![]() |
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 25. 09 December 1893 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, NAMA 25. HATAREI, TIHEMA 9. 1893. PANUI. Kia mahara nga hoa ki tenei kia tohu tonu ki nga Pohi Mahita, mo a koutou Pepa. Kei tukua noatia ki te He maha nga reta whaka atu mote ngaro o nga Pepa kua tae mai. He nui te raru raru i pamai kia ahau mo tenei ahua. Heoi taku he Pohi atu i nga Pepa i runga i te Rarangi ingoa. E takoto nei i toku ringa. Na te Etita
![]() |
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. Me te whaikorero a Renao Periri- ka, i puta i te Otaki Taima o te tau 1892, he mea tuhi tuhi nana, i te 31 o nga nga ra 9 Akuhata 1982, I mua atu o tona haerenga atu ki Ingarangi, He whakatu nana ki nga iwi maori i te tika i te Pono mete marama, o te tikanga e whakahaerea nei e te iwi i raro i te Tiriti o Waitangi, he whakatu nana, Ite tau 1849, ka timata tana korero kia Tarapipipi, raua ko Potatau, mo te Tiriti o Waitangi me te Ture nui o te tau 1952, rarangi 71, a, taea noatia te tau 1857, a ia e tohutohu ana o whakamarama ana kia raua, i tenei ara nui mo te iwi, Heoi kaore rawa i whakarangona, a kua rongo nei a ia kua hoki nga wha- kaaro o te iwi ki te hapu i taua tikanga i runga i te whakakotahi o nga iwi o nga motu e rua, E nui ana tana koa, mo Ienei whakaro onga iwi maori, kite u nga whak- aro i runga i ana tohu tohu, e kore e roa ka riro mai i te iwi maori te mea e tohea nei. otira i kii ano ia ki te kore e whakaaetia e tenei kawanatanga, tera ka whakaetia e te kawanatanga o te Kuini, E kii ana ia ki te rite te whakaro o nga iwi maori ka taea e ia te kii, kotahi tonu te tau ka riro mai tenei tikanga, a ka tino mohio a ia ka ora te iwi maori, ki te haere ano i runga i nga tikanga wehe- wehe a te maori, heoi kau te mea e whiwhi kote mate. E hoa ma he tokomaha pea kua kite i te korero a Renao, he toko- maha kaore ano i kite, he aha koa tera e taia ki te Pepa nei aua korero a Peririka, otira i whaka- rotia ai i konei, hei marama- tanga mo tenei, kei te whakatu tonu mai nga hoa Pakeha o to hunga whakaro o roto i te hunga whanoke, ki nga iwi maori, E mea mai ana he iti noa te huarahi e riro mai ai, tenei tikanga, ko te kotahi anake o nga iwi maori, a kaore he ture e riria ai te iwi ina whakakotahi ia ratou i raro i te Tiriti o Waitangi, Heoi tera pea nga hoa kei te Upoko Anini mo tenei tu ahua tuku korero mo runga i to tatou tikanga e hoki tonu nei nga kupu ki reira, He tika hoki, mehemea ra kei te pera mai te whakaro, He tohu hoki tera no te tikanga kua tangata whenua i roto i te whakaro, koia hoki te mea e tohea nei kia kotahi tatou kia u ai te waka nei ki uta. NO HERETAUNGA. Kua tae mai te Reta a W. M. Haeata o te Reinga me te Pauna i roto mo te Pepa kia ia, rae te Panui. Kua tae mai te Reta a Makareta Pobe- guin o Kawerua Hokianga me te Pauna i roto mote Pepa kiu ia. Kua tae mai te Pauna a Hoterene Rahi, mo te Pepa kia ia mo te tau 1894. Kua tae mai te Pauna a Wi te Orihau, mo te Pepa kia ia mo te tau 1894. He nui nga tangata maori i haere ki te whakaringa. mema mo te Tairawhiti i Nepia 29, Noema nei. I te whakaringa i taua ra he nui nga tangata kihai i uru ki te whare. Kua tae mai te Reta a te Rapihana Hawaikirangi i tuhui mai i Ngakorako Wairoa me nga Panui i roto mo nga mahi i mahi e Wi Pure raua ko Timi Kara He mea nana Uia taia ki te reo mario, kia kite nga iwi No te mea he take aua korero e pa ana ki te taha maori. Kua kite matou ki tetahi reta i tukua kite pepa e tetahi tangata o Turanga, ko taua reta e penei ana, i tono nga tangata o Turanga kia pooti a Timi Kara kite Ture Raihana Hoko, Waipiro, whakaae ana u Timi Kara, no tana Hui ki Turanga ka kii a Timi Kara, kaore ia e whakaae, heoi kua tukua kite pepa te Reta a te Hekeretari whakaae mo taua Pire, e kii ana te pakeha nana nei i tuku taua panui he mea tino kino tenei mote pooti o Timi heoi tana he karo i tenei korero. I a Te Mararoa tima, e rere atu ana i Nepia ki Turanga, ka tutuki ki te wera motu rere i waenganui, kotaua weera kua kitea e nga Maori e takoto ana i te one o Nuhaka. I Ranana ite 19 o nga ra o Noema nei ka wera tetahi rua Waro, ite ahi e rima te kau tangata kua mau ki roto, i horo tetahi wahi ote rua, kore anu e puta mai ki wako. I puta tetahi raruraru i Poihakena i waenganui i nga Maori me te taha kite kawanatanga, ko te take o tenei raruraru mo tetahi Poraka, whenua, riri ana nga Iwi e rua, e wha te kau Maori i mate kotahi ote kawanatanga he Pirihimana Maori. Kote utu o nga Pata o Kaikoura i tuku ai ki Ranana, e ono pauna e rua hereni, nao te kotahi rau pauna weti. I tetahi hau, awha nui i puta ki Ranana e rua rau tangata i mate, he neke ake ite kotahi mano whare i pakaru he nui ano hoki nga ka i puke me nga Tima kua pakaru. E rua Mihinare Katorika kua tae mai ki Akarana, i haere mai i Ranana kite whakahaere i te Hahi Katorika ki roto i nga tangata Maori. E rua tangata no Pahi, Atareria i wini i ta raua Koura moni, kote toimaha o taua Koura te kau ma waru pauna weti. Tetahi ahi nui i Ranana ite 16 o nga ra o Noema nei, he nui nga whare i wera ite ahi, ko te nui o nga moni e pau mo nga mea i wera ite ahi e nuku ake ana ite kotahi rau mano pauna. Ite whawhai a Matapere, ka mau ia ratou etahi Mihinare, e hara ite. mea i hereherea engari, e mea ana ratou ma ratou e tiaki, i muri tata ka puta he whawhai, ka puhia etahi o aua Mihinare. I tureiti ai te Pepa i te putanga kua hori ake nei i tangohia te tahi o nga tangata o te Perehi mo te whare Pooti i Kereru. Kua mutu te Pooti o nga Mema Pakeha ko te nuinga o nga mema i tu note taha ki te kawanatanga, kote nuinga o nga mema o te taha ki te Apitihana, i hinga katoa i tenei Pootitanga. '. ' He nui te pai o nga Pakeha Pooti i Hehitingi i tenei Pootitanga kaore he raruraru, i mahi pai tonu ratou a mutu noa te Pooti. He nui te wha kamiharo o te ngakau mo tetahi wahine Pakeha i Hehitingi nei i taua ra Pooti, ko taua wahine he hunonga na Tanara he wahine na Anihi Tanara, ko tana mahi he harihari tangata ki te whare Pooti i nga mea e pooti ana ki tana hungawai. E wha nga hoiho o tana kooti, he ma katoa ngu hoiho, koia tonu te taraiwa, he tokamaha ano nga Pakeha e mahi pera ana, otira kaore rawa i rite ki taua wahine te kaha te maia ki te whakahau i ana hoiho me te mea ka whati te Wepu ki roto inga ringa o taua Nanakia, heke ana te ka kawa i tona kanohi, he kii tonu te mahi a toua kooti i te tane i te wahine, a hu koa ko Kapene Kata i reira ko Rititana e whakahauhau ana ia raua tangata, ko Tanara hoki kaore i reira, kei Ingarangi ke ia, engari kei te hoki mai, I te mutunga o taua Pooti ko nga tangata ia Tanara o tana whare 461, ia Kapene Kata 448, ia Riatana 337, Otira i te nui nga atu o nga Whare Pooti, ia Kapene Kata te nuinga, tu ana ko Kapene Rata. WAEA MAI. O NGA MOTU I WAHO ATU I NUI TIRENI. RANANA, Noema 19. Nui atu te kino o te marangai kei konei, ka 200 tangata kua mate ki ro-te- wai, kua 154 nga kaipuke kua paea ki utu me nga tima ano hoki, I Roretana i tapuketia tetahi tereina e te huka rere, e 20 putu te hohonu ki raro i te huka katahi ano te marangai penei te nui ki konei mo nga tau 14, nga raina rerewe kua pakaru. Kua mutu te rere a nga tima atu ki Wiwi. WHAKARINGA MEMA MAORI I NEPIA. Note 29 Noema, 1898. Ka hui nga kai whakari mema mo te Paremata nui o te Koroni ki te Whare whakawa i Nepia, 1 te 12 o nga haora, ka Panuitia mai e Puutu, te Pukapuka whakaringa mema, mo te takiwa o te Tairawhiti.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. TURE POOTI MEMA MAORI He Ture hei whakatika hei whakatopu i nga Ture e whakarite ana i nga Mana me nga huarahi Kohi tutanga Kaipooti, hei Whakarite Tikanga Whakahaere mo nga Pootitanga Mema mo te Whare Runanga o te Paremete. KA MEINGATIA HEI TUKE e te Ru uinga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremata i runga ano i tona mana, ara :—
![]() |
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. 1. Kia kotahi Kai-whakahaere i te Pood mo ia takiwa pooti, ma te Kawana e whakatu, a ka whai inana taua Kai- whakahaere i te Pooti ki te whakatu i te wa o te pootitanga i etahi Teputi Kai-whakahaere Pooti i runga i tana e kite ai he tika; a mehemea e kore taua apiha e ahei te tae tinana atu ki reira i te mea ka pangia ia e te mate i runga i tetahi atu take ranei ka whai mana ia ki te whakatu i tetahi atu tangata ki tona tunga. 2. Ko ia Kai-whakahaere i te Pooti, ia Teputi Kai-whakahaere i te Pooti, i mua i te timatanga o tana mahi, me oati ia ki te aroaro o tetahi Tie Pi (J. P. ), i runga i te Ahua (A. ) e mau nei i te Apiti tekau ma iwa, a ma taua Tie Pi (J. P. ), e tuku taua o: oati- tanga ki te Hekeretari o te Koroni. 3. Me whakarite e te Kawana nga kainga pootitanga i ia takiwa pooti, me panui ki roto i te Kahiti me te New Zealand Gazette nga wahi kua wha- karitea, erangi kia waru nga ru e panui ana i mua o te ra whakaari o nga ingoa o nga tangata e tu una hei mema. 4. Ma te Kawana e whakaputa he riu me penei te ahua me tenei kua oti nei te tohu ki te B i rotu i te Apiti Tekau ma iwi me te whakaatu i te ra me te wahi hei whakahautanga i nga ingoa tangata hei mema, me te ra e tu ai te pooti me ka whaitika- nga kia pooti. 5. Ko taua riti me tuku ki ia tangata o nga Kaiwhakahaere i te Pooti, me ta hoki ki te Kahiti me te New Zealand Gazette, a me whakapiri haere kinga wahi marama, i runga i ta te Kai- whakahaere i te Pooti e mahara ai he tika, hei titiro ma te katoa. 6. A te ra o te whakaari kaa whakaritea i runga inga ritenga kua takoto ake nei, a te tekau ma rua u nga haora o taua ra, me tu te Kai-whakahaere i te Pooti ki te aroaro o te whaka- minenga whakaatu ai i nga take i karangatia ai taua hui. E taea anu e te Kai-whakahaere i te Pooti te whakaneke haere i te hui i iu ra i iu ra a taea ra unu te mutunga o te pootitanga. 7. Ko nga tangata katoa e pootitia anu hei mema me whakaingoa e tetahi kai-pooti me tautoko e tetahi atu kai-pooti me matua whiwhi aua tangata ki tetahi tiwhikete a te Kai- whakahaere i te Pooti hei tohu mo to raua whaitikanga kia pooti; a ki te mea kotahi anake te tangata e whakaingoatia, e tautokona ana heoiano ka kiia e te Kai-whakahaere i te Pooti kua tu taua tangata, a ka whakatuturutia e ia i runga i tera. 8. Ki te mea ka tokomaha atu i te kotahi nga tangata e whakaingoatia ana e tautokona ana, ma te Kai-whaka- haere i te Pooti e karanga kia hapa- inga nga ringa mo tenei tangata mo tenei tangata o nga mea kua whaka- ingoatia, a i muri iho i tenei me panui e ia te tangata i maha ake nga ringa i hapainga hei tautoko i a ia, a ki te mea kahore e puta he kupu whakahe a tetahi o nga tangata e tu ana hei mema, a tetahi atu tangata whai mana ranei ki te pooti penei ka kiia e te Kai-whakahaere i te Pooti kua tu taua tangata i maha ake nei nga ringa i hapainga mona. 9. Ko te ingoa o te tangata i panuitia kua tu. me tuhi marire ki tua o te riti e te Kai-whakahaere i te Pooti, hei tohu mo tona tuunga, mana, hoki e whakahoki tonu mai ki te Kawana taua riti, a mana e tuku atu ki te Apiha Tiaki i aua Riti, a inana e tuku ki te Tumuaki o te Whare • Runanga Nui. Me hohoro tonu te panui e te Kai-whakahaere i te Pooti ki te Kahiti tana whakatau mo te pootitanga. 10. Ki te mea ka tonoa kiu tu he pooti i runga i nga ritenga kua oti nei te tohutohu ki runga ake nei, mu te Kai-whakahaere i te Pooti e karanga tonu i reira te ra hei turanga mo te pooti, hei taua ra ano kua oti nei te whakarite i roto i te riti tono mo te pooti: a ko taua ra tonu tuwhera ai te pooti i te iwa u nga haora i te ata u tae noa ki te wha o nga haora i te ahiahi o taua ra, ki te mea ia e kore e whakarereketia e te Kai-whaka- haere i te Pooti. 11. Ki te mea ka tonoa kia tu he pooti hei reira tonu ano whakaritea ai e te Kai-whakahaere i te Pooti kia tukua nga pukapuka pooti ki nga tangata e marama ana ki te pooti, i nga kainga e whakaritea ana hei pootitanga ko te ahua o taua puka- paka hei te ahua C. i te Apiti tekau ma iwa, a ko aua pukapuka pooti ka ahei te tuku e te Kai-whakahaere i te Pooti i nga wa e whakaritea ana e in a taea noatia ra ano te mutunga o te pooti. I mua o te tukunga i to pukapuka pooti ki tetahi Maori ki tetahi hawhe-kaihe ranei me ata putai atu te Kai-whakahaere i te Pooti ki a iu, ara. e penei te patai; " Kua oti ranei koe te rehita hei kaipoo i i roto i tetahi atu takiwa pooti e hara nei i te takiwa pooti mema Maori ?" ki te mea he whakaae atu te utu mo taua patai, me kaua e hoatu he pukapuka pooti ki a ia. 12. A te ra o te pooti me tomo takitahi atu nga tangata e pooti ana ki roto ki te whare pooti, a me hoatu e ia tangata tana pukapuka pooti, a ina to: oa atu me whakahua atu te ingoa o te tangata e pooti ana ia. me tona ingoa ano hoki. A i reira ano me tuhi e te Kai-whakahaere i te Pooti e tona Teputi ranei te ingoa o te tangata e pootitia ana ki runga i te pukapuka pooti me te haina hoki i taua pukapuka me te tuku ki tetahi Maori e whakaturia ana e iu hei hoa mona mo taua mahi, me te tuhituhi e taua Maori i tona ingoa ki runga i te pukapuka pooti hei kaititiro. 13. Ka ahei ia tangata e pootitia ana i raro i te tuhituhi a tona ringa te whakatu i tetahi kaititiro, a ka ahei taua kaititiro te noho kia kite ia i te tatau o ngu pooti i tukuna mo ia tangata i pootitia. 14. A i muri tonu iho i te mutunga o te pooti, a ite aroaro ano hoki o nga kaititiro me tatau e te Kai-whaka- haere i te Pooti nga pooti mo ia tangata i pootitia, me te haina ano hoki i te pukapuka panui i te maha o nga pooti mo ia tangata i pootitia, me te panui ano hoki i te tangata i maha nga pooti kua tu ia hei mema, me tana tuhituhi me te whakahoki mai i te riti. me tana panui ano hoki i tana whakatunga me te pooti, i raro ano i nga tikanga kua whakaritea ake nei i te rarengi iwa o tenei Te- kiona. 15. Mehemea i rite tonu nga pooti mo nga tangata tokorua maha atu ranei e pootitia una ma te Kai-whakahaere i te Pooti e whakatau, ara mana e hoatu i tana pooti ki tetahi o aua tangata. 16. Ka whai maua te Kai-whakahaere i te Pooti tona Teputi ranei ki te wha- katu i etahi apiha hei takahi i nga mahi whakararu a te tangata, hei whakahaere hoki i etahi tikanga kia pai ai kia marama ai te whakahaere i te pooti. 17. Ko nga tikanga o tenei Ture mo nga panui a waea ka kiia kua whaka- urua ki konei anu i atu whakahuatia i roto nei. 18. A i runga i te mea e whakahaua ana i roto i enei ritenga whakahaere kia perehitia nga korero o tetahi panui o tetahi pukapuka ranei ki te Kahiti me perehi anu aua korero ki te reo Maori, a ki te mea e whakahaua ana kia perehitia tetahi panui pukapuka ranei pera kiroto ki te New Zealand Gazette me perehi taua panui ki te pakeha. 19. A i runga i etahi tikanga kihai i wha- karitea i roto i enei ritenga whaka- haerenga tikanga me whai haere tonu te Kai-whakahaere i te Pooti tana Teputi ranei i runga i nga ti ka- nga o te Ture e whakahaerea ana mo te pooti mema mo te Paremata mo etahi atu takiwa, me nga ture e pa ana ki te Paremata. APITI O. Pukapuka Pooti. Ko te tangata Maori kei raro nei tona ingoa e marama ana ia kia pooti a te whakatuunga. o te Mema mo te Runanga Nui o Nui Tireni, mo te Takiwa" Pooti Maori Whaka- te Voting Paper. ' The undermentioned person is entitled to vote at the election of a member of the House of Representatives for the Maori Electoral District. Ko te ingoa Iriiri, Iwi. Hapu Kainga Maori hoki, o te tangata pooti. Christian and Surname of Elector. Tribe Hapu Abode I \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_i Tangata e pootitia ana Kai-titiro— Candidate voted for— Witness— R. O., Registration Officer. Kinga hoa tuhi mai he moni kua tukua mai hei utu mote Nupepa i te tau— £ s d Wera Utiku..... 100 W. M. Haeata..... 100 Utiku Pataka.... 100 Wi Te Orihau.... 100
![]() |
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. TE WAIPUKE NUI I HAKUPEI HERETAUNGA No te Hatarei 2 o Tihema nei ka timata te ua, tae noa ki te Ratapu, No te Poo ote Ratapu ka pakaru mai te wai tae noa ki te Awatea ka ngaro te Taone o Karai wa me etahi wahi, He mea patu te waea ki Nepia ka haere mai nga Poti hei kohi haere i nga Pakeha, ko tetahi Pakeha i reira he mea wahi a runga o te whare ka noho i runga, tona wahine me nga tamariki, ko te wai o Tuki tuki i huri mai ki Mangateretere huri atu mate Pakiaka he nui te Hipi o reira i mate ko Taonoke me Papakura Pakohai mete Karanui, Pakipaki, i ngaro katoa he nui te taewa te witi me era atu kai i mate, ko Nerehana te tangata i nui atu nga Hipi i mate, E whakarotia ana, ko nga Kararehe i mate i tenei Waipuke tera e tae ki to 25000, Kote raina o te Rerewe i waenga o whakatu me Tomoana Pakaru katoa—me te Pakipaki, me te Hauke, ko te Pereti i Omahu i Pakaru me te Rerewe Pereti i Waipawa me Waipukurau Tokotoru nga Pakeha o Maraekakaho E tuana ratou i runga i te Pereti haerenga tangata te putanga mai o te wai i pena mete tai huria atu ana te Pereti me nga tangata i runga. Na nga mauri i kau kaore tokorua ka mate atu tetahi hei taokete kia te Makarini, I huri ano te wai o Ngaruroro ma Koro-kipo i te Waiohiki huri atu ki Tutaekuri, ko Korongata to tahi kainga i ngaromia e te wai me nga tarawa. Mate utu nga Poaka manu me nga kai katoa, katahi ano tenei mate penei te nui ka. Paki konei i roto i nga tau muhu kua hori.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. runga ki tenei whenua, ka tipu nei i naia nei, E rua nga ra i tatari ai ahau mu ta raua whakahoki mai kihai i utua mai e raua, I te toru o nga ra katahi ka turakina taua Teihana e au, No te rangonga o Rapata katahi ano ka tuku mai i tana kupu kia au, kia whakarahia taua Teihana kihai ahau i pai, Heoi Hamenetia ana ahau e te pakeha nana i mahi taua Teihana, No te 20 o Maehe, 1893, ka whakawakia ahau, i taua ra ku hui katoa ngati Porou ko te Koroneho Kopuka me ona hoa mea ratou wahine mo ta ratou hopukanga i te Tiini ruri a taua pakeha, whakataua ana te he kia ratou, I te rua onga haora o taua ra, ku karangatia ko ahau ka tu ahau, ka karerotia mai te rarangi 10 o te Ture mo te Teihana i pahitia e te Paremata 1892, mo tuku takahanga i te rarangi o taua Ture, ka patai a Puutu, kai whakawa, kia au, He pono nau i turaki te Teihana, koau ae, naku i turaki, me aku tipuna, Na te Mokena, Na tenei Pukapuka hoki, ko te Kape mai tenei o te Pukapuka kei Poneke, koia ka whakatakotoria nei e au ki te aroaro o te kooti, Ua patai a o mehemea he korero ano taku ku mea au ae. ka mea te kooti me whakaoati ranei o korero, kii ana au me korero noaiho. karangatia ana au kia haere ki roto i te Paaka, ka korero ahau i te whaka okinga a taku tipuna a Mokena i te moni u te kawanatanga hei tango mo Waiapu, me te kii a taua koroua kia Puritia le whenua, No reira mai taku Puritanga taea noatia tenei ra, e tunei au i roto i tenei Paka, I korerotia ano e au te wha- kamananga mai a te Tumuaki, o nga kai Ruri, kia kaua e puta he ruri ki runga i taua whenua, Pakeha taua Pukapuka, i roto te ingoa o te Tumuaki ka mea au he kape tena note mea kei Poneke, na Rapata i kape mai, ka Patai ano, kaore ranei koe i mohio ki te ture mo to Teihana kaore hoki i whakaturia mai kia au, kia matou hoki te mahinga o te Teihana, te mahinga i mahia tahaetia, 1 emi kupu aku kua riri a Puutu, kua mea mai e kore ranei kore e i taua Teihana ku kii au e kore au e whakae, kua kaha rawa tana riri, ahakoa tana riri korero tonu ahau, I runga tonu o tana riri whakataua tonu tia mai te utu £40 Pauna. ki te kore e puta atu 3 marama ki te whare herehere, ka kii mai kotahi marama hei rapunga utu maku, kii ana au e kore ahau e utu i tenei 40 Pauna, E ngari kei to aroaro ahau hopu- kia kawea atu ki te herehere, ka mutu i konei nga korero o taua ra, I te 21 o ngu ra ka taeaka nga Pakeha ki te wha- kaara i taua Teihana, ka tahi ano te haere i whakarite ai kia matou heoi te kupu kia raua, haere mahia, e ngari ka turakina ano, 1 te mea ka rua haora e ngaro atu ana, ka whakatika te kai turaki, tae rawaatu ki taua Puke ki Pipiko, e tu ana te Teihana, ko te turakanga he mea rauna ki te taura kia patoai te iwi ki runga i taua turakanga, ko nga tangata nana i turaki 18, tae rawamai taua pakeha kua hinga noatu, E tuhituhi ana i nga ingoa o nga tangata ka tukua mai nga Hamene, Na taua pakeha tonu i kawemai kinga tangata, 23 o Maehe ka whakawakia nga tangata 19, kihai i roa e uiui ana ka whakatau kia utu i te £40 pauna mate U ngata kotahi, hui katoa matou 19 kote-whaina £760 pauna, ki te kore e rite, E 3 marama ki te herehere, heni kihai i whakaputaina ki waho waiho ana i te whare herehere, ko to ratou whakaro hoki tera, Heoi Pouri ana nga tangata o waho katahi ka whakatakoto whakaro kia korero kia Puutu, kia whakaputaina ratou mo nga marama e toru, ko Wiremu keiha to mua, I muri ko Hakaraia Mauheni ka tahi Ua mea a Puutu, kia whakau tiu rano e ratou te Teihana katahi, ratou ka puta, i runga i tenei kupu ka taemai a Hakaraia kia au, ka korero mai i te kupu a Puutu. Heoi tae ana ahau ki te Ruma o Puutu, ko taku haere kia homai e ia e nga Pirihimana ki te whare kia ako ahau kia ratou kei Hianga ina tae ki te whare herehere, i taku urunga atu ka whakatika mai a Puutu ka Ru maua ka mea mai kaua hei ngakau mauahara ki roto ia taua ka mea atu au, kaore o ku e kore, e taemai ki to ia te Paahi moku, ka korero o Hakaraia, he korero kia Teihana ku tukua e in Na Anaru Te Kahaki. Waikare Moana, Noema 15, 1898. Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi. E hoa tena koe, kore he tino kupu. Hei aha koa ite Mihi, tena koe tena koe, Tenei aku kupu toru toru nei, utaina atu Aotearoa, he whaka- tauaki Apaina te wahie mo takurua, Aotearoa, Hori Wharerangi. Patangata, Tihema 5th. 1893 Nu Reupena Erueti. • HE KURA KI PUKEKARAKA (OTAKI). Otaki, Oketopa, 28th, 1803. Pukekaraka, Otaki, ka nui te wha- Hoani Hometa 2, Kua kite nga maori ki tu pai o nga kura kawe. neti ina hoki kua kite ratou ki te pai o te karo- neti o Nepia. Ko a ratou kotiro hoki kei reira e kura ana ko te he o reira he tawhiti rawa, Noema ka tu tetahi takaro nui he Honetete ki roto ki te Horo a Hakaraia te whena i te po, mo runga i tenei take nui mo tatou, kua wha kaaetia mai te Pene maori, tenei taonga nui o tatou, hei whakatangi tangi mo taua ra i runga i to ratou aroha ki to tono a te Hiwi Piahana, tena pea koutou e aroha mai ki te whakanui i tenei tikanga o taua ra hororei. Kati nga pikaunga ma to taua manu kia manawanui ki te mahi i to taua manu hei Taringa mo tatou (kua mutu) te tangata Otaki he Rangatira
![]() |
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. Moteo, Noema 21st, 1893. Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi. Ehoa tena koe tekai whaka roha inga pari rau o Huia kia rere ana mau euta atu ki runga to matauaitu a note mane nei note 20 o ngara o Noema nei i te awatea ite 12 onga haora ote awatea kawera tetahi whare ite ahi ko tau a whare no era nga waka ite pirau hapua Moteo konga tangata ite mahi katoa tae rawa mai konga pungarehu anake ote whare menga mea katoa, tena tohanga ete ahi katika te whaka taukinei he whare wera kiuta ina hoki ra ka kite iho e ahi pai hoki pau katoa nga rawa o taua tangata. Otira he maha nga mou i uru ki taua aitua tena tohanga ete taonga 2. Ngapu 9. Peatini 4. Peke Paraoa 9. Paraire 2. Peke Huka 9. Tera Parau 9. Ngakora Me te mahi nei ate paraikete ka one kahu mote tane mete wahine mete tamariki. Heoi ano, Natohoa Aporo Tehuiki. Moteo Puketapu. Pourerere, Tihema 6th, 1893. Kia Ihaia Hutana, Etita o Huia. E hoa tena korua ko tatatou manu heoi to mihi. E manu mau e mau utu e tuiti kapu rua rua kia rongo mai nga whanaunga ki tetahi aitua i puta ki toku takiwa, ite wha onga ru o tenei ngaro katoa nga kai kore rawa te tahi I puta, Heoi kei roto matou i ana I naianei, note mea kua tangohia atu te oranga mo te tinana otenei hanga oto tangata, E aitua katahi ano te waipuke 1 penei ki tenei takiwa ki atu hoki kua riro nga whare, I te waipuke, Heoi nei ra e manu nga pikaunga hei maunga atu mau. Heoi ano Na to hoa aroha H. Tehoeroa. Piaunui, Waitotara, Hune 22, 1893. Kia Ihaia e koro tena koe e koro katahi ano au iwi Nupepa maori kei a koe ara ko Huia Tangata Kotuhi te ingoa no i poneke ite 17 o ngara ote marama nei rongo mai au ki taku iwi ka korero au kia ratou kaki mai ratou he taonga nui tena aru kia rongo ai inga korero katou kaki atu an kia ratou kote utu mo taua nupepa £1 ite tau katahi te iwi katoa kaki mai kia au e hara tena ite moni mehemea e tika anu taua nupepa ho oti tena ehoa. Ho kupu atu taaku kia koe me tuku mai o koe tetahi nupepa o Huia kia au. Kia kotahi hei whakaatu ma aku ki aku iwi Taranaki hoki engari kaa tango au ite nupepa o Otaki tekau maono hereni i te tau toko nui matou i tango heoi ano Nu tohoa aroha. Na Wi Wiremu Kauika. K hoa kua tukua atu te Pepa ite 24 o Noema nei i tonoa, mai e koe hei iwi, a kei roto nga whakatu ranga kamaramatanga, a koi te tatari tonu atu ki to kupu mai nau hoki i te Pepa, a ka tukua atu nei ano tenei. —Etita. KAHI MONI O RANGA. Kei te kohi katoa nga Pakeha o Heretaunga. nei, tae atu ki Poneke mo Akarana i te moni hei oranga mo te mate o Heretaunga nei i te Waipuke, kua tae i naia rei te kohi o konei ki te rua mano Pauna kaore hoki he orango o te tangata i toe i tenei Aitua, Maori Pakeha, E tika ana kia whakaro nga maori ki tenei mate, E hara i te mea ko te kai anake i riro, tahi rawa te Oneone i tupu ai to kai. P. KEMARA, E Whakaatu ana ki nga tangata o NEPIA ME HEHITINGI, me ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kaha boa ki tona whare. KO ANA KAHU He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua, mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani. Me haere mai koutou, me homai he ota kia mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu TARAU •• •• 15s Herengi HUTU •• •• £2100 HUTU Mete Tarau i waho haere atu ite • • £3 15 O Kaua e kore te haere mai ki au, kei au te whare iti te utu, koianei Anake te whare e hoatu ana erua Tarau mehemea ka homai koutoheuota kia mahia he kahu mo koutou, ko ahau te riwhi o J. B. TOROTANA i te taha ote MAHONIKI HOTERA NAPIA. Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi kahu, Ina hoki ka whakaaturia nei tetahi ete whakapai tetahi tamata moku. Ka WWW tau e mahi ana P. KEMARA ki au kaore ano i kitea te ahau te he i aia kaore ano hoki he tangata i mea mai kei te kino tana mahi kahu, engari e whakapai tonu ta ratou i aia J, H. TOROANA. B whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka tae mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MARONI i nga Turei me nga Paraire ite waru ite ata o nga haora tae noa kite rima. Haeremai homai to koutou Ota ki te tangata tino mohio kite mahi kahu. PANUI. TARIANA. Ka haere tenei hoiho inga takiwa o Hehitingi Karaiwa, Papakura, Tarateera, me Miini i tenei tunga Tariana. Te Tariana mau mai o Tawahi a Poni Tanatii (Bonny Dundee, ) i mua ake nei e mohiotia ana ko, Rangiwhata ( Monksford) ko tenei Tariana ko Poni Tanatii na Paraiti o Korowei (Pride of Galway) ko tona whaea ko Hetapere (Heather Bell) na Rore Paorawhata (Lord Paulworth) Matene Kotarani (Scotland) a he mea mau mai na J. Riiti o Oamaru, ko te utu mote uha kotahi e £4, e rua uha nui atu ranei, me whakarite te utu Kurumu, 2s 6d me utu ite 1 o nga ra o Hanuere 1894. HONE EWANA, Hehitingi. AMARA. TARIANA MOMO. Me haere katoa mai nga uha Momo Purei ki ta mauti Tariana he Tariana pai kaha he toa kite whai manuka no na Tipuna mai tona toa tae mai ki aia ka nui nga Purei e riro ana ite Toa nei, IA AMARA. Enga Hoa Maori Pakeha, kawea mai a koutou uha whaka matau tia, ko tona whakapapa ko ia tenei, ko tona tamaiti tua tahi ko kimiri ia te korana o mangatarata he toa ano kite whai manuka otira kai te rongo koutou. Kote utu mote uha kotahi e £5 OB, e rua uha nui atu ranei me whakarite te atu. Na Rupuha Te Hianga Me te Oti makene toohi Porangahau. Hepetema 21, 1893 PANUI. TARIANA. E hou ma whakamata te mau ia koutou uha ki nga Tariana Pakeha, engari kawea mai tenei Tariana kia puta he hoiko kaha te mahi mo koutou, ko tenei Tariana he tamaiti na te Tariana ote Makarini, ko tona papa ko koparanga kirihi KO tona koka he tama- iti na Riri tione Tariana a Henare Rata, kei wareware koutou ki to koutou hoa ko nga tangata e hiahia ana me mau mai e ratou wha, kite kore me tuhi puka- puka mai maku e tiki atu, kote utu mote wha ki nga maori e rua pauna te kau hereni £2 10s, ki nga pakeha e £ toru pauna £3. Na to koutou hoa NA TE WHATU RENATA, PATATANGA
![]() |
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. PANUITANGA. Kinga Iwi katoa ote i wi Maori. E noho maira i Aoteaaroa mete Waipounamu. Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga take o man i raro iho nei. 1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa. Maori i raro ite kotahitanga o te Tiriti o Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era atu tangata e hua ina nei he Pakeha. 2. E taia ana nga korero o nga hui ina tukua mai. Menga rongo korero, menga whanautanga tamariki, marenatanga, menga tangata mate, mera atu korero e tika ana. 3. E kore e taia e tenei, Perehi nga korero whaka kino ingoa mote tahi tangata. He mea tino kino hoki tena kinga Perehi katoa ite ao. 4. lie whakaaro nga iwi onga motu nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara kia rite te whakaro kite ngaki oranga kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei Nupepa. 5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana inaianei No reira ka whakarohia ki tenei e rua patanga ite marama ki te tangata e tono ana, kia tukua ata te Nupepa kia • ia. 6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau, Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te tangata e taku mai ana ite Paana mote Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni iti rawa ara te paana kotahi inga moni e ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau kotahi. 7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai- pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa. Hei Reo hei taringa mo tatou hei whaka- ata hoki kia tatou inga mahi o to tatou kotahitanga. 8. Kia marama te tuhi mai ate tangata i tona ingoa mete ingoa ote kainga mete Poutapeta hei takanga atu ite Nupepa. 9. Me taiki te tangata i tana Nupepa. Kana e rukea noatia ko to tatou kuare hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te korero ka riro ata i tetahi tangata ngaro atu. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_. PANUI. REREWE WHARE KAI, HEHITINGI. Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio Ke Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e pirangitia ana, Haere mai ki tokoutou, hoa kia. HONE TEERA., Rangatira o tenei whare. J. MAKITEI. NONA TE WHARE ite taha o PAAMA TAKUTA; i rawahi mai ote REREWE TEIHANA. E whakaae tuturu ana ahau kei toku whare nga taonga iti te utu, kei au hoki te whare mahi kahu wahine, Tamariki. HAEREMAI HAEREMAI Ki au ki te whare iti te utu NA J. MAKITEI. HEHITINGI. PANUI. Monga kahu me era me atu iti te utu haere ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari Nupepa' Maori, Hehiting. PANUI. HEHITINGI TOA. Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa. W. C. MATIHANA. AE. AE. AE. KEI KONEI NGA Huka iti te utu ' Kei a Ti iti te utu PITI ME ONA. Kopi iti te utu. ' hoa Ton Kanara iti te utu moni takoto i te taha o Tiamu iti te utu te Raihi iti te utu WHARE O Karani iti te utu. PARAI HA Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea Tini Riihi iti utu. katou mo te moni iti Haere. mai kia tere ka kite koutou i te iti o te utu o nga meae hokona ana i konei. PANUITANGA. Whare rongoa i muri ake o te Teihana o te Reriwe. Ko Hohepa Paana, he Takuta, kua whakapuare tetahi wharo Rongoa ki Hehitingi nei. Ko ona tau o mahi ana ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai- tia i reira. Hei toha mo tona pai. kei a ia nga kupu whakapai a nga tangata mona. Ka kore koe e ora i etahi atu tangata, kana hei poari, me haere mai ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora. Te piwa ta ngau puku, niho tunga, me era atu mate ka ora i ana rongoa. Kaore ho rongoa pena i etahi ata takuta. Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia. Ko nga mea e pangia ana e te mate mo Haere kia ia a ka ora ratou. KI NGA TANGATA O HERETAUNGA. HE KANUITANGA TENEI KIA Hoho ai koutou kua whakatuherata e au takuwhare Puta e tata ana kite whare Tiata Hekitingi. Me haere ma koutou kia au kite tangata nona te whare iti ake te utu i Haki Pei. NA HONE TATARANA. PANUI KI NGA MAORI. HAERAMAI, HAEREMAI, Katoa koutou tangoha. He Tera he Pararie mo koutou me a koutou Tamariki, Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia • TEOTI RANA., HEITINGI, Whare ite te utu i Haki Pei rawahi mai i te HOTERA O KARATANA. PANUI KII NGA MAORI. PANUI. TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI. Ara ko te Rogoa o mutu wawe ai te mamae onga mate katoa. He rangoa tenei e emutu wawe, hohere ai nga namae o Te Rumatiki mate pera ano te ahua Mate Hukiki ara Matare- kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga ranei a te katipo a te aha atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea ranei o te tangata. Ho whakamohiotanga tenei mo te whakamaeinga o tenei Rongoa. Ukura tenei aira me te miri kauaranei e miria ka te ahua o te tangata mate te tangata mate te tikanga Whare Tumaki Na Peteriki me Co Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei Poneki 2s 6d mo te patara Hei pani anake mo Waho o te tinana Ko to ratou Eihana ko W. J. TAEAMANA, HEHITINGI. PANUI KOREROTIA TENEI. Mehemea ka kino te haere o te wati mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi nei i te whare i te taha o te Tari o te Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka toru nei te kau tau e mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi Riingi Poroti rae ora atu mahi ko nga mea e mahia ana e kore e kore te pai, he ' iti noa hoki te utu, kera A. Makakinitera nga Wati, karaka pounamu pai me era tini mea atu. Mohiti kanohi, pura aha atu ko nga karaihe tona e pai ana mo nga konohi he iti rawa te uta nga mea katoa haere mai Haeremai tirohia koutou ta whare o A. MAKAINITERA.. I te taha o te Tari o TE HUIA, NUPEPA MAORI, REREWA TIRITI. HAMUERA HEMI, E hoa ma kua hokona e au te mahi. Hu meka a kaata i te taha o te Tari Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina- ianei ki to koutou hoa kia Hamuera Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia koutou". PANUI NO WHITAKA. Me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka Nupepa tuhituhi. Pene koriana me era mea atu. HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIA. i raro i te Komiti o te kotahitanga. HATAREI HEPETEMA 20, 1893.