|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 20. 30 June 1894 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 20. HATAREI, HUNE 3O, 1894. PUKAPUKA 2.
Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te
Manu. E hara i te tika ma te hunga kua utu, i
tana Pepa e utu te Pohitanga ki te nanga kaore
ano i atu.
Kote atu mote pepa nei ite tau, kotahi
pauna, kite tuku mai te tangata i tana paana,
ite/Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote
tuhi me penei
Kia Ihaia Hatana, Etita o Huia,
Hehitingi Nepia.
PANUITANGA.
Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku
moni mai koutou mote Pepa nei, me tuku mai
i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga
Pane Ruini, he mea ua ua te homai moni mo
nga Fane kuini i konei.
Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha-
ka Kawenata o te Paremata Maori, o te Kotahi-
tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me
te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka,
kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etata
o Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te
rua herengi, ka tukua atu te Pukapuka i te
Meera.
HATAREI, HUNE 3O, 1894.
KOTAHI PUTANGA ITE WIKI
"HUIA E"
HUIA TANGATA KOTAHI,
TOROA WHAKAPAI TANGATA.
HE nui te takare o te ngakau
me te hiahia katoa, kia
tere te maringi atu o nga kai o
roto i te Putea i whakairohia mai
ra e nga tangata matau, i kohiria
i roto i te iwi, hei mangai mo
ratou ki roto i te Paremata o te
Kotahitanga, i tu mai nei ki
Pakirikiri Turanganui, i te 12 o
Aperira kua hori ake nei 1894,
ara ko te takare o te iti mete rahi
kia rongo, ara nga iwi e noho
maira i runga o Hatearangi, me
Maraeatea, Nga taumata me nga
marae whakakoakoa ngakau i nga
wa o mua, e ta ana te kura-taka-
hipuni, e tapu ana te uru, e toitu
ana te tangata me te tikanga, e
rui ai nga Pakihiwi, e katote ai
nga niho, e tarewa mai ai nga
whatu i roto i te Kauri.
Otira i tenei wahi, kua mea te
ihu o nga tikanga o era. nga wa,
kia rere i te au o te roma e ahu
ana ki nga matauranga nunui o
te ao, koia ia kote Paremata o te
Kotahitanga o nga iwi Maori i
raro i te Tiriti o Waitangi, me te
ture nui rao Nui Tireni, No reira
ka kohiria marietia i nga tangata
matau i roto i te iwi, hei whaka-
haere tikanga i raro i nga tikanga
o tenei wa, wehe ke i omua.
Koia tenei kua tae atu na te
wawaratanga, o nga mahi a nga
mema i runga i to ratou marae,
ara, Paremata, Te hokaritanga o
nga wae, me te ruinga o te Pane,
tarewa mai hoki nga whatu, ara i
runga ano i, nga tu kori a te ma-
tauranga, a, tenei ano nga tapepa-
tanga i te nui o te matauranga, te
wawara haere nei ki roto ki nga
taringa o te iti me te rahi. Otira
ia i runga i te aronga o nga ruuri
o te whare e kore e marama kia
haria nga tapepatanga hei whaka-
hakiri ma te iwi i waho, Engari
ano hei te kaha anake mo nga
tikanga kua whakatuturutia e te
whare, kei rangi rua te whakarongo
a te taringa.
Kua rongo pea nga hoa i te wha-
kaatu a Huia, mo te kore o nga
korero o te hui e tukua mai kia
taia kite Pepa hei, no reira ka roa
nei te puta, He aha koa e kore pea
e roa ka puta aua korero.
Otira tenei ano nga Kongakonga
i ngahoro iho ki raro i to ratou
Tepara, hei whakaatu ranga atu
ki nga hoa tutata rae nga hoa i
tawhiti, Haunga ia te tini o nga
korero kua kiia i runga ake nei
kei te wawara haere i roto i nga
taringa.
Ko ia tenei nga tino mea hei
tukunga ki te manu nei, koia ko
nga Pire i pahitia e te whare Pare-
mata o te kotahitanga i noho nei ko
Pakirikiri Turanganui, i te 12 o
Aperira 1894, a ko etahi o aua
Pire he pire whakakahore inga
ture taimaha, kua Pahitia e te
Paremata nui o te Koroni i Poneke
"mo te iwi maori 6 te tau 1893,
ko etahi he Pire tono ite mana
motuhake, me ona aheitanga e
whakahaerea i raro i taua maua,
ko etahi he Pire e pa ana ki
runga i nga tikanga whaka-
haere o nga mahi e tau ana ki te
iwi maori anake, ara i raro ano i
nga tikanga e watea ana inga ture
kua Pahitia mai e te Paremata nui
o te Koroni e tau nei ki
waenga i nga iwi e rua Maori
Pakeha. Koia tenei i raro iho nei.
1. " Kote pire tono i te mana' mo-
tuhake i raro ite Tiriti o Wai-
tangi tau 1840, me te Ture nui
mo Nui Tireni tau 1852.
2. " Kote Pire ara; i te ture Hako
whakawhiwhi whenua maori o
te tau 1893.
3. " Kote Pire arai i te Ture Reiti
i nga whenua maori o te tau 1893.
4. "Kote Pire whakatu komiti
Poraka, hei whakahaere i nga
toenga whenua e mau ana ki te
maori i naia nei, me te ara i te
mahi a te iwi ka torere nei ki
te ruke ruke i nga whenu ma
te Kawanatanga.
6. " Kote ture kohi moni o nga
iwi maori o nga motu e rua, i
Pahitia maira i te Waipatu, tau
1892-3.
6. " Kote Pire mo nga Marae e
hui ai te Paremata o te kotahi-
tanga i raro i te Tiriti o Wai-
tangi.
|
|
2 2 |
▲back to top |
2
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI HUNE 3O.
7. " Kota-PireRoia mo nga mahi.
o te Kotahitanga.
8. "Kote Pire mo nga Perehire
rua, mo Huia tangata kotahi,
me tetahi. Perehi.
9. " Kote Pire a nga wahine kia
whaimana ratou ki te whakatu
komiti mo ratou.,
10. " Kote Pire whakatu i etahi
tangata hei kohi i te moni ko-
tahi Pauna i runga i tetangata.
11. "Kote Pire whakatu tangata.
hei tuku i aua moni ki te Peeke.
12. "Ko te Pire kohi moai hei
tukunga i nga Pire a te kotahi-
tanga e ahu ana ki te Paremata
nui o te Koroni, kua Pahitia nei
i Pakirikiri Turanganui.
Tenei ano tetahi mea hei wha-
kaatu ranga ake maku i konei.
Kua kite matou i te ahua o nga
mahi o te Paremata o te Kauhan-
ganui, e rere mai nei i roto ite
aki o Matariki o te 25 o nga ra
o Mei 1894, 1 runga i tenei ahua
e kore e taea te kii i tenei wa,
tera kei te rereke rawa atu i nga
tikanga whakahaere. o te Pare-
mata o te kotahitanga i raro i te
Tiriti o Waitangi, kua. timataria'
nei ki te Waipatu i te. marama, b"
Hune 1892. Heoi te mea i ahua
ke ai ki te titiro mai ate whakaro
kote ruanga-o nga Paremata, me
nga tino mea whakatuturu i roto
i nga kawenata e rua kua hainatia
ra ite tau 1892, me tenei kua timata
ria mai nei ite kauhanganui, otira
ko te mea nui i roto e whakamana
ana e aua Kawenata e rua koia
kote Tiriti o Waitangi, me te mea
tonu kua kotahi te karawhiu o te
hoe o nga waka nei, Pera me te
hoenga mai u nga waka o koutou
tupuna, i whakaputa ai i runga i
nga tua tai nunui o nga moana
i waenganui u Hawaiki me Aotea-
roa i tauria ai tenei wahi a taea
noatia tenei ra, kite penei ano
hoki ta te Whiti, Penei kua whiti-
kia te moana, Kenana
e-o koutou waewae.
NO HERETAUNGA
KUA. Puare te Whare. Paremata o Nui Tireni
ite Paraire nei te ruatekau marua onga
ra o Hune nei, koi muri noi ano to whai korero
a te Kawana. '.
Kua kite matou kua hemo a Rewi Maniapoto
kanui te Pouri o nga tangata, apiti atu hoki ki
ona hoa pakeha.
; Meake nei karere atu to koutou manu a Huia
Tangata. Kotahi i runga i nga reo, e raa, a ko
tona rahi ka rahi ake 1 tona ahua i a ia e rere
ata na Inaianei.
I tu te hui i te Waipatu mo, nga mema mo
Wi Pere raua ko Hone Heke, i te Rahoroi nei.
Ko nga kupu o taua hui he tohu tohu ia raua;
kaati ko ta raua tino kupu e. penei ana; kua
tohutohutia raua e te Hui o te Kotahitanga, a
ko nga kupu ano a taua hui hei tunga mo raua
nga pire a te Kotahitanga, me nga mahi hoki e
whakahaha ana e te Kotahitanga kia mahia.
He kupu whakatupato atu tenei kia koutou e,
nga hoa e noho ana i Heretaunga nei me nga-
hoa hoki i era atu wahi o nga mota net, ara
tenei kua paahitia hei ture e te kaunihera o
Hehitingi nei, me mau katoa ia paki, kaata,
aha ranei 1 te rama (raiti) i muri o te tonga o
te ra. Ko te mea e Ritea ana e haere noa iho ana
kaore tahi he raiti, ka whainatia 1d te utu nui.
Ko te ope kauhou o nga tamariki o Te Aute
kei te Waipatu tonu e noho ana, ko te take i
roa iho ai ki reira he mate, mate no tawa ope.
Kua pangia katoatia ratou e te mate Mehemea.
ki te tere te oraora o ratou katahi ano ka
haere. Ko te mutunga mai o ta ratou haere ko
Tangoio.
E mahara ana a Meiha Hari kia tukua e ia
he motini kia whaka korea te mahi hoko Wai-
piro i roto i nga rohe o Peremi. Ko te whakaaro,
tera e kaha tana motini.
Ko nga utu enei onga Makete o Akarana.
Pata hou, e Iwa kapa, kite kotahi herengi,
mote paana Weti, Paraoa, e wara pauna tekau
herengi mote Tana, witi e rua herengi mete
kapa kotahi mote Puhera, ko nga utu enei ote
Makete i Akarana i enei marama.
Kaore a Whiiti e whakaae kia apititia mai a.
Hamoa ki Nui Tireni nei, kote take, e mea ana.
a Whiiti ara te kawanatanga o reira, kaore ano
a Nui Tireni i mohio noa ki te tiaki ano i a ia.
I paku tetahi rua waro i Pariini Tiamani ite
tekau ma rima onga ria o Hune nei, mate ana
nga tangata kotahi rau e rima tekau, no muri
mai ka tae mai te ronga kua wera te Rua waro
ite ahi a e maharatia ana kua mate atu nga
tangata e rua ran ki roto ite ahi.
I tahuri tutahi tima ki Banana mate ana nga
tangata e ono
te kapene o taua tima, i runga i te whakaaro
onga tangata notia tehe i tahuri ai taua tima.
Kua unu a Makeneti i aia ki waho ote wha-
kaaringa mema mo Tuapeka; ara mote tuuru o
Paika, £ rua tonu nga tarauta inaianei e wha-
whai 'ana mo taua nohoanga, ko Raneka raua
ko Rarini; kanui tu pouri o nga kai tautoko o
Makeneti, mo tana ununga i a ia ki waho.
Tenei kua oti totahi ahua hou u te mahi poti
purei, ko taw. ahua hoa, mahia ai nga poti ki
te pakapaka. Ko te kainga kei ke mau i tenei
tu ahua o te mahi poti ko Amerika
Kotahi tetahi pare a nga pitirei, (kukupa. ) i
tu ki te Awamutu ko te pou winitanga ko
Ukarau. Ko te roa o taua wahi, 104 maero. Ko
te pitini na ana i mau te wini e rua haora, te-
kau ma waro meneti e rere ana. Ko te tuarua e
toru meneti i muri mai ka tae atu.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
KANATA.
OTAWA, Hune 8.
Kotahi tetahi ao kapua i pakaru iho i
te rangi ki konei, a he nui nga tereina i
mate, me nga huarahi i kino i taua ao
kapua. Ko nga tangata i mate mate i
taua mea e wha tekau.
No IAKA, Hune 9.
Kua timata te whawhai a nga uniana
ratou ko nga pirihi a te kawanatanga i
kiripiri. Kua tae hoki etahi o nga pirihi
kei kerewarana me Ohaio, kei te araara i
nga uniana o reira, a kua tu ano ta era
pakanga
RUHIA.
PITAPARA, Hune, 22.
I kitea tetahi rua i raro o te raina o te
tereina o konei ko taua raa e mahara-
tia ana, he.
tereina o te Ha b Kuhia ina haere ki te
matakitaki i te
kainga o uta.
AWHERIKA.
PETETORIA, Hune 22.
Kua puta te kapu a te Tumuaki o
konei, kia kana e whakararurarutia te
mana o nga tangata o Taranawara, Ko
te mutunga o tona korero i penei na,
mehemea ki te tahuri te Ingarihi ki te
whakararuraru, ara te Kawanatanga,
tera e puta tetahi raruraru nui ki runga
i nga paanga o te Ingarihi i roto i te
rohe o taua whenua.
HAINA.
HONGO KONGO, Hune 22.
He nui te mate kei te pa ki tenei taone,
heoi ko te mahi s nga tangata, he tahu-
•tahu rakete, ka panga panga haere ki
nga tiriti. Ko te tikanga o ta ratou
mahi, he mea kia mataka ai nga atua e
patu ra i a ratou.
Kua tae mai nga hoia o te Taipinihi e
rima mano, ki te aruaru.
PARIHI, Hune 25.
Ko te Tumuaki o te Wiwi kua kohu-
rutia. Ko tona ingoa ko M. Hati Kanoto
I penutia te ahua o taua kohuru; I te
mea i a ia i tetahi tao; e ko Raiona, te
ingoa, ka haere ia ki te matakitaki purei
i te po. I toua tatanga atu ki te taha o
te whare purei, ka rere mai tetahi
tangata, katahi ano ka werohia tona uma
mea rawa ake hoki ia ki te oma,
kua mau i -nga hoia a taua Tumuaki
No te ata hei ka mate taua tumuaki.
(No muri mai)..
Kb te ingoa o te tangata na ana nei i
kohuru te. tumuaki o Wiwi ko Kiowani
Hanato, he Itariana aua. tangata. Kua
tahuri katoa te lwi o taua taone ki te
wawahi i te whare- nohoanga o nga
Itariana i reira, a e maharatia ana tera e
heke he toto i ronga i taua mahi. I
hangai tona te tunga o te maripi a taua
tangata ki te putake o te Ate Wharo
wharo. E toru haore i muri mai o tona
tunga, ka mate. I mua atu o te haere-
tanga o taua tumuaki ki te tiata, ko
tona mahi he haere kia kite i tetahi
whakakitekite nui. He nui nga tangata
i whakatakoto pitihana ki tona aroaro.
I muri mai o katoa, ka tu atu ko Kio-
wani Hanato, me tetahi takai i tona
ringa, ka pohehe nga tangata katoa he
pitihana. •• No toha tatanga a u ki te
Tumuaki, katahi ka tangohia ake e ia te
maripi i roto i te takai ru. ka werohia
hoki e Tumuaki, hinga tonu utu ki raro;
kaore hoki i roa tata
tangata. Mehemea kaore nga pirihi me
nga hoia, kua tino mate taua tangata i
nga tangata i reira. I nauri tata iho o
te werohanga i te tumuaki, ka mauria ia
ki te whare o tetahi ona hoa. I a ia i
reira, ka karanga ake ia ki te takuta e
mahi ana i a ia "ka mamae ahau i a
koe. " No muri noa mai ka karanga ake
ano ia " ka hemo ahau, ka hemo ahau;
kanui toku koa mo. te taenga mai o oku
hoa kia kite i au. " No te mutunga o
tona korero, ka hemo.
WAEA
NUI TIRENI.
PONEKE, Hune 21.
I muri tata iho. o te puaretanga o te
Paremata, ka to tetahi, o nga mema tino
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HUNE 3O.
3
RAPUNGA KOURA
I TE TAKIWA O
NGATI POROU
I te marama o Mei kua hori ake nei.
ka tukua mai e te kawanatanga he Reta
kia Rapata Wahawaha, me etahi pakeha
he mea mai kia whakaae a Ngati Porou
kia tukua ana pakeha hei rapu i te
He mea Tango Mai i te Paki o
Matariki,
Ko nga Minita o te Paremata o te Kau-
hanganui kua Whakatuturia. Te
Pane o te Kawenata kua mahia i
taua Paremata, koi a tenei te upoko o
te Kawenata.
KO TE
KAWENATA
O TE
I
Kotahitanga o nga lwi Maori o
Aotearoa.
——•——
Ko tenei •' Kawenata" Kua huaina
nei tona ingoa, ko te Kawenata o te
whakapumautanga o nga Ture, i mahia i
raro i te Rangatiratanga o nga Iwi
Maori o Aotearoa me te Waipounamu.
Ko tenei " Kawenata " He mea whaka-
puta atu i raro i te Hiiri Nui o Tawhiao,
Potatau te Wherowhero. He mea whakaae
KOIA TENEI NGA MINITA,
" Hei tekau marua, hei pane mo r. ga
whakaaro i roto i tenei Kiingitanga kia
mohio ai nga Iwi i roto i tenei porotaka
me tenei Kiingitanga, marama tonu ta
i ratou tuku mai i o ratou whakaaro. Koia
I tenei: —
|
|
4 4 |
▲back to top |
4
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI HUNE 3O.
TE WHAKAPUARETANGA
OTE
WHARE PAREMATA
o
NUI TIRENI.
TE WHAIKORERO ATE KAWANA.
NOA
KORERO E PA ANA KI TE IWI MAORI
Ite Paraire nei te rua tekau ma rua o
nga ra o Hune ka hui te nuinga onga
mema, me nga tangata o Poneke ki te wha-
karongo ite whaikorero ate Kawana ite
whakapuaretanga ite Whare Paremata.
Apiti ata ki enei tangata, ko nga Apiha,
me nga Rangatira ote Manuao i Poneke
e tu ana. No te Hawhe paahi ite rua ka
tu mai te Kawana, ka korero i nga mea e
pa ana ki te taha pakeha, ka mutu, ka
mea, mai ia, tenei tetahi mahi i timatatia
mai i tera nohoanga ote Whare a kihai i i
whakaotia, ko taua mahi, kote whaka-
mama i nga Ture e pa ana ki nga whenua
maori, me te huarahi e taea ai te hoko I
pai o ratou whenua, kote whakaaro onga
Minita inaianei, kia whakamutua atu te i
hoko a te maori i o ratou whenua, kite
tangata e hara nei ite tangata ate kawa- I
natanga, a konga Tiwhikete katoa mo
nga whenua maori, me whakaputa ete I
Kawanatanga i raro ite Ture Whakawhiti
whenua maori. E whakapai ana ahau ki
te Ture whakamana Take whenua maori
i paahitia i tera tau. Ina hoki ko etahi o
nga tangata kua Pai ta ratou noho ki
runga ki nga whenua ote taha kite Ra-
whiti motu nei, pera ano me ngu tangata
i whakanohia ki runga i nga whenua,
kite tahu hauauru i raro ite Ture Wha-
katikatika monga Rahui o te Taihauauru
a ko oku kai tohutohu e mahara Penei
ana, me mahi ete whare te mahi e pa ana
ki nga whenua maori i tenei tau, a e
maharatia ana tera nga hapu maori e hui
rao ienei take, ara mote hoko mai ano i
nga whenua kua hokona atu ki nga
tangata pakeha, ka whakanoho ki raro
ite Ture Whakanoho Whenua Maori. I
whakaatu ano tera Kawana i tenei take
kite whare i mua atu o taku taenga mai,
heoi e nga Honore mema i muri tutu i
tera Kawana, ka hokona mai e te Kawa-
natanga, te Tiwiata Poraka, apiti atu
ano ki etahi whenua, a kitea ana he pai-
nga i puta mai i tenei mahi, heoi kote
kupu mai a oku kai tohutohu, kia whai
kupu atu ahau kia koutou, ki nga mema,
kia kaha te mahi i tenei take, i tenei tau,
apiti atu ki tenei kote Ture Whakanoho-
noho Whenua Maori, i hinga i runga ite
pooti i tera tau kia mahia pai tia i tenei
tau, tera hoki koutou e whakapai ki
huarahi e mahia ana nga whenua takoto
noaiho ote Karauna, heoi ana korero i
whakapuaki ai mo te taha maori, kote
nuinga atu o ana korero i pa ano ki runga
i nga pakeha, heoi nukuhia ana te whare
mote Turei noho ai.
RETA TUKU MAI KI TE
ETITA.
——+——
E kore e tau ki te Etita te he o nga
korero e takua ana mai kia taia
ki te pepa nei.
ETITA o HUIA.
Hauraki
Mei 9, 1894.
Ki te Etita o Huia.
Tena koe: •
He whakautu atu mo to patai i te
whakamutunga o nga korero o to taenga
ki Turanga e mau i te wharangi 2 o Huia
Nama 12 o te 5 o nga ra o te marama nei,
e penei nei te ahua o aua kupu whaka-
taki a au
Otira ko te whakaatu a to koutou
manu i konei He mea kia ngawari te
hikoi ote whakaaro ki te hapai i nga
tikanga mo nga iwi Maori o Aotearoa
me te Waipounamu, kua whakapumautia
i tera Paremata o tatou, a kaore ano hoki
tatou i mohio noa, kei tehea ahua ranei te
kahu o te raruraru kua timataria mai
nei ki Paeroa i enei ra ?
Koia ahau ka whakaatu nei kia koe
hei whakaatu hoki mau ki te Ao, ara ko
te take o tenei rurururu e mau nei i konei
I ahu mai i roto i nga Ture o te kooti
whenua Maori, i enei tonu e auetia noi e
nga motu nei i nga tau maha ka mahue
nei, maku marire ra e ata whakamarama
iho kia marama ai te titiro mai a te
kotahitanga o nga iwi e aue nei i te
whakakopetanga a nga Ture o te kooti
whenua Maori, hei tautoko ake hoki i
nga mahi a te Paremata o te kotahitanga
Aru e mohio mai ai nga iwi i ahu mai
enei raruraru i nga Ture kooti whenua
Maori, ko Tiati Katiana (Judge Gudgeon)
te kai whakawa i te tau 1893, i whaka
taua ai te whenua ko Ngahutoitoi te
ingoa kei te pito ki raro o te whenua i
tupu nei te raruraru ki te Paeroa. I roto
i taua kooti i korero a te Keepa Raharuhi
ko te whenua i tupu nei te raru-
raru no Meha te Moananui ma he mea
nana kia whaka taua ai e te kooti a
Ngahutoitoi mona anake ratou ko tana
hapu (i a Meha te Moananui e ngaro
ana) otira tonoa ana he whakawa tuarua
e Meha te Moananui karangatia ana hoki
e ia a Paratene Ngata o Waiomatatini.
Port Awanui, hei whakahaere mo tana
Keehi. Whakataua ana i te inoinga me
whakawa tuarua a Ngahutoitoi. Tuarua o
aku whakamarama i te kootitanga o
Tamaurunganui i te tau 1878. I korero
a te Keepa Raharuhi, 1 H te Tahiwi
tupuna o Meha te Moananui tera whenua
me te aru tahi ano tona tupuna a
Tokanui, engari nu te Tahiwi tupuna o
i Meha te Moananui ma te mananui i
' runga i taua whenua whakataua anu ki
nga uri o aua tupuna nei te whenua.
Heoti i te tau 1893 nei i te mea kua
whiwhi a te K epa Raharuhi ma i tetehi
kai whakahaere mohio hei whaka mohio
i nga whakahaere nga o nga mahi kooti
whenua me te titiro hoki a ratou ko to
ratou kai whakahaere mohio ki nga
whakatau a Tiati Kaitana (Judge
Gudgeon ) e turaki ana i nga mana
o nga iwi nunui u tenei moana
u Hauraki, e turaki una tana
Tiati i nga mau? raupatu a nga uri o
Marutahu i roto i tenei moana i whaka-
mana nei enei rau patu e era atu Tiati o
taua kooti whenua nei i era tau atu i te
! mea e kotahi tonu ana te whakaaro o te
iwi maori ki te korero pono i nga take
tawhito ki nga whenua na nga rangatira
tonu me nga kaumatua o aua iwi i rau-
patutia nei i korero i roto i era kooti te
mana me te tuturutanga o nga raupatu,
Ara no reira a te Keepa Raharuhi ka
marama ki te hanga hoou i tetahi tikanga
kia tahuri ano ia ki te turaki i ana korero
i te kootitanga o Tamaurunganui tuhia
ana hoki e ia he pitihana tono whakawa
tuarua mo tenei whenua i te tau 1893, i
muri mai i nga tau e ono ote whakataunga
o tenei whenua, i te mea kua whiwhi
ratou i te kai whakahaere mohio. " kiia
ana e taua Keepa Kaharuhi ite uiuinga
o tena tono ana. " I te aroaro o te
Tumuaki kai Whakawa me Hare Tai-
mana (H.. C. ) tona kai whakahaere me
Paratene Ngata hoki to Meha te Moana-
nui.
Ara e whakahe ana ia ki una korero
ano i te kotahitanga tuatahi o tenei whe-
nua, i mua atu onga tau e whitu, i tu hoki
te kooti Uiui nei i a Hanuere 1894. E
ngari ko enei o ana korero nga mea tika,
ara me pana atu ki waho a Meiha te
Moananui ma nga uri o tera tupuna o te
Tahiwi me waiho taua whenua mo ratou
anake mo nga uri o tera tupuna Tokanui
I pataia e Paratene N gata, "Tena e wha-
kahe ana koe: —Kaore a te Keepa Raha-
ruhi i korero penei i te kootitanga ote
whenua nei, i a te Tahiwi raua ko Toka-
rua tenei whenua, a no te Tahiwi te
mana nui ki runga ki te whenua ? Ka
utua e te Keepa Raharuhi. "I pena aku
korero, ko au ano hoki tena tangata a te
Keepa Raharuhi!" Ka pataia e Paratene
Ngata, ko koe ano koia a te Keepa Raha-
ruhi, a, e pewhea ana koe ki era o korero?
ka utua e taua Keepa Raharuhi nei. "E
he ana era o aku Korero, engari enei e
tika ana, kia whakakorea atu ai a Meiha
te Moananui ma i tenei whenua ara nga
uri o te Takiwi. " Na taua Keepa Raha-
ruhi nei ano te raruraru e mea mai nei e
Huia, he tikinga na te Keepa ratou ko
tana hapu i nga kohatu o Te Makomako
te whenua i te taha ki runga o Ngahutoi-
toi te whenua i kootitia e ia i te tau 1893.
i korero ai ia ki te kooti ko taua whenua
nei ko te Makomako i a Meha te Moana-
nui ma, i mua ake nei i enei tau maha
ka mahue nei ko nga tamariki a Meha te
Moananui ki te mahi i aua kohatu nei.
Ete Etita, e marama ana taku whaka-
atu i tupu mai tenei raruraru i roto i nga
Ture o te Kooti Whenua Maori e mahia
nei i nga tau i nga tau, kaore ano i mutu
Heoi ano,
Na Hoani Nahe.
P KEMARA
K Whakaatu ana ki nga tangata o
NEPIA..
me ona hoa Maori, kua tae katoa mui nga kahu
hou ki tona whare.
KO ANA KAHU
He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi
ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua.
mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.
Me haere mai koutou, me homai he oota kia
mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu
TARAU 15s Herengi
HUTU £2 10 O
HUTU Mete Tarau i waho,
haere atu ite
HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGIA a he mea
panui e IHAIA HUTANA, me TIMOTI WHIUA,
raro i te Komiti o te Kotahitanga.
HATAREI, HUNE 3O, 1894