Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 25. 04 August 1894


Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 25. 04 August 1894

1 1

▲back to top


   NAMA    25.. HATAREI AKUHATA    4  1894. PUKAPUKA.

 Tukua  mai te whangai i mua ka rere atu te i

Manu. E hara i tu tika ma te hunga kua utu, i

tana Pepa e utu to Pohitanga ki te hunga kaore

ano i utu.

  Kote  utu  mote pepa  nei ito tau, kotahi I

pauna, kite tuku mai te tangata i tanu pauna,

ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote-

tahi me penei

    Kia Ihaia  Hutana, Etita o Huia,

                       Hehitingi Nepia.



      PANUITANGA, 

                                           I



  Kupu whakamarama  ki nga hoa ki te tuku i

moni mai koutou, mote Pepa nei, me tuku mai

-i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga

Pane Kuini, he mea ua ua te homai moni mo 

nga Pane kuini i konei. 

  Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha-

ka Kawenata o te Paremata Maori, ote Kotahi-

tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me

te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka

kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etita

o  Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te

rua herengi, ka tukua atu te Pukapuka i te

 Meera.







HUIA TANGATA KOTAHI

    HATAREI, AKUHATA 4, 1894.

 KOTAHI PUTANGA ITE WIKI





  HUIA  TANGATA  KOTAHI,

 TOROA  WHAKAPAI    TANGATA.

 TENEI kua kite matou i nga

        whaikorero, a  te Kaitiaki,

 i whai   korero  ai mo te  Pire

 hou mea ake nei tukua ete Pirimia

 ki te whare, a  ko taua Pire he

 ture Kooti  Whenua Maori. He

 roa ana  korero whakamarama mo

 nga  painga  e puta  mai ki nga

  maori  i raro i taua ture. Engari

  kaore hoki i rereke i nga whaka-

  marama  o nga painga i putu mai

  i raro i nga turu Kooti Whenua

  Maori o nga tau kua hori, ara nga

ture kooti whenua e amuamutia

nei e nga maori. ia tan ia tau. Ko

nga  tino mea, nui i roto, ko te !

arai i nga ono whakawa i roto i 

nga kooti katoa tae atu ki te kooti

o Ingarangi Ue ruu) kote whaka-

puare i te hoko i te riihi ki te ka- 







te tikanga, ki te a hunga nona te

whenua  otira ko nga tino moa o

mohiotia    nei   itakea  mai   i

 reira te mate o te iwi kei te

 Punehu  haere tonu i roto, A,

 kaore hoki i roto i taua ture, tu

 Hoko, kia araitia mo tetahi wa iti

 te Kouti Whenua kia tukua mai

 mu te maori ano e whakawa o

 ratou take, u kia rapua te mate o

 nga maori i raro i nga Ture Kouti

 Whenua  Maori  o  tu timatanga

 mai rano.

   Heoi te mea kua marama i roto

 i tenei whakamarama a te kaitiaki

 

 

 katoa o Inga-

 rangi. E kore hoki e taea, e tetahi

 

 ka tika i tenei rarangi. No te mea

 ki taku  whakaro kaore pea he

 tangata maori i hapa i nga mate i

 puta mai  i roto i te Turu Kooti

 whenua Maori timata mai i te

 tau 1865, 66 ranei.

    Ko tenei, kaore rawa i te mohio

 tia kia iti nei kei te mahi te Pare--

 mata i nga mate o te iwi maori

 kia mama, kia ahua mama ranui,

 Engari e mahi anu e whakahohoro

 ana kia tino mate atu te iwi.

    Ina hoki  konga mato  katoa e

 

 

 taua Paremata  ano e tapatu mai

 nei i te mate, tetahi ki runga ake

 ki runga ake, peehi rawa kia piri

 pera i te huruhuru hipi maku, e

 pehia ana  ki roto i te Peeke, a

 tona tukunga iho he wera no te

 Kaipuke a ka mate nga tangata

 o runga. Kaore rawa he tikanga

 pai. Ina hoki he mea kore kore

 noa iho ki to tatou whakaro, te

 arai o te hoko i ngu whenua maori

 mo  tetahi wa iti, He aha te take ?

 I pakeke ai i koru ai e taea tenei

 mea?  No te mea  ra, kahore ho

 hiahia <> to kai whakakamate kia

 pera. Kuti ra ki te kore ona hia-

 hia kia pera, rae pehea e taea ai o

I ia te tiaki kei mate ?

    No reira i runga i te mohio o te

 iwi ki te kaha o te taumaha me te

  tau patu putu noa iho, o nua mahi

 

  maori   i <> ratou  Paremata, a

 kua timata tonu atu te whaihanga

  i ngu ture mo ratou me o ratou

  whenua, he tohu tona e mohiotia

  ai. tena e puta he raruraru nui, i

 runga  i tenei motu pera inga ra

 kua  hori, me mahara ano tatou ki

 tenei. E rua Paremata Maori, ko

 tahi ano te Putake, ko te kupu, i

  roto i te Tiriti o Waitangi, (Ki te

 maori ano te whakahaere, momia

  mea o  te taha  kia ia). Otira ko

• tetahi o aua Paremata kei te tonu

  i to mana, ko tetahi o aua Paremata

  kua hanga tonu i te ture, mo nga

  iwi maori o Aotea ro mo  te Wai-

  pounamu. 1 runga i tunui ahua ka

  

  

 

 







 NO HERETAUNGA





2 2

▲back to top

3 3

▲back to top

4 4

▲back to top
                       HUIA  TANGATA  KOTAHI, HATAREI, AKUHATA  4.

te paitini i taua tangata, engari he awhi-

na tonu, kaati mehemea kei te mea ratou,

he  paitini tana i taua tangata, te mea

tika ma ratou he hoatu rongoa mo taua

tangata. Kaore nga tangi1 ta nei i rongo

ki te korero a te wahine nei. Na ko te

iwi nei kua nui haere, kua kite mai etahi '

kua oma mai; tupono ana tetahi kapene

o tetahi o nga tima o te Ingarihi i roto i.

taua taone. Tona kitenga i nga tangata

e huihui ana katahi ia ka oma mai ka

kite i te wahine nei e ronaronaia ana e •

nga tangata, ka tangohia ake tona pitara '

kaiahi ka mea atu ki te iwi nei kia mutu; 

engari i whakauaua ano taua iwi, a ka

tukua  te  wahine nei; otira tukuna

rawatia  ake kua tata te hemo. Ka

mauria e te kapene  nei te wahine ra ki

te kainga o tetahi takuta, ka mahia  a 

kua ora inaianei.



HE KORERO MO TETAHI TANGA-

 TA I MAHI I ETAHI NOTI MONI.

  I tetahi o nga putanga o Huia i mua

ake  nei, ka puta" tetahi korero mo nga

moni  noti kua kitea i roto i nga peeke,

ko aua noti he rima pauna, he mea mahi

whanako  na etahi tangata, engari ko

aua tangata kaore i kitea;

  No  Hune nei ka tae mai nga korero o

Ingarangi kua  mahi  nga pirihimana ki

te  kimi, i. nga tangata mahi   Nooti,

a   kua kitea   hoki   e  nga   pirihi-

mana  o Tiamani ko nga noti i kitea nei

ki Ingarangi  he  mea  mahi  e etahi 

tangata i Tiamani. Kua  kitea e aua

pirihimana ko  taua tangata kua rere i

runga tima, engari kao e i tino mohiotia 

ko whea ranei tona kainga e haere ana.

Otira i tae mai te waea o Tiamani ki

tetahi tangata nui o Tiamani, ko taua

 reta na nga pirihimana, be mea mai kia

tiakina tetahi kaipuke  ko te  Hera  te

 ingoa. I whakaaturia mai anu te ahua

 o taua tangata. I  te mea ka taemai

 taua kaipuke, katahi ka haere atu taua

 tangata me  etahi: o nga pirihimana.

 Tona taenga atu ki runga i te kaipuke

 katahi ka ui atu  ki tetahi tangata ko 

 Neheoa te ingoa, ka kiia mai ko taua i

 tangata kei te karaihe tuatoru 3 noho

 ana.

   Ko tonoa atu e ia kia haere atu tetahi

 o nga heramana ki te tiki atu kia haere

 mai  ki te kapene, ka haere atu te kai

 tiki atu, kaore i noa ihu kua puta mai

 taua tangata.

   Te putanga mui o taua tangata, kaore

 i mohio he tangata hopu tera i a ia. Ka

 roa e titiro atu anu tenei, kua mohio atu

 ko taua tangata i patua mai ra te waea, i

 te rite o nga tohu ki o te waea mai, ka

 roa  raua e korero ana  ka  kii e haere

 ana   ia  ki   Wikitoria   kia   kite  i

 tona   tuakana. Roa, rawa    katahi

  ano ku 

  tonu haere mai he hopu i n ia. i mea atu

 hoki ia kua homai he wanui mona   I

  konei katahi taua tangata kit mea

    Kaore tahi ona hara, otira kore rawa te

  kai hupu  i hoki mui tuna mahara i te

  rite o taua  tangata  ki  nga kupu o te

  waea  mai. Ka tonoa atu taua tangata

  kia whakaturia  ona pouaka ka tahuri

  hoki ia ki te whakawhaiti i ona pouaka,

  a ka mene, katahi ka tirohia e tetahi o

  nga  pirihi te peeke paku a taua tangata.

   ka kitea i roto te tekai, takau ma rima

  kakati rima  pauna noti. Ko aua noti

  he  mea mahi na ana ake, engari ko te

   ahua i rite tono ki te noti o te peeke o

   Ingarangi.

     I te mea e whatoro utu ana. te pirihi-

   mana  ki taua, peeke paku, ka mea a

   Nehera i roto ano i tona reo Tiamani ki

                                                               

 tetahi ona hoa, ka mea atu kia tangohia 

 tera peeke, he moni na ana kei roto. 

   Engari  mohio  tonu  atu  tetahi o,

 nga   pirihimana  kinga   kupu. he

 mohio   hoki ki  te  korero tiamani; i

 katahi   ka  uia  atu  e   ia ki  taua  

 tangata i roto i te reo tiamani ano, ka

 korero tia wai e tera, e mea mui ana a

 Nehera kia mauria e ia te peeke, he moni

 na ana kei roto. Kua tiakina enei kupu

 mo te whakawa.

   Ko taua  tangata ka "whakahokia ano

 ki Tiamani ra ano whakawatia ai.





 RARURARU I TE MOTU O WHITI. 

   Kaa tae mai te rongo o Whiiti i runga

 i tetahi tima ko Owarau te ingoa e mea,

 ana i tu tetahi raruraru nui i reira i mua 

 tata ake nei ano. Ko  taua raruraru he

 penei te putake: —I tetahi ra ka tu tetahi

 o nga tohunga o nga  Maori o reira, ka

  korero ki tona Iwi, kua whakahautia mai

  ia e ona atua kia patua etahi tangata, o

  ratou  hapu   hei  patu  whakahere

  ki a ratou ki nga  atua. Ka mutu  te

  korero a te tohanga nei. ka haere te Iwi

  ka patua etahi atu tangata o tetahi hapu.

 Te matenga, ka kainga e te Iwi ra. No

 etahi ra o muri mai ka tae mai te rongo

  ki te taone kei te mahi pera nga Maori,

  kataki ka haere nga huia; pono tonu

 atu e kainga ana etahi tangata tokorua.

 Te kitenga mai o te lwi nei oma atu ana

 ki ro ngahere huna ai. Ka  haere tonu

 te ope nei ki tetahi pa o nga Maori ko

  murimuri  te ingoa. Ka tae utu katahi

 ka mea atu ki te lwi e noho mai ra i roto

  i te pa kia kaua hei riri, engari me ata

  puta mai.







 RETA  TUKU  MAI KI TE !

        ETITA.

  E  kore  e tau  ki te Etita te he o nga

      korero e tukua  ana  mai kia  taia

 ki te pepa nei.

i         ETITA  O  HUIA.

            Mahaki

                       Hurae  26th. 1894. •'

             Ki te Etita o Hui.

    Ehoa  mau  e uta atu tena kupu ki

  runga kinga parirau o Huia, mana e tau

  mere atu Kinga marae o Aotearoa me te

  Waipounamu, take tua tuhi i puta mui

  tetahi tupuhi nui katahi anu, penei anu

  me  te parera te tangata e kau ana iro

  wai  kahaere etahi tamariki  toko wha.

  kahaere ratou kaanga atu kinga maunga

  i roto ratou i te wai a kau ana e toru ma-

  ero teroa, e tae atu ai ratou kinga maunga

  i e puku te taenga ote wai katae ratou ki

  ite awa e kure nei e whitingia tekau, kaki

   atu te mea rahi o ratou te kau tuatoru

  nga tau ehoama hemomo katoa ta tau

   ki te kau. kaki atu  te mea iti o ratou

  kaore au e mohio ki te kau engari koutou

  ekau  ko au me haere 

   kakau nga  mea e torn kahaere tonu te

   mea kotahi i raro ite wai e ono tini teroa

   o taua haeretanga i raro ote wai, e taea

   hoki teaha i te kawenga kia ora, kai te

   ora katoa ratou, koai hei rite mo ratou

   i enei wa.

     Take tuarua te tahi mate hou ipa mai

   ki konei  ara ki te mahia  nei. ara ko

  Hirini whanga raua ko Mere whanga me

  apikara whanga  menga  tamariki toko

   rima  e haere ana ratou i runga i nga

   kupu  a Ihowa Heremaia 22 1O--11, ko

   taua hunga kua haere atu nei ekore ratou

i  e hoki mai e rite ana ki e mea kua mate,

he aha hoki ete, kai nei ete aroha, kaore

irikarika he tuatahi note  nei mate   ki

tenei wahi o te motu nei. ara te tango ora

tonu, ana tohanga e te tangata whakapono

haere atu ana ki Hiona ki te wahi kua

whakaritea mote  hunga tika, ka waiho

kote pouri kinga tamariki menga whana-

unga no  te mea i mate e tahi tamariki

rangatira tokorua Hui katoa arakai paka.

ki te tangi ki aua tupapaku, ko te aroha

o Rakai paka me te tangata whenua i

aroha  kia  Hirini whanga   i te  me

kuangaro te hau whakatipu kui no te men

ko Hirini whanga  herangatira no Nga

ti kahungunu ko toua whakapapa tenei.

           Kahungunu

Ko Kahukuranui   Ko Mataitai

,, Rakaipaka     „ Hinewehi

 „ Kaukohea      „ Te Wharekuka

 „ Tutekanao      „ Te Mimiti

                        Oterangi

 „ Tureia          „ Teratau

 „ Te Huki, Ihakawhanga

           Hirini Whanga

  Nui  atu nga  tangi mo taua tangata

i runga i tona tangi ki te iwi, ki te aroha,

koutou kia au kia mau kia aku whaka-

haunga, ko ia tenei ona whakahaunga

ko tona whaka pono e karangatia nei ko

te hahi o Ihu  karaiti o te hunga tapu

onga ra o muri nei. Henui atu te aroha mo

taua  tangata  i tona wehenga atu  ia

matau  e taea huki teaha engari konga

waiata ate iwi mo taua tangata nui atu

ekore etaea te tuhituhi.

                  Heoi ano,

           Na te Waaka  Toroai Whiti.



              Te Aute,

                  •Akuhata 2, 1894.

            Ki te Etita o Huia

  E  hoa tukua atu te Matenga o Karai-

tiana te Kahuirangi kia te Huia hei hari

atu ma ana ki nga marae o nga whanau-

nga i etahi wahi o te ao, ma ratou e kite

iho, ma ratou e mihi iho.

  Ko  Karaitiana te Kahuirangi kua mate

i te rua tekau ma iwa o  Hurae, ko te

 morehu tanga tenei o nga kau matua ra-

 ngatira o Heretaunga i ora ake i mari

ia te Hapuku ma, a katahi nei ka raa

te atu, ku ona uu ka 80. Ko tetahi tenei

o nga  rangatira nana i pupuri a te Roto

 atara, a Heretaunga katoa i mau ai, koia

 i tika, ai taku tangi mo toku matua ara

 mu te whakahemotanga o oku matua.

   He waiata aroha naku mu toku matua.

   Haere ra e koro e, ki whakairia koe mo

 Pukekaihau mo te matau, mo te whiu o

 

 

 

 kia mai e ko makukara  ote  rotoatara

 ka tarake te whenua i.

   Kaati ake aku mihi mo toku inatua.

                   Renata Pukututu.





   P KEMARA

 E   Whakautu   ana  ki  nga tangata o

        NEPIA

          



 me  ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kahu

           hou ki tona whare Nepia.



          KO     ANA      KAHU

 He Koti Wuuru, me era mou katou o pirangi

    anu  te tangata. Kei  aia hoki nga ahua,

     mahinga. Kahu hou, pai hoki, o Ingarani



        HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI.

    He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mea

  panui e  IHAIA HUTANA, me TIMOTI WHIUA,

 raro i te Komiti o te Kotahitanga.

          HATAREI, AKUHATA  4, 1894