![]() |
Te Paki o Matariki 1892-1895: Number 9. 25 July 1893 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI (PLEIADS OR SEYEN STARS.) KO TE MANA MOTUHAKE O TE KIINGITANGA O AOTEAROA. THE INDEPENDENT ROYAL MAORI POWER OF AOTEAROA No. 9.] MAUNGAKAWA CAMBRIDGE, WAIKATO, N.Z., TUREI HURAE 25, 1893 [Te NOTICE, —— TO the nations and Tribes of AOTEAROA AND THE WAIPOUNAMU I MU, also to those of other parts of the world. This is published by the Independent Maori Power, of Aotearoa roa. Under the Authority of King TAWHIAO P. Te WHERO. Its name being " PLEIADS or SEVEN STARS." V. V pleads for peace and quietness for over and ever. NOTICE TO CORRESPONDENCE. ALL communications to this Paper are to ho addressed to "TE PAKI o MATARIKI," Kauhanganui, Maungakawa. Box 28, Post Office Cambridge. HE PANUITANGA. KI NGA Iwi, ki nga Hapu, o AOTEAROA ME TE WAIPOUNA- MU whiti atu ana ki nga moutere, mu nga whenua nu- nui, o te ao katoa. Ko tenei Perehi, na TE KINGITA- NGA, o te Iwi Maori, o Aotearoa ; i raro i te Maru, o KINGI TA- WHIAO, P. TE WHEROWHERO. ' Ko ' TE PAKI o MATARIKI ' tona ingoa;— Ka takoto tenei ' PAKI' mo ake, ako, ake tonu atu. HE PANUI KI NGA HOA TUHI MAI. KO NGA Pukapuka katoa e tukua mai ana ki tetehi Nupepa, me penei te tuhi mai,— Ki a "Te Paki o MATARIKI, Te Kauhanganui Maungakawa, Pouaka 2S. Pou Tapeta Kemureti.
![]() |
2 2 |
▲back to top |
PLEIADS Te Paki o Matariki. KA TAKOTO TENI PAKI MO AKE, AKE TONU ATO. MAUNGAKAWA, HURAE 25, 1893. NGA kupu e whaona e ahau, ki roto i taku Pu- tea e haria ai e ahau ki nga marae, o Aotearoa, me te Waipounamu, me era atu wahi o te ao, e haere ai ahau. Ko nga kupu e ahu ana ki te tika, ko te Pono, ko te Aroha; me te Atawhai. E hoa ma, ma te Matua o te tika tatou e tiaki. Haere mai kia kite koutou i ahau, ka haere atu nei hoki ahau, kia kite i a koutou. Whakarongo mai, e nga iwi o runga, o raro; o tenei tai, o tera tai, me te tuawhenua. E kou- tou ra e hoa ma, e noho maina koutou i nga marae o Aotearoa, whiti atu ana ki te Waipou- namu, tena ra koutou katoa. Nga Tane, nga Wahine, nga Tamariki, nga Ruruhi, me nga Koroheke. Nga Iwi nunui, Rangatira hoki, o te Ikaroa a Maui, Aotearoa me te Waipouna- mu. He aumihi atu tenei naku kia koutou ka- toa, e oku hoa aroha, e noho maina koutou, kei nga pito e wha o to tatou ao. Tena koutou. Ko ahau tenei ko " TE PAKI O MATARI- KI," e haere atu ana ki te whakaatu i nga ku- pu o roto i taku Putea, ka haria atu nei e ahau. Kia tau ra te rangi marie ki a koutou katoa, TE KAUHANGANUI. TE PUARETANGA Tuarima o Te Kauha- nganui o Te Kingitanga o to Iwi Maori o Aotearoa, me Te Waipou- namu. I Whakapuaretia e Kingi Tawhiao, i te 2 o nga ra o Mei, i te tau 1893. TE KINGI i runga i tona AHUREWA. Ka whakapuakina e ia tenei Whai- korero ki nga Matariki, ki nga Ma- nukura, kinga Whakamarumaru. He kupu ake nuku, kia rongo tonu mai koutou, katoa, katoa, katoa, puta, puta, puta noa. Tenei Iwi te Matariki, te Manukura, tenei Iwi te Whakamaru- maru, tenei Iwi te Rangatira, tenei Iwi te Iwi nui tonu, puta, puta, puta noa te Motu nei, o te Hiku mai, a, puta noa to Upoko o te Motu noi, whiti atu. Taku kupu tonu ake, ko tenei kupu na aku; — Ma te Atua tonu koutou katoa e tiaki, tatou katoa, katoa, katoa e tiaki. Kia rongo tonu mai koutou i taku kupu, kaore rawa e mahue i ahau aku kupu, he ahakoa kua tohungia, ka korerotia ano e ahau, ka haere ano ahau ki aua kupu rano, he ahakoa kua rongo ano he ahakoa. "He kupu ake naku, mo tenei kupu na, mo te Kawanatanga o te Iwi Maori ' puta, puta, puta noa tenei Motu, o te Hiku mai, a, puta noa ki te Upoko o te Motu nei. Ko nga kii ka- toa, katoa, katoa, ko to hopuatanga te- nei. Mo taua Kawanatanga, noku te- nei Kawanatanga. Noku tenei taonga, no te Iwi Ma- ori, koia tuku kupu e ki ake noi, wai- he toku Kawanatanga to te Iwi Mao- Pleiads or seven Stars I AM PLEIADES FOR EVER AND EVER MAUNGAKAWA, JULY 25th 1893. THE goods which I place into my haversack and carry to the arena of Aotearoa and the Motu Pounamu and other places of the whole world are the words of truth, nothing else but the whole truth; love, and to help ono another. Friends, may the Father of Truth guide us Come and see me as I now appear to you. Hearken to me, the nations of both islands of this sea, and of that sea, and of the main land; salutations to you all, men and women old and young, and great nations and chiefs of the North and South Island, and of the four parts of the world. Friends, greetings to you all. I, PLEIADS appear to you. and show you the words in my haversack. Peace be unto you all. THE KAUHANGANUI. THE FIFTH Session of the Kauhanganui ' of the Maori race, of Aotearoa and Waipounamu, Holden at Maunga- kawa, on the 2th day of May, 1893. WHEN KING TAWHIAO Sat upon the THRONE, and Addressed the assem- bly, who wero Gathered there. HEAR ye all to these words of mine, right through. This Nation the Matariki Manukura Whakamarumaru and (Ra- ngatiras,) Chiefs and the whole nations right through this Island,from the tail right through to the head, and across the Seas. My expressions are these words:— God shall protect you all, all of us, He shall look after. Listen to my words, I shall never leave my words, no matter if they are already uttered, 1 shall utter them again. I will refer to the same words, no mutter if you have heard them already, never mind, this word of mine ( re the Gov- ernment of the Maori Race) right through this Island from the tail to the head, all these words and express- ions, this is the Hollow for them : (i e the Maori Council.) These are my treasures, belonging to you, the Maori Nation, that is why I say leave (lot my Government remain) the Government of the Maori Nations Kawanatanga, me hoki ki tona haere- nga mai. Kua tohungia ra hoki, huri ke ana te taha tuhituhi, huri ke ana te taha rakau, tirotiro kau ana. Mo hoki ki Ingarangi, waiho toku Kawa- natanga ki a au, ko au tonu te tanga- ta mana e whakahaere. He kupu naku kia ata rongo mai koutou, ahakoa kua kiia ano, he aha koa. Ko nga Pake- ha-maori, me nga Pakeha toa, Paraki- mete, Kamura, ko au te tangata mana e whakahaere. Kotahi ki au, kotahi ki a ia, ka rua ki au, ka ma ki a ia, ki aku Pakeha e paingia ana e au. Ka toru ki au, ka toru ki a ia, heoti mutu tonu. Ko au te tangata mana e whakahaere; mana ka tango atu kia ahatia, he ahakoa. E hara i te mea mo enei Pakeha anake e noho nei i Kemureti, kao, engari mo nga wahi katoa, katoa : katoa; puta, puta, puta noa, whiti atu ki tera Motu, maku tonu e whakahaere. He kupu mutu- nga tenei naku. Kia rongo tonu mai koutou, mo nga Iwi katoa, katoa, ka- toa o te Motu nei, kia kotahi, kia ko- tahi, kia kotahi. Koi nei te Uhutanga mo nga Iwi katoa, ko te Kauhanganui, me mutu te tohe a te tangata, ki te aha, ki te aha, penei ano me te Huru- mutunga mai o taku haere. Heoi ano taku kupu, ka mutu i konei. TE WETEKANGA. NGA WHAI-KORERO A TAWHIAO i TE WE- TEKANGA O NGA Iwi KIA HOKI KI O RATOU KAINGA I TE 25 O NEI, 1893. TAKU kupu tonu ake kia rongo tonu mai nga Matariki, nga Manukura, nga Whakamarumaru, nga Rangatira, te Iwi nui tonu, katoa, katoa, katoa, He kupu ake naku kia rongo tonu mai koutou; e noho maina hoki ratou, e whakarongo mai nei. He kupu ake naku, ko tenei kupu na:—''Ma te Atua tonu tatou katoa e tiaki, mana tonu e whakamarama, mana anake e tiaki, i maua tonu e homai te maramatanga I ki roto ki o koutou ngakau." Tenei kupu aku aku kia rongo tonu mai kou- tou :— "Ko to ra tenei e Wetekina ai, tera Iwi, tera Iwi, ki tona waahi, ki tona waahi. Ko te ra tenei e hikoi ai te wae matau, raua ko te wae maui. " Ka Wetekina i tenei ra, ka Wetekina, i ka Wot kina, ka Wetekina. He kupu | ako naku kia rongo tonu mai koutou, • e ki ana tenei kupu:— Wetekina, nga raruraru i runga i nga Marae; katoa; katoa, katoa. I taku ano ka wetekina, wetekina hoki tau, Weteki- na, ! Wetekina !! Wetekina !!! kaua e waiho. H o kupu ake naku kia roego tonu mai KOE,— A KOE tonu nano, "Wetekina, Wetekina, Wetekina, puta puta puta noa to Aupouri." Mo tenei anake, ka whakamutua e ahau tenei, ka wharikitia atu e ahau ki raro ki a Tawhiao.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI. remain ! remain!! remain, !!! But the Government of the Europeans return to where they came from. It is pointed out, the aide that was written turned away and the wood side turned another way. I just gaze around, return to England, leave my Government to me, I will he the man to regulate Listen to this word of mine, no matter if already uttered, never mind. The European Residents, Storekeepers, Blacksmiths, and Carpenters. I am the person who shall adjust, if they are taken, never mind, I do not refer to the Europeans of Cambridge only. No ? But all parts, all ! all!! all!!! of this Island, right through to the other Island. I shall regulate. These are my last words, that you all may hear ,re all the Nations of this Island, he one ! he one!! he one.!!! This is a resting place for all the Nations, the Great Council, and for persons to cease resisting, like the end- ing of my journey. Enough of my words. I will cease here. UNFASTENING. KING TAWHIAO'S SPEECH AT THE UN- FASTENING OP THE NATIVES TO RE- TURN TO THEIR HOMES ON THE 25 MAY, 1893. My DIRECT word that the Matariki's, Manukura's Whakamarumaru's Chiefs and the whole Nations may all hear a 1 all, all. Who are here present, and liste- ning to this word of mine. May God always protect us, He shall en- lighten us ; none else hut God shall protect and enlighten us, Ho shall give you a clear understanding in your hearts take heed to this word of mine, that you all may hear. This is the day that the Nations are untied, allowed to go home to their separate homes. This is the day the foot of the strong and the weary steps forth, it shall he untied ! untied !J untied !!! Hear ye, to these •words of mine, untie all the trouble upon all your places (districts) as I have untied my trouble, untie yours : untie yours !! untie yours also !!! Jo not hesitate and put it off. Hear ye to these words of mine, that you, who are in darkness untie it: untie it untie it.For this only I will cease and lay it(troubles under Tawhiao, He kupu ake ano tenei naku, he mea ake naku, kia rongo tonu mai koutou. Kua ngaro o koutou Tupuna taane, tupuna wahine, he mea ake naku, kauaka e whakarerea tenei mea te aroha. Ko te tikanga a o koutou Tu- puna, he karangatangata ki te kaainga, he karanga noa atu i tera tangata i tera tangata. Koia ahau i mea ake ai, mo te tangata haere, kia karangatia ki te kai- nga. Ko te tino tangata mana e korero tenei kupu, e hara i te rangatira, enga- ri he tutua, ka waiho hei korero ma te tutua, ko mea te tangata nana au i karanga ki te kaainga, te Iwi ranei, te Hapu ranei. Na te Iwi ra au i karanga, ki te kainga. Koia nei te taonga o koutou tupuna ka nga- ro ake nei, he karanga tangata ki te kainga. Koia au i mea ai, kauka e wha- karerea tenei mea te aroha. He ma- hara ake naku, e haere ana nga mahi, a tera e hui i ki te taha Pakeha, ka mahue te aroha a o koutou tupuna tane, me o koutou tupuna wahine. Heoi ano aku kupu. NGA KUPU O TE PUTEA A "TE PAKI O MATARIKI." Whakarongo mai e nga Iwi me nga hapu. Ka penei tonu taku haere atu kia kite ia koutou i roto i nga ra, i nga marama, me nga tau, e haere mai nei; he ahakoa koutou te hoha mai ai he ahakoa i te mea kei te mohio atu ano ahau kei te nga- ro haere o tatou tikanga ia tatou; A ka korerotia atu nei e ahau etehi Tikanga kua wareware haere pea ia tatou. I te takiwa ka tu a Potatau hei Kiingi, i Whakaarahia ki Ngaruawahia, i Waikato, he mea whakaae na te Iwi katoa. Otira, ko te tikanga nui i Whakaarahia ai taua Kiingi, hei puru mo te toto, hei pupuru i nga whe- nua, hei wehewehe i to kino a tetehi Hapu, ki tetehi Hapu; a tetehi Iwi, ki tetehi Iwi; a tetehi Rangatiratanga, ki tetehi Rangatira- tanga o to Iwi Maori. Koia nei nga tino putake i Tu ai taua Kiingi. Waihotia ana ta- ua putake nei a te Iwi Maori, hei mea whaka- miharo ma ratou ano kia ratou whakamaori, i te mea ka noho rangimarie ratou, tetehi me tetehi, ka pupuru hoki i o ratou whenua. Ko nga Pou pupuru whenua tenei i tukua ki raro i te Kiingitanga o Potatau. Ko Karioi, Ko Titiokura, Ko Taranaki. Ko Putauaki, Ko Kai-iwi, Ko Ngongotaha. Ko Tararua, Ko Te Aroha. Ko nga Pou Whenua, tenei i tukua o nga Iwi nona aua whenua, ki raro i te Kiingita- nga o Potatau. I tena taima e ahua pai ana ano nga whenua o nga Iwi Maori, e noho nei i tenei Motu, i to mea hoki, e riri tonu ana ma te Kawanatanga o te Kuini, o whakahaere etehi o nga tikanga, mo Nui Tireni; e ai nua hoki te Tiriti o Waitangi: hei here i te Kawanatanga o to Kuini, me nga iwi Maori o Niu Tireni. Otira, i taua takiwa, kore rawa te Pakeha i pai kia tu he Kiingi mo te Iwi Maori; whakahoa ana nga Pakeha ki nga Maori e hiahia ana ki te hoko whenua. Kaore i pai te tangata nona te whenua ki te hoko; paua aua e taua tangata nga kai Ruri. Heoi, Wha- whaitia ana o to Kawanatanga, tangohia ake nga whenua. Otira i to takiwa o te Tiriti o Wai- tangi ho nui noatu te wairangitanga me te kuare noaiho o te Iwi Maori; ki te hoko noa atu i ona whenua ki te kohua, ki to paipa, mo Hear ye also to this word of mine, your Ancestor's male and female, are lost (dead,) that is why I say do not forsake your Love, (Charity) The ways of your Ancestors was to welcome strangers to their homes. No matter who the stranger may he, welcome him it is not through you welcoming a Chief only, that you get well spoken of. No, the lowly shall respect your kindness far more, who shall say such and such a man, Nation or Tribe welcomed me to their homes. This is the great treasure of your Ancestors who are just lost (dead) that is to welcome strangers, that is why I said not to reject your Love to strangers. Those of us who have gone to the side of the European's ways have left the ways of your Ancestors Male and Female who aro lost (dead) to us. Enough of my words. THE WORDS OUT OF PLEIADS HAVERSACK Hear ye, the nations and Tribes, I will appear to you in the like manner that is in the days, months, and years, which are coming, no matter if you find fault, but as some of our ways are lost to us, I will try and revive your minds to some of our ways, which you have perhaps forgotten. At the time that Potatau was made King, he was Proclaimed at Ngarua- wahia Waikato by the consent of the whole Maori nations, their main point in appointing a King. To stop Bloodshed, and hold the Land of their Ancestors to settle disputes of Families Tribes against Tribes, Nations against nations, and Chief against Chiefs, this is the reason the King was appointed. The Kings, movement was left to be a cause of great rejoicing amongst the Maorie's them- selves, knowing they would live in peace, and their Lands would be under the King., These are the main Props or supporters which were placed under King Potatau, to hold their Lands. Karioi, Titiokura, Taranaki, Putauaki, Kai Iwi, Ngongotaha, Tararua, Te Aroha. These are the main props and supporters of the Maori Nations, who were allianced and had placed all their Lands under Potatau's pro- tection in the year 1858, at this time the Ma- ories and Europeans of this Island were Friendly, as the Government of the Queen, wero conducting some of the Laws, of New Zealand, and the treaty of Waitangi, were Binding the Government of the Queen, and the Maori nations of New Zealand, together. When the Kings movement was started the Europeans, would not consent for the Maoris to have a King. But they the Europeans joined that is encouraged the Maorie's who wanted to sell the land although the real own- er of the land did net want to sell, but he the man, who did not wish to sell went and turned the Government, surveyor's off from surveying the Land, the Government, stepped in at this point and fought against the real owner and eventually took the Laud. Even alter the Trea-
![]() |
4 4 |
▲back to top |
PLEIADS. era atu taonga o hiahiatia ana o ia. E riro noa atu ana nga • mano eka whenua i to kohua, i te paipa, o hara nei i te mea, o rite ana aua taonga hei utu mo taua whe- nua, heoi, na runga tonu i to kuaretanga o tenei iwi o te Maori, ka pau nei ona whenua, i aua taonga o to Pakeha. Ka ti- mata tonu mai i kona te pa o to mato, ki nga Iwi Maori. Waihoki, ka timata mui ano i kona te takahanga o te Tiriti o Waitangi, enga Iwi Pakeha. Titiro iana hoki. Note tau 1855, ka tahuri te Kawanatanga ki te hoko whe- nua, tukua noatia ana etehi moni e tu Kawana- tanga hei taunaha mo nga whenua a etahi Iwi ke, i te mea kaore ano ratou i mohio no aua tangata te whenua. Ho nui nga Whenua i Ahuriri, i Waikato mo etahi atu waahi i riro i taua tu hoko. No reira, whakatakotoria ana o nga Maori he rohe ki te awa o Mangatawhiri, mo nga whenua e purutiti ana o nga Maori. Whaka- turia ana a Potatau hei Kiingi, hei puhi i nga tautohe a nga Maori e. hoko aua, mo nga Maori e pupuru ana. Waihotia aua o nei take a te Maori hoi kinonga mo nga Iwi Pakeha, tukua ana o to Kawanatanga tetehi panuitanga, kia haere atu nga tangata Maori katoa e piri ana ki to ratou tikanga. pupuru whenua ki tua i taua rohe i Manga- tawhiri, haere atu ana ratou, haere atu ana hoki te Kawanatanga ki tua mai i taua, rohe, n, Whawhaitia ana to Maori, kotahi rau pea | maero te matara atu o te Whawhaitanga a nga | Pakeha i nga Maori i tua i taua rohe i wha- katakotoria nei; i te mutunga o te Whawhai, tangohia ake nga whenua ; kiia iho, i ho nga Maori mo te Whawhaitanga kia te Kuini. Heoi ra, ka nui haere te mate e pa ana ki te Iwi Maori. I muri i enei Pakanga, ka mahue te Whawhai-pu, ka hapainga ko te Whawhai mohiotanga, ka timata ano he mate mo to iwi Maori', ka tino eke tonu tenei mato ki taua Iwi kuare nei ki te Maori. Titiro hoki, | Timata mai i te Tiriti o Waitangi tao mai ana ki te tau 1864, ko ena Pakanga e riri ana i te ra e whiti ana, koia i enei kua ko- rerotia ake nei. No te Tau 1865, ho Whawhai mohiotanga tenei, ho Whawhai-whare ; No tena tau i tukua atu ai he tono ma te Kawanatanga o Nui Tireni ki te Kawanatanga o te Kuini, kia tukua whakareretia mai nga tika- nga o Nui Tireni mana e whakahaere; kia kana a Ingarangi e pa mai ki to whakahae- re i Nui Tireni. Heoi, e noho ana nga Ma- ori i tena taima, kaore e mohio kei te pena te mahi a nga Iwi Pakeha, a, whakaaetia mai ana e Ingarangi taua tono a to Kawa- natanga o Nui Tireni. No te rironga mai o taua mana, katahi ka tanumia nga kanohi o te Tiriti o Waitangi, ka purua nga taringa, ka kopia te waha, e te Kawanatanga o Nui Tireni; kei titiro mai nga kanohi; koi karanga mai to waha, kei rongo mai ranei i nga Iwi Maori e aue ana ki o ratou whenua, ka pau nei i te mohiotanga o te Pakeha. Hoki rawa atu tu tono a te Iwi Maori ki te Kawana- tanga o te Kuini, i runga ra i a ratou Pitihana, mo o ratou Rangatira tonu, o tukua ana ki a te Kuini, kia titiro mai ki o ratou mato. Heoi ano ma Ingarangi, he ki mai, kua mutu noa atu te Mana Whakahaere a Ingarangi ki nga mea o Nui Tireni, kua tukua noatia atu to Maua Whakahaere, ki to Kawanatanga o Nui Tireni; a, he Mema Maori ano o koutou koi to Paremata. Ka- tahi nga Iwi Maori ka mohio, kua pera te tikanga a nga Iwi Pakeha mo ratou, ka- tahi ka tino nui tu mutu Aotearoa Waipounamu. Potatau Tawhiao. Treaty o Waitangi Waikato. Mangatawhiri England New Zealand Waipounamu Tawhiao Ngatimaniapoto Hikurangi Waikato Ngatimaniapoto, ki a Ngatiraukawa, ki a Ngatituwharetoa, ki u Ngatipaoa, ki a Ngatitamatera, ki a Ngatimaru, ki a Nga tiwhanaunga, ki a Ngaiterangi, me etahi atu 1. Ko Karioi, no Waikato. 2. Parininihi, no Ngatimaniapoto, 3. Turangi, no te Atiawa. 4. Kaipopo, 5. Okurukuru, 6. Taranaki- Maunga, no Taranaki. 7. Te Ikaroa, 8 Ku- mea-mai, 9 Taiporohenui, no Ngatiruanui. 10. Kai-iwi, no Ngarauru. 11 Matemateao- nge, 12. Kiritahi, no Whanganui. 13. Tai- nui, no Ngatiraukawa. 14. Nukutewhatewha, no to Atiawa, no Ngatitoa. 15. Tawhiti-kuri, no Ngatiraukawa, no Ngatikahungunu. 16. Takitimu, no Ngatikahungunu. 17. Tararua- Maunga, no Ngatiraukawa, no to Atiawa, no Ngatikahungunu. 18. Ruahine, 19. Te Hiwi- ki-parapara, no Ngatitoupokoiri. 20. Te Ku- mi a-tuwhao, 21. Titiokura, no Ngatihi- neuru. 22. Hikurangi, 23 to Kowhai, no Nga- tiporou. 24. Maungapohatu 25. Huianui, no tu Urewera. 26. Ko Putauaki, no Ngatiawa. 27. Ko Tawhiuau, no Ngatimanawa. 28. Ko Ngongotaha. 29. Ko Matawhaura, no te Arawa, 30. Ko Maunganui, no Ngaiterangi. 31, Ko te Aroha, no Marutuahu. 32. Ko Kohukohunui, no Ngatiwhanaunga. 33. Ko Rata-aroa, no Ngatipaoa. 34. Ko Moehau, no Ngati-tama- ra. Nu, taku korero, me titiro katoa nga pou o raro. He taonga no runga i te waka o Pota- tau, ko enei pou e waru. Ara, ko Karioi, ko Titiokura, ko Taranaki, ko Putauaki, ko Kai-iwi, ko Ngongotaha, ko Tararua, ko to Aroha. Ko nga Pou tuatahi tenei o te ha- nganga o to Kingitanga. Ko Tongariro tenei
![]() |
5 5 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI. whiao, the lands which were placed under King Tawhiao in the year 1877. ti 9 80 up to 1881, will he gathered from the day of Potatau, up to the present day and placed under King Tawhiaos authority. As all the outside post or supports are comple- te and in line, 1 will speak o£ this prop, Parini- nihi, this word will be left here, (Te Koha a Rua, Te Mutua a Tautahi.) This is the word, this is the mana, and this is the Earth, (Aotearoa) that is why I say to you, there is only one man who shall close it this day, meaning to the above words. The Post. Parininihi is Land at Mokau, it was a place of Hostility in the days of Tawhiaos words, In 1867. Tawhi • ao proclaimed, for man to cease killing man, to cease killing the Land, to cease erecting schools and other works of the Government. But in 1870, Waitere trampled upon Tawhi- ao Laws, and he Waitere died at Mokau, then that word comes in Rau's Fault, Tauta- hi good works or in this light Tawhiaos fault to proclaims to cease erecting school and other works of the Government, but Waitere trampled upon these words, that is why he died at that land Mokau, there is only oue man who can close it, and that is Tawhiao, that land shall be placed under Tawhiao's Kingdom Enough of that. I will return in side with my subject (i e ) between the eight post, or supports, this is land Pekehawani, and its word, are the He- avens above; the earth below, the people who aro present, men women and children, there is only one man to adjust;—To adjust ono the people hero present two, the words three cease this day there is only one man to carry yours mine others this day, (meaning to these words) Pekehawani is an oath, Cove- nant, if an oath is trampled upon or a covenant broken you shall die, and an oath is made that the Heavens may hear, the Earth may Hear, even to the men, Women, and children there i» one man only to adjust the land and that is Tawhiao adjust the land one, the peo- ple under Tawhiao two, and the word from Tawhiao alone three, Tawhiao is the only man who shall look after the many opinion's of the Chief of each Nations each tribes, must cease! cease!! cease!!! My topics is strait to gall now, only one hand only one Canoe, one man to paddle, then again that words, the Heavens above, the Earth below, the people present, no matter weather out side they have only ono name all, ( Hauhau's,) left to left, right to right. Tho Laud, the word and the people, the fi- nishing of this was placed into the land of ono man, (moaning to the above) one Law, ono Island, one opinion, Then Hear ye, the Heavens, hear ye, the Earth, hear ye, the pe- ople here present, no matter weather on Tawhiao King Potatau King Matutuera Tawhiao Kiingi te Herekie , Matuahu, Parota te Mapu, Rewi Mania- poto, Hori Mahirewera,, Aperahama Pokai, Tongariro Hikurangi Waikato, Ngatimaniapoto :— If you hear words uttered out of a man's mouth be careful how you hold them, analyze it in its proper meaning, after Tawhiao had finished addressing the people Wahanui stood up, and stuck 34 poles into the ground represen- ting; the 34 props or supports of the land which was placed under the Kingdom of Potatau. oven to Tawhiao. Wahanui then saluted the nations there present which were :— Waikato, Ngati- tamatera, Ngatimaniapoto, Ngatimaru, Ngati- raukawa, Ngapuhi, Ngatituwharetoa, Ngati- whanaunga, Ngatipaoa; and others who were present at the meeting. Wahanui then explained the props and supporters or owners of the Island which wero placed under Potatau the (lay Potatau was proclaimed King. As follows;— Hear ye, the Nations, Tri- bes, and Chiefs who are gathered here. In the year 1863 the dead was buried, right up to the present day. They will bo raised. This is the heap of bones which was buried in the year 1863. 1 will explain these words. In 1863 the conquest was raised at Waikato. Because of the King's movement man and land horo perished and the agreement of the people and the land which they placed under the Kingdom of Pota- tau in the year 1857 and 08 to hold, was lost here. That is the meaning of the burial. But this is our day and it shall bo uncovered. Rais- ed. I now speak to you all (ro) the 34 poles which I stuck into the ground. These posts are props of the laud or supporters of the King from the day of Potatau. These aro the props and supporters of the land. 1. Karioi, Nation, Waikato. 2. Parininihi. a Ngatimaniapoto. 3. Turangi, a the Atiawa, 4. Kaipopo, 5. O kurukuru, 6. Taranaki-Mau- nga, a Taranaki. 7. To Ikaroa, 8. Kumeamai, 9. Taiporohenui, a Ngatiruanui. 10. Kai-iwi, a Ngarauru. 11. Matemateaonge, 12. Kiritahi, a Whanganui. 13. Tainui, a Ngatiraukawa. 14. Nukutewhatewha, a the Atiawa, and Nga- titoa. 15. Tawhiti-kuri, a Ngatiraukawa, and Ngatikahungunu. 10. Takitimu, a Ngatika- hungunu. 17. Tararua-maunga, a, Ngatirau- kawa, Ngatiawa, and Ngatikahungunu. 18. Ruahine, 19. Hiwikiparapara, a Ngaiteupo- koiri. 20. Kumiatawhao. 21. Titiokura, a Ngatihineuru. 22. Hikurangi, 23. Kowhai, a Ngatiporou. 24. Maungapohatu, 25. Huia- rau, a Te Urewera. 26. Putauaki, a Ngatiawa. 27. Tawhiuau, a Ngatimanawa. 23. Ngongo- taha, 29. Matawhaura, a Tho Arawa. SO. Maunganui, a Ngaiterangi. 31. Aroha, a Ngatimaru. 32. Kohukohunui, a Ngatiwha- naunga. 33. Rataroa, a Ngatipaoa. 34. Moe- hau, a Ngatitamatera. Whore the firsts post or props when the Kingdom was formed, but this is Tongariro which is joined this day, all the small props or, supports aro under these Props, those aro the first, Posts of the Kings movement, wore Bound or tied to Tongariro, which is joined again this day, and placed under King Ta-
![]() |
6 6 |
▲back to top |
PLEIADS. ko Aperahama Pokai, ko te Hira te Tuiri, ko Pineaha, ko Hata Paaka, ko te Awamutu, ko te Hiwinui; me te tini atu o nga Rangatira i rupeke ki taua Hui, me ta ratou whakaae- tanga. Otira, i reira ano tetahi Rangatira o Ngapuhi, ko Ihaia Taurangaika te ingoa:— "Whakapuaki ana ia i tana kupu ki waenga- nui i taua Hui, mo aua pou whenua i korerotia nei e Wahanui, tae noa ki nga pou ririki kua korerotia nei, puta ana te kupu a Ihaia i reira:" Whakarongo mai e nga Iwi Rangati- ra e pae nei, maku e hari te pou whakamutunga o enei pou e korerotia nei ki a Ngapuhi. Toku whenua ko Kenana, waahi o Mangonui. Toku Hapu ko te Matarahurahu, Ngapuhi. Ka tukua e ahau tenei whenua a Kenana ki raro ki a Kingi Tawhiao, me here toku whenua; me here ki Moehau, ko taku whakaaetanga tenei ka tukua nei e ahau ki a Tawhiao i tenei ra. Heoi, i te mutunga o te whakaaetanga a nga Ra- ngatira, ka tu a Tawhiao i waenganui tonu i te Iwi, ratou ko nga Rangatira o taua Hui, me nga Minita karakia hoki o te Hahi o Ingarangi, i reira e ta katoa ana ratou: Ka mau te ringa o Tawhiao ki te Hiiri, ko ana kupu tenei:— KA HIIRI! KA HIIRI !! KA HIIRITIA!!! Whakarongo mai, whakarongo mai:— Te Waka, e tau nei. Titiro mai, titiro mai. Te Tonga nei, te Marangai, te Hauraro, te ;Hau- auru. Te Rangi e tu nei, te Papa e takoto, nga Tangata e pae nei. Ka Hiritia, ka Hi- ritiia, ka Hiritia ki te ingoa o Kiingi Matutaera. Heoi, ka mutu ana korero i konei. Katahi ka Hiritia e ia nga pukapuka, o aua pou whenua, i korerotia nei e Wahanui ratou ko nga Rangatira, i taua ra o Mei kua korerotia ake nei; ko nga pou whenua tenei i tukua ai e nga Rangatira o te Motu nei, ki raro kia Po- tatau, i te ra i tu ai ia hei Kiingi, tae noa mai nei ki tenei ra, ka tukua ano aua whenua ki raro kia Kiingi Tawhiao. No te ra ano i noho ai a Tawhiao, ki te To- rona o tona Papa, no taua takiwa ano i kopi ai tona ringaringa, ki te pupuru i nga whenua o ana Iwi Maori, i nga 'Oha' hoki ana Tupuna, i tukua nei ki raro i tona Papa. Otira, i tenei takiwa kaore i tino nui te mate i pa ki nga tangata me te whenua. Heoi ano te tino mate i taua takiwa, ko te mate i pouaru ai te Wa- hine, raua ko taana Tamaiti,:— A, no roto ano i nga tau tata ka mahue nei; katahi ka tino whanui te mate e pa ki te Motu nei ki Aotearoa me te Waipounamu. Waihoki, e nga Iwi, e nga Hapu, e nga Rangatira. Kihai a Tawhiao i hee ki te Nakahi, mana e horo te Motu nei; ko taua Nakahi Horowhe- nua nei, he Kooti Whenua. No te tau 1867, katahi ka tukua te Panui a Tawhiao, ki nga Rangatira nona nga whenua i tukua nei kia Potatau hei pupuru, i panuitia e ia ki Hanga- tiki, ko ana kupu tenei. " Ko te patu a te Tangata i te tangata me mutu: • Ko te patu a tangata i te whenua me mutu. Ko maui ki maui, ko Matau ki matau. Me mutu te te Ruri, me mutu te Hoko, me mutu te Wha- kawa, me mutu te Koura, me mutu te Waea, me mutu te Whakatu-kura, me mutu nga Kai-whakawa Maori, me mutu nga mahi a te Kawanatanga. Kia tupato ki nga tau kei te haere mai, tena e haere mai te Motu:— "Ka mea mai, e te Ariki, ia koe tonu ahau a taea noatia te mutunga" Engari i tena takiwa, kei te mau tonu te ahua wehi- wehi o te kiri o te tangata i te ngaunga a te mata o te Pu a te Pakeha, me te wha- karongo ano nga Iwi Maori ki nga kupu a Tawhiao, kihai nei i mahara penei mo nga tau kei haere mai te tikanga o aua kupu a Tawhiao. No reira mai ano i mau ai te kupu a Tawhiao, kia whakamutua te Kooti, tae noa mai nei ki te 17 o nga ra o,Mei; kua korerotia ake nei. Ka tukua noi ano aua whenua kia Tawhiao hei pupuru: Waihoki, no taua tau ano 1881, i te 12 o nga ra o Hurae, ka timata te haere a Tawhiao ki nga takiwa Pakeha, tae tonu atu ki Mangatawhiri, i te Paina, ki te Rohe-whenua kua korerotia ake nei. No tena takiwa, ka tino nui te haere a nga Iwi Maori ki nga huarahi o to Pakeha, ka ware- waretia a Tawhiao, me nga kupu kua korerotia Te Hira te Tuiri, Pineaha, Hata Paaka te Awamutu, Hiwinui, and a great many more who were present, and had all agreed to what Wahanui had said. But there were present a Chief of Ngapuhi name, Ihaia Taurangaika, who stood up in the presences of the assembly and spoke, (re) the supports which Wahanui had already explained. These were lhaia's words. Hear ye, the Great Nations who ar present. I will carry the last Post or support, to those already mention;—to Ngapuhi. My land is Cannan, part of Mango nui, and my Tribe is Matarahurahu Ngapuhi 1 will place this land (Caiman) under Tawhiao and 1 will tie or join my land to Moehau, this is my covenant which I make this day and place under King Tawhiao. Enough. All the Chief agreed unanimously. Tawhiao stood up in the middle of the Nations with Chiefs and Maori Ministers of the Church ot England, who were all standing up. Tawhiao then, took the Seal in hia right hand. And those were hi words. IT WILL BE SEALED! IT WILL BE SEALED!! IT WLL BE SEALED !!! Hear ye! hear ye!! the Canoe here moves. Look here! look here!! look hear!!! The North, South, East and West, the Heavens' above, the Earth beneath, the people here present. It will be sealed! it will be seal- ed!! it will be sealed!!! with the name of King Matutaera. He then sealed the document in the presence of the assembly and ended his speech of his supports which Wahanui and Chiefs spoke of during their debates in May. These are the same supports which the Chiefs of this Island placed under Potatau the day Po tatau was made King, right down to this day. The same Lands and supports are placed under King Tawhiao. Tawhiao closed his hand from the day he sat upon the Throne of his Father, to hold the Land of his Maori nation, and the Token of his Ancestors which was placed under the care of his Father. At this time the death (grieve- ance to men and Land was not very great. The only grievance were, the Woman being left widows, and children and orphans (War) it was only recently that the grievance touch this Island Aotearoa and Waipounamu, as you the Nations, and Tribes, Chiefs, now see! that Tawhiao was right about the Serpent who swallowed the Land, that Serpent is the Land Court iu 1867. Tawhiao sent his proclama- tion, to the Chiefs and owners of the Land, which they gave to King Potatau to hold and protect, for his people the Maori's, Tawhiao proclaimed as follows, for Man to cease killing man, cease killing the Land, cease Left to left, Right to right, ceise surveying, cease selling, cease Land-Court's, cease gold pros- pecting, cease erecting Telegraphs, cease erect- ing Schools, for Maori assessors to cease, for Government work to cease; be care-ful of these years to come, in case this Island, people come and say, Master I was with you to the end;—at this time the skins of the Maori people were still shy of the bites of the European's Guns, and the Maori people paid heed to Tawhiaos words for a time. Tawhiao has ever been firm with his word, to cease Land Courts, even up to the 17th day of May, afore-said, the same Land and people are placed under Tawhiao to hold and protect. For an instance on the 12th July 1881, Tawhiao commence to visit the Europeans side. Tawhiao went to Mangatawhiri, Mercer, the afore-said Land boundry. At this period ihe Maori Nations had commence to follow the white-Mans road, (Ways) and for-got their covenant with Tawhiao, and Tawhiao's words. Iu I1884 Tawhiao went to England with some of the Maori Chiefs. Tawhiao did not fore-get to leave word —Do not turn to Land Courts. What did the Maori Nations care for these words, like the Tribes of Israel, when Moses and Joshua went up to Mount Sinii. Moses left word with the Tribes of Israel not to serve other Gods, but the true ake nei: — Inahoki, no Mei i korerotia ai, no Hurae ka warewaretia. Ara, no to tau 1884, ka haere atu a Tawhiao, ki Ingarangi, ratou ko nga Rangatira Maori, kihai a Ta- whiao i wareware ki te kii iho, i muri nei, kaua e tahuri ki te Kooti Whenua. Heoi, hei aha hold ma nga Iwi Maori. E rite aua ra, tenei waahi ki te Whanau o Iharaira, i wai - hotia iho nei e Mohi, raua ko Hohua, i to raua pikinga ki Maunga Hinai, i kiia iho nei e Mohi,— Kaua tetehi atua ke atu mu Iharaira, i muri tonu i a Mohi ma;— Hangaa ana e Iha- raira, he atua whakapakoko mo ratou, a, ka hara nei ratou ki te aroaro o te Atua. Waihoki me tenei, hei hara ano hoki pea tenei e hara ai ki te Atua. Waihoki, ko aua kupu a Tawhiao kei te mau tonu ano i roto i tona ngakau, o reira mai, a, tae noa mai ki tenei ra. Koia nano te take i whakatika ia ai nga kupu a Tawhiao o te timatanga mai, taea noatia naianei, me tena kupu hoki, kua tukua atu na hei titiro iho ma koutou. E mea-na a Tawhiao. I te takiwa e noho ana ahau i Te Kuiti, me nga Iwi katoa e haere mai ana ki ahau i rei- ra, nuku mai ki etehi o aku kainga i nohoia ai e ahau, me taku karanga tonu atu ki a koutou haere mai; heoi, e tae ana mai etahi o koutou, kaore etahi o koutou e tae ana mai. A, no te taima tonu ka tangohia nei e au to moni a te Pakeha, tere tonu taku kite atu i a, koutou e haere mai ana, me te karanga ano: '•Kua Hee ahau, kua mate te Iwi Maori " Na kona i tika ai te mahara iho, koia ano kua he a Tawhiao kua mate te Iwi Maori. Engari nga Hoko Whenua, me nga Kooti Whenua ka tika a Tawhiao i tera, ka ora hoki te Iwi Maori. Otira e tino ora ai, kia pau katoa nga whenua, te hoko katahi ka ora, ka whiwhi whenua i te takiwa nei hei nohoanga. Tena ra to hanga e te kuare raua ko te wawau noa iho. E hoa ma, e nga Iwi e nga Hapu, me nga Rangatira, na konei ahau i kaha ai ki te haere atu ki te whakamaharahara ano kia koutou, i ngakau wareware nei, ki te ahua o tatou tina- na morehu, e noho nei i te ao. Kei kona tonu iana te tika e titiro ake aua i roto i o koutou u ngakau, ki te mara-mara whenua o koutou Tupuna, Matua e huuna nei ano e tatou e nga uri e ora nei. E hoa ma, kei hoha mai koutou ki enei tini korero aku:— He mahara ake ra, kua raungaiti rawa to tatou Matua te Whenua, koia te take i hua ai nga korero atu. Me- hemea pea, i penei te tere iho o to tatou ki- te i to tatou mate, me te tere o te kite atu i te heenga o Tawhiao, i tango nei i te moni Penihana, penei pea, kei te noho tapu ano etehi wahi o to tatou Motu, mo tatou, me o tatou Uri i muri i a tatou. Akua-nei pea, ki ;o te tangata hee, ka mohio tatou, ki tona ake, te kii-rawa te waha te aha, koia ra tena e mate nei. Hoatu ana nga whenua ki a Po- atau hei tiaki, tae noa mai nei ki a Tawhiao ; ia tukua ano hei tiaki, i muri iho, ka tango- na ano e ia Iwi, e ia Hapu, e ia Rangatira aua whenua-ra. " Ka hangaa ki ta ratou nei ikanga, hei tuku ki a Kanara Koura, raua ko Nga-hiriwa, me ta raua kotiro, me Raka- pa:— tona tukunga iho, "haha" te whe- nua e takoto nei. "Engari pea tenei e hoa ma; hei tika mo Tawhiao: hei ora mo te Iwi Maori?-— tena ano iana koutou e ki mai, ka- ore, engari hei mate, aera hei mate, mou ano e ia Iwi, e ia Hapu, me ia Rangatira; " Ka- tahi tatou ka matakitaki ake, kua hoki ano ,e tika o nga kupu a Tawhiao ki tona aroaro ;u mai ai, ma tenei tatou e mohio ai, he ko- re nua atu ta Tawhiao tana penihana. Enga- ri ano ta tatou, na tatou ke na nga Iwi, na nga Hapu; me nga Rangatira tenei patu ki- no o te pouri e mamae nei i roto i o tatou ngakau, ki te maramara whenua o koutou Tupuna, i waihotia iho nei mo koutou, mu ratou uri i muri ia ratou. Otira, whakaae tonu a Tawhiao ki ta koutou kupu, me to kou- tou aue — no reira i tukua ai taua whaka- aturanga ki te Kawanatanga. "Mutu tonu ia ti taua moni Penihana a te Kawanatanga." Ko e waahi i riro mai i a ia, e £56.6. ka whakaho- kia atu ki te Kawanatanga tana moni. Kaore ho ake ke atu i tangohia mai ai e Tawhiao taua moni,— kei tana kupu ano e Mina i roto i tana
![]() |
7 7 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI. God, as Moses. was gone, the Children o Israel fore-got his words, and made an Image to be their God. Here they sinned against their true God, This must be sin on the Maori people as Ta whiao still retained in his heart his words up to this day, and I say that Tawhiao's words has been right from the first to the present day For an instance, Tawhiao says. At the time I was residing at Te Kuiti, even when I shifted to my other settlements, I kept calling to you to come! to comel! to come!! some of you came and others stayed away, but as soon as I took the money of the Europeans (pension) how soon I see you coming to accuse me, saying you were wrong and the Maori Race is dead Ruined. But when we come to think, yes, Tawhiao was wrong, the Maori Race is ruined, but to sell the Land! Hold Land Courts Tawhiao would be right in this work, arid the Maoris would Reap a benefit, perhaps you the Maoris would Reap a great benefit when all the land is sold, and you will have land in, Spare;—just like the ingo- rant and foolish. , Friends the Nations Tribes, and chiefs, this strengthens me te come and explain how we the purveyors have fore-gotten the right and clear way to deal with the Land of your Ancestors, which you the descendants are wasting. Friends, do not find fault with me for expressing my-self to strong, but looking at the Land of our Ancestors which dewindling away, 1 can-not help talking. If we had .seen our death (Fault) as quick as were of accusing Tawhiao for takeing the money (Pension,) I be-lieve some parts of our Island would be stiil sacred (Safe,) for our off-springs . after us, we are quit ready to see the fault of others, but our own mouth are closed, this is the cause of our suffering. The Iand was given to Potatau, after Potatau to Tawhiao to protect for his people. But shortley after the same Land is taken away by each Nations Tribes and Chiefs and is evuntually sold for Colonial Gold and Silver, and their daughters penny, what is the end of it; the Land is still there, and you are no better off, perhaps this kind oi work would be right for Tawhiao to do, and it would also benefit the Maori race. I know some of you would say " No' it would not benefit us, Yes? it is death to the Nations tribes and Chiefs. Tawhiao take- ing a pension is nothing compared to your do- ings, you the Nations Tribes and Chiefs, that have struck the hardest blow, to this morsel of Land, which your Ancestors left to you their descendanst. But now you see Tawhiao words are coming true, Enough. Re Pension. Tawhiao has consented to your words" and has sent his notice to the Government, He is done with that money, ' pension" and the part he had received £56 6s shall be returned wit interest to the Government, Tawhiao took that money " pension " for no other rea- son, that his eyes may see, and His Heart may know, Tawhiao is following the Govern- ment, that they may work with him, and make some. " Laws' for this Island, if the Government would consent to some of His Laws which He is trying to establish. For this Maori Nations, but when the Government saw Tawhiaos aim, they would not consent, Panui o te 9 o nga ra o Akuhata, kua mahu ake nei; i pena na,— "Ae, kua tangohia e au taua moni, kia kite ai oku kanohi, kia mohio a toku ngakau." I naia nei kua kite ia, kua mohio hoki tana ngakau, tana whai-hoki; kia mahi tahi raua ko te Kawanatanga i nga tika nga mo te Motu nei: Heoi, i tana kitenga me tana mohiotanga, koia tenei; "Kaore rawa he mea iti a te tana Maori, e whakaaetia mai e te taha Pakeha kia tu. Ahakoa nga huihui- nga Rangatira i te Motu nei, e kore e tu. I naia- nei maku ano e hanga, he tikanga mo toku Iwi. Otira, tena ano hoki pea koutou e kite ana, koia i maharatia ai, me whakahoki atu tana moni ki a ia, i homai nei e te Karimana ki a Tawhiao. Koia ano i kaha ai tenei kupu ki te kii atu ki a koutou katoa e nga Iwi;—— "Whakahokia mai te whakahaere a o koutou Tupuna, ki roto i te Kauhanganui o Aotearoa e tu atu nei whakahaere ai." Hei konei mutu ai aku kupu atu ki a koutou. E te Atua whakaorangia tou Iwi Maori. NA TE PAKI o MATARIKI. TE WHAKAHOKINGA A TAWHIAO I TE MONI PENIHANA A TE KAWANA- TANGA. WHAKARONGO mai e nga Iwi! Ko te moni Penihana a te Kawanatanga i homai nei e te Karimana raua ko Hori Wirikiha ki au, i Akarana; i te ra i whakaaturia atu na e "Te Paki o Matariki," i tana haerenga atu i te 8 o nga ra o Akuhata, o te tau 1892 kua mahue ake nei. Ko taua moni e £56 6 rima tekau ma ono pauna, e ono herengi. I homai taua moni a te Kawanatanga e te Karimana hei moni Penihana maku, me ana kupu whaka- pai-pai ano moku; tena pea kua rongo koutou ki a 'Te Paki o Matariki," i etehi o ana haerenga atu-na kia kite i a koutou. I mea atu ano ahau ki a Te Paki o Matariki;—"Haere ki nga Iwi, korero atu: kua tukua taku puka- puka ki te Kawanatanga i mua atu i taku ngarenga atu i a "Te Paki o Matariki" na, i a ia i haere atu-na ki te whakaatu kia koutou ki nga Iwi Maori, e noho nei i Aotearoa me te Waipounamu; i te homaitanga a te Karimana. i taua moni Penihana a te Kawanatanga nei maku. Na, ko nga kupu enei i kiia atu ai e au, hei korero atu ma-ana ki a koutou, i nga kupu o taku pukapuka ki te Kawanatangaa e mau iho i runga ake nei, ara, i penei atu etehi o nga kupu o taku reta: — Ki te Kawanatanga, katahi ahau ka mohio he "Huu" ta raua mahi moku. Inaianei, mutu tonu au ki taua moni, kaore rawa aku maharatanga atu ki taua moni a muri ake nei. (He kupu whakauru iho tenei naku no naianei.) Whakarongo mai e nga Iwi:— E hara taku whakae atu i taua moni Penihana a te Kawanatanga i homai nei e te Kari- mana ki a au, i te mea he hiahia atu noku ki taua moni. Ko te take i whakaae atu ai au. He hiahia noku kia tino matatau atu au ki te ahua o te whakaaro o te Kawanatanga o Nui Tireni mo matou ko aku Iwi Maori i Aotearoa lei, me te Waipounamu. A inaianei, kua roa kite ahau, koia ka whakaaturia atu nei kia koutou e te Iwi, taku kupu whakamutunga mo- taua moni Penehana, a te Kawanatanga. Ko taua moni Penihana a te Kawanatanga, e £56 6, kua whakahokia atu e au i to 25 o nga ra o Mei, o te tau nei ano. Ko te moni i whakahokia ai e au taua moni Penihana a te Kawanatanga, e £53 pauna. A kua tae tena moni ki te Kawanatanga i naianei. Heoi ano aku kupu. Te.Iwi tena koutou katoa. NA KINGI TAWHIAO. WHARE o TE KINGI, Maungakawa, Hurae 25, 1893. even the meetings of the Chiefs of this Island,. perhaps you have seen the Petitions which, are sent to Parliament, and nothing ia done to them, then the conclusion to return the Government money Which Tawhiao took, and this word has thought to say, to you the Maoris, to return the covenant of your Ances- ters to the Great Council of Aotearoa, to be worked. Enough, Here ends my words to you all. P M. God Save your Maori Nations, Enough. PLEIADS OR SEVEN STARS. TAWHIAO RETURNS THE GOVERN- MENT PENSION. —— LISTEN to me the Nations? Re Government pension; which I received from Mi Cadman and G. Wilkinson, while in Auckland, the particilers of which was published in the ' Paki of Matariki, on the 9th of August 1892. The said money I had received was, £56 6s as a pension for me, and mention other words to me, you might had heard or seen it Published in other times of the " Paki o Ma- tariki, to you all, and also were I had explain •a the Nations; that I had sent my letter to the Government, be-fore the Paki o Mata- riki was sent out to the Nations of Aotearoa and the Waipounamu. These are some of the words in my letter to the Government ;- To the Government, I know now their work s a " Huu " for me, " now I will not have any-thing more to do with that money (pension liter this. (This is another word of mine, here ye the Nations, it was not, that I wanted the money, that I agreed to the said pension, but that I might know the Govern- ment idea to-wards me and my Maori Nations on this Island Aotearoa and the Waipounamu. Now the Nations this is my last word to this Government pension. Now I have returned the money back to the Government, .£56 6s, on the 25th of May last, with the interest amounting to £58 pounds all told. Enough, of words, Salutations to ou all the Nations. KING TAWHIAO- THE KINGS COUNCIL Maungakawa, July 25th 1893.
![]() |
8 8 |
▲back to top |
PLEIADS, OR SEVEN STARS. NOTICE. ————— WE the under signed do herely send this notice to Te PAKI o MATARIKI, to take to all parts of Aotearoa, then across to Waipounamu, and other great Lands of the whole world:— The final decision of the gathering of Matariki Manu- kura, and Whakamarumaru, who are residing at these places (Taupo, Te Kawakawa, Whakatiri Wairoa South, and along the coast of Hauraki to Auckland. That we the Nations Tribes, and Chiefs do herely consent to do away with all Intoxicating Liquers, in the above districts, if any man or persons Tramples upon this our Law ( Decision. ) He or they shall he fined, noth- ing less or more than £5 pounds, Signed by some of the Chiefs. Tamati Paitaki Rarua Nekewhenua • Te Karawa Tiopira Marino Turei Patu Ngarara Wiremu. Te Oka, and others. PAITAKI KAUAHI. TAUPO, AUCKLAND, November 18, 1892. NOTICE. — WE the under signed do herely send this notice to TE PAKI o MATARIKI, to take to all parts of Aotearoa, then across to Waipounamu, and other great Lands of the whole world: — The final decision of the gathering of Matariki Manuku- ra, and Whakamarumaru, who are residing at these places, (Whakatiwai,) and along the coast of Hauraki to Auckland. That we the Nations, Tribes, and Chiefs, do herely con- sent to do away with all, Intoxicating Liquers, in the above districts, if any man or persons Tramples upon this our Law, (Decision.) He or they shall be fined, nothing less or more than £5 pounds. Signed by some of the Chiefs. Ta Wharara Toa Waata Waata Hangata Tu te Paoa Piri Paraone Te Ngohipaka Te Rangi Maihi. Te Amo Paetai. TEA WAATA. WHAKATIWAI, November 24, 1892. PANUI. ———— KA TUKUA atu nei e matou tenei panuitanga, hei hari haere ma "TE PAKI o MATARIKI" ki nga ta- kiwa katoa o Aotearoa whiti atu ki to Waipounamu, me era atu whenua nunui o te ao katoa. E hoa ma, ia matou ka whakaatu nei i tenei panui, he mea whakatuturu rawa te whakaotinga o ta matou putake; na te huihui o Matariki me o ratou Manukura, hui tahi ki nga Whakamarumaru e noho ana i enei kainga, i Taupo, i te Kawakawa, me Whakatiri (Wairoa tonga,) i te takutai moana o Hauraki me Akarana, koia tenei. Ko matou ko nga Iwi, ko nga Hapu, ko nga Rangatira, ka whakapai ka whakaae kia whakakorea atu nga Waipiro, i o matou takiwa kua whakahuatia i runga ake nei. A, ki te takahi te tangata i tenei Ture, ka whainatia ia ki te £5. pauna, e kore e nui atu e kore e hoki iho. A, ko matou ko etahi o nga Rangatira, ka tuhi nei i o matou Ingoa ki raro iho nei. Ko matou ingoa enei ko o nga Rangatira ka tuhia nei Tamati, Paitaki, Rarua, Nekewhenua, Te Karawa, Tiopira, Marino, Turei, Patu, Ngarara, Wiremu, Te A ka, me etehi atu, NA PAITAKI KAUAHI. TAUPO AKARANA. Nowema 18, 1892. PANUI, KA TUKUA atu nei e matou tenei panuitanga, hei hari haere ma "TE PAKI o MATARIKI" ki nga taki- wa katoa o Aotearoa, whiti atu ana ki te Waipou- namu, me era atu whenua nunui o te ao katoa. E hoa ma, ia matou ka whakaatu nei i tenei panui, he mea whakatuturu rawa te whakaotinga o ta matou putake, na te Huihui o Matariki me o ratou Manukura, hui tahi ki nga Whakamarumaru, e noho ana i enei kainga i (Whakati- wai) puta noa ona rohe katoa. Haere i te takutai moana o Hauraki mo Akarana koia tenei. Ko MATOU ko nga Iwi, ko nga Hapu, ko nga Rangatira, ka whakaae kia whakakorea atu nga waipiro i o matou takiwa kua whakahuatia i runga ake nei. A, ki te takahi te tanga- • ta i tenei Ture, ka whainatia ia ki te rima pauna £5. e kore e nui atu, e kore e hoki iho. A, ko matou ko etehi o nga Rangatira, ka tuhi nei i o matou ingoa ki raro iho nei. Ko matou ingoa enei ko o nga Rangatira ka tuhia nei. T. Wharara i Tea Waata Waata Hangata Tu te Paoa Piri Paraone Te Ngohipaka Te Rangi Maihi Te Amo Paetai. NA TEA WAATA. WHAKATIWAI, Nowema 24, 1892.
![]() |
9 9 |
▲back to top |
AOTEAROA. ME TE WAIPOUNAMU WHARE KAUHANGANUI Ko TE MANA MOTUHAKE O TE KINGITANGA o TE IWI MAORI. NGA TURE I OTI TE WHAKATUTURU I ROTO I TE KAUHANGANUI O AOTEAROA, I TE TAU 1892,— 1893. INGOA POTO, ———— 1. Ko te Tumuaki o te Kingitanga o Aotearoa me te 7. Ko nga Riihi whenua. Waipounamu. 8. Ko nga Whenua. 2. Ko te Ra e Puare ai Te Kauhanganui o Aotearoa me 9. Ko nga Whenua o te Katoa. te Waipounamu. 10. Ko nga Kai-whakawa hara. 3. Ko te Here o nga Matariki me nga Manukura. 11. Ko to Perehi. 4. Ko nga Rangatira. 12. Ko nga Tangata o te Perehi. 5. Ko te moni o te Koroni. 13. Ko nga Raihana, Toa Taonga. 6. Ko te Hiiri Whai-mana. KO ENEI nga rarangi o nga TURE i oti te Mahi e te HUIHUI o MATARIKI me o ratou MANUKURA, i te 7 o nga Mei. 1893; tae noa ki te 25 o nga ra:— ka Wetekina te here a te Kingi i runga i a ratou. O i whakaotia ano o ratou tetehi waahi.— "E rua nga marama e Puare aua te Whare, ka tahi ka tino hiki." O i te Wetekanga a te Kingi, i noho ano ratou ki te mahi i etahi o nga Ture kua whakaaturia nei. HEOI KO nga waahi o nga Ture i Panuitia i te pepa o te 8 o Mei kua mahue noi, e hara i te mea, ko te whaka turutanga tena o aua Ture. Heoi, na runga i to hiahia ki a hohoro te kitea o nga mahi o te Whare,— koi Panuitia i roto i taua pepa. Katahi nei ka whakaaturia atu te tuturutanga o nga Ture i tino oti i te mahinga to Whare, e te Huihui o Matariki, me o ratou Manukura, hui-tahi ki nga Whakamarumaru. T. T. RAWHITI, Hekeretari o te Kingitanga. TE KAUHANGANUI MAUNGAKAWA, Kemureti Waikato, Hurae 25,1893.
![]() |
10 10 |
▲back to top |
AOTEAROA. & WAIPOUNAMU. HOUSE KAUHANUI THE INDEPENDENT ROYAL MAORI POWER. THE LAWS WHICH WERE PASSED IN THE KAUHANGANUI, OP AOTEAROA, IN THE YEAR 1892, & 1893. SHORT TITLES 1 The Premier of the Kingdom. 8 All Lands in confusion ( Trouble) 2 The Opening of the Kauhanganui in May 9 The Lands of every Body 8 The Matariki Manukura or oath 10 The Justice of peace 4 The Chiefs 11 The Press 5 The Money of the Colony 12 The Press Staff 6 The Seal of Authority 13 Licenses to Stores ( Goods ) 7 The Leasinges of Lands THESE ARE, the short Titles to the Statutes which were passed in the House, by the gathering of Matariki, and Manukura on the 7th day of May, 1892, also 1893, on the 25th day of May, 1893. King Tawhiao was pleased to ' address the Nations, allowed them to go to their separate Homes:— This Releaseing of the Nations, King Tawhiao was only allowing the people to go home. But the Matarikis, Manukuras, and Whakamarumarus, had to stay and finish Business, as the term for the house, to be open was two months, THE ANALYSIS, of some of the statutes which were notified in the paper, of the 8 day of May, are not permanent. But these short titles, are to he Law which were passed by the gathering of Matariki, Manukura, Whakamaru- maru, T. T. RAWHITI. Secretary of the Kingdom. THE KAUHANGANUI, MAUNGAKAWA. Cambridge, Waikato, July 25th, 1893. WHAKAATURANGA. WHAKARONGO MAI E NGA IWI, ko tenei ra he ra whakapai na taku Ariki, he ra Aumihi naku ki te aranga o te ( Tokomahu) kua korerotia. Ko to ra tu-nga o te Tokotuahu; ko te whakamana o te aranga o te Ahurewa, ko te ra i oti ai, kua tu nei ki runga i te Oropuke. Na nga Tohu a (Io) i kapea ai te Tawhitorangi. Kei te whakarongo nga Matariki, nga Manukura, nga Whakamarumaru, i roto i to ratou Kauhanganui. E marama ana te ra o Mei hei hui- huinga, kua oti te karanga e nga Tohunga, kua tu a (Io) hei taka- waenga mo te ao. E maharatia ana e haere ana ki nga karakia. ( KOIA TENEI TE KARAKIA. ) Ko te Toko, o mua Kaata tana Toko, Ko tana Toko, o roto, eke Tawhaki, Tawhaki Hema, ko Tanoanoa ko Matirehoahoa, Ko Taikahakea, ko Tutunui ko Tutarangi, Ko Te Rangianewa, ka Reretoroa Rire. Kia tukua atu ana Ho Toroa, e Taiko, Rire, Rire ; hau:— I tu i roto i te ra o te haenga o te Tawhitotanga, koia ka tu te (Ahurewa ) mo ake tonu atu. E hoa ma i whakaaturia atu ai tenei kia rongo koutou, he aranga no tenei taonga hou, ka kitea nei enei whakatupuranga, i nga mahi a o koutou Tupuna, Matua, kua ngaro ake nei. Heoi aro. E te Atua, kia ora te Kingi TE PAKI O MATARIKI. TE RATAUWARE, PAI WHAKAMAORI. EXPLANATION. HEAR. Te. Unto me.— This day is a day of praise of my Lord. A day of welcome, to the raising of Staff, (or rather Column) of the altar of the Sacred palace, (i. e) the Staff of Authority of the King's Throne, finished this day, and now Stands upon this Hill. It is from the Token of Io, (God the supreme being). We are only imitating the Tawhito-rangi, Ancient Heaven (i.e. the staff is Handed down from Io). The Matariki, Manukura, and Whakamarumaru, are all attention- in their Kauhanganui, and the gathering are aware of the 2nd [day of May, which is already Notifiet by the Priest (Speaker of the Kauha nganui}. Io now stands as the medium of the world, which is known and Handed down by the Sacred rites. SACRED RITES. His Staff is raised The Staff of old The Staff of the present Arise Tawhaki Tawhaki of Hema: &c. &c.; Which stood in the day of the Raising of the Ancient. And now the "Ahurewa." King's Throne Stands for ever. Friend, why I show you this thing, that you all may Hear, the Raising of this new Treasure. That we the descendants, may see the works of our Ancestors and parents, who are departed from us dead. God save the King, Yours truly, TE PAKI O MATARIKI. TE RATAUWARE, TRANSLATOR.
![]() |
11 11 |
▲back to top |
¥' AOTEAROA, ME TE WAIPOUNAMU. | TE PAKI O MATARIKI. Te Kauhanganui, Maungakawa, Aperira 12 1894- HE PANUITANGA TENEI KA TUKUA ATU, KI NGA Iwi, ki nga Hapu; ki nga Reo : ki nga huihuinga tangata e noho nei i Aotearoa whiti atu ki tera Motu te Waipounamu. " Tena koutou katoa. " He whakaaturanga tenei kia koutou e nga Iwi e nga Hapu, e noho mai nei koutou i te kaokaoroa o Aotearoa, 1 noa ki te tuara, mai o te hiku puta noa ki te Upoko o te Ika, whiti atu i Raukawa ki te Waipounamu. Tenei ka whakaaturia atu etahi o nga Ture i oti to whakatuturu i roto i to Kauhanganui o Aotearoa e tu ne: te Tau 1892, me te Tau 1893. Otira i whakaaturia atu ano nga Pane o aua Ture i te marama o Hurae i te 25 o nga ra, i te Tau 1893 kia koutou He mea whakapiri atu kia Te Paki o Matariki. Ko etahi o aua rarangi, he mea tino mahi e te hui o Matariki, me o ratou Manukura, i timatatia te mahi i te 7 o nga ra o Mei, tae noa ki te 25 o ra, heoi ka wetekina te here a te Kiingi i runga i a ratou, ka haere hoki te Kiingi i taua ra. Otira i noho iho ano etahi o ratou ki te mahi i etahi o nga Ture ka whakaaturia atu nei. * INGOA POTO O NGA TURE I MAHIA E TE WHARE. 1 Ko te Tumuaki o te Kiingitanga. 7 Ko nga Riihi whenua. 2 Ko te ra e puare ai te Kauhanganui o Aotearoa, me 8 Ko nga Whenua. te Waipounamu. 9 Ko nga Whenua o te katoa. 3 Ko te here o nga Matariki me nga Manukura. 10 Ko nga Kai-whakawa hara. 4 Ko nga Rangatira. 11 Ko te Perehi. 5 Ko te moni o te Koroni. 12 Ko nga tangata o te Perehi. 6 Ko te Hiiri whai-mana. 113 Ko nga Raihana, Toa taonga. ———— KA WHAKAMARAMATIA ONA TIKANGA.
![]() |
12 12 |
▲back to top |
—KOIA TENEI— 1. Kua whakaingoatia ko Tana Taingakawa te Waha- roa, W. T. T. Te Tumuaki o te Kiingitanga o Aotearoa, me te Waipounamu. 2 Kua whakatuturutia, ke! te 2 o nga ra o Mei, o ia Tau, o ia Tau; te ra e tuwhera ai te Wharo Kauhanganui o Aotearoa, me te Waipounamu. 3. Kua herea nga Matariki, me nga Manukura, ki te •aroaro o te Tumuaki. Hei ture i mua i te Torona o te Kiingi. 4. Ko nga rangatira, e tuhera noa atu ana nga ara hei uiuinga ma nga rangatira e tomo tauhou mai ana ki nga whakahaere o tenei Kiingitanga, e rite tonu ana tana ingoa rangatira, ki nga Pakeha. 5. Kua whakatuturutia kei te rua o nga ra o Mei, ka whakaaturia te moni i kohia e ia Iwi, e ia Hapu i te Tau, ko taua moni e rua hereni, tera ano e kitea nga whakamaramatanga i roto i nga whakaatu- ranga o taua Moni. 6. Ko te Hiiri tonu o Tawhiao Kiingi, hei whaka- mana mo nga mahi e mahia ana e tenei Kiingitanga. 7. Kua whakaaetia kia Riihitia nga whenua, i raro -ano i te mana o Tawhiao. Ka whakamaramatia nei ona tikanga. He Riihi Whenua.) Tona tikanga ko nga whenua, e Riihitia ana i raro i te mana o Kiingi Tawhiao. (1) (2) E whakaaetia ana hoki e tenei Ture, e toru nga koata i roto i te Tau, ara, e wha marama kotahi koata, e waru marama, e rua koata, tekau ma rua marama, e toru koata, kotahi tino Tau. A i runga i te tikanga Riihi, E whai mana ana te Ture i te wha o nga marama :— Me puta te moni a te kai tango Riihi ki te tangata, ki nga ta- ngata ranei nona taua whenua; Otira e whai mana ana te tangata, nga tangata ranei nona te whenua, ki te whakaputa kupu whakamahara ki roto i nga Pukapuka whakaritenga i te taima e puta mai ai te moni a te kai tango Riihi, engari ko te mananga o te Ture e wha marama. (3) Ki te he nga whakaritenga a to kai tango Riihi i nga mea i whakaritea e raua ko te tangata nona te whenua, ko nga tangata ranei no ratou te whenua i roto i ta raua Pukapuka whai mana, tera ano ka kitea i he te mahi a te kai tango Riihi, a, e tika ana i raro i tenei Ture kia whakamutua te noho a taua kai tango Riihi. (4 ) Ko nga taonga i runga i to whenua Riihi. Tona tikanga, Ko ena taonga i runga i te whenua Riihi he Koura moni, ho koura waro; he Hiriwa: he Haeana! he Kapa. He kohatu mo nga Rori, ho oneone mo nga Rori. He oneone hei Pereki:— He kotakota mo nga Rori, he Kapia ko nga taonga pena i runga i te whenua e Riihitia aua, ka herena e te Ture o te Kiingitanga. (5) E kore e whakaaetia e tenei Ture kia riro aua taonga pera te ahua, Heoi ano te wahi i te kai tango Riihi ko te whenua hei atawhaitanga i ana Kararehe. ( 6) Matua whakarite rawa i te utu mo aua taonga pera, ka tika ai te riro i runga i te tikanga Riihi. .(7) E ahei ana te Kiingitanga, ki te whakatuhera i te Rori i nga rori ranei i waenganui i taua whenua Riihi, hoi huarahi mo te katoa, hei mahinga hoki i aua taonga o te whenua mehemea ra ka maramatia, te huarahi hei mahinga, S. He maha nga ahua o nga whenua, engari ma tenei ano e marama ai te ahua. WAHI TUATAHI, (He Whenua Papatupu.) Tona tikanga. He whenua tuturu no nga tangata Maori, i runga i o ratou tikanga Maori, kaore nei ano i pa- ngia e to Ture Pakeha i runga i nga tikanga, Kooti Whenua Maori, ko nga whenua pena te ahua, me tono e te tangata nona te whenua, e nga tangata ranei nona nga whenua, ki te Tumuaki o te Kiingi-tanga, me nga Minita, me te Iwi nui, ki a whakamaramatia atu nga Ture mo nga whenua pena te ahua. WAHI TUARUA, (Kooti Whenua.) Tona tikanga, Mo nga whenua kua Kootitia, i whakaotia nei e te Ture Pakeha, e ahei aua i te Ture o tenei Kiingitanga, i raro i to ratou Ture nui, ( HE WHENUA NO RATOU TUPUNA ) ki a whakawakia ki te Ture Maori. WAHI TUATORU, ( Whakataunga Whenua.) Tona tikanga, He whenua i whakataua e te Ture Pakeha, Tera ano e kitea he wahi hei tirohanga ma tenei Ture, i runga i te hiahia o nga tangata no ratou te whenua, (1 ) Ho tuku rarangi Ingoa Maori, Awhekaihe ranei, kei nga tangata Maori ano to tikanga ki o ratou Awheka- I iho, e kore 6 tika i tenei Ture, ki a riro i nga A- I whekaihe, te kahanga ki te whakaputa ko, i nga tika nga o to ratou Whenua. (2 ) Ko nga Awhekaihe, tona tikanga ko nga Awhekaihe kua mohiotia e tona Hapu, o toua Iwi ranei, e kore noi e puta he raruraru i taua tangata, ki tuna Hapu, ki tona Iwi ranei. (3) Mehemea ki te puta he raruraru ki te Iwi, i runga. | i etahi tikanga i raruraru ai. K ahei aua i te Kiingi- tanga o te Iwi Maori, te titiro i ta ratou Take, ana pa, he raruraru ki waenganui ia ratou. Ki te hia- hia te Kawanatanga Pakeha ki te titiro tahi ki taua raruraru, me tono atu e taua Kawanatanga, ki ta Tumuaki o te Kiingitanga Maori, e tika ana ki a whakaritea e raua taua raruraru. WAHI TUAWHA. ( Ko nga Ruuri Whenua. ) Tona tikanga, Mo nga Huuri i nga Whenua Maori, e kore e whakaaetia e tenei TURK, kia mana te tangata kotahi, tokorua, tokotoru ranei, ki te whakaae i te Ruuri, ki runga i te whenua; matua korero ki te Iwi, tae noa ki te Tu- muaki mo toua Kiingitanga, kia tika te whakaaetanga ka tika ai kia ruritia taua whenua. WAHI TUARIMA. ( He Whenua Karauna.) Tona tikanga Ko nga Whenua kua Karauna Karaatitia i raro i nga Ture Pakeha, ko etehi o aua whenua kua tukua kia Tawhiao me tona Runanga, mehemea ki te kitea totahi mahi e pa ana ki taua whenua, ki ana whenua ranei. Me patai ki te Tumuaki o te Kiingitanga, ahakoa Maori, ahakoa Pakeha. A, ki te hiahia tetehi tangata etahi tangata ranei o taua whenua ki te mahi i etehi mahi ki runga i aua whenua pera:—• Me matua haere ki te Kiingitanga o te Iwi Maori, whakaatu ai i nga hiahia pera, kaua e mahi noa i aua whenua, kei pa te raruraru kia koe, ki a koutou ranei. Ka whakamaramatia nei etehi o nga tikanga.
![]() |
13 13 |
▲back to top |
(2) Ko to wahi o te karauna Karaati e tangohia mai ana e te Ture o tenei Kiingitanga, hei maramatanga mo te whenua, mo nga whenua ranei, ko nga Ruuri i roto i taua Karauna Karaati. (3) Ka tino tirohia e te Kiingitanga, nga Iwi tika ki runga i te whenua i nga whenua ranei, kua oti te Karauna Karati. Haunga ano te tika o te Karauna Karati; K ngari mo ora atu Iwi kaore nei i roto i te Karauna Karati, kei te mohio ano i roto i nga Iwi Maori, nga tika, mo nga he o nga Iwi, kaore ra i uru ki taua Karauna Karaati. ( 4) K kore o tika i tenei Ture te tangata Karauna Karaati mehemea ra ka ata tirohia e he ana tana paanga, e kore ano hoki e tika me take Karauna Karaati he take mo te tangata ki te whenua. Otira, e mohiotia ana e te katoa te tika o taua tangata i roto i to Karauna Karaati ki te whenua e Karauna Karaatitia ra e ia; e kore tona paanga e whakahengia e nga Ture o tenei Kiingitanga:— Engari ka ata tirohia ano e te Ture o to Kiingitanga te tika u tetehi atu tangata, o etahi atu ranei ki runga ano i taua whenua. E whakauruhia ana hoki enei rarangi e whai ake nei. ( 1) He whenua kaore ano i Karauna Karaatitia, ko aua whe- nua ka tino tirohia e te Ture he huarahi e marama ai te tango a te kai tango Riihi i taua whenua, ka tukua atu ki te Hapu, ki nga Hapu ranei tetehi tikanga e marama ana ia ratou mo to ratou whenua. ( 2) Ki te oti nga whakaritenga a te Hapu, a nga Hapu ranei o taua whenua, e marama ana hoki i te Ture te titiro Ka whakamana e te Ture ta ratou whiriwhiringa, e taea ana hoki u te Tumuaki te whakatau te hiki ranei, a ratou raruraru pera. (3 ) Ko etehi whenua, i runga i te tikanga Karauna Karaati ki iu tangata, ki ia tangata; e noho watea ana i runga i nga Riihi Pakeha ka whai kaha noa atu te Ture o te Kiingitanga ki to Riihi i taua whenua i runga i te hiahia o nga tangata nono taua whenua kiu Riihitia i raro i te Ture o to Kiingitanga. (4) WAHI TUAWHITU Kiingitanga o Tawhiao. WAHI TUAWARU. (He whenua Raruraru.) To- na tikanga, ko nga whenua e takoto raruraru ana, e kore e kaikatia te mahi, engari, ka ahei te Kiingi- tanga ki te uiui i nga raruraru peru, e kore ano hoki e tika kia whakanohoia he Reti ki te kaha o totohi taha anake, engari ma te marama o nga taha e rua, ka tika ai i te Ture, ki a whakanohoia he Reti ki runga i taua whenua. 9. Ko nga Whenua o te Katoa, E rite tonu ana nga rarangi Ture, o tenei rarangi, ki nga tikanga e man iho nui i te WAHI TUATAHI me te WAHI TUAONO o te rarangi tuawaru o te Ture. 10. Kua whakaarahia nga Kai Whakawa, o roto i . te Kiingitanga o Tawhiao, hui pupuru i ana Ture, hei tirotiro i nga Hara, o pa una ki te Tangata, ki te Kararehe, ki te Taonga, Ka Whakamaramatia nei etehi o nga tikanga. WAHI TUATAHI, ( Marenatanga,) Toua tikanga, He Wahine Marena, ki te Tane, e whakaaetia aua e tenei Ture, nga rarangi e whai ake nei, i runga ano ia i nga tikanga a nga Tupuna o te Maori. (ara) ( 1 ) Mehemea na nga Matua o te Kotiro, toe nga Tungaane hoki, tae noa ki te Hapu, me te Iwi, i whakaae ta ratou Kotiro kia moe Taane. He tino Marena tena, ki runga ano hoki i te Ture, o nga Tupuna o te Maori, (2 ) Mehemea na te Matua Taane, Wahine ranei, te pa- keke mo te Kotiro, a e whakaae ana tetehi o raua tae noa ki te Hapu me te Iwi, me ata hurihuri ano te pakeke a te mea kotahi o nga Matua, i runga i te whakaae a te Hunga Tokomaha. (3) Kaore e whakaaetia e tenei Ture ki a moe nga Wahine Maori i te Pakeha, ki te tohe taua wahine ki taua taane, E whakaaetia ana e tenei Ture, ki a kaua ho "Mana" Maori i runga i taua Wahine, I runga ano ia i te Ture o nga Tupuna o te .Maori e meatia ana, ( He Wahine haere Po.) (4) Kaoro e whakaaetia e tenei Ture, ki a Raihanatia te whakamoenga tangata. WAHI TUARUA. (Whakanoho Pakeha.) Tona tikanga : Ko nga Pakeha e hiahiatia ana e nga tangata Maori, kia whakanohoia ki o ratou takiwa, ki tona takiwa ranei; i runga i te noho take kore. Na to hiahia, na to koutou hiahia ranei te tikanga:— Kaore e whakaaetia e tenei Ture kia pera taua tangata, aua tangata ranei; kei pa he raruraru ki taua Pakeha, a ka whai hara koe, a koutou ranei. 11. Ko te Perehi, tona tikanga he Perehi i whakatu- turutia hei mahi i nga rongorongo katoa e ahu mai ana i te ao, e ahu atu ana hoki i konei. Ko taua pepa he wehe ke ia " Te Paki o Matariki;'' Otira, e hari ana ano a ia i nga rongo e ahu mai aua ki a " Te Paki o Matariki, " ko te Ingoa o taua pepa ko Ngahiringa i te Whitu. 12 Kua whakaaetia ki a kimihia tetehi tangata hei Tumuaki mo te Perehi, kiu marama ai te whakaatu ki nga takiwa katoa, i nga taima e puta ai taua pepa a Nga- hiringa i te Whitu. 13. I runga i te kupu whakahau mai, a te Tumuaki ki ahau, ki a whakaaturia atu nga Ture i mahia e te whare i nga tuhera-tanga e ma ka mahue nei, koi» ka Panuitia atu nei ki a koutou. NA TO KOUTOU HOA. T. T. RAWHITI,
![]() |
14 14 |
▲back to top |
WHAKAATURANGA. TE PIRIMIA, ME TE (TUMUAKI O TE KIINGITANGA.) KOIA TENEI. No to 12 o nga ra o Maehe ka tutaki a Hetana Pirimia, raua ko Timi-Kara, kia Tana Taingakawa te Waharoa, raua ko Tutua te Ngakau, me etehi atu o nga Rangatira i Hui ki Hukanui e tata ana ki Hamutana me Ngaruawahia i te takiwa o Waikato. KO nga PUTAKE tenei, i korero atu ai a Tana Taingakawa, ki taua Pirimia, i to raua kitenga i a raua. 1. Ko te Taake i nga whenua maori. 6. Ko nga whenua i riro i nga Kura mo nga tamariki Maori. 2. Ko te Ture muru i nga whenua Maori. 7. Ko nga Kai-whakawa Maori. 3. Ko nga Kara kuri ki nga tangata Maori. 8. Ko te nama a te Maori, ki nga Pakeha. 4. Ko nga Ruuri i nga whenua Maori. 9. Ko te hara a te Maori ki te Maori. 5. Ko nga Kooti Whenua Maori. Heoi i roto i enei ra, kei te tatari atu i te whakarapopototanga o aua korero, a Tana Taingakawa, raua ko Hetana, tenei ake te roanga. TE HUI O TAURANGA NGA KAI WHAKAWA Kua whakaingoatia nga Kai-whakawa i whakatuturia hei pupuru i nga Ture e mau noi te whakamaramatanga i te rarangi tekau o te Ture, ko ngu tangata kua whakaingoatia;— Koia tenei. Ko Hori Parengarenga, o Matamata " Renata, o Ohinemuri " Te Mete Raukawa, o T auranga " Te Huiwhara, o Patetere " Ngaapu Paneiti, o Aotearoa " Te Meera o Maungatautari " Haaka Ngauaua, o Parawera " Te Kamaka Matehaere o Puniu " Pohutuhutu, o te Hoe-o-tainui " Hataraka Ihaka, o Puatahi Kaipara. WHAKAMARAMATANGA. Ahakoa ano kei to noho mahara i roto i o koutou ngakau te ra e puare ai te Kauhanganui, o Aotearoa, me te Waipounamu, ka kite iho na hoki koutou, kua noho taua puaretanga ki roto i nga rarangi Ture, ko taua mea kua tuturu mo nga Tau katoa kei te Haere mai, I nga wa kua mahue ake nei. He mea tuku powhiri te ahua o nga whakaaturanga:— I tenei taima kua tuturu hei Ture kua mutu nga powhiri, i te mea kua tuturu tona ra, ko te 2 o nga ra o Mei o ia Tau, o ia Tau te ra e puare ai te Kauhanganui, o Aotearoa; me te Waipounamu. NA TO KOUTOU HOA T. T. RAWHITI. Maungakawa, Cambridge, Aperira 12, 1894 1 taia tenei ki te Perehi a te Kiingitanga e T. W. Kereama pai Taa Nupepa. Maungakawa, Cambridge, Aperira 12, 1894.
![]() |
15 15 |
▲back to top |
KO TE MANA MOTUHAKE TE PAKI O MATARIKI PUARETANGA TUAONO O TE KAUHANGANUI. NGA WHAI KORERO A KIINGI TAWHIAO, I TE PUARETANGA O TE WHARE, I TE 2 O NGA RA O MEI TAKU KUPU AKE:— HE kupu naku, kia rongo tonu mai koutou katoa ! katoa !! katoa !!! He kupu timatanga ake naku i tenei ra. '.' Kia ora tonu t3 Tu umiki, ratou ko ona hoa." Ma te Atua koutou e tiaki. Whakarongo • mai nga Matariki, nga Manukura, nga Whakamarumaru, me nga Rangatira, me te Iwi nui tonu, koutou katoa, tatou katoa katoa ma te Atua e tiaki. He kupu ake naku ku rongo tonu mai koutou katoa e nga Matariki, e nga Ma- nukura, e nga Whakamarumaru, e nga Rangatira, me te Iwi nui tonu. He kupu ake naku tenei— kia ata mohio, kia ata marama; me ata waiho ano tetehi waahi ki a au : kaore ano hoki au i ata kite iho i ata mohio iho, o tena pu- aretanga o tena puaretanga. Ki te tahuri atu Hapu nei ki te mahi, kia pai te korero, kei tahuri ki te patu i te korero a tetehi, ka roa tatou ki te whakahehee: Engari kia kotahi te tangata hei titiro mo ta kapu, koia taka kupu; mehemea ka peneitia kia rua kupu a tetehi kia toru a tetehi ma taua tangata ra e titiro. Ki te peneitia tere tonu te oti i taua tangata, nga korero a nga Matariki a nga Manukura, a nga Whakamarumaru:— E kore au e kii nana i oti ai, engari ua tatou katoa: Kaore au o kawhaki ia au, koia au i mea ai, kia kotahi tangata hei kowhiti kia wawe te oti. He mea ake naku me kaha tonu te mahi, mutu tonu taku kupu i tenei: "Kia kaha, kia kaha, kia kaha tonu te mahi!" Ma te Atua tonu tatou e tiaki. AOTEAROA ME TE WAIPOUNAMU. —— TE KAUHANGANUI o AOTEAROA, MEI 25, 1894. KO NGA TURE I PAAHITIA, I OTI HOKI TE WHAKATUTURU I ROTO I NGA RA O TENEI TAU. . TE INGOA POTO O NGA TURE ——— 1. Ko te Kawenata o te Kotahitanga o nga Iwi Maori o Aotearoa. 5. Ko te Ture o nga Whakawa Hara. 2. Ko te Ture KURI ki nga tangata Maori, kua tiakina e te Ture Maori. ! 6. Ko te Ture Wene Moni, i roto i nga moni toopu o te Koroni. 3. Ko te Ture Paihini ki nga takiwa Maori kua whakakorea. 7. Ko te Ture Whakanohonoho Whenua o AOTEAROA. 4. Ko te Ture Whakawa Whenua Maori. 8. Ko te Ture ARAI i te Hoko o nga Whenua Maori. KO ENEI RARANGI TURE. Kua oti te whakatuturu e te Huihui o Matariki me o ratou Manukura, hui tahi ki nga Whakamarumaru, me te Iwi nui tonu. He mea whakaoti i te aroaro o te Kiingi, i runga ano i tona Mana. Na runga i te hiahia ki a hohoro te kitea o nga mahi o roto i te whare o te Puaretanga i tenei Tau, koianei ka wha- kaaturia atu ki a koutou:————— "E TE ATUA whakaorangia tou Iwi Maori." Na to koutou hoa T. T. RAWHITI. I taia tenei ki te Perehi a te Kiingitanga e W. T. Kereama, pai Taa Nupepa. Maungakawa, Cambridge, Mei 25,1894.
![]() |
16 16 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI TE KAUHANGANUI. TE HUINGA. O TE ROOPU TEKAU MA-RUA O NGA MINITA I TE 16 O NGA RA O APERIRA. ———————MAUNGAKAWA, CAMBRIDGE, MEI PARAIRE 25, 1894. APERIRA MANE 16. 1894, 10 KARAKA, A. M. TANA TAINGAKAWA. I te mea kua tuwhera nei to tatou Whare. Kua tae mai hoki koutou tokotoru ki toku aroaro, kei te ngaro atu te hunga tokowaru. Kua tae mai hoki te wha- kaatu a Parata, e kore a ia e tae mai, ko te hunga to kowani kaore ano i tae mai te whakaatu; Mehemea e hiahia ana koutou ki te whai kupu mai e pai ana. RONGO-WHITIAO TE PUNI. E whai kupu atu ana ahau ki te Tumuaki:— He ahakoa i te mea kei te ngaro atu o matou hoa te hunga i karangatia i tenei Tau i ma- hue ake nei, kia tae mai matou ki konei i te 15 o nga ra o tenei marama, ki konei matou whakarongo atu ai ki nga pikaunga e whakawaha e to Tumuaki ki a matou, A, i te mea toko-toru rawa matou i tae mai i te ra i whaka- ritea ai e koe, e noho nei matou i roto i tenei Whare ; — hemea pea ka hikitia tenei ra. ka waiho tonu tena tikanga hei mahi ma tatou i roto i nga ra e haere mai nei; Koia ahau i whakaaro ai, ahakoa tokotoru matou, me haere te mahi i tenei ra, Otira ko taku o tino whakaaro noi mehemea kua takoto nga tikanga i te Tumuaki hei pi- kaunga ma nga Minita i karangatia nei, koia taku e tono nei me haere te mahi o te whare i tenei ra. Ko nga pikau- nga e rite ana ma matou ma te hunga tokotoru e noho nei, me homai e te Tumuaki; me etehi atu tikanga e tika ana kia homai e te Tumuaki, i te puaretanga o te whare i tenei ra : A, kei runga pea i te homaitanga o aua putake tera e maha nga ra e whiriwhiri aua, ka tae mai hold pea etahi o matou, koia nei te take i kore ai ahau e pai kia hikitia tenei ra:— Heoi nei aku kupu. TAUTOKONA ANA E TE HUNGA TOKORUA, E TE AROA HA- EREITI, ME KlINGI POHEPOHE. TE TUMUAKI. E mihi atu ana ahau kia koutou e te hunga tokotoru kua tae mai nei ki toku aroaro i tenei ra; Heoi kua whakarongo marama atu ahau ki nga kupu a Rongo-whitiao, ae, e pena ana ano taku whakaaro, kaore ahau e pai kia waiho taua mea hei Ture mo tatou. Kua tukua noatia atu nga whakaatu o tenei ra i te 9 o nga ra o Oketopa o tenei Tau kua mahue nei, i tukua utu ano o ahau he whakamahara i nga ra tata nei, kaore nei ano he whakaatu mai ma ratou mo to ratou roanga, kua tae mai te whakaatu a Parata te Mapu, he aitua kei aia, heoi kua mahara ahau engari tena e kore a ia e tae mai; Waihoki e pena ana toku whakaaro e kore ahau e pai kia hiki tenei ra kei waiho taua tikanga hei pena ma tatou i nga ra e puare ai to tatou whare. Heoi ra ka whakaatu nei ahau kia koutou e te hunga kua tae mai nei ki toku aroaro. Taku ka whakaatu nei kia koutou ko nga pikaunga e waha nei e ahau i roto i nga Tau, me nga ra kua mahue nei, He mahara noku e kore ahau e kaha ki te waha i o ;atou tikanga koia ahau i mahara ui, mu whai tangata marire, a kua huaia nei to koutou ingoa marua, hei pane mo nga whakaaro i roto i tenei Kiingi- tanga kia mohio ai nga Iwi i roto i tenei porotaka me tenei Kiingitanga, marama tonu ta ratou tuku mai ratou whakaaro, koia tenei. (KO TE WHARAKURA) Hei Minita takawaenga ki nga Pakeha, me era atu tikanga i waenganui i nga Pa- keha' me nga tangata Maori. (KO TE TIHIRAHI) Hei Minita mo nga Ture kei a ia te tikanga ki te whakaatu i nga Ture e mahia ana e tenei Kiingitanga nga Ture katoa o tenei Kiingitanga, mana e pupuru. ( KO A. RONGOWHITIAO ) Hei Minita, mo nga whenua me era atu tikanga i raro ia ia, e pa nei ki. te whenua. (KO TE AROA HAEREITI) Hei Minita mo nga Kai-whakawa e mahi nei i nga hara e pa ana ki\_te tangata ( KO PARATA TE MAPU ) Hei Minita, tiaki i nga moni e mahia aua i raro i tenei Kiingitanga, me era atu whakaritenga i raro ia ia. ( KO AHURIRI) Hei Minita mo nga mahi a te Iwi, me era whakaritenga i raro ia ia. ( KO TE KATIPA ) Hei Minita mo ngu purei e ma- hia aua i raro i tenei Kiingitanga, me era atu whakari- tenga o nga mea pera i raro ia ia. ( KO KIINGI POHEPOHE) Hei Minita mo nga Raihana e mahia ana i raro i tenei Kiingitanga me ona whakaritenga e tukua ana ki a ia. ( KO TE POKAITARA TE HIAKAI) Hei Minita mo nga Whenua e whakawakia ana i raro i nga tikanga o tenei Kiingitanga, me era atu o nga tikanga mo nga whenua e whakaritea ana i runga hoki i te hiahia o nga Iwi, nona nga whenua. ( KO WAATA TIIPA) Hei Minita mo nga Takoha e mahia ana i raro i tenei Kiingitanga, me ona whakarite- nga katoa. (KO TUTUA TE NGAKAU) He Minita ia i waenga- nui ra maua ko Tawhiao. Heoi koia tenei nga mea i whakaarohia ai e ahau ki a whakina atu e auau kia koutou. Heoi ko tetehi o aku mahara kei roto ano i ahau, ka mutu iho nei taku korero. Ma taku hoa e panui atu te tikanga o nga mahi ma koutou i runga i ta koutou e tono nei.
![]() |
17 17 |
▲back to top |
Tawhiao Waipounamu Aotearoa. TIHIRAHI TUHONIA. E tu ake ana ahau: Kia ora Te Tumu- aki. No runga ano i ta tikanga o nga kupu e korerotia mai nei taku tautoko, he tika tonu no te putanga mai o taua reo, o mea ana hoki taua reo; - Kia tukua tetehi o nga Minita, kia haere ki o tatou taki- wa haere ai. porotaka noa; ki te Kauhau haere i to tatou Rongopai. Taku tonu, ko Rongowhitiao to Minita e haere ki te whakaatu i tenei Rongopai, e tino tika ana ko ia tonu e haere, ko taku tona. A. RONGOWHITIAO TE PUNI. Kia ora te Tumuaki. — To mea i tu ake ai ahau, he whakamoemiti naku ki nga take a Te Tumuaki kua panuitia mai nei. Kua kite tonu ake ahau ae, me tuku tetehi o nga Minita kia haere ki te kawe haere i tenei Rongopai ki nga takiwa katoa i roto i te Porotaka Nama tahi. He mea naku me whakarapo- poto katoa nga tikanga ma ia Minita, kia marama ai tana haere Engari taku i kite ai o nga Minita hei haere, ko te Minita takiwa, me te Minita mo te taha Pakeha. Mehemea i tika ki ahau taua pikaunga, kua ki tonu ake au i naianei, ko ahau tonu e haere; ko tenei e kore ahau e kaha ki te whakaae i te kupu a tetehi o nga Mini- ta e kii nei ko ahau e haere. Otira, ko taku tenei i kite ai o nga Minita mo te haere, ko te Minita takiwa. Me whakarapopoto nga tikanga ma taua Minita, kia marama tonu ai tana titiro iho ki nga mea hei haringa mana, kia tika ai taua haere i runga i nga kupu i tukua atu ai ia i waenganui i a tatou; i nga mea ano hoki i whakata- kotoria i roto i tenei Whare. Mehemea ka tupono ko ahau e haere, ka penei ano taku korero ; me whakatakoto rawa aua kupu ka homai ai ki ahau hei titiro iho maku, kei titi ko ahau i runga i aku huarahi pohehe, ko taku tenei. WAATA TUPA. Kia ora. Te Tumuaki — Taku tonu i tu ake ai he tautoko i te kupu haere o tenei Minita, kia haere ki te kawe haere i tenei Rongopai. Otira, ko tetahi waahi o taku kupu, e penei ana ahau ko tenei Minita ka tukua noi, me puta rawa utu tenei Minita ki waho i te Porotaka Nama-tahi nei Taku pai ake kia puta atu taua Minita ki era atu takiwa, tera pea kei te noho pohehe nga Iwi o wa- ho ; a kei runga pea i te putanga atu o taua Minita ko reira ratou marama ai. Kaati, kei te tautoko ahau i te kupu haere o tenei Mini- ta. E tika tonu ana nga kupu a Arekatera Rongowhitiao e korero nei, e tautoko ana ahau. TE AROA HAEREITI. Kia ora Te Tumuaki. Ko te take i tu ake ai, he whakamoemiti tonu atu ki nga take kua whakamaramatia mai nei. He tautoko tonu i tenei kupa e kiia nei, me haere tetehi o enei Minita, ki te kawe i nga Tikanga e mahia ana e tenei Whare, ki nga takiwa katoa, i runga i te Rongopai o Tawhiao. Tetehi oku wha- kaaro, he hiahia noku mehemea ka tika. He mea ako naku, kia haere a te Maahutu, hei hoa mo taua Minita ka tukua nei ki te kawe i tenei Rongopai, mehemea ra ka maramatia kia haere Koia nei taku. KIINGI POHEPOHE. He tautoko anahe te mea nui i tu ake ai, me haere te Minita, nga Minita ranei, ki te Kauhau haere i te Rongo- pai. Engari taihoa ahau e tohu tangata, ara e whakahua i taku Mi- nita hei kawe i taua Rongopai. TIHIRAHI TUHONIA. Tenei tuunga ake oku, kua whakaaro ahau i naianei, mehemea ki te tukua kia kotahi te Minita e haere ki te kawe i tenei Rongopai me ona whakaritenga, kia pau te tau e haere ana ka tae mai ki a tatou. Koia au i whakaaro ai, ko nga Minita, ano e noho mi hei kawe i tenei Rongopai me tenei Haina, Taku Ngatiraukawa Tauranga Hauraki Waikato Marokopa Ngatimaniapoto A. RONGOWHITIAO TE PUNI WAATA TIIPA TE AROA HAEREITI ME KIINGI POHEHE:. KO tenei "KAWENATA" Kua huaina nei tona ingoa, ko te Kawenata o te whakapumautanga o ngaa Tu- re, i mahia i raro i te Rangatiratanga o nga Iwi Maori o Aotea-roa me te Wai-Pounamu. KO tenei " KAWENATA " He mea whakaputa atu i raro i te Hiiri Nui o Tawhiao, Potatau te Wherowhero. He mea whakaae e toua Runanga, hei Kawenata mau tonu mo nga Iwi Maori, o tenei whakatupuranga me era atu whaka- tupuranga Maori, e puta ake i muri i a ratou. KO tenei " KAWENATA " E kore e takahi inga ku- pu tohutohu me nga kupu atawhai a " Wikitoria te K uiui, mo nga Iwi Maori, i roto i te Tiriti-o-Waitangi, i to Tau 1840. TUATAHI:— ( Ko nga Iwi Maori ) " toua tikanga. He tangata maori i runga i o ratou Motu i Aotearoa me to Wai-pounamu. TUARUA :—( Ko Aotearoa me te Wai-Pounamu ) " tona tikanga. Ko nga Motu e rua nei, he wheunu no nga Tupuna o te Maori, ehara i te whenua Raupatu, Hoko ranei, ki etahi ata Iwi o te Ao, Engari he whenua tonu no ratou tuku iho ana ki o ratou whakatupuranga i muri i a ratou. TUATORU :— (Ko te Mana) " toua tikanga. He Mana Maori Motuhake i runga i to ratou whenua, i te whenua o ratou Tupuna. I te mea ko tenei whenua, he mea kite tuatahi e nga Tupuna o te Maori, kaore he Iwi ke, e noho ana i runga i te whenua, heoi tau tonu iho to ratou " MANA " ki to ratou whenua.
![]() |
18 18 |
▲back to top |
TUAWHA (Ko to Ture) " tona tikanga. He Ture ma- ori motuhake, i runga i o ratou tikanga Maori e tau ai te pai, i waenganui i a ratou mo ra- tou, me o ratou whakatupuranga i muri i a ratou. KO to PANE tenei, mo taua KAWENATA, taihoa marire nga whakamaramatanga e ata hanga. He mea atu kia koutou, mehemea ka kitea mai e koutou te ahua kino, me unu ki waho nga mea e kino ana, ma koutou e whakauru mai etahi i a koutou i pai ai. TIHIRAHI TUHONIA. Kaore rawa ahau e kite atu i tetehi maku o nga mea e panuitia maina hei unuhanga maku ki waho, kua tino marama atu i taku ngakau nga take e wha, e korerotia maina, he whakaaro naku mo ena take e wha, ko nga taonga tonu tena o tenei whare, e kore ahau e pai, ki a haria katoatia nga taonga o tenei wharo ki waho. Engari ki taku mo penei, Ki a kotahi o ena take e hari ki waho ki a toru e waiho, ki a rua ranei e hari, ki a rua e waiho, mehemea ka riro katoa nga tako o wha nei, kei whea ino to wharo, koia noi toku whakaaro, kaore ahau e pai ki a tukua katoatia enei take, engari ki a toru e Pupuru, ki a kotahi e tuku. A. RONGOWHITIAO. KIA Ora te Kiingi me te Tumuaki e no- ho maina korua, kia ora hoki tatou e nga Minita e noho noi i roto i tenei wharo. Te mea i tu ake ai ahau, ho whakamoemiti naku ki to marama o te Tumuaki ki te ata whiriwhiri marire i nga kupu mo tu KAWENATA, kua panuitia mai nei tona whakamaramatanga, tena koe e te Tumuaki, Taku kupu i tu ake ai ahau ki runga, he whaka- pai naku ki enei take e wha, koia nei toku whakaaro i korero ai ahau i tera atu rangi, ki a whakarapopototia katoatia nga tikanga, hei ha- ri ma enei Minita, ki nga wahi katoa, e kore ahau e pai ki a wai- ho tetehi o «nei putake, engari me tuku katua ki a kaore, mehemea ka waiho tetehi o enei putake, akuanei ka pataia e nga Iwi o waho nga tikanga o nga putake i mahue, me pewhea te whakamarama a nga Minita, i te mea kua oti ia tatou te whiriwhiri, ki a tukua nga Minita ki te kauhau haere i tenei Rongopai. Koia ahau i whakaaro ai e kore rawa e pai ki a mahue tetehi o enei putake, engari me tuku katoa ki a haere, ki a marama ai nga Minita kawe i taua Rongopai, ko toku whakaaro tenei. TAU tokona ana e WAATA TIIPA, e te AROA HAEREITI, mo KIINGI POHEPOHE, whakaaetia ana te korero a Rongo- whitiao, kia tukua nga PUTAKE e WHA, ki a haere:— KIA marama ai te kauwhau i te RONGOPAI. Taite, Aperira 21. Ka Puare to Whare i te 10 karaka. No tenei ra ka tae mai tetehi o nga Minita a Te Wharakura. TE TUMUAKI. Tenei kua tae mai te pukapuka whakaatu a Timu- ha Taiwhakaea i tetehi raruraru kua pa ki a Ngatitamatera kia Nga- titokanui me Ngatikoi, kei te takiwa ti Hauraki. (2.) Kua tae mai te Reta a Ngaiterangi, timata i te Rereatukahia tae noa ki Rangiwa- ea. He Inoi mo tetehi moni o te Wharo, kia wehea e ahau ki roto i taku ringa ma ratou kia £20 pauna. (3.) Kua tata nga ra e Hui ai nga Iwi ki tenei Marae. He mea naku, kia hanga nga tikanga mo nga Raihana, i te mea kei konei e noho ana te Minita o nga Raihaua. kia marama ai nga tangata e hiahia ana ki te whakatu i a ratou mea i kite ai, hei Painga mo ratou ; i te mea ko nga Raihana o tu ana i naianei kei raro i te mana o Tutua te Ngakau, i tenei ra kua whaka- whitia taua mana i runga ia ia. Ko te Mana mo nga Raihana inai- anei kei a Kiingi Pohepohe. Heoi nei aku putake hei whiriwhiri ma tatou. KA PANUITIA ATU NEI AUA PUKAPUKA, TE WHARAKURA. Taku mo te take tuatahi, E penei ana ahau, kua tata nga ra o Mei e hui mai ai ratou, tera ano e mohiotia te take o to ratou raruraru, he hiahia noku ki tenei take, me nuku utu, kia rupeke katoa mai tatou ki konei ka whakariterite ai i taua raruraru, ko taku tena. Mo te take 2 tuarua. E whakaae ana au ki te Inoi mai a Ngaiterangi, me tuku taua moni ki a ratou; no te mea ko nga Iwi ano tena na ratou taua moni, koia toku take whakaae. He mate hoki no ratou koia ratou i tono ai, e tika ana kia whakaaetia. Mo te take tua 3. Taihoa au e korero mo tenei. Heoi nei taku. A. RONGOWHITIAO. Kia ora Te Tumuaki. Taku mo te putake tutahi;— He raruraru tena kua pa ki te Koroni, e kore ahau e pai kia waiho taua mea kia roa kowai ka mohio ki te pai, titiro hoki kua mau ki te ( Pu ) nga tangata, he tino raruraru tena. Koia ahau ka ki ake nei, me tuku tonu tetehi o nga Minita kia haere ki te titiro i taua raruraru, e kore rawa e pai kia waiho taua mea hei raruraru mo to tatou Koroni; Mo te take ( 2 ) E tautoko ana ahau i te kupu a Te Wharakura, me tuku taua moni i runga i te inoi a Ngaiterangi, Engari mehemea kua tukua ano he moni ki taua Iwi i mua ake i tenei:— E ngari tena kua mea ahau me ata titiro marire te Whare, kaua taua mea e waiho hei Ture, engari me ata titiro rawa taua ahua kei waiho hoki taua moa hei mate mo te Karoni. Mo to take ( 3 ) Engari tena me whakariterite rawa tenei i tenei nohoanga o tatou me whakaoti tonu iho i naianei, i mua i nga ra o tenei Huinga. E whai manu noa atu ana tatou ki to whakatau utu mo aua Raihana. WAATA TUPA. Kia ora To Tumuaki. E tautoko ana ahau i to korero-a Rongowhitiao he mahara tonu noku, ko tetehi putake nui rawa tenei, ko tenei raruraru e kore rawa e hoki iho ki te iti. Heoi ano i rua ai taku korero na te mamao rawa o taua waahi. Mehemea i te Aroha nei kua kii ahau, ko ahau tonu e haere ki taua raruraru; kati mo tuku pukapuka, pea hoi whakamarama i a ratou, i tetehi taha mo tetehi taha, e tino mohio tonu ana ahau ki te kaha o taua ra- ruraru, kua rongo ake nei hoki tatou ki nga kupu o te pukapuka kua panuitia mai nei. Na te mamao rawa te ki tonu ake ai ahau ko ahau tonu e haere apopo. Heoi kei te whiriwhiri a te Whare te tikanga. Mo te taku (2). He nui ano aku korero mo tenei take ; kati i runga i i to mea kua kiia me tuku, heoi ano e pena ano taku me tuku, atu tana moni e Te Tumuaki. Mo te take (3). He tautoko i te kupu a Rongowhitiao, ka whai kaha noa atu tatou ki te whakatau i nga utu mo aua Raihana, i a tatou o noho nei. Ngaiterangi. ki to koutou kaha ki te ata whiriwhiri marire i nga tikanga mo nga Putake i hoatu nei e ahau kia tirotirohia e koutou. E tino ora ana taku ngakau ki ta koutou whiriwhiri mo te putake tuatahi, e tau mai nua hoki tena putake hei mea whakapouri ki toku aroaro, ki te aroaro ano hoki o tenei RUNANGA me ana Ture. Kia pewhea ranei te roa o to tatou whakaakoranga ki nga tikanga, e takoto pai ai he ma- ramatanga, ki waenganui i o tatou takiwa. Kua tino kite iho nei tatou i nga tangata o roto i tenei Whare e tu nei, nga tangata whaka- takoto tikanga o tenei Kiingitanga, kua rereke tenei mahi a ratou, kua mau hoki ki te pu— Koia nei te take o toku pouri ki tenei raru- raru. Mo pewhea ranei te ako ki a tatou e pai ai te noho a nga ta- ngata o tenei Whare, e tika ai te hanga i nga tikanga e takoto mara- ma ai i waenganui i a tatou' me te taha hoki ki nga Iwi Pakeha, Koia ahau ka whakaau atu nei ki ta koutou whiriwhiringa, me tuku a Waata Tiipi kia haere ki Hauraki ki te titiro i taua raruraru, mote tako tuarua (2) kua oti ta koutou whiriwhiringa kia tukua taua moni. Heoi he whakaatu hoki tenei i toku whakaaro, kua puta toku wha- kaaro ki te pupuru i taua moai. Ko te putake, kaore ano i tae mai te moni, i tukua e ahau kiu to Hua, ratou ko tana whanau; Ko taua moni o £56 00:— Koia te take o toku whakaaro kia purutia nga moni e tonoa mai ana ki ahau i roto i nga ra o tenei marama, he ma- hara noku kua tata tonu ki te 2 o nga ra o Mei, ko taua ra hoki whakaaturia ai nga moni, kei roto i toku Ringaringa. Heoi i te mea kua riro atu ia koutou te tikanga o nga mea katoa i toku aroaro, Ka whakaaturia atu e ahau kia Ngaiterangi i tenei ra, kua wha- kaaetia ta ratou moni. Mo te take tuatoru (3) ma koutou tena e whiriwhiri: Ko koutou hoki te hunga whiriwhiri i mua i toku aroaro, ka whakatakoto mai ai ki ahau. Hikitia aua te Whare mo te 2, o nga Haora. APERIRA HATAREI 2. P. M. RONGOWHITIAO TE PUNI. Kua oti ta matou whiriwhiringa ko oku hoa Minita, mo tetehi o nga putake kaore nei ano i ata tatu Ara, mo te Raihana: — Heoi i runga i ta matou whiriwhiringa mo taua putake, ka whakaaturia atu nei ki te aroaro o te Tumuaki. Ko te utu mo te Raihana o te Toa nui, ara mo te Toa e riro katoa ana nga taonga katoa ia ia. ko te utu o tena Toa ki tenei waahi tu ai o £2 11 O, Ki nga takiwa o waho i Maungakawa nei e £2 1 0. Ko te utu mo to Ruihana o te Teepu Piriote £3 3 0. Ko te utu mo te Raihana Reihi Hoiho £110 Ko ta matou whiriwhiringa tenei, a whakaaetia ana e matou i runga i te mana o Tawhiao me ana Ture.
![]() |
19 19 |
▲back to top |
PANUITIA NA NGA TURE MA TE MINITA O NGA WHENUA, O NGA KAIWHAKAWA HAEA, O NGA RAIHANA- A. RONGOWHITIAO TE PUNI, Tena koe e te Tu- muaki me oku hoa kaa hui mai nei tatou i tenei ra, ki konei, a kua rongo nei tatou i te putake i karangatia ai tatou itenei ra: Heoi kei te tino whakamoemiti taku ngakau ki nga take a te Tumuaki e korero mai nei ki a tatou; ( Kia ora tonu te Tumuaki.) Kei te whakamoe- miti toku ngakau i runga i to kaha ki to whakahaere i nga tikanga mo tatou, mo te tangata, me te whenua, ko te Atua hei whakakaha ia koe, ia matou hoki e noho nei i mua i tou aroaro; i roto hoki i te Kauhanganui o te Iwi Maori o Aotearoa. Tenei to mea i tu ake ai ahau mote pikaunga, kua homai nei maku e waha, (ae) ka whaka- waha e ahau tenei pikaunga ki toku tuara, hei waha atu maku ki toku kainga. He. kupu atu naku ko aua mea katoa me Perehi ka homai ai kia matou, ki te oti te Perehi ko toku ra ano tena e hoki atu ai ki toku kainga, Kia ora te Tumuaki. ! TE AROA HAEREITI, Tena koe e te Tumuaki, korua ko to hoa, he whakamoemiti tonu taku i tu ako ai ahau ki enei tikanga katoa, kua whakatakotoria mai nei ki o matou aroaro, ki o te hunga tokotoru e noho atu nei, ko temea i tu ake ai ahau he tautoko naku i te korero a Rongowhitiao '• e ki nei me Perehi katoa aua mea ka tuku mai ai kia matou, kia marama ai matou ki te hurihuri, ki te ata Tena korua e tiaki nei i te maramatanga. I KIINGI POHEPOHE, Tena koe e te Tumuaki, kaore e rereke tetehi korero maku i enei korero kua korerotia ake nei e aku hoa, no te mea kei te marama tonu mai ia ' korua nga tikanga, na to matou rongo atu hoki i te pai: o nga mea kua oti mai ia korua, i tono atu ai kia Perehi- tia hei titiro ma matou kia kau-papa ai ki roto i o matou ngakau :— ( Kia ora te Tumuaki, me te Hekeretari.) TUMUAKI :— E whakarongo ko» aua au ki a kou- tou korero, ko toku hiahia hoki tena kia whai tangata hei pupuru i nga tikanga katea o to tatou Runanga, o to te Iwi Maori. Heoi i runga i taku whakarongo atu kia koutou korero tae tonu mai te maramatanga ki roto i toku ngakau, e whakarongo atu nei ahau i tenei ra : Kua ma- naakitia e koutou nga pikaunga i hoa atu nei e ahau kia koutou hoi wahanga ma tatou i te tikanga i te Iwi tae noa Ki o tatou whenua. Heoi ra he hiahia ano toku kia korero atu kia koutou i enei kua panuitia atu nei, ara he whakaaro noku kia kimihia e tatou tetehi tikanga pai i waenganui i nga Maori, me nga Pakeha, kia hanga e tatou etehi tikanga kia oti tonu iho ia tatou e noho noi, kia hanga peneitia i te ( Pire ) te ahua, e tata ana hoki nga ra o Mei, ka kokiri atu ai taua pire ki waenganui i nga Mata- riki me nga Manukura, ko taku whakaaro tena, Ka nukuhia te Whare mo apopo. Tekau o nga haora. APERIRA 17 10, A. M. KA puare te whare i to 10, o nga haora. I TENEI RA KA TAE MAI TOKORUA NGA MINITA- KO TE TIHIRAHI, ME WAATA TIPA. ——— TE TUMUAKI.— TAKU KOKEKO ATU KIA KOUTOU, i te mea kua kite TE TUMUAKI. A. RONGOWHITIAO: — ( Kia ora te Kiingi, me te Tumuaki.) Taku ka korero ako nei, he marama no toku whakaaro atu ki nga korero a te Tumuaki e mea nei kia hanga tonutia e tatou etehi tika- nga, kia oti ia tatou e noho noi. Koia ahau ka whakaatu ake nei i toku hiahia :— E hiahia ana ahau kia mahia e tenei Whare, ko tatou mamae, i te mea e tutata tonu ana enei kia tatou, e hara hoki i to mea ko te Kiingi anahe, me te Tumuaki; nga mea e mamae ana i WAATA TUPA :— (Kia ora te Kiingi, me te Tumuaki.) E tika tonu ana nga whai kupu a te Tumuaki, Heoi kua mahara ahau i mai- anei me pera tonu i te kupu a te Tumuaki, e mea nei me hanga ki to Pukapuka, he tika tonu tenei ki taku whakaaro; mana e hanga ho Pire kia mama ai ta tatou tirotiro, te mea ranei e paingia e tatou; te mea ranei e kinongia. Mo ta Arekatera, e korero ake nei me pera ano, me hanga Pire katoa tatou ka tangotango ai. TE AROA HAEREITI:— (Kia ora te Kiingi, me te Tumuaki.) Kua kite ake toku ngakau kua marama ta tatou mahi, i na hoki kua mahia mai ki nga pukapuka, heoi ano ma tatou he unu he hoatu, pai tonu tenei ki toku whakaaro, koia ahau ka tu ake nei, e tautoko aua ahau. TIHIRAHI TUHONIA.— Kia ora Te Kiingi me Te Tumuaki. Kaoro e rereke ta tatou korero, e tuake ana ahau he whakamarama kia tatou, kaore kau o tatou taute ki tenei mea e whiriwhiri noi tatou, i te mea ko Te Tumuaki tena, me Te Kiingi hoki e noho nei. mo tatou hoki me nga Minita, koia toku whakaaro ake, Kaore rawa i roa to kimihanga o a tatou kupu, mutu tonu i a tatou e noho nei. TE TUMUAKI. Heoi, kua marama ta tatou kupu; me nuku to tatou Whare kia hangaa he kupu ma tatou, kia whakatakotoria ngu putake kia marama ai ta tatou hurihuri. Nukuhia ana te Wharo mu te 2 p. m, TE PUARETANGA O TE WHARE I TE 2 O NGA HAORA. TE TUMUAKI. Ka panuitia atu nei nga putake i whakaarohia ai e ahau hei titiro mai ma koutou. Ara, me tuku tetehi Minita o roto i enei Minita ki te Kauhau haere i te Rongopai o tenei Kiingitanga ki nga takiwa katoa i roto i te Porotaka Nama-tahi, e huaina nei KO NGA IWI OTENEI KOTAHITANGA, ME TENEI KIINGI- TANGA ; me te tuhera ano nga Matapihi i whakatuheratia nei e Tawhiao. KOIA TENEI, (1.) Ko taua Minita hei whakamarama i nga tikanga e mahia ana e tenei Kiingitanga. (2.) Hei here i te tangata, i nga tangata ranei; ho here hoki i te whenua, i nga whenua ranei. (3.) Hei whakaatu i nga tikanga e takoto marama ui i waenganui i nga taha e rua, Pakeha Maori. (4.) Hei whakaatu i te hiahia o nga tangata e tono ana kia whakamaramatia o ratou hiahia. Otira i runga i toku tino whakaaro, kia kaua taua Minita ka tonoa nei kia haere ki te Kauhau, e taka ke atu tana whakahaere i runga i nga take i oti i roto i tenei Whare. a, i whakahaua ai
![]() |
20 20 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI MAUNGAKAWA CAMBRIDGE WAIKATO, N.Z. RAHOROI, HUNE 2, 1894 TE PAKI O MATARIKI KA TAKOTO TENEI PAKI MO AKE, AKE TONU ATU. MAUNGAKAWA, HUNE 2. 1894. TE MANA MAORI MOTUHAKE. o AOTEAROA ME TE WAIPOUNAMU. NGA WHAI KORERO A TAWHIAO I TE 21 O NGA RA O MEI, 1894. PAI ANA IA KI TE WHAPUAKI I ENEI KORERO. TAKO KUPU ake kia rongo tonu mai koutou katoa.— He kupu ake naku, kia ora te Tumuaki ratou ko ona hoa : ma te Atua tonu koutou e tiaki, mana tonu te kupu e whakatika. E nga Matariki e nga Manukura, e nga Wha- kamarumaru e te Iwi nui tonu, katoa katoa katoa, ma te Atua tonu tatou katoa e tiaki. He kupu ake naku kia ata whakaro- ngo tonu mai koutou ki tenei korero ake aku. He kupu naku mo Tu- tangatakino, me noho ia i konei me ana Wahine, me au hoki; ka noho au i konei me aka Wahine, me aka Ta- mariki : me Mahuta raua ko Te Whe- rowhero, ka riro mai i a au ki konei, kaore au e pai kia waiho hei ngare- ngare-nga. He kupu ake naku mo Iriwhata, mo Atutahi, me haere mai ki konei noho ai, me a raua Wahine. Ko ahau ka noho i konei, koinei taku . 'KAINGA' hei nohoanga moku, mo ma- tou ko aku 'Tamariki, mo aku Moko- puna. He pai ano tetehi mo haere mai ki konei, kei konei ano tetehi, mo haere mai ki konei. He kupu naku mo Te Tihirahi, mu To Ami, mu haere mui ki konei me a raua Wahine. Ko alum ka noho i konei, ko aku Tama- riki kaore e mahue atu i a au, me aku Mokopuna ka poto mai i a au ki konei. Ko tetehi tangata e mea ana au, ko Te Wharakura raua ko tana Tamaiti, me ana Mokopuna, ko ahau ko konei au Mehemea kei Hukanui etehi, tetehi ranei, me haere mai ki konei;—Hu aha hoki kei konei, ko te 'PU' nei hoki tenei, puta puta puta. "Kei to Pu, kei te Hiahia, kei te Koronga" koia tenei, puta noa pena, puta noa ki a Ngatiraukawa, puta puta puta. He mea naku, kia tata au o tatou ki konei, he mamao rawa hoki te haere- nga mai o enei i nga waahi tawhiti, ka waiho noa iho to tatou 'WHARE' kia tuhera noa iho, kia titiro atu ai tatou ki te mahi a nga tamariki e mahi mai- na, ma tena hoki ka tika ai nga mahi e mahia ana. He mea ake naku, ki enei taima i mahue ake nei, tae noa mai ki tenei taima, koi nei taku— Te- tehi 'MEI PAI' te ata takoto o nga tika- nga, me te ata takoto o nga mahi, me te atu takoto o nga reo koia, ahau i ki ai; Kia kaha, kia kaha, kia kaha ! Kia maia, kia maia, kia maia ! E ko- rero ana tenei i mua tonu, kua huri ki tetehi whaitua heoi ano, kaore e ngaro te tikanga, ki te huri ki tua, heoi ano haere i to haere ; e ngari ki to haere kia pai te haere, kaore hoki o ngaro te ingoa ki te pai, kaore e ngaro ki te tika, ka rangona ano te pai, ka rangona ano te tika. Koia taku kupu e kopikopiko ake nei, mo te 'KAHA mo te MAIA,' Ki te whakahaere kia maia ki te wha- kahaere, ho mea ake naku— "Ka oki- oki i te tuatahi, kei muri atu ka wha-. kamatauria koe, kia pai te whakata- koto i te kupu, koi mea te whakaaro ka tika. "Kia whia koia?" Kia! 2 3 4 5 6 kei tae kapa-kapa, koia au i ki ai nana tonu. Kia kaha, kia ka- ha, kia kaha: Kia maia, kia maia, kia maia. Heoi ano aku kupu. NA TAWHIAO Heorkei to noho tonu te huihui Hui- hui o Matariki, me o ratou Manukura, hui tahi ki nga Whakamarumaru, me nga Minita, i whakatuturia hei pupuru i nga tikanga e tau ai he pai ki nga Iwi Maori, me a ratou tikanga, me ta ratou whakatakoto i nga Ture e noho pai ai ratou. I hiahia ai ahau ki te whakaa- tu i enei korero, tena pea koutou e nga Iwi, kei to whakaaro mai. Pe- whea ra nga korero a Tawhiao ia ia o noho mai nei i te Kauhanganui ? koia ra tenei: — Kua tukua atu Pepa o te 25 o nga ra nei, koia nei e- tahi Tenei hoki tetehi korero a Tawhiao ka whakaaturia atu nei kia koutou, E nga Iwi e nga Hapu e nga Reo e nga Huihuinga tangata e noho mai nei kou- tou i Aotearoa me te Waipounamu, whi- ti atu i ngu Moutere— Kua korero! ruai a Tawhiao ki a haere atu ahau ki to whakaatu kite Ao katoa, i ana kupu me- a ake nei korerotia atu. Otira e nga Iwi enga Hapu u nga Rangatira e nga tangata titiro hoki i onoi korero; ki a marama ano ta koutou whakaaro iho ki aua korero, ehara, i te mea ko aua korero a Tawhiao, e ahu ana ki nga Iwi ki nga Hapu ranei, ki te whenua ki nga whenua ranei (kaore) engari e ahu ana ki te kotahi o Te mahau ko Kerei Kaihau nei tetehi ona Ingoa koia tenei:——" I tuhia e Tawhiao te tehi rota ki u Kerei kaihau ko te Mahau nei tetehi ona ingoa :— He tono atu i te o te kaumatua ia ia e takoto ana me tetehi o nga HIIRI, he mea hanga hou, i hanga hei hiiri mo Tawhi- ao. I maharatia ai he mea hanga hou taua hiiri, kaore tena hiiri i kitea i mua iho, a no muri mai i te 25 o nga ra o Hurae 1893 ka kitea kua oti tetehi hiiri pena te ahua, maharatia ana taua hiiri he mea mahi pokanoa te mahinga he mea rongo ki nga tikanga i whaka- takotoria, i roto i te Kauhanganui o Ao tearoa, i te 9 o nga, ra o Mei 1893 e mauna, i te rarangi Ture i tukua atu i te; 25 o nga ra o Hurae ka mahue, nei " Me hanga tonu ki te ahua o Tawhi- ao te hiiri, me penei te ingoa o waho KO TE KIINGI O AOTEAROA ara KO TE HIIRI WHAI MANA O TE KIINGITANGA O AOTEAROA , A kiia ana taua hiiri e te huihui o Ma- tariki mo o ratou Manukura ara e te Runanga o te Iwi Maori, kia kotahi tonu te hiiri pena te ahua ki roto i te Kauhanganui o Aotearoa me te Waipo- unamu takoto ai, hei whakamana mo nga mahi e mahia ana e te Runanga Ma- ori' a no roto i nga ra o tenei Tau, ka kitea kua oti tetehi hiiri pena te ahua me enei kua korerotia ake nei: — Ko- ia i maharatia ai he mea mahi pokanoa te mahinga o taua hiiri, kihai nei i tu- kua atu i roto i te kauhanganui o Aote- aroa e Tu nei, koia nei te take i tuhia atu ai e Tawhiao tana reta kia Kerei kaihau, mo aua hiiri ki a whakahokia mai ki a ia;—Koia tenei taua reta. Maungakawa. Mei ,7 1394. Ki a te Mahau. Tena koutou katoa. NA TAWHIAO. Taurewarewa. MEI 8 1894. Ki a Kiingi Tawhiao. E TE ARIKI ATAWHAI TOHU- ngia matou. Tenei tau reta tono mai mo te HIIRI o te Kaumatua nei, mo te HIIRI hold i mahia nei e te Kura raua ko te Atairehia, hei tuki ano mu a ratou nei mahinga, i runga i te Mana Maori Motuhake, me te Kiingitanga Motuhake. Heoi ra e* te Ariki, kua kite iho nei au i te-nunui rawa o kupu; i ki mai nei, ekore koe e kimi tikanga,— Ara kupu mo te Hiiri e ahei ai te whakaroa, engari me hoatu tonu ki a Te Kamanomano, ki te kore e hoatu ka whakamana-koretia e koe taua Hiiri nei. Na, e Pa e te Ariki Atawhai! Mohio tonu iho to pononga e hara i a koe tenei reta, me enei kupu. He aha koa e te Ariki, na te tangata tenei mahi, he aha koa, ka utua atu e to pono- nga ki a koe, taku utu atu e penei ana.— "Ko te take i purutia ai i to tono, he titiro na ma- tou ki te rereke o nga Ture me nga mahi o Te Kauhanganui, tino kite matou e tino piri ana ki te Mana Kuini." Koi nei te take i purutia ai, e tatari atu ana i te wa e rite ai ki tau i mohio ai, ki reira rano te ra e tae atu ai o po- nonga ki aroaro, menga mahinga katoa. Koi nei tonu te take i purutia ai, mei ki tonu nani koe me haere atu te Iwi katoa, ko te ra ano tenei o te tataringa e oti ai tenei tikanga, kihai rawa i noho kua haere tonu atu o mokai. Me- hemea to tono mai nei, hei Hiiri mo nga Ture i tukua mai i 'Te Paki o Matariki' nei, kia ro-' ngo mai koe: na te Waputana aua Ture nei; he aha ianei te pai kia hoatu ? Mehemea na te tangata tenei homaitanga i enei kupu, me to ingoa i taua reta nei, ka utua e au ki a koe. Me waiho Te Kiingitanga i raro, kia pai ai te whakapiri ki nga Ture a te Waputana raua ko te Kuini, kei maumau pupuru noa o pononga kua whakaaetia e koe nga tikanga kuare o Te Kauhanganui, e wehi atu nei matou au pono- nga, mehemea ra nau,ko tenei kaore au e mohio nau tenei tono. Koia tenei, kaore e hoatu nga Hiiri nei, engari mehemea nau ake te tono, ka tae tonu atu au ki te kawe atu i te Hiiri nei.—Ara matou, kia mohio tahi hoki matou ki nga tikanga, me nga mahi hei mahi manga Hiiri nei Mehemea ko ta matou e mahi nei, heoi ano: me he mea ko enei i tukua iho nei, kore rawa atu matou e pai. Heoi ano. Ka to Mokai, NA MAHAU. I te taenga mai o te reta kia Tawhiao, me te Hiiri hoki o Potatau; a ko tete- hi o nga Hiiri, kaore rawa i homai, katahi ka utua atu e Tawhiao taua reta a Mahau. Koia tenei— MAUNGAKAWA. MEI 11st, 1894. Ki a Te Mahau, Tena koe.- KIA rongo mai koe . "Ka tukua o ahau a Te Paki o Matariki ki to Ao katoa hae- re ai, ki te whakaatu i— Kua kiia e ahau tu Hiiri i a koe na, he Hiiri mana-kore, me tou reo he reo mana-kore, e hara i a au au mahi" Kaua e haere mai ki a au, noho atu kaore rawa au e ki atu haere mai, (kao) noho atu, Ko te Hiiri taku i tono atu, kua kore e homai, ka kite koe. ma Te Paki o Matariki e korero. NA TAWHIAO. KOIA ahau a te Paki o matariki, ka haere atu nei ki te whakaatu ki a kou- tou e nga, Iwi e nga Hapui e nga Reo me nga Huihuinga tangata, e noho ma- ma koutou i Aotearoa me te Waipouna- mu, whiti ata ki nga Moutere, kua whakaatu tonu mai a Tawhiao ki ahau ki a Panuitia atu kia koutou, te wha- kakahoretanga o te mana o te Hiiri, i mahia e Kerei Kaihau, hei whakama- na mo ana mahi, e kiia ana e ia na Tawhiao. Waihoki me tona reo he reo mana kore, nana ano ana mahi. . E hara nei i te mea i mahia tana maha me tana •' Mana,'' i runga i te whakaae a Tawhiao ka ata kite iho nei koutou i nga kupu a Tawhiao i aua reta tuhituhi, me nga reta hoki a taua Kerei Kaihau. Kei maharahara i roto i o koutou ngakau e nga Iwi Maori e noho nei i Ao tearoa e pa ana taua kupu a Tawhiao ki te Iwi ki te whenua ranei, (kaore) otira e pa ana ki tana Hiiri ine Mana kore, ki te Reo hoki o Mahau me mana. kore me tana mahi e hara i a Tawhiao, ka. kite iho na koutou i nga kupu o tana reta. NA TE PAKI O MATARIKI.
![]() |
21 21 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI MAUNGAKAWA WAIKATO, HEPETEMA 15, 1894 TE WHAKAARAHANGA O MAHUTA TAWHIAO HEI KIINGI HE PANUITANGA TENEI KI nga Iwi. ki nga Hapu; me nga 'Rangatiratanga e noho nei i Aotearoa Whakarongo mai! No te 15 o nga ra o Hepetema, i te tau o to tatou ARIKI, kotahi mano e wara rau e iwa te kau ma wha, i te 10 o nga haora i te ata, ka Tuwhera te Kauhanganui o Aotearoa me te Wai- pounamu. Ea tapoko te TAMAITI A TAWHIAO ki te Whare., me te Whero- whero Tawhiao, tona Teina, me o raua Teina, me to ratou Tuahine. Heoi ra, no to ratou nohoanga ki te ( TORONA o TO RATOU MATUA ) ka hui katoa nga Iwi kia kite ia ratou, ki te Whakatuwhera hoki i te Whare i te mea e noho Taua ana te Whare, i te matenga iho ai o Tawhiao. Ka rupeke nga Iwi ki roto, he roa te taima i Tangihia ai e nga Iwi aua TAMARIKI, me te TORONA o te Kau- matua— A, i te mutunga o te tangi a te Iwi, ka Iriiria te Ingoa o te Ta- maiti tuatahi a (TAWHIAO.) Na tona " Teina ano i whakahua ko Tawhiao te Kiingi tuatoru." I muri iho i te whakahuatanga o toua Ingoa e tona Teina, ka panuitia ana korero he mea tuhi ki tetehi Pu- kapuka, koia tenei. TE IWI E— TENA KOUTOU, NGA RA- NGATIRA E — TENA KOUTOU ! Hauraki Taranaki Ngaiterangi Ngatipaoa Te Arawa Ngatituwharetoa Ngatiawa Ngatimaniapoto Te Whakatohea Ngatiraukawa Te Urewera Ngatiwhakatere Ngatikahungunu Ngatiwhaatua Ngatitoa . Ngapuhi Ngatiruanui Te Rarawa. TENA KOUTOU, katoa! katoa!! katoa!!! Nga Pou o te tikanga, me nga Mana i whakatakotoria ki toku Tupuna i runga ano i te Mana o te Iwi Maori, o Aotearoa me te Waipou- namu. koutou irunga ite aroha, i au kua noho nei ia koutou ki runga i te Ahurewa o toku Papaa. Ma te Atua tatou katoa e tiaki. Tenei hoki au te mihi atu nei ki nga Hapu e toru, Ki nga Matariki Ki nga Manukura Ki nga Whakamarumaru, me nga Rangatira, i tu nei i nga ra o toku Papa, hei pou mo te Kiingita- nga o te Iwi Maori. Tenei hoki au kei te ata whakaaro ki nga Tikanga. Otiia e kore ahau e tino kaha ki te whakapuaki i nga kupu i runga i toku ahua Tauhou. Otiia ka ata whakaarohia e ahau nga kupu i waiho e toku Papa hei pupuru maaku i muri i a ia, kua oti i a ia te whakatakoto ki o koutou aroa- ro kia whakahaerea e koutou nga mea e tau ai he ora mo nga Motu e rua, Aote- aroa me te Waipounamu, E whakaaro ana ahau me ata Whiriwhiri ano hoki ahau, tae noa ki te Mei e takoto mai nei, ite tau 1895. E whakaaro nui ana ahau ki nga kupu i whakapuakina e toku Papa kia Maniapoto i mua atu o tona matenga tera ano nga pou o tona Whare, kei te tu i Haurua, i Pukawa,. nga Pou i tu nei ki te aroaro o tona Matua. Heoi ano. NA TAWHIAO, TE KUNUI TUATORU. — I te mutunga o te panui o nga korero i whakapuakina ki te Whare katoa. Ka tu ko Taingakawa te Wa- haroa, ki te whakapuaki, i ona ake whakaaro mo runga i te ahua o te noho Tauaa o te Whare, me te pouri o nga ngakau o nga Iwi, o nga Hapu, me nga Rangatira. (KOIA NEI ANA KUPU.)