Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 7. 29 April 1893 |
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. NAMA 7. HATAREI, APERIRA 29, 1898, PANUI. Kote utu mote pepa nei ite tau, kotahi pauna, kite tuku mai te tangata 1 tana pauna, te Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote tuhi me penei. Kia Ihaia Hatana, Etita o Huia, \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Hehitingi Nepia. HATAREI, APERIRA 29, 1898. HOA ma tena pea koutou e oho, ki tenei ahua o to Tatou, pepa i runga i te kore whaka atu ranga i tukuna kia koutou i mua atu. Otira tena ano e whaka atu ria ite pepa Nama 6, kua hori akenei, mei tere te oti ote whaka haerenga ate komiti ote Paremata, i tenei ahua o to tatou manu. He aha koa, kua kite tonu iho o koutou kanohi, kua matou ano hoki te whakaro, ki te ahua mete puta nga hoki ote pepa, ia wiki ia wiki, a. Tena ano hoki koutou e matau i rung i i tenei ahua ka puta nei, ia wiki ia wiki. Kua nuku ake te moni e whaka paua ana i te ahua tua tahi, e rua nei putunga i te marama, i tenei ka wha nei putanga i te marama kotahi. He aha kua e nga hoa, kote toru tenei o nga marama i whaka pakari ai to koutou manu kite rere * atu, ki o koutou marae. Ruruku rawa te tatua ki te hope. Kati kaore ano e tahi o nga hoa kia whai koha, kupu mai ranei, I na hoki, ko tona ahua ite tua- . tahi, kei tote whakatauki Maori. He Ihu Kuri, he tangata haere. Kati ka waiho tonu hei mahi, ka riri ano te tangata kainga ka ki whaka pepeha, e, Teai heata ke kopiko atu kopiko mai. Kaore ano mate reo karanga e, Peka - mai kite kainga. Mama noa te hikoi ote waewae nga horo ana te Ma ui ui ki raro, whiti ana te marama tanga i rota i te Hine- • ngaro, ara i rangai tenei ahua a te tira haere. Ko tenei pepa he pepa motu hake. Nate kotahitanga o nga motu e rua, Aotearoa mete Wai- pounamu, ara nate Tane nate wahine nate tamaiti. E tu ke ana tenei pepa inga nupepa Pakeha, menga mana kawanatanga Ka tukua te pepa nei ki te tangata e tuku mai ana ite Pauna mote tau. E kore e taia kite Pepa nei nga Reta whaka Biro i ke inga ingoa, E ngari rae tuku mai te te ingoa tika ote tangata. NO HERETAUNGA. Note Wenerei 19 o nga ra o te Marama nei ka tukuna te Te Kupu ate Kawanatanga ote Kotahitanga Ute whare. kia Waiho taua ra, hei ra Whaka maharatanga, kia Te Kooti, kua mate nei Whaka ae tia ana. Note Hatarei 22 o nga ra o te Marama nei ka hui nga iwi katoa kite whare. He poroporo aki mo Heta te Haara, motona hokinga. Kaore i Poto nga tangata ki te Whare Kote. Peene i te Marae, e Whaka Tangi ana, kote Waiata ate Peene, kote 51, onga Himene* Ka tu a Heta te Haara, ka mea Hei Konei e te iwi, kia pai Kia Kaha kia kaha, kia ngawari Kati kia koutou, Kaahu tenei aka kupu kia Ngapuhi, Hei konei E. Ngapuhi, kia pai te mahi, kia kaha kia Ngawari Kauaka hei tautohe. Titiro katu kinga kupu e rere ke ana, kaua hei tautohe Heoi aku kupu kia koutou. Ka Pakipaki katoa te whare. H. Tomoana E. Whaka pai ana ahau mo to mihi iho kia matou ko nga iwi nei, ka mahue i ho nei i a koe, Ko toku hia hia, kia noho tonu koe, Kati ite Aitua kua pa kitou tinana, e taea hoki te aha, Kb tenei Haere ki toa kainga. Haere i runga ite Rangi marie, Mate Atua koe e tiaki, Kotenei mahi kua mahia e au i mua i te wa e ora ana aku matua me aku Tuakana, H K. Taiaroa Taku kapa mote korero u Heta te Hara, Keite Poturi ahau mo taku motini, i puta i nanahi, mo tou ingoa. No reira ahau i tu ake ai, kote take Kei pouri koe mo taku unu hanga i toa ingoa, Ehara hoki ite mea no wai te he. No nga Timuaki Runanga ano, mete Kawanatanga ranei. No reira ka inoi ata ahau me una to Poari Kiwaho. mehemea ia e Pouri ana koe. Heta Te Haara Kaore au ite Poari Kote take i ha ere mai ai ahau ko te Whaka Puare ite Whare Kua rite no a ata te rangi hei moku, ko tenei rangi ano ite Putanga E. Wha nga Hure tanga, ka e te ate te Keepa, mete tangi tonu te Peer Waiata, ano a ngaro noa atu te aia. He nui te marangai o nga wiki e rua nei te hui Ite Waipatu. Hei aha mate mate Wahine, mete tamariki. Puehu, ana na mete hau 1 runga ite Wahine, ite ra, a taea noa tia te Poo, Emahi ana ite Kai mate Hui Ehoroi ana hoki inga Pereti ite Poo nga mutunga kai ote ahiahi kote whare kai ite Teneti e 200 tangata ite Whakaekenga tua tahi. E roa e tora Whakaekenga, ite wa ote Parakuihi Poto noa nga kainga ite ia. Kote Tepu ite Whare 100 tangata i te Whakaekenga tua tahi, E tora whata e kengo ia kainga ia kainga. Haunga ano nga iwi ake o Heretaunga tae noa ki Wairarapa. E taea hoki te aha, ite whakorohanga ki nga aue tanga menga Roimata o tera iwi o tera iwi. E taea ano hoki te aba, hapa nga whaka ririka tanga ate ngakau, i te mea kua whakarohia hei wa whaka mutunga pea tenei. Kua tae mai te reta a Amapiri Waiho, o kereru, mete pauna i roto mo te pepa kia te. Kua tae mai te reta a Irimana Tuhua, he tuku mai ite paana no ta pepa kia ia. Kua tae mai te reta a Rihimona Mokiterangi o Nuhaka, he whaka atu nui ite koa o tona ngakau mote mairo nei, he mea mai hoto kia whakamarama tia te ahua note tuku mai ite whangai mote manu nei Me titiro e te hoa kaumatua e mo kite rangi, 1 te panui whaka atu mote tuku mai ite moni e mau ito timatanga tona o te pepa nei. Etita. Kinga hoa tuhi mai he moni kua tukua mai hei utu mote Nupepa i te tau— £. £
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. PAREMATA MAORI. RIPOATA ATE KOMITI Aperira 17, 1893. I runga i tetahi motini i panuitia e Te Pika ote whare Paremata kia whakaturia he Komiti whirwhiri hei rapu i te he o te pootitanga mai o etahi mema o tenei whare pai ana tenei Paremata kite whiriwhiri ia.
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. Ko nga tangata i whakatakoto motini koia enei e mau ake nei nga ingoa.. H. K. Taiaroa Tamahau Wi Kaitaia Pene Taui Nui Haare A. P. Kawatapu Hori Ropiha Mange Netana Patuawa Heuheu (4 motini) I tu ano a Tamahau i whakamarama, ko nga motini roroa me perehi i te mea e titiro ana ahau he tino motini ta Taiaroa. Haunga nga motini potopoto. Taare Tikao (Tiamana) ka mea— "Ae, kua oti te komiti. whakahaere mo nga pire kia perehitia. Ka a mea Tamahau "Ko te take i penei ai ahau, te. hiahia noku, kia tae mai he kape ki au Tiamana i te mea kua pau mai a koutou korero e mea atu ana ahau ka nukuhia tenei whare mo apopo 10 a. m. 10 A. M. Ka puare te whare, ka mea B. Whare- rau kia whakaaetia e, te whare kia tu a L. Te Haara hei karaka paahitia ana e ite whare. Pika (H. Tomoana)—He petihana tenei kua tae mai ki au kia panuitia atu kia koutou. He tono kia, uru, mai a Mangakahia ki te whakapuaki i etahi onga tikanga onga mahi o te kawanatanga. Tautokotia ana e Tamahau. I tukua tenei" ki te whare paahitia ana kia uru mai ia I te 11 a. m. ka tu a Mangakahia ka whakamarama i te mahinga ote Kirihipi te whakahau ano kia kaua e mahia mahi i te tuatahi engari ko te Kia oti ite tuatahi, katahi a te mahi. He maha nga Mangakahia, tetahi, o: nga, hiahia kia noho ano ia i runga i etahi nohanga o enei whare e rua. Whatahoro. E mea ana au me unu e ' Mangakahia tenei kupu ana ara kaore ona hiahia kia noho ia I runga i etahi noho anga o enei whare e rua. PARAIRE, 21ST, 1893, 7 P. M. I te puaretanga ote Whare i te 7 p. m. ka hoatu te reta a te Tomoana ki te Piri- mia (Whatahoro) kia panuitia atu ki te Whare. Ko taua reta he unu i tona ingoa Pika, he whaka mutu hoki na ana i tona turanga Pika, I muri i tena ka heke iho a H. Tomoana, te Pika; ki raro i tona Tia I runga i te mea kua kore he pika, ka tu a Wi kaitaia ki te whakaari ia. Taare Tikao. hei Pika, Tautokotia ana e mohi Te Atahikoia. He nui ano nga mema honore i tohe kia hoki ano a H. Tomoana. Ko tetahi o aua mema ko Tamahau otira kaore a H. Tomoana i whakaae. Paahitia ana e te Whare Ko Taare Tikao hei Pika mo taua po anake. Ka tu a H Tomoana ka I ki ia ko tona taha ko te taha turaki I Kawanatanga. E he, aua -te mahi a te I Kawanatanga ki i ia. I Ka tu a Tamahau ka mea, kaua e I tahuri e turaki i te Kawanatanga ite I mea e rua haora tonu e tu ana ki te I Whakahaere i enei tikanga. Engari kia I pai kia ata haere te mahi I muri i I tenei ka tu te Pirimia ('Whatahoro) ki te I whakamarama i te raruraru. Ka mea I ko tenei raruraru na te reta mai o tera I whare e mea mai kia whakaturia a Teoti I Mutu me Kapa ki te Whare Ariki. Whakautua atu ana kia tu rano he tumuaki i te tuatahi mo tera Whare Kaore i mohiotia kua tu a Mohi Tawhai hei tumuaki mo tera whare. Na konei i raruraru ai te whare ko tenei raruraru he pohehe. Emea atu ana ahau kia hoki ano te Pika ki tona nohoanga ka tu a Taiaroa ka mea na taku motini i raruraru ai tenei whare. He pohehe tenei mate, me hoatu tetahi haora hei whakaarotanga mate Piko me te kawanatanga mo tenei tikanga. Ka tu, a Tomoana, ka mea, he mea ata whaka hau ahau e te kawanatanga. Pirimia, kaore ahau e. mohio ki tenei korero a Tomoana.. He maha nga tautohetanga mo tenei korero otira kiia ana kia, tu ano te whare ka whakaoti ai tenei korero. Ite ata ote Hatarei ka puare te whare, a nukuhia ana mo te mane kia tapu taua ra mo te hokinga o Heta Te. Haara. Itu. katoa nga mema ki te poroporoaki kia H. Te Haara me te peene, ano MANE, 24, 10 A. M. Ka puare, te whare ka panuitia nga ture mo te mahi a te whare Kia tu te Pika (Tikao) ka mea, " Kua tae mai te Tiiti a H Tomoana, kia whaka- mana Tona hokinga atu ano hei tumuaki. • Ka motinitia e Taiaroa, kia whakamana taua reta a H. Tomoana; no te mea kei te pouri nga mema mo te hekenga iho o Tomoana, i tona nohoanga, ko te take i rereke ai Tatou, na te mea i raruraru nga pukapuka, ko te take i pai ai ahau ki tenei na te mea kei te Waipatu tona nei a Tomoana e noho iana; ki te pootitia etahi atu tangata katahi ka nui rawa raru- raru. I tu a Tamahau i mea ko tona hiahia kiapera ano ta tatou haere i to tera tau. I tukua ki te whare a paahitia aha ' kia korerotia te tiiti a H. Tomoana. Ka tu a H. Tomoana a panuitia atu ana te tiiti te mutu nga ka tukua atu ki te Pika. Ka tu a Taiaroa ka mea, ko te kupu nui o tenei tiiti ko nga mea anake e paahitia • ana e te kawanatanga e Hoatu katahi ano ia ka haina i tona ingoa e kore ia e haina i nga mea kihai i oti ite whare. muri i tenei ka nukuhia te whare mo te po 7p. m. l te tunga o te po ka tu a Taiaroa ka mea kaua tatou e whai haere inga korero, engari ko te whakatikatika anake kaati he motini taku e penei aua " Ko nga mea anake i whakamanaia e nga whare e rua ko ena ewhakamana e H. Tomoana < Kaore tahi he mana o Tomoana ake. Tukua ana ki te whare e tia Pika a pootitia ana kia tukua ki te whare ariki kaore ranei me te menemana ano a Taiaroa. Ko nga mea i te whakaae 28 i te kaore 8, paahitia ana kia tae ki te whare. ariki. Nukuhia ana te: whare mo te 10: a. m. Turei 25. I te tuheratanga. ote whare ka tu, a Tamahau kamea. Kaore tahi he inana o to tatou Pika i pootitia atu ia mo taua po anake. Kaati e motini atu ana ahau, kia noho tonu ia •. kia hoki atu rano te Pika tawhito. Paahitia ana i runga i te pooti a waha I muri i tenei ka pati tia etahi onga mema ' hou mai. ' Ka mutu tena ka panuitia mai e te Pika te pukapuka. onga ingoa mo te: komiti-hei. whiriwhiri i nga Pire menga. motini.,. • Ko taua komiti na te kawanatanga i whakatu. Koia tenei o ratou ingoa: — Tamahau, Hanita, R. Aperahama, H. Ta Wake, H. Ropiha, A. Te Kume, Pene Taui, H. K, Taiaroa, H. Paerata, Mohi Te Atahikoia, B. Ngahina. Paahitia ana i te pooti a waha. Nukuhia ana te whare i runga i te kore motini mo te 2 p. m. ITE 3 P. M. Kaore i noho te nuinga o nga mema. Nukuhia ana te whare i runga i te ture kia tae kite 30 mema ka mana te noho. 1. haere! te komiti whiriwhiri inga motini ki Hehitingi whakariterite ai inga korero o nga motini, oti ana ia ratou e 5 nga motini. Ite puaretanga i te 7 p. m. ka homai ko te motini a Taiaroa. Kaore ia i... tae mai, nuku ana "Pera ano ta Tamahau Ka Homai, ko ta W. Kaitaia. Kitea ana, e. te komiti i ahua rite tana motini ki. o mua, tonoa ana taihoa e mahi taua motinitia korero te komiti raua ko te kia motini whakaaetia ana Whakahaerea ana, ko ta Pene Taui. "Kia tukua he pitihana ki te Paremata, kia whakakorea te Ture pooti mema Maori. He roa te wa e korero ana te whare mo. tenei pire a tukua ana e te whare katoa kia riro ma te kawanatanga e whiriwhiri. Whakaaetia ana e Pene Taui. A paahitia ana tenei take e te pooti awaha. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ RETA. E kore e tau kite Etita te he, o nga korero e tukua ana mai kia taia kite pepa nei. Ihai Hutana ' \_\_\_\_ Maehe 15, Kite Etita o Huia. Tena koe—E hoa tukua atu aku kupu ruarua hei hari atu ma Huia. Ki oku hoa e noho maira i nga pito o Aotearoa mete Waipounamu kupu Tuatahi (1) Kanui te tika ote ako a Huia kite iwi Maori me ona rangatiratanga, katoa tika ' tika rawa enei korero me nga whakatauki katoa, kanui te tika. E hoa he kotahi iwi i noho pononga, ko nga hurai i raro ite kingitanga o Parao, ka mea a Ihowa kia Mohi, arahina to iwi kite kainga e hoatu ai e au, kia mutu te noho pononga,. na, ka tae kite koraha ka amuamu kia Mohi mote kawenga kite koraha, tera ano tetahi iwi he mangumangu, i noho pononga kite iwi o Marikena, a wha* whaitia ana e tetahi taha o Marikena kia mutu te mahi whakapononga, note mutunga ote whawhai ka amuamu nga mangumangu, hoi ko tenei iwi e noho ana i raro ite mana ote Kuini o Inga- rangi, hoi kua taraitia kia riro mai ano mate iwi Maori e whakahaere nga toenga whenua ko etahi, iwi, kei te kooti whenua i enei ra ano, ko etahi kei te kii kia pootitia ano he mema mote paremata i Poneke, • ko etahi kei te kii; kaua he mema kaua hei kooti whenua kaua hei Ateha, ko etahi kei te amuamu kite kawanatanga me nga Ture kino ko etahi keite hoko, whenua i enei ra ano, i muri ite. hokonga, kote amuamu, aue kua pau A matou whenua ite kawanatanga, hoi e Huia he patai, taku ki a koe. me pehea ra e oti ai he tikanga pai i enei raruraru maha, e matau ana ahau kite mea hei otinga pai kia kotahi ngakau ka oti pai, hoi e kore, e kotahi, ngakau, hoi e hoa kei hoha koe kite tuku utu i ena kupu, hoi tena te oranga mo huia
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. ! I te tau 1887 ka tae mai a Kingi Tawhiao ratou ko Hamiora Mangakahia ma ki Hauraki nei ka noho i roto i a Turuahukanui he whare whakamihinga, kia te Keepa Rangipuawhe ratou ko tona iwi ko Tuhourangi, nga morehu i te pakarutanga nei o Tarawera, no reira ka kawea mai he kara kia mahia e te kai Tiaki o te Hoteera, i te kirikiri, na nga minita a te kingi taua kara na Mangakahia ma. Heoti i te po o te Parairei te 20th o nga ra a Mei, 1887—e mau ana hoki i roto i taku Pukapuka (Diary) o taua tau nei— I taua po ka moe a Hamiora, Mangakahia i tetahi moe, ka kite mai, ia i tetahi karae rere ana i te takiwa o te rangi i te taha ki te raki o te Hotera i tuituia ai kara i korerotia i runga nei, kaore i rere titaha taua kara ra penei i nga kara e rere nei engari i Aronui, ara, i rauroha penei i te takoto a te mapi whenua nei. ko taua kara nei ko te mapi o Nui Tireni Ara ko Aotearoa rana ko te Waipounamu i. te ata ka whiriwhiri matou tokotoru ahau a Mangakahia me te kai tuitui o te kara i korerotia i runga nei. Mea ana matou, me tere ta matou mahi i taua kara nei ma matou, kauaka me nga minita a Tawhiao, Engari ma matou e mahi ma Tawhaia ano. Heoti kua kite nei au inaianei kei te Whakaupoko tonu o Hui Tangata Kotahi aua ahua mapi nei mau ana. Na, he whakamihi ake tenei naku, koia HE KOREKO I KITEA KITE PEPA O AKARANA. Ko etahi mangumangu i Parihi no te tahi o nga ra o Pepuere nei, ka whakamatea kote Take he raruraru na raua kote pirihimana kawea ana e taua pirihimana kite whareherehere, taua mangumangu tona ingoa ke Temete, i aia ite herehere ka mea atu taua mangu- mangu kite-pirihimana, ka maua- hara tonu anau ki a koe, a ko koe ka raru i au, ina puta atu ki waho o tenei whare. Kaore i roa ka puta mai taua mangu- mangu, ka haere ngaro i waho ite whare o taua Pirihimana, ka kite ite tamaiti wahine a taua pirihi- mana e haere ana, ka hopukia taua tamaiti, ka kawea ki roto kitetahi whare, ka wha tau o taua kotiro, te taenga ki taua whare, ka turakina ki raro, ka tapata- pahia; taua kotiro motu ke nga ringi, motu ke nga waewae, ka tapa- tapahia hoki te tinana, te ngaro nga o taua kotiro ka whakahau te papa i nga tangata kia haere kite kimi i taua tamaiti, kitea ana i roto i taua whare, mohiotia ana e te papa na taua manga- manga i patu, ka whakahaua e ia nga tangata kia haere kite rapu i taua, mangumangu, ka kitea ka pataia mehemea nana i patu, kihia rawa i whakaae te mangu- mangu, a whakataua ana kia whakamatea, i reira ka whakaae taua mangumangu he pono nana i patu te kotiro, engari me pupuhi aia, mea ana te papa kia hui nga tangata, hei kii me pewhea he patu, oti ana me tahu kite ahi, ite ra i whakamatea ai ka hoatu he paka ki runga ite wekena ka whakanohia taua mangumangu ki runga, ka arahina ki te wahi haerenga ote iwi, i arahina atu na waenganui ite Taone, ka tae ka tangohia ona kahu, ka noho tahanga noaiho ka haere atu nga whanaunga ote kotiro me nga haeana he mea whakawera kite ahi ka whakapakia atu kite kiri. Ka tango mai, A, ka whakapa atu ano, ka akina atu nga haena wera ki nga kanohi, taka tonu mai nga whatu ki waho, i muri ka akina ata rino wera ki roto kite korokoro, i muri katahi ka pania te tinana katoa kite hinu, ka tahuna kite ahi, te kau mineti e kangia ana e te ahi, ka kapea mai; ano ki tahaki, a ka whaka- hokia atu ano, ki runga ite ahi, e toru; nga whakahokinga ki roto ite ahi me te puta ano tona reo kite tangi, engari i tenei wa kua maoa katoa te tinana, kaore i roa kua mutu te tangi mahara ana nga tangata: kua mate kapea mai ana ki tahaki, no te takoteranga ki tahaki ka kitea e ora tonu ana ka whakahokia ano ki runga ahi, pena tonu a mate tenei tikanga he Ture mo nga tangata kohuru, tangata nona te whanaunga te whakaaro mote whakamate ote tangata kohuru. \_\_\_\_\_ \_\_\_ PANUI KURI KUA NGARO. Ko taua kuri, he uha, he whero te huruhuru, he mate te waewae o muri te tangata e kito i taua kari mana e hari mai, kite kainga o kurumu, Onepu ka hoatu e au te paana kotahi. \_\_\_\_\_\_ROPOAMA HUARERE. HAEREMAI HAEREMAI, E te Iwi Maori kia whakahuatia koutou e F W. MEIHANA. I TE TAHA O TE TARI OTE HUIA NUPEPA MAORI. HEHITINGI. PANUI. NO WHITAKA.. Me ona hoa te toa pai ki to tango pukapuka Nupepa tahitahi, Pene koriana mo era me atu. HEHITINGI, HAKII PEI, NUI TIRINI. He mau Perehi e TEOTI me IANGA, a he mea panu e TIMOTI WHIUA, raro i te Komiti o te Kotahitanga HATAREI, 39 O APERIRA, 1893.