi,
" Hohepa, ka noho ia Paranihia,
" Nga-ai-kiha, ka noho ia Hiu te Mi-
ha,
" Hemi.
No. 8.
Na Rakaihikuroa,
Ko Tupurupuru,
" Te Rangituehu,
• Tuwaka,
" Mahinarangi, ka noho ia Turongo,
" Raukawa,
Raua,
Ko Whakatere, me Takihitu,
Na Rereahu,
Ko Maniapoto,
" Te Kawairirangi,
" Maniaopetini,
" Rungaterangi, Ka noho ia Hine-
wai,
" Kahinga,
" Toa
Na Kahinga,
Ko Korotuohu, ka moe ia Ngaihape,
" Parengaiwi, . raua
•' Koropaeahi, • me
Roorii, Na Roori,
Ko Ma, ka noho ia Maikara,
" Paranihia, Ka noho ia Hohepa,
" Nga-ai-Kiha, ka noho ia Hiu Te
Miha,
Ko Heemi.
No. 4.
Na Kahukurakotore,
Ko Whaene,
Na Whaene,
Ko Ruapani,
" Tumaroro,
" Tamaraeroa,
" Ruatekuri,
" Tupurupuru,
" Paheronui,
" Kawhiu,
" Horongaiterangi,
" Tahurangi, ka noho ia Whakapa-
koko,
" Te Whatukamakere,
" Papa-iti,
" Tamaherangi,
" Maikara,
" Paranihia, ka noho ia Hohepa,
" Nga-ai-kiha, ka noho ia Hiu te Mi-
ha,
" Heemi.
TE MATENGA O HERA TE ATA.
E nga Whanaunga, E nga Tungaane, E
nga Tamariki, E nga Mokopuna, O Hera
Te Ata;—Tena ra koutou, te ahuatanga o
to koutou Tipuna, kua wehe ata nei ia tatau
ki te waahi tuturu mo te Tinana o te tangata,
hei kona ra koutou mihi mai ai, ki a ia,
pouri ai, tenei kaa tukuna ake e matau, ki
te waahi i rite ai mona i te whenua, e ono
putu te roa, e toru putu te whanui e ono
puta te "hohonu, i hui nga Hapu, ki runga
ki a ia mihi ai, mo runga i tona manawa-
nui, i runga i te mea tekau marima nga tau
e whakamamaetia ana ia, a, katahi ano ia
ka riro i tona hoa whawhai, ko taua wahine
he tino kaumatua ia, i haere kaumatua ia ki
te heke ki Nukutaurua, a, ko ona tau, 105,
he wahine ia, e uru ana ki roto ki nga whaka-
haere nunui, a te Iwi i Wairarapa nei, he
Wahine ia i mau tonu ki te whakapono, o te
takiwa i tae mai ai te whakapono ki Waira-
rapa nei, ki Nukutaurua, ka noho ia i roto i
te whakapono a tae mai ki te ra i mate ai ia,
kaore ia i riro i nga whakamatautauranga
ara, i etahi Karakia, i pata mai ki runga i
tenei motu, na e hoa ma, tenei tetahi mea
nui i puta kia ia, i te takiwa, ka mohio ia ko
te tau tenei hei tangohanga i a ia, ka Inoi ia
ka noho puku, a, 120 nga ra i noho puku ai
ia, i whakamatau ai ia, mo te mamae kia ta-
ngohia atu i a ia, a, te taenga tonutanga ki
te 120 nga ra ka mate hoki ia, ko te ahua o
tona matenga kaore he kino, ki te titiro atu
a, i runga tona ia i te korero, mate noa, ara,
ko ana kupu whakamutunga tenei, ki ana Ta-
mariki.
Ko ia tenei:—Ko te waahi tuturu mo te ta-
ngata, ko te whenua, e ono putu te roa, e
toru puta te whanui, e ono putu te hohonu i
te wa e hoki ai te tinana o te tangata ki te
whenua, ka hoki ata te ha o te Atua ki te
Rangi, e mohio ana ano au ka hoki taku tina-
na ki te whenua ki te waahi i tangohia mai
ai, ko te Ha i whakanohoia kiroto iau, kahoki
ai ki te rangi, ki te waahi i tukua mai ai ki
au, e mohio ana koutou 120 nga ra i nohopu-
ku ai ahau, a ki te mohio tuturu i roto iau,
na te Atua tonu ahau i tiaki mai i roto i enei
ra 120, me titiro mai koutou ki tenei Paipera
e mau atu nei i taku ringa, ka 58 nga tau e
mau ana i au, kei huarahi tenei mo koutou,
te taenga ki enei kupu ka hemo.
Heoi e te Iwi, he nui te aroha, te tangi onga
tangata o Wairarapa mona a tenei ano kai nga
tangata o Wairarapa e pupuri ana, ana tika-
nga katoa, i uru ui ia kiroto inga whakahaere
e Wairarapa nei, ko te ra i mate ai ia, no te
7 o nga ra o Hurae, i te ata.
Heoi ano.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI.
TE MATENGA.
O RIPEKA NAERA.
Note 13 te onga ra o Hurae nei, ka mate a
Ripeka Naera, i mate ano ki Papawai, ko te
take o tona mate, no te whanautanga o te
Tamaiti, ko ona Tau e 21, a, henui te pouri
ona Tipuna, ona matua, ona Tuakana, me
ona Taina, me te Iwi hoki, a, ko tetahi tenei
onga Wahine e hautu ana inga mahi o tenei
marae o Papawai, he tokopakari, no nga ma-
hi a tenei Iwi a te Wahine, a, i tenei wa kua
ngaro ia, ko te pouri i waihotia iho, na e
hika ma enga whanaunga, hei kona ra kou-
tou mihi mai ai, pouri mai ai, ki to koutou
uri kua wehe atu nei ia tatau ki te moenga-
roa.
Heoi ano.
TE MATEMGA O RANGIMATAPU.
Whangaehu,
He whakaatu tenei ki nga hoa aroha, kua
mate tetahi tamaiti Rangatira, he tamaiti na
Uruteangina H. Wuunu, ko tona Whaea, ko
Kiore Uruteangina, ko taua tamaiti, he ta-
maiti taane, koi nei tonu te tamaiti matamua
a Uruteangina raua ko Kiore, a he tamaiti
hoki e tangi-nonoitia ana e ona Tipuna, me
tona Iwi katoa, ko tona Ingoa ko Rangima-
tapu, i mate ki te taone o Whanganui, mauria
mai ana ki Whangaehu nei ano tanu ai.
Poneke, Hurae 25 1898.
E hoa ma tena koutou, tirohia tenei Pire,
me ona tikanga o roto, ko te tino mea nui.
(1.) Ko te arai i te hoko Whenua.
(2.) Ko te arai i te muru Whenua mo te
nama.
(8.) Ko te kooti Whenua ka mutu, ka ri-
ro ma te Iwi Maori e whakahaere.
(4.) Ko te Poari hei whakahaere i nga
Whenua e hiahiatia ana kia Riihitia atu, kia
puta mai ai he oranga mo nga tangata no
ratau te Whenua.
(5.) Ma te Poari e nama mai he moni
whakapai mo nga Whenua, ina whakaae nga
tangata no ratau.
(6.) Ko nga Komiti takiwa, me nga.Ko-
miti Poraka, hei hoa mahi tahi me te Poari
i nga mahi e tau ai te pai mo te Iwi Maori.
(9.) Hei whakahaere pai, hei tiaki i te
ora rao te Iwi Maori, me nga Tamariki Kura.
(8.) Ko te Komihana hei upoko, hei tiaki,
hei whakahaere i nga mahi a te Poari, nae
ona Komiti, e tika ai, e pai ai te whakahaere.
Na e hoa ma, ka tae atu tenei kia koutou,
tuhia mai he Pitihana tautoko mo tenei Pire,
kia tere mai, kaua e whakapono ki nga kore-
ro rupahu a nga kai whakahe, e Kauhou haere
nei, hei turaki i tenei Pire, kaua koutou e wha-
kapono, e hara hoki ta ratau i te rapu i te
ora mo te Whenua me te Iwi, engari e rapu
ana i etahi huarahi ngaro, kore rawa nei e
puta ake he ora, engari he mate tona mutu-
nga, ara kore rawa he mea hei arai i te hoko
e toe ai nga Whenua mo a muri ake nei, ka-
ere hoki e taea e aua tangata te homai he Pire
pai ake i tenei, a kaore e taea e ratou te ki,
tera e paahitia he Ture e rite ana ki to ratou
hiahia.
Ko tenei e te Iwi, tahuri mai hapainga te
ora mou. kua homai nei e te Komiti me tona
Kawanatanga kia tatou, tuhia mai nga Piti-
hana tautoko.
Na o koutou hoa aroha.
Peni Te Uamairangi. Heta Matua.
Paratene Ngata. Taniora Te Mana.
Tamahau Mahupuku. Haaka Tautuhi.
Hoani Ruru. Hiraka Te Rango.
Hori Te Huki. Ru Reweti.
Matutaera Tukehu. Wi Pere.
Enoka Te Taitea. H. Tomoana.
H. T. Rangitakaiwaho.
HE RETA TAE MAI.
Wi Pere
Papawai
Niu Tireni i roto i nga hui i roto i te
Paremata, na me hoki atu ano taku korero ki
te tau 84, ka timata taku mahi, tae mai ki te
tau 86, ka paahi te Ture kati i te hoko, a na
te Maori ano i tono kia patua taua Ture, i te
tau 88, ka puare ano te hoko Whenua i taua
tau, 15, 000, 000, miriona eka e toe ana ki
nga Maori, no reira tae mai nei ki naianei,
10 miriona eka kua pau, e 5 mano e toe nei
ki nga Maori, me taku haere i roto i nga hui
a te Kotahitanga, he kati ano i te hoko o te
motu, no runga i te roa o te mahi a te Kota-
hitanga, katahi ka whakapaua toku whakaro
ki te kimi i tetahi huarahi ngawari, tutata, e
mau ai te morehu oneone ki te iwi Maori.
Ka mahia e au ko te pukapuka mihi kia
Kuini Wikitoria, ka kawea e au kia Tamahau
whakapai ana ia, a tukua ana ki te Komiti o
te Kotahitanga, a, oti ana hei mauranga ma,
Tunuiarangi ki Ingarangi, a tangi ana a te
Kuini ki taua mihi aroha mona, no runga i
taua reta, tana kupu ki ona Minita i Niu Ti-
reni nei, kia whakaarohia e ratau taua reta,
a ko te take tenei o te Pire a te Pirimia, he Ra
hui i te taonga o te Motu nei, kia kore e riro
etahi eka i te hoko, i te Mokete, i te muru,
mo nga nama ko te take nui tenei o te Pire a
te Pirimia, nga take iti i roto i te Pire he
Poari tena Ingoa, he whakamutu i te Kooti
Whenua Maori, ka riro ma taua Poari, e
whakawa nga Whenua, te rua, ma ratau e
nama he moni, hei utu inga ruri, inga nama
inga mokete, e tau ana ki nga Whenua Ma-
ori, te toru, me riihi ki nga Maori i te tuatahi,
tetahi i whakaurua e te Kouaiti o te Tai-Ra-
whiti tetahi kupu, kia riro ma taua Poari e
nama mai he moni, hei mahi paamu ma nga.
tangata e hiahia ana ki te naahi paamu, kaore
te Poari e pokanoa, mate Hapu, uia nga ta-
ngata ranei no ratau te whenua e tono, katahi
ano te Poari ka mahi, na ko au e tino tohe
ana kia kati te hoko, ka whakaatu au i te
take e tohe nei au kia kati te Hoko, he kitenga
noku e o ano miriona eka e toe nei te hoko e
te Maori, e hara i te Pakeha tenei Ingoa te
Maori no Niu Tireni hui atu ki nga Awhe
kaihe na ka tino ki ahau na te Maori ano ia
i mate ai, na ia tangata tona hea i hoko kaati
tena, na nga Maori ano i tahuri ki te wha-
whai ka riro etahi wahi huihui nga eka kua
ngaro atu i raro i te Maori e ono tekau miri-
ona eka.
Te take o taku whakahua tenei ite Maori,
ko tetahi taha ote Motu nei, e kiana me patu
te Pire ate Pirimia, engarime haere ki Inga-
rangi, ko taku ki haere ki Ingarangi, hoki
rawa mai ki te aha ki te rima miriona, ka
ngaro te haunga ahi, e ngari kiau me pahi
te Ture hei pupuri ite morehu, taihoa nga
wawata, kei rite ki te kuri e haere ana i ru-
nga i te arawhata me te kiko kau i tona
waha, te kitenga i tona ata e haere ana i
rowai, karere ki te hopu, a kamakere te kiko
tinana i te waha, ka haere ki uta tumatate-
nga ai, na te Maori tonu i mate ai tenei Motu,
he mea hoko, mehemea kaore e kati te hoko
i tenei Paremata, ka ngaro te haunga ahi,
karite tatau ki nga tarawara Pakeha, he titiro
naku, kua rere tupou te Maori kite hoko
Whenua, na reira aku nei mahara i tinei i
mea ai ki te Kawanatanga kia mahia he Ture
hei tiaki monga Whenua, nauna, ia kariri
kiau e te tangata e panui nei koi katia, kati
whakapuaretia, i na hoki kariri koe, i taku
e whai nei konga Whenua ora, kia mau ko-
nga Whenua e taumaha ana, kia utua i runga
inga huarahi ngawari, teitareti, e toru pauna
i te rau, a koia nei taku huarahi monga
Whenua e toe mai nei, no te mea e atua ana
maua ko Timi i te rau pauna kotahi, e ono
pauna 10/- hereni.
Mehemea katoru pauna mo te rau, ka tae
etahi hei atu i te moni paku e tere ai te ea,
e whaimoni ai hei whakapai, e nui ai nga hi-
pi hei utu iaua taumaha, kati nauna ka riri,
e riri eta, kati kai ki koe a muri ake nei, naku
te he kite kiminga huarahi e ora ai aua whe-
nua, kati nau ka ki kokoe anake te maori, pai-
noatu, e kore hoki e riro taku maoritanga ita-
u kupu whakahawea, kati konga whenua e.
whakahuatia e te panui, kaore i roto ite 60 mi-
Timi
Wi Pere, Te Kura, a Tamepoto.
E hoa kia ora tahi taua, kaua taua e mate.
Heoi ano.
Hurae 23 1898.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Na Te Ari.
TAUIRA POTO.
ONGA TURE O TENEI PEPA.
(Turei 1.)
Ko te utu mo te Pepa, o "Te Puke Ki Hi-
kurangi." i te tau 10/- hereni, mo te ona
marama e 5/6, mo te toru marama e 3/- hereni.
(Ture 2.)
Ki te tono mai i te Nupepa, mepenei te ahua,
o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Grey town Wairarapa.
(Ture 3.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i ranga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(Ture 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te mara-
ma. . ' '
Nate Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
"Puke Ki Hikurangi."
Hurae 25 1898,
E nga hoa aroha e tukua noatanga atu nei
to tatau Pepa a te P. K; H. kia koutou, he
mea atu tena, kua mutu te puta atu kia ko-
utou, engari ma koutou e tono mai kia haere
ata, a ka tonoa, atu hoki kia haere atu kia
koutou, kaati ki te kore, koutou e tono mai, e
pai ana, kat a koutou ano te tikanga.
Heoi ano.
Purakau Maika, Etita.
HE MEA TAA E T. RENATA: