![]() |
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 33. 29 September 1894 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. NAMA 33. HATAREI. HEPETEMA 29. 1894. PUKAPUKA 2. Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te Manu. E hara i ta tika ma te hunga kua utu i tana Pepa e utu te Pohitanga ki te hunga kaore ano i utu. Ko te utu mo te pepa nei ite tau, kotuhi pauna, ki te tuku mai te tangata i tana pauna, ' ite Pohi, me Rehita rawa, ku tuku mai; ko te i tuhi me penei. Kia Ihaia Hutana, Etita o Huia, Hehitingi Nepia. PANUITANGA Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku moni mai koutou, mote Pepa nei, me tuku mui i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga Pane Kuini, he mea ua ua te homai moni mo nga Pane kuini i konei. Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha- ka Kawenata o te Paremata Maori, o te Kotahi- tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka, ki te hiahia te tangata me tono mai ki te Etita o. Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki tu rua herengi, ka tukua atu te Pukapuka i te Meera. HATAREI, HEPETEMA 29, 1894. KOTAHI PUTANGA ITE WIKI "HUIA E" HUIA TANGATA KOTAHI, TOROA WHAKAPAI TANGATA. TENEI ano ka taia marietia ki te Pepa nei nga korero a ia mema a ia mema o te Parematae nohomai nei i Poneke, mo runga i te Pire tono mana motuhake i kokiria ra e Hone Heke ki te whare i te 10 onga ra o Hepetema nei a tena hoki o koutou whakaro e oho rere mo runga i te ahua tonu o nga mema me a ratou kupu i whakapuaki ai mo taua Fire, a tena hoki e rere- ke i roto i o koutou whakaro te mohio mo runga i aua korero whakahe a nga mema. Otira e kore ano hoki e whiwhi o koutou whakaro i te mohio tera he tikanga kupu aua kupu a aua mema nei. Ko te tikanga pai kia kaua rawa te iwi e kite i aua kupu nei, e hara hoki aua kupu i te kupu marama, a, i te whakahe ake ranei i runga i te ngakau mohio, ranga- tira ranei. Engari be kupu a ua kupu no waho noa i o ratou ngakau, penei i te whaka- kimo a te kanohi ki tetahi, a he i ritenga ano hoki note kai mahi ki tona rangatira, ura penei, kua kite i te run gatira e haere mai ana I katahi ano a waho ka whakaatu i te kaha katahi ana ka tukua te hau kia rere i te waha, kia pupuhi nga Paparinga, rere una te wai ki waho o te mangai Heoi te horinga ketanga o te rangatira, kua mutu te ngo- ngo a te mangai i te hau, me te pupuha mai kia ki ai nga Papa- : ringa, hei tohu whakaatu ma waho e kitea mai ai te kaha. Ina hoki mehemea ka kite koutou i nga Putake whakahe a i nga mema mo taua Pire tono mana, ka kite koutou, ka matau tonu iho, kaore rawa aua kupu i whakapuakina mai i runga i te tika me te ngakau mohio, me te whakaro pai. Ina hoki ta Tiwini kupu, mehe- mea note wiwi te mana i runga i te motu nei kua mate noa atu nga Maori, a kote kupu ano tenei a te Karimana i Poneke i te ra tau. I whakakahokia e nga rangatira ki te Minita i reira. Kia whakaatu ria mai nga iwi o te ao i patupatu- a noatia e te wiwi. Ko ta Timi Kara kupu, whaka- hoki mo taua Pire, kei tawhiti noa atu nga whakaro o te iwi maori, a kua tata ki te wa e mutu ai te noho he mema maori i te whare, a kite tu he mema pakeha hei mema mo nga maori katahi ka nui ke te pai e puta ki nga maori. Mehemea hoki he pono tu kupu a te Honore mema nei kei waho noa atu tenei tikanga, penei, he aha hoki te kawanatanga o Inga- rangi i tohu tohu mai ai ki te kawanatanga o Nui Tireni rao taua tikanga. No reira ki taku whakaro, e hara nga kupu a taua Henare mema i te Rito i kokiri ake i wae- nga o te Pakiaka o te whakaro nui, i roto nei i te whare i maru ai, ai e kiia ana hoki he kai wha- kahoki kupu a ia i reira mo te taha kite kawanatanga. AHAU RA E HEHE MA, E NGOI MA, E TAMAMAI Ara e koro ma e kui ma e tama ma. E kore hoki ra e taea te whakakoromaki tonu i roto mo te wa roa. Tenei te hanga tarewa tonu te ra te arero i waho, maroke hikaka te korokoro. No- noti ana te tatua ki te hope, kei te tapipi noa ki te wai kawa o te Puha, hore rawa he aroha hei ki- naki. No reira kua roa tenei to wa e rere ana ahau kia koutou ia wiki ia wiki, a kua taea tenei te raumahi, kua tarewa te rau ote rakau, kua kohera nga puawai matamua, kua whakangao te hua i roto, a kua whawha te kanohi, kua ngaua ete taringa, kua horomia kei te ngakau. No reira nei he aha hoki te he o te inoi atu, kia tukua mai te ora mo ta koutou mokai. E hara hoki ahau, i au e rere atu nei i te kai mahi ki nga rangatira tokorua, e whakahawea ai ki tetahi, e aroha
![]() |
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HEPETEMA 29. ai ranei ki tetahi. Engari ko te kaimahi ahau ete iwi kia koutou anake kei te Pono taku mahi, tukua mai ra e nga hoa te mea e rite ana mo taku, kia koutou. Na ta koutou mokai Huia Tangata Kotahi, PAREMATA O TE KOTAHITANGA KI ROTORUA MAEHE 7, 1895. He Panuitanga tena ka tukua atu kia koutou ki nga tangata i kohiria e te iwi hei mema mo te Paremata o te kotahitanga o nga iwi maori o Aotearoa me te Wai- pounamu, i raro i te mana o te Tiriti o Waitangi, tau o to tatou Ariki 1840. E panui ana e wha- kaatu aua kia koutou ki nga mema o nga whare e rua me era atu ano hoki, ka Puare te Pare- mata tua wha o te kotahitanga ki Rotorua a te 7 o nga ra o Maehe, 1895, a te rua karaka i te awatea, me tae katoa mai koutou i mua o taua ra, o koutou kai riwhi ram i, Hei kona kia ora tahi tatou i raro i te atawhai o te Ariki. Heoi I tukua atu i raro i toku ringa i tenei ra 24, 1894. Na MOHI ATAHIKOIA. Tumuaki o te Whare, Runanga. NO HERETAUNGA —«— KEI te Hainatia e ngu Rangatira o Heretaunga me etahi atu wahi, e tahi Pukapuka whakapai whakawhetai utu, Ha Ropata Taute, Hori Hatihana. Tamati Mekenehi, Takuta Numana, me Kapene Rahera, mo te Pai oa ratou kupu mo runga i te Pire tono mana, aha koa kaore ratou i whakae ki taua Pire otira i whakahe ratou i runga i te ahua tu tangata whaimana o nu ake. I Tokorua nga Pakeha kua hopukia i i runga i te whakaaro noa, Na r. raua pea i wahi te Pou-tapeta i Hehitingi, i ' haria ru te Pouaka moni, i hopukia mai i Poneke, kei Nepia i nei, hei te mane te 1 onga ra o Noema nei. ka noho raua ki te nohoanga whakawa ui ui, mu taua mea ki Hehitingi. a kai reira tino mohiotia ai. E hara peu, a na raua tonu ranei, Kua wera te whare tuatahi i mahia ki runga i te hiwi i Nepia Hukarere. Ko taua whare ka toru tekau nga tau, nuku atu ranei. Ko te Turei nei i wera ai. Ko taua whare no Porowihi. I te ma- hinga ai o taua whare, kaore tahi he rori hei haeretanga atu mo te tangata ki reira. Ko te mauranga atu i nga papa, waha atu ai i te Peti ki runga hiwi. Ko nga rakau o taua whare no tetahi ngahere iti i te taha o Pakohai mete Waiohiki. Ko te inihua o taua whare e £400. Ko nga moni a taua pakeha i ngaro i taua ahi e £500 pauna. Kua hamama, ara kua tuhera te waha o te whenua me te moana kua hokari te rere o te au o era nga iwi ki roto, ara o nga rau, mano ote Hainamana raua ko te Tiapanihi, e hinga mai nei i te Pare- kura, a kei te titiro nga iwi me te wha- kawairakau i ana taputapu, mo uta, mo te moana, mo runga, mo raro, ara te mata hii taua No te Weneri 26 o nga ra nei ka tanu- mia a Tawhiao ki Taupiri. E rua mano nga Maori i haere i muri i te tupapaku. Na te Peene Maori o Otaki i mau ki te tanu. He nui te whakamihoratia ote wha- katangi u taua peene. Kua timata te hoki hoki o nga tangata ki o ratou kaai- nga inaianei. He nui te waipu ite tuku- nga o te tupapaku ki roto i te run, e mea anu te pepa pakeha o Akarana " Ngaehe ana a Taupiri. " Kua tae mai te rongo o Matata me whakatane i roto i nga marama e toru i tae ki te whu tekau tangata Maori e mate ana o reira. I etahi ra. toko toru tangata e mate ana. No te mohiotanga o te pirihimana Maori tera ia e hemo Ka whai ki ake in ki ona whanaunga kia kaua hei mahara hura ka tona mate, ana e penei na he te Maori. uha ranei; engari he mate i te kainga waipiro. E toru ona ra e takoto ana ku hemo. £ kiia anu huki i uma matenga, haunga waipiro katoa taua tangata. WAEA MAL O NGA MOTU I WAHO ATU I NUI TIRENI. — — HAINA. HANGAHAI. Hepetema 24. Kua tukua e Haina he hoia ki tetahi taone ko Mokotene te ingoa, ki te mahi pa tino kaha ki waho o taua taone. K kiia unu ko te take i tahuri ai te Haina- mana ki te mahi pa ki waho o taua taone he nui no nga mea nunui kei roto i taua taone. TOKIO, Hepetema 24. K mea ana te nupepa ote Tiapanihi kua tae mai ki te taha Tuaraki o Kuria e rima mano nga hoia o Ruhia, • e whaka- parau ana hoki taua nupepa ki te ki a Ruhia ko te take i haere ai nua hoia ki reira, he kimi i nga herehere o Haiperia kua oma oma. AWHE RIHA. KEEPI TAONE, Hepetema 16. Kua tae mai tetahi o nga manuao o Ingarangi ki konei, a kua haere mai nga heramana ki Rorene Maku, ki te tiaki i te. taone i runga i te rongo tera e whaka- ekea e tetahi Iwi mangu o konei ko te Kawha te ingoa. NU TAUTE WEERA. POIHAKENA, Hepetema 26. Kua tae mai tetahi pire paraiwata ki roto o te Paremata o konei he mea kia whakahokia iho te utu mo te kawana i te £7000 ki te £5000 pauna it te tau. INGARANGI. RANANA, Hepetema 26. E korero ana tetahi tangata ko J. Hamaparini te ingoa i roto i tetahi taone ko Riiti te ingoa kia mau te kawanatanga o Ingarangi i te ahuatanga o te pooti mema mo te whare Ariki o te Henata ki Amerika (Paremata ki konei), hei tauira mo te pooti mema mo te whare Ariki o to konei Whare Ariki. AHITIRIA. WIANA, Hepetema 25. I runga i te tono o Hangakeri ki to konei kawanatanga kia riro ko nga miiti whakahuka o Nui Tireni nei hei miiti ma nga hoia, na reira tonoa ana e te minita o nga whawhai kia tukua atu etahi miiti peru o Nui Tireni. I te tiro- hanga-ai, ka kitea he pai ana miiti, otira kaore. ano i tino tuturu te kupu kia riro atu ranei ko o konei miiti, kaore ranei. Hepetema 26. No runga i nga patai ki taua minita o nga whawhai ki te tino take i kore ai e oti taua whakatau mo aua miiti katahi ka meatia mai e iu. ki tona mahara ka pirangi nuitia e nga hoia ko nga mea e patu ana i reira tike nga mea pai. WAEA NUI TERENI. TURANGA HEPETEMA 22. No waenganui po nei ka kitea e ka ana te ahi i te taha o te poutapeta. I te kiteatanga ai he mea ata whakapukai marika he wahie ki te taha ote whare. Ko aua wahie he mea ata riringi he hinu whenua ki runga, a tae utu hoki ki nga papa o waho o te whare. AKARANA, Hepetema 21. I tae mai tetahi reta a tetahi tamaiti Maori ko Apirana P. Ngata te ingoa ki te komiti nui o nga Kura i konei, he tono mai kia whakapuretia kia uru nga tama- riki Maori me ngatamariki Awhekaihe ki nga kura nunui kaua hei utu penei me a te pakeha;. he mea mai hoki kia whaka- turia tetahi moni takoha hei whangai mo nga tamariki Maori Ko te mea e matou ake o ratou ma ana taua moni. Me pera tonu i nga tan katoa. Ko te take i mea ui ia kia peneitia, kia whakaaro nui ai te tamariki Maori ki te mahi. He tautoko tetahi na ana i te korero a Hone Heke i korero ra i roto i te Paremata mo nga tama- riki Maori ara kia whakaturia he kura ako ki nga mahi kia katoa. AKARANA, Turei 25. I noho te hui a te komiti o te Kareti o Akarana nei me to te Karama Kuru. Ko te putake o ta ratou hui he whakariterite kia mahia, etahi ture mo nga, tamariki Maori kia kaua e utu mo te akoranga i a ratou. Koia enei ko u ratou mahi i oti- 1, Ko nga tamariki Maori kua tekau ma, wha nga tau ka whai inana ki te iu ui ki nga whakamatautau wha- katapoko ki nga kura rarahi. Ko taua whakamatautau kia rite ki nga mahi a te karaihe tuawha o nga kura timatanga atu. 2. Ko nga tamariki Maori kua tekau ma rima nga tau me whakamatau- tau i nga mahi e rite anu o nga karaihe tuarima o nga kura timatanga atu. 3. Kaua e nuku atu i te ono tamariki i Maori e paahi i te tau kotahi. 4. Kaua e nuku atu i te tekau ma rua tamariki e noho ana i roto i te kura i te takiwa kotahi. 5. Ko tenei mana kia akona noatia e iho nga tamariki Maori, e haere ana
![]() |
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHl, HATAREI, HEPETEMA 29. ki runga i nga tamariki Maori tutu- . ru anake. 6. Ma ia tamariki Maori ano e hoko nga pukapuka e hiahiatia ana. He nui te whakapaitia o tenei mahi. Kua tukua atu ki te minita o nga kura i Poneke kia whakaaetia mai taua wha- karitenga a taua komiti. TE WHAKAARAHANGA O MAHUTA TAWHIAO HEI KIINGI. i \_\_\_. He panuitanga, tenei ki nga Iwi, ki nga Hapu; me nga Rangatiratanga e noho nei i Aotearoa me te Waipounamu. Tena koutou katoa — Whakarongo mai ! No te 14 o nga ra o Hepetema, i te tau o to tatou Ariki, kotuhi mano e waru rau e iwa te kau ma wha, i e 10 o ngu haora i te ata, ka Tuwhera te nui o Aotearou me te Waipounamu. Ku tapoko te Tamaiti a Tawhiao ki te Whare, me te Wherowhero Tawhiao, tona Teina, me o raua Teina, me to ratou Tuahine. Heoi ra, no to ratou nohoanga ki te Torona o to ratou, Matua ku hui katoa ngu Iwi kia kite ia ratou, ki te Whaka- tuwhera hoki i te Whare i te mea e noho Taua ana te Whare; i te Matenga iho ai o Tawhiao. Ka rupeke nga lwi ki roto, he roa te wa i Tangihia ai e nga Iwi aua Tamariki, me te Torono o te Kaumatua—A, i te mutunga o te tangi a te Iwi. ka Iriiria te Ingoa o te Tamaiti tuta a Tawhiao. Na tona "Teina ano i whakahua ko Tawhiao te Kiingi tuatoru I muri iho i te whakahuatanga o tuna Ingoa e tuna Teina, ka panuitia ana kore o he mea tuhi ki tetehi Pukapuka, koia tenei— TR Iwi E '. TENA KOUTOU. NGA RA- Hauraki Te Whanau a Maru Ngai: erangi Ngati Porou Te Arawa Ngaitai Ngatiawa. Taranaki Te Whakatohea Ngatipaoa Te Urewera Ngatituwharetoa Te Whanau a Ngatimaniapoto Apanui Ngatiraukawa Te Whanau Ngatiwhakatere a te E hutu Ngatikahungunu Ngatiwhaatua Ngatitoa Ngapuhi Ngatiruanui Te Rarawa Tena Koutou, katoa! katoa !! katou!!! nga Pou o te tikanga, me nga Mana i whakatakotoria ki toku Tupuna i runga ano i te Mana o te Iwi Maori, o Aotearoa me te Waipounamu. Tenei ahau te whakanui atu nei kia koutou i runga i te aroha i au kua noho nei ia koutou ki runga i te Ahurewa o toku Papaa. Ma te Atua tatou katoa e tiaki. Tenei hoki au te mihi atu nei ki nga Hapu e toru, Ki nga Matariki Ki nga Manukura Ki nga Whakamarumaru me nga Rangatira i tu nei i nga ra o toku Papa, hei pou mo te Kiingitanga o te Iwi Maori. Tenei hoki au kei te ata whakaaro ki nga Tikanga.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HEPETEMA 29. KUPU APITI Te roanga. . Otiia e kore ahau e tino kaha ki te whakapuaki i nga kupu i runga i toku ahua Tauhou. Otiia ka atu whakaaro- hia e ahau nga kupu i waiho e toka i Papa hei pupuru maaku i muri i a ia, kua oti i a ia te whakatakoto ki o koutou aroaro kia whakahaerea e koutou nga mea e tau ai he ora mo nga Motu e rua. Aotearoa me te Waipounamu. E whakaaro ana ahau me ata Whiriwhiri ano hoki ahau, tae noa ki te Mete takoto; mai nei, i te tau 1895. i E whakaaro nui ana ahau ki nga kupu i whakapuakina e toku Papa kia Mania- poto i raua atu o tona matenga tera ano nga pou o tona Whare, kei le tu i Hau- rua, i Pukawa, nga Pou i tu nei ki te aroaro o tona Matua. Heoi ano. NA TAWHIAO TE KIINGI O TUATORU. I le mutunga o te panui o nga korero i whakapuakina ki le Whare katoa, ka tu ko Taingakawa te Waharoa, ki te whakapuaki i ona ake whakaaro rao ranga i te ahua o te noho Tauaa o te Whare, rae te pouri o nga ngakau o nga Iwi, o nga Hapu, me nga Rangatira. Koia nei ana kupu. Taku whaka- marama atu kia koutou katoa e pae nei, ko nga pouritanga katoa i runga i a tatou e noho nei Tane Wahine, Tamaiti. Ko tona whakahoronga ano tenei, i te mea kua kite ake tatou katoa e noho nei, kaore i mate; engari kei te ora, e noho nei i te nohoanga o tona Matua. " Koia te Kiingi" i muri i tona Papa, koia au i mea ai, ko tona whakahoronga ano tenei o te pouritanga i runga ia tatou. I muri i tenei ka tu ake. Ko te Uata; te Karetai. He mihi atu ki te Kiingi. He whakanui ki a ia, a he tono hoki kia puta nga tangata katoa ki waho whaka- puta ai i ngu mihi me nga whaikorero. ' I muri i tenei ka tu ake. Ko Taipari Makarauri. Ka tuhi ka mea—•' Kia toru nga Whakanuinga mo te Kiingi. " E toru nga whakahuatanga—" Hipi hipi Hure. " Hamama katoa nga tangata Hure ! I muri i te Huretanga, ka tuku katoa nga Turi o te lwi ki raro, e toru tuohu- tanga ka mutu, ka pakaru te Iwi ki wahu, ka rupeke ki te Marae ka tahi ka puta utu te Kiingi me ona Teina ki waho o te Whare. Heoi, ku haere atu te Kiingi, me ona Teina me te Tumuaki o te Kingitanga, ki te Marae ki te wahi i tu ai te Iwi. I to ratou putanga atu ki waho o te Whare e tu ana te Iwi mau Pu i waho e 70. Katahi ratou ka Whakahonore ki te Kiingi, e 3 o ratou Tutohutanga ki raro ka timata te Pupuhi, ngaro katoa te Marae i te pawa o te Pu. Tera atu te roanga. Na to koutou hoa, T. T. RAWHITI. No te Paki o Matariki. Kinga boa tuhi mai, he moni kua tukua mai hei utu mote Nupepa i te tau— £ s d Hone Rautahi...... 100 Peni Te Ua...... 100 Hakapa Hamiora...... 100 Piripi Te Awarau..... 100 PANUI Hehitingi, Hepetema 14th, 1894. E tono ana ahau inaianei me utu tonu mai kia au nga moni e takoto nama ana ki te Ka- mupene o Hauati raua ko Te Ruihi, kua wha- kawhitia mai ki a au e raua nga ritenga me nga mana katoa ki runga ki nga moni e takoto nama ana a ia tangata, a ia tangata, ki a raua. Me utu tonu mai i te 3O o nga ra o tenei mara ma, a, i mua atu ranei o taua ra, ko nga tangata e kore e utu i a ratou nama i mua o taua ra. kaore au e tuhi atu ano, engari ka tere tonu to ratou hamenetia e au. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ AATA TIKINA. PANUITANGA He panuitanga tenei kia mohio nga Maori ko Erueti Rikihana, he tino tohunga ki te mahi para, i whare papa, me te tohu tohu ki nga Kamura mahi. Koia; hoki te kai whakariterite mo tetahi mira kani rakau. E paku aua tana utu mo ana mahi. Kei Waipawa tona kaainga tuturu. PANUI KINGA MAORI. Ko nga nama katoa a nga tangata kia J. H. KOTORE me utu i te ra whaka- mutunga o Oketopa i mua atu ranei. Ki te kore e utua i taua ra kamenetia nga tangata e takoto tonu ana nga nama. Heoi ano NA J. H. KOTORE Tangata tui tera, tui kakahu paki o KAIKORA. PANUI TARIANA K hoa ma whakamutua te mau i a koutou uha, ki nga tariana pakeha, engari kawea mai I ki tenei tariana kia iputa ai ho momo kaha ki te I mahi ma koutou, Ko tenei tariana he tamaiti na te tariana a te Makarini. Ko tona papa ko Parangakirihi. Ko tona koka he tamaiti na Riritione, tariana a Henare Rata. Kei ware- ware koutou ki to koutou hoa. Ko nga tangata e hiahia ana, me maa mai a koutou uha ki Patangata. Ko te utu; ki nga Maori e rua pauna e rima herengi £2 5s. ki nga pakeha e toru pauna £3 5s. Heoi ano Na to koutou hoa WHATU RENATA, PATANGATA. HEHITINGI, HAKII PEI NIB TIRENI. He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mea panui e IHAIA. HUTANA, me TIMOTI WHIUA, i raro i te Komiti o te Kotahitanga. HATAREI, HEPETEMA 29, 1894.