![]() |
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 22. 28 October 1893 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI NAMA 22.HATAREI, OKETOPA 28, 1893. NO HERETAUNGA. Kua mate a Hamihana Timi, He tamaiti maori, i mate ki roto ite wai ki warekaho whitianga. I tetahi Pikinika i Hauraki, he Puhau i etahi o nga tai tamariki, ka riro i tetahi wahine taua pu, ku mea utu ki tona hoa wahine, purei taua, ko koe hei Pahua ko ahau hei Rangatira, mau e haere mai ki au tono moni ai ka whakaae tana hoa, ka tahi te wahine e mea nei koia hei Rangatira ka mau ki tonu pu me te mahara ano kaore he hota kei roto ka haere mai tera wahine ka tono kia homai he moni, ka puhui utu e tetahi, tu tonu te hota ki muri o te taringa, heoi mauria ana tonu hoa kite Hohipera Engari kua ahua pai, I ki tetahi tangata Tane i reira nana ano i puru te pu, engari kaore ia e mohio ka mahi penei nga wahine nei. Kua tono nga tangata o Poneke kia korero ate Taute ki Poneke, kua tono ano hoki etahi kia tu aia hei mema mo reira heoi kaore a te Taute e whakaae kia tu aia hei mema, engari kua whakaae kia korero aia.
![]() |
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. Kotahi rau wahine kua haina i te Koru pooti ote Waiaroa he nui nga wahine me nga Tane maori kua haina kite Roru Pakeha, ko te take i haina ai ratou, hei pooti ia Timi Kara. I Akarana ka whakawakia tetahi Pirihimana mo te haurangitanga, i runga ite ahua o ana korero he penei, he mate nui toku kotahi putanga mai ite tau, ko taua mate he hia moe, na i te haerenga mai ote Rangatira e tu ana ahau ite taha ote whare e moe ana, ka whakaratia ahau, ka mea mai te Ranga- tira kei te haurangi ahau, ka ki ata ahau kaore, heoi whakawakia ana. whakataua ana ete kai whakawa kei te tika te pirihi- mana puta ana. Ite whakawatanga ia Karahana i Poihakena mo tana kohurutanga ite wahine, whakataua ana e te kai whakawa, kia tarewatia, ka nui tona tangi me te karanga ano e hara i aia i kohuru. Ite Tima Itariana e rere ana ki Para- hira, ka hemo i runga kotahi rau e wha te kau ma wha tangata, ite Korera, heni panaia ana ete kawanatanga te Tima kia noho atu i waho ite moana, kia makaia atu hoki nga kawanga ki roto ite wai. Ko tetahi tima Itariana ano i panaia ete Kawanatanga o Parahira, kaore i tukua kia u mai kite wapu, i kitea e ono te kau ma wha tangata e mate ana ite mate korera o runga i te tima. Kua mau tetahi tangata he Heremana no ranga Tima i Akarana mo te Whanako Tupeka, e Iwa te kau pauna, ko tana mahi he haere ki uta hokohoko ai i aua Tupeka, rongo ana te Kapene ote Tim heua ana ona pahau, whakakinokino ana ana i aia, haere ana ki utu, ka kite te heramana nei, ka mea atu, te kapene he Heramana koe, ka mea tera ae, katahi ka tono atu te Kapene mehemea kaore ana Tupeka ka ki mai te Heramana ue ka hokona, ete Kapene, ka patai atu no whea ana Tupeka ka whaki mai te Hera- mana, ka tono te Kapene kia haere raua kite Hotera inuai haere ana ka tutaki ite Pirihimana ka koreroatu te Kapene kia mauria ki te herehere mauria ana, no tetahi rangi ka whakawakia ka whaka- taua kia noho ite whareherehere mo te ono marama. He nui nga tangata Pahua kei te pakaru i nga Toa nunui o Tanaitini Waipounamu, ka whanako i nga moni, kote mahi a nga pirihimana he kimi. kihai rawa i mau, e maharatia ana no Atareria aua tangata, e mahi nei. Kotahi te tangata i Tanaitini kua mau kite herehere, mo te whakamatauranga ki te paitini i tona hoa wahine, e ki aua nga Takuta e ahua Porangi ana taua tangata. Kua mau tetahi maori ko Mete te Ingoa, no Makiri Pei, mote moenga i tetahi.. Kotiro. ko Horana te ingoa, e iwa tau o Horana. WAEA MAI. O NGA MOTU I WAHO ATU I NUI TIRENI. POIHAKENA, HEPETEMA 28. I nanahi ka whanakotia e nga maori o konei nga kau a tetahi pakeha, ka kore- rotia e nga pakeha ki nga pirihimana, ka whaia aua maori, ka kitea i roto i te puia rakau, ka patupatua etahi o nga kau e ratou e kai ana, ka rere atu nga pirihi- mana ka tango mai i nga kau, ka wha- whai ratou, ka mate nga maori, e rua te kau matoru i puhia, te nuinga i riro kite herehere, kotahi te pirihimana i mate. POIHAKENA, HEPETEMA 28. Kua whakataua e te Hupirimi kooti o • konei kia tarewatia a Wiremu Horo, mo tana whakamatauranga kite kohuru ia Hone Rotene me Teoti Te Mete mo te kohurutanga ia Paraihana. POIHAKENA, HEPETEMA 28. Tata tonu ka mate a Hamapere, te kai whakarata Raiona ote purei Takihi, i ngaua e nga raiona i roto i to ratou whare, mehemea i kore ona hoa hei patu atu i nga Raiona, kua kainga tonu tia. RIO, AMERIKA, HEPETEMA 28. Kei te haere tonu te whawhai a nga Hauhau kua riro iu ratou tetahi o nga taono o konei kua pakarutia hoki nga peeke moni. RANANA. OKETOPA 12. I tukua e Uriwi i runga i tetahi tima ki Taiamihi nga moni kotahi rau e rua te kau mano pauna, ite Tima e rere ana i te moana ka pupuhi te hau tahuri ana te tima ngaro ana nga moni, e mahara tia ana kaore e taea, aua moni ite hohonu ote moana. AMERIKA, OKETOPA 22 1 runga i tetahi maunga i konei, he Ekara anake nga kaitiaki, ko o ratou hoa riri he Neke I tetahi rangi i etahi tangata e pupuhi manu ana i raro o taua maunga ka kite ratou ite Ekara e rere iho aua, ki raro, ka tad, tata tonu kia ratou, kaore i roa ka rere ake ano he Neke ite mangai e mau ana ka titiro ratou e rere anu kaore i roa kua taka haere mai ano, ka tau kite whenua ka- haere atu ratou ka kite kua whiri te Neke i aia ki te Tinana ote Ekara kaore i roa kua mure, patua ana e nga tangata te nehe mauria ana te tinana ote Ekara. WAEA NUI TIRENI. PONEKE, OKETOPA 18. I hui nga maori o Otaki ki te Tari ote Pirimia i Poneke, he tono na ratou kia Tu te pooti mema maori i mua utu ote Pooti mema Pakeha, he mea no ratou kei pooti e tahi o nga maori ki te mema pakeha, ka kore e pooti mote mema maori, kua whakaatu te Pirimia, he whakaaro pai tenei, a mana e whakaputa tana kupu a mua ote pootitanga. AKARANA, OKETOPA 18. I Akarana i tenei rangi ka whaia e Wirihana. Pakeha tana wahine me ana Tamariki kia kohurutia, oma ana ratou kite Teihana Pirihimana, ka tikina e nga pirihimana a Wirihana, ka mauria kite Whareherehere, te tirohanga ate Takuta kua porangatia. AKARANA, OKETOPA 18. Kua tiimata haere nga komihana ki te titiro i nga whenua i naianei i raro ite mana ote Ture hoko whakawhiwhi whenua maori. Kua pahi ruai nei i te Paremata. PONEKE, OKETOPA 18 Kua hoki a Hone Heke ki Akarana, ko te take o tana hoki, kia pootitia aia hei mema mo Ngapuhi. NEREAANA. WAKATU, OKETOPA 18. I konei i tenei rangi ka haere mai te maori ki te Taone i runga i tona kiki. kote hoiho, he hoiho kaha kite peke Taiepa, ka waiho e ia tona kiki ki waho i te Hotel a ka haere ki roto kai rama ai, ka kite etahi pakeha e tu ana te Hoiho ka tangohia ki waho ote Kiki ka eke tetahi ki runga, ka whakamatau, kito peke i te taiepa kihai rawa te hoiho i peke, ka whakatakariri nga pakeha nei ki mauria te kiki ki tetahi taha o te taiepa waea ka kuhua mai nga ringa ote kiki ma roto i nga waea, ka whakamaua ano te hoiho ki roto, i tua o te taiapa kaore i roa ka puta mai te maori, ku titiro ka mahara i aha ra i penei ai toku hoiho, katahi ka kimi ite huarahi e taea ai. ka tiki Ue Kani ka tapahia nga ringa ote Kiki, ka nui te kata ote pakeha ki tenei mahi a te kai Rama. WAIROA, OKETOPA 6. Kua tono te kupu a te Kaunihera o konei kia utua mai e Wipere raua ko Timi Kara, nga Reiti onga Whenua i hoatu kia raua ete Kamupane Whenua. HOKO WHAKAWHIWHI WHENUA MAORl. HE PIRE E HUAINA ANA. He Ture hei Whakamana i te hokonga Whakawhiwhinga hoki o nga whenua e mau ana ki nga Maori kia taea ai te Whakanohonoho. Notemea e tae ana ki te whitu miriona eka nga whenua Maori kei Aotearoa e takoto mangere aua, u hei painga ma nga Maori me era atu o nga tangata o te Kuini e noho ana i roto o te Koroni o Nui Tireni kia taea hoki te mahi whakanoho- noho whenua; A e tika ana e pai ana kia whakaritea kia whakawatea tia nua whenua kia ahei ni te tuku, te whaka- haere i raro i nga ture whenua o te Koroni. A notemea ko te ture e mana ana inaianei mo te whakakore i te take Maori i runga i aua whenua i raro i te mahi hoko kaore i te haha kaore i te tere kaore i te rite hei whakaea i nga tono rae nga hiahia ki te whenua kia whaka- nohoia e puke haere ana me te pa mai o te mate nui me te arainga o nga mahi kake haere o te koroni na reira e tino tika, anu kia hanga etahi huarahi tikanga hoki e ahei ai te tango i nga whenua a nga Maori kia tukua kia whakahaerea i raro nga ture whenua o te koroni. Na Reira ka meingatia e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto o te Paremata, i raro hoki i tona mana enei ritenga e whai ako nei ara: — 1. Te Ingoa Poto o tenei Ture Ko " Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori, 1893. " 2. I roto i tenei Ture mehemea kaore e rere ke ana i enei ritenga i runga ake nei ko te kupu, — "Poari" ka kiia ko te Poari e whaka turia ana i raro o tenei Ture. "Whenua" ka kiia ko nga hea whai paanga whai taketanga ki tetahi whenua, " Minita" ara ko te Minita mo nga Whenua.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. " Heretitamete Maori" ka kiia ko nga whenua a nga Maori kua oti te wha- katau e Te Kooti Whenua Maori hui atu ki nga whenua e mau ana ki nga Maori i raro i era atu take engari kaore e uru mai nga whenua ka kore- otia i muri nei erangi kia oti ra ano te whakatu i te take o aua whenua, kaore hoki e uru atu nga whenua a nga Maori he mea hoko e ratou i te Karauna, i tetahi tangata, kaporei- hana ranei. " Whenua Maori " ara nga whenua a nga Maori e mau ana kia ratou i raro i o ratou tikanga me a ratou ritenga Maori engari kaore ano kia oti te whakatau nga take e te Kooti Whenua Maori. '* Maori " ara nga tangata Maori o Niu Tireni me nga hawhekaihe me a ratou uri. '• Tangata Whai Paanga " ara nga Maori whai hea. "Te Kooti Whenua Maori, " ara Te Kooti Whenua Maori i whakaturia i raro i " Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886. " " Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886, " tona tikanga ko taua Ture me ona whakatikatikanga me nga Ture e paahitia ana hei riwhi mo tera. " Tokomaha tona tikanga " ko nga tangata tokomaha o nga tangata tokotoru. 3. Mo runga mo nga whakahaere ka korerotia i muri ake nei me whakatu tetahi Poari a ka whakaingoatia " Ko Te Poari Hoko Whenua Maori " a ko nga tangata mo taua Paori. (1. ) Te Tumuaki o nga Kai Ruri; (2. ) Te Komihana o nga Taake; (3. ) Te Komihana o nga Whenua Kara- una mo te takiwa i raro i "Te Ture Whenua, 1892" kei te wahi e takoto nei nga whenua e meingatia ana kia tangohia i raro o tenei Ture; (4. ) Te Mema Maori o te Paremata mo te Takiwa Pooti Maori kei roto o te takiwa e takoto ana tetahi whenua e meingatia ana kia tangohia i raro o tenei Ture. (5 ) Tetahi tangata Maori (ka kiia i muri nei ko Te Komihana Maori) ma te Tiuti Tumuaki o Tekooti Whenua Maori e whiriwhiri taua tangata i roto o te ahi rarangi ingoa he mea whakaingoa ratou e etahi mema o te Kaunihera etahi mema tokorua ranei o nga Takiwa Pooti maori, e tu ana hei mema mo te Iwi Maori. Kia tokowha nga tangata o te Poari hei Koarama a ka tino mana ratou ki te wha- kahaere i nga mahi me nga ritenga nae nga mana ano ko te Poari topu tonu. Me noho te Paori i nga wa me nga wahi e whakaaturia ana, ete Kawana, ia wa ia wa i raro i nga Ture whakahaere tikanga. Ko te Tumuaki o nga Kai Ruri te Tumuaki o te Poari, koia hei upoko i nga huihuinga katoa; a i te mea e ngaro ana ia ko te Komihana onga whenua Karauna o taua takiwa hei Tiamana, a koia he upoko i nga huihuinga. Kia rua pooti mo te Tiamana, a ki te rite tonu te maha o nga pooti ka whai mana te tiamana ki te pooti, ki te pooti whakatau hoki. Ka ahei te Kawana i roto o tona Kauni- hera te pana i nga Komihana Maori, a ki te mea ka turakina tetahi, ka mate ranei, ka whakamutu ranei tetahi Komihana Maori i tona tunga, ma - te Kawana e whakatu tetahi Maori Whai paanga hei riwihi mo te mema o te Poari kua kore ra. Ka ahei te Kawana ia wa ia wa te hanga ture whakahaere tikanga mo nga mahi o te Poari e paingia ana e ia me te hanga i etahi atu tikanga i pai ai ia kia ahei ai tenei Ture te whakamana me te whakakore i aua tikanga a ko aua ture whakahaere tikanga ka pera ano te mana ano i tino meatia hei ture i konei. E kore e tika kia hoatu tetahi moni utu ki tetahi mema o te Poari, haunga ia te Komihana Maori, erangi ka ahei ano kia utua ki nga mema o te Poari nga moni e pau ana mo a ratou haereeretanga e tae atu ai e hoki mai ai i nga huihuinga o te Poari. Ko te utu mo te Komihana Maori, apiti atu ki nga moni e pau ana mo te mahi haereere, kaua e nuku atu i te Kotahi rau Pauna i te tau. Me tango nga moni utu me nga utu o nga haeretanga i roto o nga moni e pooti- tia ana e te Paremata mo enei mahi. 4. Ka whai mana tenei Ture i roto anake i nga takiwa Maori tera e Panuitia e te Kawana i roto i tona Kaunihera ia wa ia wa, rae kahiti, marire; u ma te Kawana e whakakore, e whakatika, e whakarereke etahi wahi, te katoa ranei o aua Panui ia wa ia wa. • o. Ka kiia i runga i nga whakahaere tango whenua kia tukua i raro o " Te Ture Whenua, 1892, " ka ahei te Kawana mo te taha kia te Kuini te tango i raro o tenei Ture nga Heretitamata Maori me nga Whenua Maori i roto nga wahi e panuitia ana. 6. Ki te mahara te Kawana e pai ana i runga i te mahi whakanohonoho tangata me te mahi tuku whenua i raro o "Te Ture Whenua, 1892, " e pai ana kia tangohia tetahi poraka, wahi whenua heretitemata Maori, whenua Maori ranei— (1. ) Me whakahau e ia te Poari ki te whakaatu ki aia— (a. ) Te ahua o te whenua e meingatia ana kia tangohia; (b ) Te ahua paitanga hei whenua whakanohonoho, hei tukunga hoki i raro o "Te Ture Whenua, 1892. "; (r. ) Tona utu e tika ana, he mea wha- karite e etahi tangata watea tokotoru kaore o ratou paanga tahi, ma te Poari tetahi e whakatu, ma nga Maori whai paanga ki te whenua e tangohia ana e whakatu tetahi mehe- mea he kaumatua ratou, a mehema kaore i rite o ratou tau, heoi ma tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e mahi ano mo te tuna kia ratou e whiriwhiri, a mehemea he tamariki aua tangata whai paanga, he porangi, he aha ranei, ma tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e whiri- whiri mo te taha kia ratou i runga i te tono a te Minitia (a kei nga keehi Heretitemata Maori te whenua e tangohia ana, me tu te kaiwhiriwhiri utu i runga i te tono a tetahi Maori tangata whai paanga ki taua whenua A ko te tuatoru a aua kaiwhiriwhiri mu nga tangata tokorua e whakahua, otiia ki te kore e rite te whakaaro o taua tokorua ki te tangata hei kai- whiriwhiri whakamutunga kua wha- katuria ra, heoi ma tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e whakaingoa te kai whiriwhiri i runga i te tono a te Minita. A ki te mea ka mate tetahi o nga tangata kua tu hei kaiwhiri- whiri utu o te whenua, ki te kore ranei taua tangata e pai ki taua mahi i mua o te whiriwhiringa utu, heoi ka ahei te Poari ki te whakatu i tetahi kaiwhiriwhiri ke hei riwhi, a ki te mate te kaiwhiriwhiri i whaka- ingoatia e te Poari, ki te kore ranei e pai ki taua mahi, ki te pera ranei nga kaiwhiriwhiri i whakaturia e tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti, heoi ma te Poari ma te Minita e tono ki tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti ia wa ia wa, mehemea e tika ana kia peratia. Ko te whiriwhiringa o aua kai whiri- whiri, o etahi tokorua ranei o ratou ka kiia koiana te utu mo te whenua kua tuturu i te Poari. I mua o te tunga o tetahi kaiwhiriwhiri ki te mahi penei me whakaatu penei tana korero ara: — Ko ahau ko, A. B., o ka tino korero pono inaianei kaore kau rawa oku paanga tikanga whakahoatanga pewhea ranei mo tetahi whiriwhiringa utu ka whakahaerea inaianei mo [me whakahua i konei te ingoa o te whenua ka whiriwhiri me ona ritenga katoa"], a tera ahau e mahi i runga i toku kaha, irunga i te tika me te pono me toku mohiotanga, te whiriwhiringa nei i raro i nga ritenga o "Te Ture Hoko whaka- whiwhi Whenua Maori, 1893'': A e hanga ana e ahau tenei tino whakaatu pono i runga i te mohiotanga o toku hinengaro e tino tika ana, i raro hoki i te mana o tetahi Ture o te Runanga Nui o Nui Tireni e whakahuatia ana "Ko Te Ture mo nga Hei Pi, 1883. " Erangi ia kaua tetahi utu mea whiri- whiri e whakahaerea kia tino mohiotia e whakaae ana nga Maori whaitake ki aua whenua kia whakahaerea i raro i tenei Ture, a me tuku mai e te Poari tetahi ripoata i te tuatahi i te painga i te kino- nga ranei o aua whenua hei whakanoho tangata ki runga i aua whenua. 7. I runga i te ripoata tuturu a te Poari ka ahei te Kawana i roto o tona Kauni- hera i runga i nga ritenga e whai ake nei ki te panui atu ki nga tangata whai paanga o tetahi whenua heretitemata Maori e whakahuatia ra i roto o te ripoata o te Poari i roto o tetahi wa kaua e ltd iho i te ono marama, i muri mai o te panuitanga tuatahi o taua whakaatu i roto o te Kahiti, whakahau i nga tangata whai paanga mehemea ka— 1. Moko tuku rawa taua whenua ra kia Te Kuini i runga i te utu kua tuturu i te Poari; me, 2. Whakaae ranei kia tukua taua whenua i raro i te riihi i raro hoki i nga ritenga o " Te Ture Whenua, 1892. " Ko taua panui whakaatu ka tukua ki nga tangata whai paanga ki te whenua erangi e kore e whakahuatia a ratou ingoa, otiia ka whakahuatia te whenua me ona ritenga katoa kia tino mohio ai nga tangata whai paanga ko ta ratou whenua. tonu te whenua e meatia ra i roto o taua panui. Me whakauru ki roto ki taua panui— (a, ) Te ahua o te whenua me ona ritenga katoa kia tino marama ai nga tangata whai take me nga mea e ki ana e whai take ana ko ta ratou whenua tonu te whenua e meingatia ana kia tangohia ra; (b. ) Tetahi pukapuka whakaatu i te utu o te whenua kua oti te whiriwhiri, te whakatuturu e te Poari; (c, ) Tetahi whakaatu mo te roa o te wa e tu ui te pooti kia hokoa taua whenua ki te Kuini; (d. ) Me tetahi kupu a te tangata e pootitia ana me te wahi e turia ai te , pooti a ma te Kawana e whakatu turu i te tangata me te wahi.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
Me hono tonu te perehi o te panui ki roto i te Gazetti, me te Kahiti a taea noatia te ra whakamutunga e whaka- maramatia mai e taua panui hoi tunga mo te pooti kua kiia ake nei. Me perehi hoki taua panui ki roto i tetahi nupepa e whakaritea ana e te Kawana a me pere hi i te wahi tutata ki te takotoranga o te whenua ki te reo Maori me te reo Pakeha, kia kotahi panuitanga i roto i ia marama i roto hoki i te wa e whakamutua mai ana e taua panui. Mehemea e mohiotia ana nga ingoa me te kainga hei tuhinga atu ki tetahi o nga tangata whai take, me tuku he tauira o te panui, mea perehi ki aua tangata whai take, ra roto i te poutapeta me te rehita ano hoki i taua pukapuka erangi ia ekore e meinga tetahi pohehetanga ki te tuku i aua panui hei take whakakore i tetahi tikanga i raro i tenei tekiona. 8. Ka ahei te whakahaere i tetahi pooti i raro i tenei huarahi e mau iho nei me te whakarereke ano i ia wa i ranga ano i ta te Kawana i tohutohu ai: —ara. Kia te Kawana. Ko matou ko te hunga e mau nei nga ingoa i raro iho nei me te hunga hoki e whai take ana e tika ana ranei kia whai hea paanga ranei ki tenei whenua katoa. (Me whakaatu i konei i te whenua) aru ko te whenua i uru ki roto i te panui i perehitia i roto i te Kahiti o te o nga ra o 18, kua whakaae i konei ki te hoko me te tuku kia te Kuini taua whenua me nga moni e £ ara ko nga moni he mea whiriwhiri a i whakataua e te Poari Hoko Whenua Maori i raro i te Ture Hoko Whakawhi- whi Whenua, 1893, mo te tuku ranei i taua whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1892. " pera ano me nga whakaritenga o ''Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua, 1893, ' pena ano me te ahua o tena take. I tuhia i tenei ra i te o nga ra o 18. Kia rua nga taha pooti, kia kotahi ki te reo Pakeha kia kotahi ki te reo Maori. Me. haina aua taha e rua e nga tangata e pooti ana, a me titiro e nga tangata tokorua te hainatanga a aua tangata a ko tetahi o aua tokorua me kaiwhakamaori whai raihana a ko tetahi me Tiati a ko tetahi me Hei Pi, he Roia ranei o te Hupirimi Kooti, ko te Karaka ranei o te Kooti Kaiwhakawa tuturu ko te Kaire- hita ranei o te Hupirimi Kooti ko te Pohimahita ranei. Ko te kaiwhakamaori e titiro ana i te hainatanga a tetahi Maori me whakamarama e ia nga tikanga o te pukapuka i mua i te hainatanga a tetahi Maori, ai te wa e titiro ana taua tangata i te hainatanga me tuhituhi e ia ki runga i taua pukapuka me whakapiri atu ranei i tana tiwhikete i raro ano i tona ringa i tino whakamaramatia nga tikanga o taua pukapuka i mua o te hainatanga, a ko taua tiwhikete tonu hei ki i ata whakamaramatia taua pukapuka a i mohio te Maori e haina ana i nga tikanga o taua pukapuka a i whakaae hoki ai ki te haina erangi ia ekore e taea te tono utu i nga Maori whaitake mo tetahi mahi i mahia i raro i nga tikanga o tenei tekiona. Ka ahei te mea kia maha nga pukapuka pooti a me haina ia pukapuka pooti e te tangata kotahi e nga tangata tokomaha ranei e pooti ana. 9. A ko aua pootitanga katoa kua kiia ake nei ka meinga hei here kia mana ai ki runga i nga tangata katoa e whai take ana ki te whenua ahakoa he tamariki he porangi tetahi tangata whai take, e tetahi tono tiaki ranei, ahakoa e eke- ngia ana te whenua te hea te paanga ranei o tetahi tangata whai take, e tetahi tono tiaki ranei, e ekengia ana ranei e te here i nga mutunga mai ranei o nga tikanga o nga ritenga ranei kia kaua e riro mai taua whenua mehemea kua oti te pooti e nga tangata e whai take ana ki nga hea e neke ake ana o ratou hea paanga ranei o taua whenua ki te mea ranei he whenua kaore ano i whakama- ramatia nga hea me nga paanga a nga tangata whai take ki te mea e pera ana me whakata e te tokonui o nga tangata whai take ki aua whenua, Ka ahei e nga Kaitiaki mo nga tamariki mo nga porangi etahi atu ranei e pangia ana e tetahi mate mo te taha ki aua tangata, a ahakoa nga tikanga o te tiaki, ka ahei te hanga i tetahi tikanga a ko aua tikanga ka meinga hei here ki runga i aua tangata a ka mana tonu ano i tino whakamana e te ritenga tiaki. 10. Mehemea e mea ana aua tikanga i hanga me hoko me tuku ki a te Kuini kei reira ka ahei e te Kawana i runga i te Ota a tona Kaunihera te ki he whenua aua whenua kua-tukua motuhaketia ki a te Kuini a ka tukua e tana Ota i roto o te Kaunihera taua whenua kia te Kuini me te whakawatea mui i runga i nga tono me nga paanga katoa u i reira ano ka kia nua whenua, he whenua no te Karauna a ka ahei te tuku atu i raro i '• Te Ture Whenua, 1892. " Ko te Ota i roto i te Kaunihera ka ahei te rehita i raro i "Te Ture Rehita Tiiti. 1868, " ki roto i te Tari Rehita Tiiti o te takiwa i takoto ai te whenua ara mehe- mea i tau taua whenua ki raro i taua Ture, a mehemea kihai i tau ki raro i taua Ture, ka ahei te rehita te Ota i roto i te Kaunihera i raro i "Te Ture Whaka- whiti Whenua, 1885, " ano e tuku whai- mana kia te Kuini, a me whakakore e te Kairehita Whenua Takiwa nga tuhituhi- nga katoa i roto i te pukapuka rehita e pa ana ki nga take ki aua whenua. A i muri i te rehitatanga o tetahi Ota o roto o te Kaunihera kua kii ake nei kahore he rehitatanga e rehitatia haunga, ia nga whakahaere u te Karauna. I muri iho i te ra i tuhia ai te Ota i roto i te Kaunihera i raro i tenei tekiona a e tuku motuhake atu ana, i tetahi whenua kia te Kuini i runga i te hoko mete tuku, na ko nga utu mea whiriwhiri i whiriwhiria e te Poari rae utu i raro i nga tikanga o teiwi Ture ki nga tangata whai take i runga ano i te rahi o ratou hea a me utu he inatarete kia pena te maha i te tau i runga i aua utu i whiri- whiria e te Poari timata mai ano i te ra i tuhia ai te Ota i roto i te Kaunihera a taea noatia te wa i utua ai. 11. Mehemea i whakaatia i runga i te pootitanga tukuna te whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1892, " pera ano me nga wha- katuranga mai e te tekiona toru tekau marima kei reira me ki e te Kawana ra roto i te Ota o te Kaunihera kua tukua taua whenua Uia te Kuini i runga i te tiaki mo nga tangata Maori whai take me o ratou uri a ma taua Ota tonu i roto i te Kaunihera e whakatau i taua whenua a ki te Kuini i raro anoia i te tiaki kua kiia ake nei erangi ka araia i runga i nga tono me nga take me nga paanga i runga i taua whenua a ka kiia taua whenua he whenua no te Karauna. Ka ahei te rehita te Ota i roto o te Kaunihera i runga ano i te huarahi a muri nei whakaritea ai ara mo runga i nga tika- nga e whakaritea ana mo aua tikanga. Mai ano i te ra i tuhia ai i muri iho hoki o te mananga o taua Ota i roto i te Kaunihera kua whakahuatia i muri nei ko te whenua e whakahuatia ana i roto i taua ota ka ahei te tuku i runga i te riihi i raro i taua Ture, a i reira ano ka pa enei tikanga e mau ake nei: — [a. ] Me Whiriwhiri e te Poari nga utu o tena wahi o te whenua e ahua rite ana te rahi ki nga moni e whaka- paua ana i te ruritanga, hei ruri hei . hanga hoki i nga rori kia ahei ai te riihi i aua whenua i runga ano i ta te Minita i whakatau ai a ko taua wahi i ruritia me tango mai i te whenua i tukua ki a te Kuini i runga i te tiaki, a ka tau motuhake atu ki a te Kuini me te wewete mai hoki i runga i taua tiaki hei utu mo nga moni i whakapaua i te ruri- tanga me te hanga o nga rori kua kiia ake nei. [b ] Ko te toenga o taua whenua ka ahei i runga i nga tikanga katoa te riihi i raro i "Te Ture Whenua, 1892, " i raro ano i nga tikanga ihe nga ritenga e tukua ai nga whenua o te Karauna i runga i te riihi i raro i taua Ture, a hei whakaritenga mo nga tikanga katoa o " Te Ture Reiti, 1882, " ko nga kaitango riihi whenua raihana whenua ranei o aua whenua ka kiia he kainoho no nga whenua Karauna; a ko nga moni reti ake me nga hua e putu ruai una i aua whenua me utu ki nga tangata e tika ana kia tau ki a ratou aua hea i runga ano i te rahi o nga heu me nga paanga ki aua whenua a ekore e ahei te whakaeke taake i raro i "Te Ture Take Whenua Whaka- whiwhi Moni Hoki, 1891, " mo runga i aua moni reti me nga hua e puta mai ana. Ahakoa tetahi pootitanga e nga Maori kia tukua tetahi whenua i runga i te riihi i raro i tenei Ture, ka ahei e aua Maori i tetahi wa i muri iho i te pooti kia hokona kia tukuna taua whenua ki a te Kuini a i reira ano ku pera ano te wha- kahaere i aua whenua ano kahore-rawa i riihitia. 12. Ahakoa etahi atu tikanga o tenei Ture e tau ai tetahi tiaki ki runga i tetahi hea paanga ranei ki tetahi whenua, a ahakoa te ekenga o tetahi here tikanga ranei ki runga i taua whenua, a ko nga tangata whai take e neke ake ano to ratou maha i te hawhe o aua tangata whai take ki aua hea paanga ranei ki aua whenua, ki te mea ranei he whenua kahore ano i whakatuturutia te rahi o nga hea me nga panga ki aua whenua, ka ahei e te tokonui o una tangata wahi take i mua i muri iho hoki o taua panui kua kiia ake nei, a i mua ano hoki i te paunga o te wa i whakaritea i mua ake nei, kia turia taua pooti ka ahei i runga i te tuhituhi pukapuka mea whakaotia mea ata titiro a kua oti ake nei te wha- kaatu nga tikanga mo runga i tetahi pootitanga ka ahei te tuku me te whaka- rere i taua whenua kia te Kuini i runga i nga utu i whiriwhiria i whakataua e te Poari a ko taua pukapuka i whakaotia ra ka meinga hei here ki runga i nga tangata whai take katoa ki aua whenua me era atu tangata katoa o ia ahua ahakoa he tamariki he porangi me era tu tangata ahakoa e whakaae ana ki te tuku ki te whakatau i aua whenua kia te - Kuini kaore ranei.
![]() |
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. Ko nga Kaitiaki kei a ratou tetahi mo nga tamariki me nga porangi me era tu tangata ka ahei mo te tahi ki aua tangata, ahakoa nga tikanga o te tiaki me pa tuhi ki te tuku i taua whenua, a ko ta ratou whakaotinga i taua pukapuka tuku ka meinga hei here kia mana ai nga tikanga a ka mana tonu. Ko nga utu i whiriwhiria mo te whenua me tuhatuha me utu ki nga tangata whai take ki te whenua i runga ano i te rahi o ratou hea me o ratou paanga. 13. Mo runga i nga whenua Maori ka, ahei e te Kawana te tohutohu i te Kooti Whenua Maori kia kimihia nga take mo aua whenua a i reira ano me tahuri te Kooti ki te kimi. Ko nga whakahaere kimihanga tuke haunga ia etahi tikanga whakahaere ture i whakaritea ai e te Kawana me ahua rite tonu ki nga tono whakawa take i runga i nga tono a nga Maori e ki ana e whai take ana e pa ana ranei ki tetahi whenua pera ano rae nga whakaritenga e te Ture Kooti Whenua Maori, 1886, a ko nga tikanga katoa o taua Ture e pa ana ki tetahi whakawakanga take no tetahi whenua maori i raro i taua Ture e pa ana ki nga whakawakanga take i raro i nga tikanga o tenei tekiona; a ka ahei te hanga i nga ota katou me nga mahi i mahia e taea ana ranei te mahi i runga i tetahi whakawakanga take ki tetahi whenua Maori i raro i te Ture Kooti Whenua Maori, 1886 erangi ia me kaua he wehewehenga erangi ma te tohutohu pera ano e te Kawana i te taea ai te wehe- wehe. Ko ngu tono katoa me nga moni i pau i te whakahaerenga i nga tikanga, o tenei tekiona me utu e nga Maori whai take a ka whakaekea aua moni ki runga i aua whenua Maori mo te taha kia te Kuini. Ka ahei e te Kawana i runga i etahi tikanga, whakahaere ture te whakatakoto i nga tikanga whakahaere i roto i te Kooti Whenua Maori i raro i tenei teki- ona me te whakarite ano hoki i etahi tikanga whakahaere ture e taea ai te whakamana i nga tikanga o tenei teki- ona. Ka oti te whakawa i te take ki tetahi whenua Maori i whakaritea e tenei Ture ko nga tikanga o tenei Ture e pa ana ki nga herititemata Maori ka pa ki aua take whenua Maori. Erangi ia kahore tetahi mea i roto i tenei Ture e kiia hei arai i te tono a tetahi Maori e whui take ana ki tetahi whenua ki te tono ki te Kooti i runga i nga hua- rahi kua whakaritea e " Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886, " mo tetahi whenua Maori i uru ki tetahi takiwa kua panui- tia. A ko te u ahi ma te Kooti i runga i nga whakawakanga take katoa mo aua whenua e tukuna mai ana ki tona aroaro i raro i tenei Ture ho kimi he tino wha- katau i nga take u aua hunga katoa mo aua whenua e whakawakia ana ahakoa i tae aua tangata ki te aroaro o te Kooti kahore ranei. 14. Ekore tetahi whenua e tangohia i raro i tenei Ture i te mea ko taua whenua katoa ko tetahi wahi ranei o taua whenua kei te nohia mo tena wa hei kainga Maori, ngakinga Maori ranei ko te tikanga o aua kupu nei kainga Maori ko nga whenua e whakamaramatia mai ana e te Kawana o tenei o tena ahua i ia wa, he ngakinga Maori, oti a ekore rawa tetahi whenua kua ruia ki te karaihe e kiia he ngakinga Maori no te mea kua ruia ki te karaihe. 15. I mua o te whakaotinga o tetahi tuku ki a te Kuini me titiro e te Kawana mehemea e whai whenua ke atu una nga Maori i nga hea me nga paanga i roto i te poraka, i te wahi whenua ranei e meatia ana kia hokona, a mehemea he whenua ke atu to aua Maori hei oranga mo ratou, a ki te mea kahore he whenua ke atu me rahui tetahi wahi o tana poraka wahi whenua ranei kia pena te rahi i runga: mo i ta te Kawana i whakaaro ai e rahi ana hei oranga mo ratou ka ahei ranei te Kawana te tango i te poraka katoa a mehemea kahore e rahuitia etahi wahi o taua poraka i tangohia me wehe etahi whenua i roto i nga whenua Karauna i pai ai ia hei oranga mo aua Maori. Erangi ia kaua tetahi e rahuitia ana hei oranga mo nga Maori e kiia e ranea ana mehemea e hoki ana aua whenua mo ia tane wahine tamaiti Maori i te rua tekau ma rima eka o te whenua tino pai, a kia rima tekau eka ma ia tane wahine tamaiti hoki, o te whenua hoki iho te pai, a kia kotahi rau eka ma ia tangata o ratou o nga whenua i tino hoki iho te pai. Ko tetahi whenua e rahuitia peratia ana ewehea ana ranei ka ahei te whaka- pumau aua hea panga ranei ki aua whenua ki aua Maori i raro ano i ena here me era tikanga i pai ai te Kawana ka ahei ranei e te Kawana te whakatau aua whenua ki tetahi hunga rapu a e whai muna una i runga i te ture ki te whakahaere rahui Maori me te whaka- haere ano e taua hunga ropu he painga mo nga Maori. 16. Ka oti to haunga tetahi Ota i roto i te Kaunihera a e raro i nga tikanga o te "Ture Whenua, 1892, '' a mehemea kihai i taea te tuku taua whenua irunga ite riihi i roto i nga marama e ono timata mai i te ra i tuhia ui taua Ota i roto i te Kaunihera, kei reira kongu wahi kihai i riihitia ka ahei e te Kuini i ia wa te whakaputa ki nga tangata e tika ana, kia riro i a ratou nga moni reti o aua whenua a mehemea kei te riihi ko nga moni reti e utua ana mo nga whenua kihai i riihitia me kaua e neke ake i te wha pauna i roto i te rau pauna o nga moni i whiriwhiria i runga i aua whenua kihai i retia a ko aua utu me whakatau i runga i te utu mote eka i runga ranei i te utu o te eka i whakataua ui e te Poari i e whiriwhiringa tuatahi. Ko aua moni katoa hei taumahatanga ki runga i te whenua a ka ahei te tango mai aua moni i roto i nga moni reti o te whenua ina riihitia i roto ranei i nga moni hoko ina hokona te whenua. Mehemea e rereke ana nga utu whiri- whiri i runga i te eka e whakataua ana e te Poari kei reira ko nga whakataunga i nga utu i raro i tenei tekiona ko aua utu whiriwhiri mehemea e rereke una nga whiriwhiringa, me whakaatu e te tangata kotahi maha atu ranei i whakaturia e te Tiati Tumuaki o te Kooti Whenua Maori i runga i te tono a te Minita tetahi tangata ranei e tika ana kia riro i aia nga moni reti mehemea e riihitia ana taua whenua. 17. Ahakoa etahi tikanga o tenei Ture ka ahei e te Kawana mo runga i nga moni e puta mai ana i tetahi whenua i riro mai i raro i tenei Ture te tohutohu kia utua ki te Kaitiaki o te Katoa nga moni kana e neke ake i te hawhe o aua moni, me te pupuri ano me te tuku i nga moni ahakoa he moni takoto kau he hua ranei, i runga i nga tikanga i raro ano hoki i nga ritenga hei painga mo nga tangata e tika aua kia riro i a ratou, i runga ano i ta te Kawana i pai ai, a ka, ahei ano hoki te Kawana i ia wa te wha- kakore te whakarereke i nga tikanga me nga ritenga. 18. Ka ahei te Kooti Whenua Maori i ia wa i runga i te tono ft te Kawana a te Minita ranei a tetahi tangata ranei e ki ana e whai take ana ki tetahi hea paanga ranei ki etahi moni ahakoa he moni takoto kau he hua ranei a mehemea he tokomaha nga tangata e ki ana e whai take ana ratou ki aua moni ka ahei e te Kooti Whenua Maori te whakatau i nga hea ma ia tangata me te hanga ano hoki i te ota whakatuturu i taua whakatau- nga. Ko nga tikanga o te Kooti Whenua Maori e e pa ana ki te kimihanga o nga hea me nga take Maori ara i nga herititia mate Maori i raro i tenei Ture ka pu te tetahi whakahaerenga take a te Kooti Whenua Maori i raro o tenei tekiona. 19. Mehemea tera etahi moni ahakoa he moni, topu pewhea ranei hei utu ki tetahi tangata tamaiti ranei porangi ranei etahi atu tangata pera ranei ka ahei te utu aua moni ki te Kaitiaki o te Katoa. A ka ahei ano hoki e te Kaitiaki o te Katoa te tuku i tetahi moni hua. ranei kihai i tonu nei anu whakamana ui ia ki te tuku i aua moni e te tekiona tekau o "Te Ture Whakatika- tika i te Ture Tari Tiaki o te Katoa. 1891. "' Ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te tuku i tetahi moni ara moni hua hei oranga hei tukunga ki te kuru hei wha- kanui i te matauranga o tetahi tamaiti, porangi ranei tetahi atu tangata pera ranei i runga i tana huarahi i pai ai te Kaitiaki o to Katoa e kore ia tetahi he e tau ki aia i runga i te tukunga i aua moni. 20. Ko ngu tikanga katoa o "Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892, " a muri nei whakahuatia ai ko te Ture kua huia ki roto Ui tenei, haunga ia te tekiona rua me te tekau, ka hui mai nga tikanga o taua Ture a ka pa nga tikanga o nga tekiona tekaumawha me te tekaumarima me te hut mai ki tenei Ture, haunga i nga tikanga o taua Ture kahore nei e rite ki nga tikanga o tenei Ture ka wha- katikatikaia a muri ake nei ara. Kei te whakahutanga o nga kupu nei nga whenua Maori, i roto i te Ture hui- hui ko ana kupu i te mea e pa ana ki te Ture huihui ki nga tikanga hoko o tena i Ture, ka kiia ko tona tikanga ko tetahi whenua i whakamana kia tangohia kia hokona i raro i tenei Ture Ko te panuitanga e te Kawana i roto i tona Kaunihera o te panui e whakaha - tia ana i roto i te tekiona whitu o tenei Ture mo te tono i nga Maori whai take kia turia tetahi pooti ka rite tonu tona marui ki te panui i panuitia e te Kawana i raro i te tekiona tekaumaono o te Ture huihui haunga ia te panui i panuitia i raro i ngu tikanga o tenei Ture a ka timata mai tona mana i te panuitanga tuatahi i roto i te Gazette i te Kahiti ranei i runga ano i te ahua ano o tena keehi. Ko nga whakahuatanga e mau ana i roto i te tekiona tekaumawaru o te Ture huihui ki te tekiona tekaumaono o taua Ture me ki e pa ana ki tetahi panui i raro i nga tikanga o tenei Ture. Erangi e kore aua tupenetua e hokona mo nga moni iti iho i nga moni e mau ana i roto i aua tupenetua a ko nga hokonga tupenetua e poka ke ana i nga tikanga o tenei ture ka meinga kua mana kore. 21. Ko tetahi moni topu e ahei ana te utu ki tetahi Maori ki tetahi Maori ki
![]() |
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. tetahi tangata ranei i raro i tenei Ture ku ahei te utu ki te tupenetua hei riwhi mo nga moni i whakaputaina i raro i te Ture huihui ara mehemea e whakaae ana nga Maori ki taua tikanga. 22. Ko te Maori e koni ake ana ona tau i te tekaumawhitu tau ka kiia hei whakaritenga mo nga tikanga o tenei Ture he kaumatua ia a ka ahei e ia te whakatu i tetahi pooti me te whakaoti i tetahi pukapuka me nga raruraru me te mahi i nga mea katoa e taea e tetahi Maori ano he tino kaumatua ia. 23. Ahakoa tena tetahi tangata ehara nei i te Maori a e whiwhi ana ki tetahi whenua ekore te whakaaetanga a taua tangata e meinga hei whakamana i tetahi pootitanga ki tetahi mea i mahia i runga i te kore tunga o tetahi pooti te tukunga ranei o tetahi whenua ki a te Kuini i raro i tenei Ture ko tetahi pootitanga tetahi mea ranei i mahia i runga i te kore pooti, tetahi tapaenga ranei whaka- rerenga atu ranei ka mana tonu ahakoa whakaae taua tangata kahore ranei ki taua tukunga, a ka riro katoa nga whenua nga take nga paanga i a te Kuini i runga i te Ota a te Kaunihera i runga i nga tapaenga o aua take. A mo te taha ki aua whenua ki aua tono paanga ranei a tetahi kua kiia ake nei a i tangohia, me utu e te Kuini Ui aua tangata nga utu o aua whenua a mehemea kahore e tino rite nga tikanga i waenga i aua hunga me te Kuini mo runga i aua take, ma te Tiati o te Kooti Hupirimi e whakatau i runga i te tono a te Minita a. tetahi tangata ranei a ko nga utu i whakataua me utu e te Kaitiaki <> nga moni o te Koroni. 24. Ko nga Ota i roto i te Kaunihera me nga tukunga whenua ki a te Kuini i raro i tenei Ture ka ahei i runga i te rehitatanga ahakoa te rehitatanga o nga pukapuka i mua atu o te rehitatanga o tetahi whenua, tono, take, paunga ranei ka mana tonu taua Ota i runga i aua rehitatanga. Ko tetahi Ota i roto i te Kaunihera e ki ana he mea hanga i raro i te mana o tenei Ture he tino whakaae- tanga tena kua mahia katoatia nga mahi me te whakamana i taua Ota o te Kauni- hera kia hanga, a ekore e tukuna tetahi kupu whakahe mo taua Ota i roto i te Kaunihera. 25. Mehemea tera he moni i raro i tenei Ture e tika ana kia utua ki tetahi tangata e turi ana ki te tango, mehemea ranei tera he tangata e tika una kiu tango ia, a kahore e. tono i roto i. nga marama tekau ma rua kia utua mai i te wa i tika ai kia utua, mehemea ranei kahore e mohiotia te tangata mana aua moni, kua mahue ranei te koroni i aia, ka ahei e te Kuini e tangata ranei e tika ana kia utua mai aua moni e ia, ka ahei te utu e taua tangata e te Kuini ranei aua moni ki te Tari Tiaki o te Katoa, a ka ahei e te Kaitiaki te tuku aua, moni i runga i te huarahi i whakamana e te tekiona tekau o te Ture Whakatikatika i te "Ture Tari Tiaki o te Katoa, 1891, " a ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te utu i aua moni me nga hua o aua moni ki tetahi tangata i ki ai te Tiati o te Kooti Whenua Maori e whai take ana ki aua moni me te tuku mana hoki kiu utua aua moni me te haina ano i taua mana hei whakamana i te Kaitiaki o te Katoa ki te utu i aua moni. 26. Ka ahei e te Kawana i ia wa te whakahaere i nga mana i tukua e te tekiona, rua rau toru tekau ma rima o "Te Ture Whenua, 1892, " ki te hanga rahui mo tetahi tikanga mo te katoa i roto i nga whenua i hokona i tukuna ki a te Kuini, a ka ahei ano hoki te wehe kia kaua a neke ake i te eka kotahi i roto i nga eka kotahi tekau o te whenua katoa i hokona e te Kuini hei whenua whaka- whiwhi moni mo te hunga rawakore. 27. Mehemea e whakaaro ana te Poari ehara i te mea tika kia tonoa te Kawana ki te tango i tetahi Whenua Maori i tetahi heretitemate Maori i roto i tetahi takiwa kua panuitia a ki te mea ranei kahore nga Maori whai take e pooti kite hoko ki te riihi ranei kia te Kawana, ka ahei ratou i runga i te tuku i tetahi piti- hana mea whakamana ki te Tiamana o te Poari a he mea haina e nga tangata whai take katoa, e nga tangata ranei e kiia ana he hunga tika hei whakahaere i nga take o te katoa o ratou me te whaka- atu mai i to ratou hiahia kia unuhia taua Panui, a ka ahei te unu i runga i nga huarahi kua whakaritea i roto i te tekiona wha o tenei Ture. Erangi ia ekore tetahi Panui e whaka- korea kia marama rano te Kawana i roto i tona Kaunihera te ki he tika te tono kia unuhia mai taua tono, u hei whakaoti i taua take. A i runga i te whakakorenga o tetahi Panui ko nga Whenua Maori e puritia ana e nga Maori whai take a kahore he here i runga i nga whenua i panuitia i roto i tena takiwa ka ahei e ratou te hoho te riihi ranei kaua ai i runga i tetahi atu huarahi ke atu ahakoa ki a wai ranei eranga ia me matua tuku i in piihi whenua ki te akihana a me kaua e neke atu te rahi o te whenua tuawhenua i te ono rau me te whatekau eka o te whenua tino pai, a kia rua mano nga eka o te whenua hoki iho te pai. WH tekau mano ranei nga eka haerenga kararehe a hei whakaritenga, mo enei tikanga me ata whiriwhiri marire nga whenua u te Poari o nga Whenua Takoto kau o te takiwa i takoto ai nua whenua a i muri iho me panui hoko i raro i nga tikanga o te Ture Whenua 1892. 28. Mehemea e pooti ana nga tangata whai take ki te hoko i raro i nga tikanga o te tekiona i runga ake nei me whaka- takoto i te tuatahi nga utu e te Poari o Nga Whenua Takoto kau o te takiwa i takoto ni aua whenua erangi mehemea e pooti ana nga tangata mo te riihi anake, ko nga moni reti e utua ana mo nua whenua me kaua e hoki iho i te rima pauna mo te rau i roto i te tau kotahi i runga ano i nga utu o te whenua e wha- kataua ana e te Poari. Erangi ia i mua o te tukunga o tetahi whenua ki te akihana mo te hoko mo te riihi ranei me tuku mai e nga tangata whai take ki aua whenua tetahi puka- puka hei whakaatu e nui ana. te whenua e toe ana ki u ratou hei oranga mo ratou a kin tino mohiotia ai tenei me tuku ete Tiati o te Kooti Whenua Maori e tetahi Kaiwhakawa Tuturu tetahi tiwhikete whakaaetanga o nga whenua e puritia ana e whai take ana hoki aua tangata e hiahia ana ki te hoko ki te riihi ranei, a ekore e taea, te tuku i tetahi whenua mehemea kahore e tukua mai taua tiwhi- kete whakaaetanga. 29. Hei whakaritenga i nga tikanga katoa o tenei Ture a kia tere ai te tuku i nga whenua ka whakahuatia a muri ake nei i roto i tenei tekiona i runga i te whakapumau o te take ki nga tangata e whiwhi una ki aua whenua ko nga whe- nua katoa e takoto ana i roto i tetahi wahi i panuitia a e puritia ana i raro i te tiwhikete take memoriara take ranei i tukuna i raro i tetahi Ture Whenua Maori ka ahei i runga i te whakapumau- tanga ki ngu Maori whai take i runga i te huarahi e whakaaturia ana i roto i te tekiona rua tekau ma waru ka tukuna tonutia mai ki raro a ka ekengia ano hoki e nga tikanga o "Te Ture Whaka- whiti Whenua, 1885, " a ko nga whenua katoa e puritia ana e nga Maori i raro i te Karauna Karati i roto i te takiwa kua kiia ake nei ka tau ano ki raro i nga tikanga o te Ture kua kiia aki nei me te tau ano ki raro i ana here ura mehemea e ekengia ana aua whenua, e te here i te whakarereketanga o ngu tikanga o aua whenua erangi ekore tetahi tono i runga i nga moni inihua e tukuna e kiia ranei kia puta ake i runga i te tukunga o tetahi whenua e puritia ana i rora i nga tauto- konga o aua take me te tau ano hoki ki raro i te Ture kua kii" ake nei. Erangi ia tera e arai i aua moni i runga i tetahi tono e puta ake ana i runga i tetahi mea i mahue tetahi pohetanga ranei o tetahi o nga apiha o te Tari Whakawhiti Whenua i runga i nga whakahaerenga o a ratou Mahi. Kahore ia tetahi mea e mau i konei e kiia hei whakanoa i tetahi take i whaka- haeretia tikatia i runga i te ture hei tango mai hei" tuku pehea ranei i tetahi whenua i utu ki tetahi o aua whaka- mananga tuke o mua: atu i te ra o te Panuitanga e whakamarama ana i taua wahi i panuitia; a ko nga whenua me nga paanga o nga Maori whai take ka tau anake ki roto ki nga pukapuka tuku i whakahaerea i runga i te rehita me te ki he take kahore anu i ea. Erangi ia kia oti rano te hanga tetahi pukapuka rehita mo aua whenua ko nga whakahaere katoa mo runga i aua whenua me rehita i runga i te huarahi i whakaritea ai e te Ture Whakawhiti Whenua. 80. Ahakoa te tukunga e tetahi Panui mehemea kua whakahaerea tetahi tikanga mo te hoko me te riihi ranei i runga i te ture e tetahi tangata ki nga Maori whai •take ki tetahi whenua i mua o te kahiti- tanga o te Panui o taua whenua, e takoto ana i roto i te takiwa i panuitia, ko ana whakaaetanga mo runga i ana hea i ana panga ranei i meatia kia hokona kia rihitia ranei Ua ahei i roto i nga marama e ono te whakaoti i te tukunga mai o taua whenua ki taua tangata i muri iho i te kahititanga o taua Panui, erangi kaua i muri iho ahakoa etahi tikanga i roto i tenei Ture e poka ke ana. 31. Ko te mahi ma te Kairehitia o te Kooti Whenua Mauri mehemea kua wha- kahokia mai tetahi whenua e takoto ana i roto i tetahi wahi kua panuitia me tuku e te Kairehita o te Kooti tetahi tiwhikete o nga tangata whai take ki te Kairehita Takiwa Whenua i te ra ano i whakaho- kia ui aua whenua mete rurangi ingoa hoki o nga pukapuka tuku katoa kua tuhi tuhia ki te Kooti Whenua Maori, a me tino mar. ma te Kairehita Takiwa Whenua ki te ahua me te ahua me te rahi o nga hea o nga pukapuka ranei e whakaaturia ana i roto i ana pukapuka, me te ahua me te rahi hold o aua hea o aua paanga ranei e whakamaramatia mai ana e aua puka- puka ai rehitatia ki roto i te Tari Rehita Tiiti mo tetahi whenua e whakahaerea ana e ia i raro i ngu tikanga o te tekiona turu tekau ma toru o ienei Ture, me te mahi hoki i nga mahi katoa i tika kia mahia e ia ano kua rehitatia ana whenua. i runga i te rehita whai tikanga. 32. A mehemea e hokona una i runga i te akihana kua kiia ake nei tetahi whenua mo te moni mo te riihi ranei, ku whakamana i konei te ka rehita Takiwa Whenua ki te whakaoti i tetahi tuku i tetahi riihi ranei i runga ano i ngu tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua
![]() |
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. hei painga mo nga kaihoko mo nga kairiihi o te whenua i hokona i riihitia ranei i runga i te whakamara- matanga o te utunga o nga moni i etahi atu utu ranei ki nga tangata e tika anu kia riro i a ratou aua whenua, ki te Kaitiaki o te Katoa ranei ara ki te mea e hokona ana e nga kaitiaki mo te tahi ranei ki tetahi tangata e turi ana ki te tango i tetahi moni e tika ana kia utua ki aia, i te ngaro atu ranei taua tangata i taua wa a kahore e mohiotia kei whea ranei ia, a ko te whakaotinga e te Kairehita Takiwa Whenua ka meinga hei whakaritenga mo nga tikanga katoa a ka maha tonu, ano i whakaotia e nga Maori kaituku riihi e nga kaitango ri hi ranei taua tukunga riihi. 33. Ahakoa tetahi mea e poka ke ana i nga mea e mau ana i tenei Ture, kua meinga i konei ki te mea kahore nga Maori katoa i roto i tetahi takiwa kua panuitia a e whaitake ana e whakaae ana kia whakahaeretia i raro i nga tikanga o tenei Ture. Ko nga Maori e whakahe una ki taua tikanga ka whai mana kia wehea o ratou hea o ratou paanga ranei e te Kooti Whenua Maori i runga i te tuku panui mea tuhituhi ki te Tiamana o te Poari mo taua take, a ko te mahi ma te Kooti i runga i te panui mui e te Kawana he wehewehe tonu i aua whenua e hiahiatia aua kiawhewhea me te hanga ano hoki i te ota e hiahiatia ana mo taua tikanga. Ko nga. tangata whai take kahore e tuku i taua punui ka kiia kua whakaae kia whakahaerea a ratou whenua i raro i taua ota. Erangi ia kahore he mea e mau ana i roto i tenei tekiona e kiia hei mana akiaki i nga • tangata whai take ki aua whenua kia whakahaerea i tetahi huarahi atu poka ke ite huarahi i whakaritea ai e tenei Ture. 34. Ekore nga tekiona o muri iho nei o "Te Ture Whenua 1892, " e pa ki te- tahi whenua e takoto ana i roto i tetahi we he nga kua panuitia a i whakaaetia e nga Maori whai take kia whakahaerea i roto i te tekiona tekaumatahi o tenei Ture ara nga tekiona kotahi rau rua tekau ma ono taeatu ki te tekiona kotahi rau toru tekau rua toru me nga tekiona kotahi rau rima tekau ma whitu a me te kotahi rau rima tekau ma warn Kahore tetahi whenua i raro i tenei Ture e retia mo nga tau kia roa atu i te ruatekau matahi tau, a ko nga tikanga o nga tekiona kotahi rau waru tekau ma rua me te waru tekau ma ono hui tahi o taua Ture kua kiia ake nei ka meinga mehemea e pai ana kia pa ki taua Ture. RETA TUKU MAI KITE ETITA. E kore e tau ki te Etita te he o nga korero e tukua ana mai kia taia • ki te pepa nei. ETITA o HUIA. Papawai, Hepetema, 18th, 1893. Ehoa tenei he kupu hei uta atu mau ki runga ia" Huia " hei whakaatu ki • nga iwi, i toku haerenga mai i Ngapuhi, ki runga ki nga mahi a " Te Kotahitanga" ote Iwi Maori, ara, ki nga mahi i whakaritea ete Kaunihera Maori, hei mahi ma "Te Kawanatanga Maori ote Kotahitanga, " ko nga mahi, he whakahuihui i nga Pukapuka i mahia e nga Runanga, me nga komiti ote "Tiriti o Waitangi, " ki a hui huia ki roto ki nga pukapuka o nga Paremata e rua ote Iwi Maori i tu nei ki te Waipatu, Here- taunga, ki a kawenatatia hei titiro ma nga " whakatupuranga " e haere ake nei, i runga ano i te kupu i whakaaetia e te Paremata tua rua i tu ki Te Waipatu i te 11 onga ra o Aperira, 1803, i kiia nei, ki a kawenatatia aua mahi. No te 13 o nga ra o Akuhata, 1892, ka haere mai ahau i Waima, a ka taea ki Ohaeawai, a e torn oku ra ki reira, e mahi ana, e huihui ana i nga Pukapuka, a i te mutunga o tera mahi, ka haere maua ko Pene Taui ki " Te Tiriti o Waitangi, " ki te tiki i nga Pukapuka o reira ko o maua hoa i tae ki "Te Tiriti, " ko Hone Ngapua, Te Tane Haratua, Penata Kawatupu, Wiremu te Parihi, Tepene, Wiremu Pomare. E toru o matou ra i mahi ai ki te whakarapo- poto i nga Pukapuka, a ko etahi, kihai i kitea, I muri o tena ka hoki mai maua ko Pene Taui ki Ohaeawai, a, i te 22. onga ra o Akuhata, ka tae maua ki Waiomio, ki te whakarongo i te raruraru a Ngatihine ki a [ratou ano] mo to ratou Whenua mo Waiomio Poraka, Na i te 25, onga ra, ka tae ahau ki Akarana, a i te 29, o nga ra, ka tae ahau ki Poneke. 1 taku taenga ki reira, ka rongo ahau, kua hui te kawanatanga ote Iwi Maori, mo etahi onga mema ote Whare Ariki, ote whare o raro hoki, ki Poneke, ko ta ratou mahi, he whaka- takoto i nga [Ruuri] mo te Paremata tua toru ina tuki Turanga. I te 2, o nga ra o Hepetema 1893, ka tae ahau ki Wairarapa, ara ki Papawai ki te kainga ote Whatahoro, te Pirimia ote kawanatanga ote Iwi Maori, I te wa i ahau e noho ana i reira, ka tukua mai e Te Whatahoro nga Pukapuka i mahia e to ratou komiti ki a kite ahau. Na, i ata whakaaroaro ano maua, mo nga Pukapuka ote Tiriti o Waitangi i mauria ake nei e ahau i raro, a whakaarohia ana o matiu, i te mea, kahore i kitea nga Pukapuka, ote tinia tanga mai o "Te Tiriti, " me whakahoki ano nga mea i riro ake noi i ahau, a ki a uta rapua nga pukapuka ote timatanga. No te 13, onga ra kanoho te komiti o etahi onga Minita 6 te kawanatanga ote Kotahi- tanga ote Iwi Maori, me etahi onga mema, me nga Rangatira o Wairarapa, ki te uta tirotiro i nga [Ruri] mo te Paremata tua toru e haere ake nei, ina tu ki Turanga, a te 12, onga ra o Aperira, 1894, i whakatakotoria nei e te Runanga o te Pirimia [Maori] me ana hoa Minita ote Kawanatanga oto Iwi Maori, me nga Rangatira i huihui nei ki Poneke, i te marama o Akuhata, kua pahure ake hei, a i ata tirotirohia aua take e tenei komiti, a i runga i te whakatikatikanga o etahi o nga kupu, whakaaetia ana. Ka, i te mea, kahore i ata marama te tuhi- tuhinga o etahi onga Pire, Motini, Pitihana., Meremana. Patui, me etahi onga Reta i Te Waipatu, i te Paremata kua pahure ake nei, kahore matou [Te Kawanatanga] e kaha ki te whakatikatika i aua pukapuka, I tino kaha ta maua tirotiro ko te Whatahoro, heoi kahore i taea te whakatikatika engari kua vvhakahau ki a perehitia. I taua ra ano ka tukua atu e ahau ki te aro aro o taua komiti, tuku pukapuka, whai korero whakamihi, ki nga Rangitira, me te Iwi o Wairarapa, a i tono atu ano hoki ahau ki taua komiti, ki a whakaaetia, ki a whakaurua toua whai korero aku, ki roto ki nga Pukapuka ina Perehitia, a whakaaetia ana. Ehoa ma, e nga Rangatira, me nga iwi maori onga mutu e rua nei; kei pouri o koutou wha- kaaro, ki te roa onga pukapuka whakaatu atu i tu nei ki Te Waipatu, he nui no te pohehe o nga pukapuka o taua Paremata i roa ai, a ko tetahi, na te nui onga aitua i te mate [mitara] i pa ki te motu katoa nei, ko te take tenei te huihui wawe ai te kawanatanga ote Iwi Maori ki te mahi, heoi inaianei kua mahi, a ka tukuna e te Pirimia [Maori] ki te Perehi a nga ra e haere ake nei. Heoi nei ra e te Iwi nga kupu, ka hoki ahau a te 20, onga ra o Hepetema, 1893. E te iwi, Tena koutou: — Raniera Wharerau. Kinga hoa tuhi mai he moni kua tukua mai hei utu mote Nupepa i te tau— £ s d Hapuku Te Nahu 1 O O Kingi Topia.. 100 Arapata Renata 100 Hapi Ngakao 1 O O Kehu Tamihana 100 Tio Turi.. 100 Tepene Hipirini 100 PANUI. TARIANA. Ka haere tenei hoiho inga takiwa o Hehitingi Karaiwa, Papakura, Tarateera, me Miini i tenei tunga Tariana. Te Tariana mau mai o Tawahi a Poni Tanatii (Bonny Dundee, ) i mua ake nei e mohiotia ana ko, Rangiwhata ( Monksford) ko tenei Tariana ko Poni Tanatii na Paraiti o Korowei (Pride of Galway) ko tona whaea ko Hetapere (Heather Bell) na Rore Paorawhata (Lord Paulworth) Matene Kotarani (Scotland) a he mea mau mai na J. Riiti o Oamaru, ko te utu mote uha kotahi e £4, e rua uha nui atu ranei, me whakarite te utu Kurumu, 2s 6d me utu ite 1 o nga ra o Hanuere 1894. HONE EWANA, Hehitingi. AMARA. TARIANA MOMO. Me haere katoa mai nga uha Momo Purei ki ta mauti Tariana he Tariana pai kaha he toa kite whai manuka no na Tipuna mai tona toa tae mai ki aia ka nui nga Purei e riro ana ite Toa nei, IA AMARA. Enga Hoa Maori Pakeha, kawea mai a koutou uha whaka matau tia, ko tona whakapapa ko ia tenei, ko tona tamaiti tua tahi ko kimiri ia te korana o mangatarata he toa ano kite whai manuka otira kai te rongo koutou. Kote utu mote uha kotahi e £5 OB, e rua uha nui atu ranei me whakarite te atu. Na Rupuha Te Hianga Me te Oti makene toohi Porangahau. Hepetema 21, 1893 PANUI. TARIANA. E hou ma whakamata te mau ia koutou uha ki nga Tariana Pakeha, engari kawea mai tenei Tariana kia puta he hoiko kaha te mahi mo koutou, ko tenei Tariana he tamaiti na te Tariana ote Makarini, ko tona papa ko koparanga kirihi KO tona koka he tama- iti na Riri tione Tariana a Henare Rata, kei wareware koutou ki to koutou hoa ko nga tangata e hiahia ana me mau mai e ratou wha, kite kore me tuhi puka- puka mai maku e tiki atu, kote utu mote wha ki nga maori e rua pauna te kau hereni £2 10s, ki nga pakeha e £ toru pauna £3. Na to koutou hoa NA TE WHATU RENATA, PATATANGA
![]() |
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. PANUITANGA. Kinga Iwi katoa ote i wi Maori. E noho maira i Aoteaaroa mete Waipounamu. Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga take o man i raro iho nei. 1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa. Maori i raro ite kotahitanga o te Tiriti o Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era atu tangata e hua ina nei he Pakeha. 2. E taia ana nga korero o nga hui ina tukua mai. Menga rongo korero, menga whanautanga tamariki, marenatanga, menga tangata mate, mera atu korero e tika ana. 3. E kore e taia e tenei, Perehi nga korero whaka kino ingoa mote tahi tangata. He mea tino kino hoki tena kinga Perehi katoa ite ao. 4. lie whakaaro nga iwi onga motu nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara kia rite te whakaro kite ngaki oranga kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei Nupepa. 5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana inaianei No reira ka whakarohia ki tenei e rua patanga ite marama ki te tangata e tono ana, kia tukua ata te Nupepa kia • ia. 6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau, Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te tangata e taku mai ana ite Paana mote Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni iti rawa ara te paana kotahi inga moni e ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau kotahi. 7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai- pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa. Hei Reo hei taringa mo tatou hei whaka- ata hoki kia tatou inga mahi o to tatou kotahitanga. 8. Kia marama te tuhi mai ate tangata i tona ingoa mete ingoa ote kainga mete Poutapeta hei takanga atu ite Nupepa. 9. Me taiki te tangata i tana Nupepa. Kana e rukea noatia ko to tatou kuare hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te korero ka riro ata i tetahi tangata ngaro atu. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_. PANUI. REREWE WHARE KAI, HEHITINGI. Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio Ke Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e pirangitia ana, Haere mai ki tokoutou, hoa kia. HONE TEERA., Rangatira o tenei whare. J. MAKITEI. NONA TE WHARE ite taha o PAAMA TAKUTA; i rawahi mai ote REREWE TEIHANA. E whakaae tuturu ana ahau kei toku whare nga taonga iti te utu, kei au hoki te whare mahi kahu wahine, Tamariki. HAEREMAI HAEREMAI Ki au ki te whare iti te utu NA J. MAKITEI. HEHITINGI. PANUI. Monga kahu me era me atu iti te utu haere ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari Nupepa' Maori, Hehiting. PANUI. HEHITINGI TOA. Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa. W. C. MATIHANA. AE. AE. AE. KEI KONEI NGA Huka iti te utu ' Kei a Ti iti te utu PITI ME ONA. Kopi iti te utu. ' hoa Ton Kanara iti te utu moni takoto i te taha o Tiamu iti te utu te Raihi iti te utu WHARE O Karani iti te utu. PARAI HA Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea Tini Riihi iti utu. katou mo te moni iti Haere. mai kia tere ka kite koutou i te iti o te utu o nga meae hokona ana i konei. PANUITANGA. Whare rongoa i muri ake o te Teihana o te Reriwe. Ko Hohepa Paana, he Takuta, kua whakapuare tetahi wharo Rongoa ki Hehitingi nei. Ko ona tau o mahi ana ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai- tia i reira. Hei toha mo tona pai. kei a ia nga kupu whakapai a nga tangata mona. Ka kore koe e ora i etahi atu tangata, kana hei poari, me haere mai ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora. Te piwa ta ngau puku, niho tunga, me era atu mate ka ora i ana rongoa. Kaore ho rongoa pena i etahi ata takuta. Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia. Ko nga mea e pangia ana e te mate mo Haere kia ia a ka ora ratou. KI NGA TANGATA O HERETAUNGA. HE KANUITANGA TENEI KIA Hoho ai koutou kua whakatuherata e au takuwhare Puta e tata ana kite whare Tiata Hekitingi. Me haere ma koutou kia au kite tangata nona te whare iti ake te utu i Haki Pei. NA HONE TATARANA. PANUI KI NGA MAORI. HAERAMAI, HAEREMAI, Katoa koutou tangoha. He Tera he Pararie mo koutou me a koutou Tamariki, Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia • TEOTI RANA., HEITINGI, Whare ite te utu i Haki Pei rawahi mai i te HOTERA O KARATANA. PANUI KII NGA MAORI. AREKA TUARI. E hoa ma kei au te Whare iti te atu haere mahi homai ta koutou. Ota kia mahia o kahu pai mo koutou, kei au nga mea katoa e piritianga ana e te tangata, ko toku whare kei rawahi mai o to HOTERA O KARATANA. HEHITINGI. PANUI. TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI. Ara ko te Rogoa o mutu wawe ai te mamae onga mate katoa. He rangoa tenei e emutu wawe, hohere ai nga namae o Te Rumatiki mate pera ano te ahua Mate Hukiki ara Matare- kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga ranei a te katipo a te aha atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea ranei o te tangata. Ho whakamohiotanga tenei mo te whakamaeinga o tenei Rongoa. Ukura tenei aira me te miri kauaranei e miria ka te ahua o te tangata mate te tangata mate te tikanga Whare Tumaki Na Peteriki me Co Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei Poneki 2s 6d mo te patara Hei pani anake mo Waho o te tinana Ko to ratou Eihana ko W. J. TAEAMANA, HEHITINGI. PANUI KOREROTIA TENEI. Mehemea ka kino te haere o te wati mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi nei i te whare i te taha o te Tari o te Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka toru nei te kau tau e mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi Riingi Poroti rae ora atu mahi ko nga mea e mahia ana e kore e kore te pai, he ' iti noa hoki te utu, kera A. Makakinitera nga Wati, karaka pounamu pai me era tini mea atu. Mohiti kanohi, pura aha atu ko nga karaihe tona e pai ana mo nga konohi he iti rawa te uta nga mea katoa haere mai Haeremai tirohia koutou ta whare o A. MAKAINITERA.. I te taha o te Tari o TE HUIA, NUPEPA MAORI, REREWA TIRITI. HAMUERA HEMI, E hoa ma kua hokona e au te mahi. Hu meka a kaata i te taha o te Tari Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina- ianei ki to koutou hoa kia Hamuera Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia koutou". PANUI NO WHITAKA. Me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka Nupepa tuhituhi. Pene koriana me era mea atu. HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIA. i raro i te Komiti o te kotahitanga. HATAREI HEPETEMA 20, 1893.